Jan Fazlagić w swojej książce Szkoła przyjazna kreatywności. Czynniki sukcesu pyta za jednym z najbardziej szanowanych badaczy kreatywności Joyem P. Guilfordem: "Dlaczego w systemie edukacji tak niewiele uwagi poświęca się kreatywności i dlaczego szkoły nie edukują bardziej kreatywnych absolwentów?". To pytanie padło już w 1950 roku, a więc ponad 70 lat temu i nadal pozostaje aktualne. Szukanie odpowiedzi na nie jest głównym celem publikacji.

W mojej opinii publikacja profesora Jana Fazlagića stanowi ważny głos w toczącej się aktualnie dyskusji na temat edukacji. Kreatywność to jedna z kluczowych kompetencji XXI wieku obok komunikacji, krytycznego myślenia oraz kooperacji. Dlatego też szkoła powinna kłaść szczególny nacisk na jej rozwój.

Książka podzielona jest na sześć rozdziałów:

1. Istota i rodzaje kreatywności.
2. Teorie i modele opisujące kreatywność.
3. Cechy kreatywnych uczniów.
4. Motywowanie do kreatywności.
5. Organizacja szkoły przyjaznej kreatywności.
6. Działania na rzecz rozwoju kreatywności uczniów w polityce oświatowej.

Każdy rozdział kończy się rekomendacjami, wnioskami i zachętami do refleksji. Autor podmiotowo traktuje Czytelników, niczego im nie narzuca, raczej zachęca do własnych przemyśleń. Adresatami książki są przede wszystkim nauczyciele chcący zgłębić pojęcie kreatywności, a także znaleźć pewne podpowiedzi, w jaki sposób projektować swoje zajęcia, aby uruchamiać myślenie kreatywne u uczniów.

Struktura książki jest kompletna, zwłaszcza gdy podda się analizie podrozdziały. Na przykład w rozdziale piątym jest podrozdział dotyczący pomiaru kreatywności uczniów w systemie edukacji, gdzie zostały przedstawione sposoby pomiaru proponowane przez PISA.

Jednocześnie publikacja ma charakter akademicki. Nie jest ona zanurzona w obecnych deficytach i problemach polskiej polityki oświatowej, takich jak np. negatywna selekcja wśród nauczycieli wynikająca m.in. z braku godnego wynagradzania, przeładowana podstawa programowa, która nie odpowiada na jedno z podstawowych pytań w procesie uczenia się (wg Honeya i Mumforda): "Po co się tego uczymy?". Z drugiej strony może to dobrze, że Autor kieruje swój przekaz do nauczycieli, którzy nie są sfrustrowani obecną sytuacją, chcą się rozwijać i sami też przyjmują postawy kreatywne w procesie nauczania.

Czytając książkę zadawałem sobie pytanie, czy w obecną strukturę polskiej oświaty opartą na ponad stuletnich logikach pruskich - np. przedmiotach, które są odrębnymi silosami, w ogóle można wpisać kreatywność. Fazlagić nie koncentruje się na barierach, tylko proponuje rekomendacje. Jest to z jednej strony silna strona publikacji, z drugiej zaś może prowadzić do pewnego życzeniowego myślenia o tym obszarze. Znowu pewna życzeniowość jest cechą publikacji akademickich, stąd też książka ta jest bardzo spójna z dotychczasowym dorobkiem Autora i jego doświadczeniem zawodowym jako tytularnego profesora nauk ekonomicznych.

W publikacji można znaleźć odnośniki prowadzące do obecnie toczącej się dyskusji o polskiej oświacie. Przykładowo Czytelnik jest odsyłany do dokumentu Szkoła dla innowatora - ekspertyzy zrealizowanej pod kierownictwem Jana Fazlagića dla Ministerstwa Rozwoju RP w 2017 roku (link do raportu: https://www.gov.pl/attachment/edd23c3b-ccab-405a-835b-5fad096cc4d3). Stąd też książka nie ma charakteru rewolucyjnego - jest pewną kontynuacją i rozwinięciem tez zawartych między innymi w wyżej wymienionym opracowaniu.

W mojej opinii warto byłoby poświęcić odrębną publikacją mierzeniu i weryfikowaniu myślenia kreatywnego. Zgodnie z obecnymi trendami europejskimi kształcenie jest oparte na krajowych ramach kwalifikacji (link: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk/ oraz Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2016 poz. 64 z późn. zm.). Ramy kwalifikacji zawierają tak naprawdę cele kształcenia dla poszczególnych poziomów, tzw. uniwersalne charakterystyki poziomów - i tak pierwszy poziom odpowiada szkole podstawowej, a najwyższy poziom (ósmy) doktoratowi. Kluczowa jest weryfikacja tzw. charakterystyk, stąd też jednym z głównych wyzwań dla edukacji jest kwestia weryfikowalności osiągania celów - efektów kształcenia dla oświaty i efektów uczenia się dla szkolnictwa wyższego. To prowadzi do pytania, w jaki sposób mierzyć myślenie kreatywne? Jak je wpisać w obecne ramy prawne, tak aby wspierać rozwój kreatywności u uczących się? Na te pytania niestety książka Jana Fazlagića nie odpowiada.

Trochę ukrytą bohaterką publikacji jest mama profesora Jana Fazlagića - profesor Wita Szulc. Książka jest Jej zadedykowana, zawiera również część wspomnieniową. Nie ukrywam, że w moim odbiorze tej publikacji jest to niezwykle ważna część. Dorobek profesor Szulc jest wyjątkowy i zachęcam Czytelników do zapoznania się z nim w ramach Fundacji im. prof. Wity Szulc (link: https://artevitas.pl/). Książka nie tylko pośrednio się w ten dorobek wpisuje, ale też go rozwija, stąd też profesor Szulc jest w pewnym sensie współautorką publikacji, zwłaszcza że kreatywnie łączyła kwestie sztuki i promocji zdrowia w ramach arteterapii.

Zaletą książki są jej źródła. Fazlagić w szczególności wskazuje szereg publikacji OECD, które powinny, również moim zdaniem, stanowić punkt startowy do dyskusji o oświacie w Polsce. Generalnie bibliografia jest obszerna i ma charakter interdyscyplinarny, np. wskazanych jest wiele źródeł z nauk o zarządzaniu.

Publikacja Szkoła przyjazna kreatywności. Czynniki sukcesu powinna być lekturą obowiązkową nie tylko dla decydentów z obszaru oświaty, ale przede wszystkim dla dyrektorów szkół i nauczycieli. Bez uruchamiania kreatywnego myślenia u uczniów nasza krajowa oświata nie będzie konkurencyjna na globalnej mapie świata i nie wykształci absolwentów napędzających gospodarkę i budujących lepsze otoczenie społeczne, tzw. odpowiedzialnych obywateli.

Dane bibliograficzne: Jan Fazlagić, Szkoła przyjazna kreatywności. Czynniki sukcesu. Difin, 2023.