Wprowadzenie

Rośnie znaczenie wiedzy i umiejętności posługiwania się internetem. Akcentuje się znaczenie społeczeństwa informacyjnego, jako zdolnego do ciągłego pogłębiania stanu wiedzy, w którym to procesie coraz częściej wykorzystywany jest internet - symbol współczesnych czasów.

Studenci zdają się nie mieć wątpliwości, że internet otwiera przed nimi nowe możliwości w procesie studiowania, a przekonanie jest tym większe, im większe są umiejętności posługiwania się tym medium.

W 2004 roku autorzy niniejszego opracowania zrealizowali zamierzenie badawcze nt. Internetowa edukacja studentów SGH - szanse i bariery, którego celem było:

• rozpoznanie stanu wiedzy studentów SGH na temat możliwości, jakie daje internet w procesie studiowania i w dokonywanych wyborach dydaktycznych (Dziekanat Wirtualny);
• rozpoznanie stanu wiedzy studentów SGH na temat możliwości, jakie daje internet w poszukiwaniu ofert pracy;
• rozpoznanie barier po stronie użytkowania internetu w rozwoju e-edukacji.

Dla realizacji powyższych celów i znalezienia odpowiedzi na nurtujące autorów pytania przygotowano narzędzie badawcze - kwestionariusz ankietowy. Jak wspomniano wcześniej, dla potrzeb niniejszego opracowania przeprowadzono badanie przy wykorzystaniu kwestionariusza ankietowego. Badaniem objęto 1496 studentów. Po weryfikacji, do analizy zakwalifikowano 1487 ankiet.

Wykorzystanie internetu przez studentów SGH

Popularność internetu rośnie w bardzo szybkim tempie. Sprzyja temu rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnej i związany z nim spadek kosztów dostępu do sieci. Internet, który powstał jako przedsięwzięcie naukowe, wykorzystywane do celów wojskowych, już dawno zatracił ten charakter. Obecnie służy przede wszystkim celom komercyjnym. Nadal jednak może, i powinien, być wykorzystywany do celów edukacyjnych. Osobom studiującym oferuje ogromne zasoby informacyjne oraz różne formy komunikowania się.

W zrealizowanym badaniu starano się określić umiejętności wykorzystywania internetu przez studentów SGH do celów edukacyjnych, przyjmując, że jest to uzależnione od kilku czynników, a mianowicie od:

• dostępu do internetu (miejsce, jakość łączy);
• umiejętności korzystania z internetu.

Te dwa podstawowe czynniki decydują o tym, z jakich usług internetowych korzysta użytkownik, a tym samym warunkują wykorzystanie internetu w procesie kształcenia. Umiejętności studentów starano się określić, pytając o samoocenę oraz usługi, z których korzystają studenci. Zadano także pytanie kontrolne, dotyczące używania programów blokujących reklamy. Przyjęto założenie, że osoby deklarujące zaawansowane umiejętności korzystania z internetu będą takie programy wykorzystywały. Pośrednio o umiejętnościach (alfabetyzm technologiczny) wykorzystania ICT świadczą też dane o posiadaniu własnych stron internetowych oraz liczbie wykorzystywanych kont poczty elektronicznej. Zadano też pytanie o serwisy wykorzystywane do celów edukacyjnych.

Wykorzystanie internetu przez studentów SGH jest powszechne i częste. Tylko co 10 student deklaruje, że robi to rzadko. Prawie 2/3 studentów korzysta z niego codziennie. Są to bardzo wysokie wskaźniki, które znacznie przekraczają polską średnią dla porównywalnych grup wiekowych. Korzystanie z internetu deklaruje co piąty Polak w wieku 15 lat i więcej (dokładnie 21%). Częściej czynią to mężczyźni (23,2%) aniżeli kobiety (18,9%). Znacznie częściej z internetu korzystają osoby w wieku 15-24 lata (49,5%), studenci i uczniowie (62,7%) oraz dyrektorzy i osoby wykonujące wolne zawody (62%)¹. Trzeba podkreślić, że w cytowanym badaniu za internautę uważa się osobę, która deklaruje korzystanie z sieci przynajmniej raz w miesiącu, podczas gdy w badaniu przeprowadzonym w SGH przy odpowiedzi "rzadko" był dopisek "kilka razy w miesiącu". Szczegółowe dane o deklarowanym użytkowaniu internetu przez studentów SGH przedstawiono w tabeli 1.

Do dalszej analizy uwzględniono studentów, którzy korzystają z internetu rzadko, chociaż kilka razy w miesiącu.

Studenci korzystają z internetu nie tylko w domu, ale także w pracy oraz szkole. Dostęp i wykorzystanie sieci w domu przyjmuje się jako kluczowy w ocenie penetracji ICT (w krajach bardziej zaawansowanych także dostęp za pomocą stałych łącz szerokopasmowych). Wskaźnik ten wypada w SGH bardzo dobrze (3/4 respondentów korzysta z internetu z domu). Można powiedzieć, że w przypadku studentów SGH nie ma istotnych barier technologicznych w tym zakresie.

Wykorzystaniu internetu sprzyja łatwy dostęp do niego. Większość osób posiadających dostęp do sieci w domu lub w pracy korzysta z niego codziennie. Im trudniejszy dostęp (SGH, kawiarenki, inne miejsca), tym częstotliwość korzystania z internetu maleje. Jest to oczywista zależność. Trzeba podkreślić, że nawet osoby mające utrudniony dostęp korzystają z niego bardzo często np. w SGH robi to codziennie ponad połowa respondentów. Szczegółowe dane przedstawia rysunek 1.

Częstotliwość korzystania z internetu jest podobna wśród kobiet i mężczyzn. Rośnie wśród studentów kolejnych lat studiów. Największa jest wśród studentów studiów dziennych - rysunek 2.

W wielu badaniach statystycznych jako pierwsze kryterium określania populacji internautów przyjmuje się korzystanie z internetu w domu. Kolejnym istotnym kryterium jest rodzaj łącza, z jakiego korzystają internauci. To parametry domowych łączy i ich koszt w znacznym stopniu decydują o wykorzystywanych usługach sieciowych. Korzystanie z wielu usług, np. oglądanie filmów "na żądanie", ma sens tylko w przypadku rozwoju stałych łączy o wysokiej przepustowości.

Studentom SGH także zadano pytanie o stosowane w domu łącza. Dla podpowiedzi podano szybkości, jakie były oferowane w czasie badania (wiosna 2004) przez TP SA w usłudze Neostrada. Usługa ta jest, ze względu na pozycję firmy, wyznacznikiem standardów na rynku w zakresie dostępu do internetu przez użytkowników prywatnych.

Dostęp do sieci za pomocą łączy stałych szybszych niż 320 kb/s deklaruje co trzecia z osób korzystających z niej w domu. Oznacza to (biorąc pod uwagę odsetek osób korzystających z internetu w domu), że co piąty student ma dostęp do internetu w domu za pomocą szybkich łączy - tabela 3.

Wymienione wskaźniki są porównywalne z takimi krajami, jak np. Stany Zjednoczone, gdzie co drugi internauta amerykański korzysta ze stałych łączy, pozostali łączą się z siecią za pomocą modemów². Co prawda liderzy, tacy jak Korea Południowa, wykazują dostęp do internetu za pomocą łączy szerokopasmowych wśród 70% gospodarstw domowych (w czołówce są także Hong Kong, Singapur, Tajwan, Japonia oraz Kanada)³. Nie zmienia to faktu, że studenci SGH posiadają bardzo dobre warunki do korzystania z internetu.

Podsumowując, łącza, z jakich korzystają studenci SGH w domu, umożliwiają dostęp do kształcenia metodami online. W przypadku około 40% respondentów są to łącza stałe, pozwalające nawet na kształcenie z wykorzystaniem materiałów multimedialnych. W przypadku upowszechniania form kształcenia oferowanych "na odległość" istotne jest, aby dostęp do nich mieli także studenci spoza Warszawy mieszkający w akademikach (ograniczenia w dostępie do intranetu wskazano jako jeden z istotniejszych problemów funkcjonowania Wirtualnego Dziekanatu).

Jednym z ważniejszych przejawów wykorzystania ICT jest komunikowanie się za pomocą poczty elektronicznej, a liczba kont poczty elektronicznej pośrednio świadczy o wykorzystaniu tej technologii.

Studenci SGH chętnie korzystają z tej usługi o czym świadczą dane o liczbie posiadanych kont i częstotliwości ich wykorzystywania. Jedynie co piąty respondent deklaruje posiadanie tylko jednego konta poczty elektronicznej. Co trzeci ma ich trzy i więcej. Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli 4.

Najwięcej kont pocztowych posiadają studenci studiów dziennych. Wydawałoby się, że to studenci studiów zaocznych powinni przodować w tych statystykach, ze względu na to, że mają w pracy konta użytkowane do celów zawodowych, a do celów prywatnych powinni korzystać z kont dodatkowych (choćby ze względu na monitoring korespondencji stosowany przez pracodawców). Na podstawie posiadanych danych nie można stwierdzić, jakie czynniki wpływają na liczbę kont, ale będą to prawdopodobnie:

• aktywność społeczna (liczba osób, z którymi utrzymuje się kontakt);
• sytuacja zawodowa;
• posiadanie stałego łącza (usługa idąca w parze z udostępnieniem przestrzeni na dysku na własną stronę WWW oraz konto pocztowe);
• usługi, z jakich korzysta internauta (w wielu przypadkach niezbędna rejestracja, w której kluczowym elementem jest konto pocztowe).

Ze względu na powszechność wykorzystywania poczty elektronicznej przez studentów SGH wskazane byłoby lepsze jej wykorzystanie w relacjach szkoła - student. Możliwość wykorzystania tej formy komunikacji przez szkołę jest uzależniona od posiadania adresów studentów. W tej chwili student na żadnym etapie studiowania nie jest zobowiązany do posiadania konta i poinformowania o tym szkoły. Wydaje się, że nie można tego oczekiwać również w przyszłości. Dlatego szkoła powinna dążyć, aby studenci korzystali z kont w domenie SGH. Obecnie każdy student może mieć takie konto, którego adres jest kombinacją jego inicjałów i numeru albumu. Jednak mniej niż połowa z nich korzysta z tej możliwości - por. tabela 5.

Z kont w domenie SGH korzysta większość studentów studiów dziennych. Odwrotna sytuacja jest na studiach zaocznych (w szczególności na studiach uzupełniających magisterskich), gdzie większość osób z takich kont nie korzysta. Bardzo niekorzystnie wygląda też odsetek użytkowników kont studenckich na piątym roku (ostatni rok studiów dziennych oraz drugi uzupełniających studiów magisterskich). Ponad 80% studentów przed opuszczeniem uczelni przestaje korzystać z kont uczelnianych. W rezultacie szkoła traci możliwość kontaktowania się z nimi, gdy stają się absolwentami. Środowisko absolwentów to przecież w perspektywie kilku lat potencjalni pracodawcy, słuchacze studiów podyplomowych, a nawet donatorzy.

W badaniu starano się określić przyczyny tak małej popularności kont szkolnych. Do podstawowych przyczyn należą :W badaniu starano się określić przyczyny tak małej popularności kont szkolnych. Do podstawowych przyczyn należą⁴:

• adres - studenci uważają, że adres (inicjały oraz numer albumu) jest nieatrakcyjny, zbyt długi, trudny do zapamiętania;
• hasło - zbyt częsta zmiana haseł, blokada konta po wygaśnięciu hasła, brak znajomości procedur niezbędnych do ponownego uruchomienia konta po wygaśnięciu hasła;
• ograniczenia w konfiguracji konta, sposobie jego funkcjonowania (spam) i samodzielnego zarządzania kontem;
• problemy z dostępem do konta np. szybkość działania serwera, przerwy w jego działaniu, kłopoty z połączeniem, odbiorem poczty;
• brak wiedzy o tym, jak konfigurować swoje programy w komputerze, by korzystanie z konta było łatwe i wygodne, np. konfiguracja programu Outlook;
• brak wiedzy o tym, jak takie konto założyć (skrajna wypowiedź "nie wiedziałem, że jest");
• problemy z założeniem konta - funkcjonowanie biura obsługującego studentów w tym zakresie.

Nie wszystkie zarzuty, które formułują studenci wobec działania kont pocztowych są zasadne, np. dotyczące możliwości konfiguracji konta, odbierania poczty za pomocą programów pocztowych typu Outlook. Pojawianie się tych zarzutów jest wynikiem polityki informacyjnej, prowadzonej przez Centrum Informatyczne, do której można mieć zastrzeżenia.

Zwiększenie skali wykorzystywania szkolnych kont pocztowych nie wymaga prawdopodobnie bardzo dużych nakładów finansowych, a możliwości, jakie zyskiwałaby Uczelnia w komunikacji ze studentami byłyby nieocenione.

Znaczenie poczty elektronicznej potwierdza się, gdy zostanie przeanalizowana popularność usług internetowych. Najbardziej popularne usługi internetowe to poczta elektroniczna, przeglądanie stron WWW oraz korzystanie z wyszukiwarek. Znaczący też jest odsetek osób ściągających pliki inne niż muzyczne oraz osób słuchających i ściągających muzykę. Co czwarty badany dokonywał zakupów produktów lub usług za pomocą internetu. Stosunkowo niewielki odsetek osób korzysta z czatów i bierze udział w forach. Najbardziej zaskakujący jest fakt, że tylko niecałe 18% respondentów korzysta z newsletterów (por. tabela 6). Jest to usługa oferowana przez wiele fachowych serwisów. Duża popularność przeglądania stron WWW i wyszukiwarek, przy jednoczesnej niskiej popularności newsletterów może świadczyć o niewyrobionych zainteresowaniach studentów.

Należy zauważyć, że:

• W badaniu pytano o usługi, z których respondent korzystał w ostatnim tygodniu. W typowych badaniach ankietowych realizowanych przez instytuty badawcze pyta się o usługi z ostatniego miesiąca;
• Możliwe były odpowiedzi wielokrotne;
• Odpowiedzi zamieszczono według liczby wskazań.

Struktura wykorzystywanych usług jest podobna bez względu na to, z jakiego miejsca student łączy się z siecią, na którym roku i na jakich studiach się uczy. Płeć także nie różnicuje sposobu wykorzystania internetu (z wyłączeniem ściągania plików muzycznych i innych, co mężczyźni czynią prawie dwa razy częściej niż kobiety).

W dodatkowym pytaniu ustalono, że co dziesiąty z ankietowanych studentów posiada własną stronę internetową (dokładnie 11,03%, nie posiada jej 88,57%, a nie odpowiedziało na to pytanie 0,40% respondentów). Częściej własne strony posiadają mężczyźni oraz studenci studiów dziennych. Biorąc pod uwagę powyższe dane, można postawić hipotezę, że wśród mężczyzn jest więcej osób o większej biegłości technologicznej.

Studenci SGH aktywnie korzystają z internetu, co nie musi oznaczać zaawansowanego użytkowania. Na przykład osoba regularnie odbierająca pocztę elektroniczną oraz korzystająca z polskich portali w celu przeczytania wiadomości czy prognozy pogody to bierny użytkownik sieci. Długość przebywania w danym serwisie może oznaczać czytanie dużej ilości informacji albo nieumiejętność wyszukania tych najwartościowszych. Dlatego interesująca wydała się próba ocenienia umiejętności internetowych studentów SGH. Umiejętności w zakresie korzystania z narzędzi informatycznych są warunkiem osiągnięcia biegłości informacyjnej, czyli umiejętności wykorzystania informacji do rozwiązania konkretnych problemów. W badaniach ankietowych trudno ocenić, jakie są ich umiejętności w tym zakresie. Sposób oceny umiejętności internetowych nie jest oczywisty. Wymagałby dalszych pogłębionych badań, w których wykorzystano by monitorowanie rozwiązania, z wykorzystaniem internetu, określonych sytuacji problemowych. W opisywanym badaniu postanowiono spytać o samoocenę studentów, a następnie skonfrontować ją z arbitralnie przyjętym wskaźnikiem weryfikującym - umiejętnością korzystania z narzędzi blokujących reklamy internetowe.

Studenci oceniają swoje umiejętności i wiedzę na temat internetu jako bardzo dobre i dobre (w sumie 3/4 respondentów, z czego 1/4 bardzo dobrze). Mniej niż 2,5% badanych oceniło je jako "raczej złe" i "złe". Szczegółowe informacje przedstawia tabela 7.

Struktura ocen wśród studentów kolejnych lat studiów jest podobna. Częstość korzystania z internetu koreluje dodatnio z częstotliwością korzystania z niego. Osoby korzystające z takich usług, jak newsletter oraz korzystające z handlu elektronicznego zdecydowanie częściej wystawiały sobie oceny bardzo dobre (ponad 40%). Podobny odsetek ocen bardzo dobrych wystawili sobie studenci wykorzystujący programy blokujące reklamy. Wśród osób o wyższej samoocenie przeważają mężczyźni (uwzględniając proporcje obu płci w strukturze badania).

Wysoka samoocena internetowych umiejętności respondentów jest zastanawiająca, jeśli weźmie się pod uwagę dane o korzystaniu z programów blokujących reklamy internetowe. Jeśli założymy, że reklama w przypadku większości widzów i słuchaczy jest rzeczą niepożądaną (a na to wskazują liczne badania), to niekorzystanie przez blisko 85% respondentów z ogólnie dostępnych i bezpłatnych programów do blokowania reklam jest zastanawiająca. Z programów blokujących reklamy korzysta jedynie 13,52% ankietowanych (nie udzieliło odpowiedzi 2,02% respondentów). Zdecydowanie częściej korzystają z tych programów mężczyźni.

Analiza udzielonych odpowiedzi na pytanie, jakie to programy, wskazuje, że niektórzy respondenci mylą programy antyspamowe z programami blokującymi reklamy typu pop-up, co wyraźnie zaznaczono w pytaniu. Prawdopodobnie więc osób, które potrafią konfigurować swoją przeglądarkę, tak by uniknąć reklam jest jeszcze mniej. W świetle tych odpowiedzi można postawić tezę, że samoocena studentów jest zawyżona. Jednak aby móc obiektywnie ocenić alfabetyzm technologiczny studentów, należałoby przeprowadzić analizę statystyk z serwisu SGH oraz przeprowadzić pogłębione badanie empiryczne.

Chcąc dodatkowo zweryfikować opinie studentów dotyczące ich umiejętności, poproszono o podanie informacji, z jakich serwisów korzystają. Nazwy podawanych serwisów to w większości polskie strony i portale (w tym wielokrotnie podawana strona SGH) oraz wszelkiego rodzaju strony encyklopedyczne. Podano niewielką liczbę witryn obcojęzycznych i fachowych. Napawa to obawą, czy rzeczywiście internet jest właściwie wykorzystywany w procesie studiowania. Warto by podjąć dalsze badania, dotyczące tego, jak często w swoich pracach dyplomowych sięgają studenci do zasobów wirtualnych.

Podsumowanie

Podsumowując, można powiedzieć, że studenci SGH bardzo aktywnie korzystają z internetu. Robią to znacznie częściej i w sposób bardziej urozmaicony niż inni Polacy w tej grupie wiekowej. Nie oznacza to jednak, że właściwie wykorzystują internet w procesie studiowania.