Wprowadzenie

Proces tworzenia pomysłu oprogramowania, poddawanie go publicznej dyskusji, a następnie zaangażowanie ogólnoświatowej społeczności programistów w jego udoskonalanie to idea powstawania oprogramowania zwanego open source. Dzięki temu rodzą się znakomite rozwiązania, przeznaczone również do profesjonalnych zastosowań. Tego typu software chętnie wykorzystywany jest w celach biznesowych, pozwalając zaoszczędzić firmom na zakupie produktów komercyjnych, jako że ich darmowe odpowiedniki dobrze spełniają swoją rolę. Codziennością stało się korzystanie z języka skryptowego PHP, aplikacji bazodanowej MySQL, systemu operacyjnego Linux, pakietu biurowego Open Office czy przeglądarki Mozilla.

Czynnikiem o tym decydującym nie jest tylko koszt pozyskania takiego oprogramowania, ale w równej mierze jego jakość. Do wyżej wymienionych kategorii dodać można kolejną, a mianowicie programy graficzne typu open source, których najznakomitszym reprezentantem jest GIMP. Oprogramowanie z dostępem do kodu źródłowego nie ma samych zalet, ale jest ich wystarczająco wiele, by mogło śmiało konkurować z kosztownymi produktami o dużej renomie. O części atutów bezpłatnego GIMPa można dowiedzieć się z lektury niniejszego tekstu.

Od jakiegoś czasu na rynku obserwuje się coraz szybszą ekspansję oprogramowania typu open source. Rozwój tego zjawiska wiąże się ściśle z rozpowszechnianiem systemu operacyjnego Linux. Początkowo jego użytkowanie wymagało ponadprzeciętnej wiedzy dotyczącej obsługi komputera, więc skierowane było do wąskiej grupy odbiorców. Brak popularności Linuksa wynikał też z powszechnego przywiązanie ludzi do standardów pracy w monopolistycznym przez długi czas środowisku MS Windows. Ciągłą tendencją jest produkcja najbardziej zaawansowanego oprogramowania z myślą o współpracy z systemem operacyjnym Microsoftu oraz tworzenie odpowiadających im darmowych pakietów pod Linuxa. Większość dystrybucji zawiera oprogramowanie Wine, które - zdaniem twórców - uruchamia około 1100 aplikacji Windows w Linuksie (po pewnych modyfikacjach plików konfiguracyjnych). Nie zmienia to jednak faktu, że pozostałe tysiące aplikacji do Windows wciąż nie są zgodne z Wine, a uruchomienie nawet tych zgodnych stanowi nie lada wyzwanie dla doświadczonych użytkowników¹. Niejako odwrotna sytuacja miała miejsce w przypadku GIMPa, który wyrósł na gruncie darmowego Linuxa jako podstawowe narzędzie graficzne, a dopiero później doczekał się swojej wersji współpracującej z systemem potentata z Redmont.

To pierwszy - i jak dotąd jedyny - program graficzny typu open source, oferujący użytkownikowi tak wiele przydatnych rozwiązań znanych z konkurencyjnych, kosztownych produktów z tej dziedziny. GIMP jest pełnowartościowym narzędziem do tworzenia grafiki, ale też doskonale sprawdza się w przetwarzaniu obrazów, np. fotoretuszu fotografii cyfrowych. Szczególną uwagę powinni zwrócić na niego użytkownicy aparatów cyfrowych, którzy wraz z zakupem tego typu sprzętu dostają w zestawie oprogramowanie w postaci fotoalbumu czy przeglądarki plików graficznych. Nie zawsze możliwości takiego oprogramowania są wystarczające do korekty zdjęć pozwalającej osiągnąć przyzwoitą jakość obrazu. Wtedy należy posłużyć się programem do grafiki rastrowej, oferującym m.in. prace na warstwach, poziomach, klonowanie, czyli to wszystko dzięki czemu bez problemu usuniemy z fotografii efekt czerwonych oczu czy niedoskonałości cery.

Wśród tego typu produktów można wyróżnić kilka o pewnej pozycji na rynku. Dla osób, które nie muszą kierować się kryterium cenowym, oczywistym wyborem jest jeden z najbardziej zaawansowanych i dających największe możliwości Adobe Photoshop. Jednak nie każdy może pozwolić sobie na wydatek ok. 3000 zł. Decydując się na inne komercyjne programy graficzne, należy być przygotowanym na kwotę rzędu 300-500 zł. Warto przed zakupem poświęcić chwilę na zastanowienie się i określenie swoich wymagań, a także rozważenie wyboru darmowego produktu nieodbiegającego dużo stopniem zaawansowania od swoich komercyjnych konkurentów. Jednak w takim przypadku należy liczyć się z potrzebą poświęcenia czasu oraz podjęcia wysiłku w celu opanowania obsługi aplikacji na poziomie swobodnego posługiwania się podstawowymi funkcjami. Z całą pewnością wybór darmowego oprogramowania jest dobrą propozycją dla osób niemających doświadczenia z innymi produktami z tej kategorii. W innym przypadku wcześniejsze przyzwyczajenia mogą zniechęcać do korzystania z bezpłatnych programów.

Krótko o GIMPie

Jednym z najbardziej znanych bezpłatnych programów do grafiki rastrowej jest GIMP. Jego początki przypadają na rok 1995, kiedy to dwaj studenci z Berkeley, Spencer Kimball i Peter Mantis, zmierzyli się z wyzwaniem stworzenia aplikacji do obróbki grafiki. Po trzech latach prac światło dzienne ujrzała pierwsza stabilna wersja ich dzieła. Program, zyskując coraz większą popularność m.in. za sprawą swojej uniwersalności przejawiającej się w pracy na różnych systemach operacyjnych, doczekał się w roku 2004 swojej drugiej odsłony opatrzonej numerem 2.0. W tej wersji, w porównaniu z poprzednią, poprawiono przede wszystkim interfejs, pozbawiając go cech typowych dla środowiska Linux. Między innymi ten krok w kierunku użytkowników Windowsa sprawił, że obsługa GIMPa 2.0. jest bardziej podobna do innych tego typu programów, a tym samym stał się on bardziej intuicyjny dla osób stykających się z nim po raz pierwszy. W efekcie najnowsza wersja GIMPa to wygodny i wszechstronny program dzielnie rywalizujący z najlepszymi i najpopularniejszymi, czyli Adobe Photoshop czy Paint Shop Pro.

Pierwsze kroki

Instalacja GIMPa jest troszkę bardziej kłopotliwa niż w przypadku większości programów, ponieważ przed przystąpieniem do niej wymagane jest zainstalowanie biblioteki GTK+ do tworzenia graficznego interfejsu użytkownika. I to w zasadzie jedyna przeszkoda w drodze do użytkowania i zgłębiania możliwości GIMPa. Mimo że możemy korzystać już w pełni z programu, to warto jeszcze doinstalować pakiet pomocy do GIMPa (jak do tej pory nie ukazała się polska wersja językowa), który na pewno przyda się podczas pierwszych kroków z aplikacją. Bardziej kreatywni użytkownicy mogą sięgnąć po jeszcze jeden dodatkowy pakiet o nazwie GAP (GIMP Animation Package), służący do tworzenia animacji.

Po przejściu przez proces instalacji - czas na uruchomienie programu. Niestety, pierwsze wrażenie może być mylące i odstraszać skromnym wyglądem ze względu na brak głównego okna aplikacji. Jednak pod tym niepozornym widokiem kryje się coś więcej niż proste, darmowe narzędzie, jakich wiele w internecie. Najszybszym sposobem, aby się o tym przekonać jest przeciągniecie dowolnego pliku graficznego nad okno z narzędziami GIMPa i już można poznawać jego tajniki na wczytanym przed chwilą obrazie.

Przegląd możliwości programu

Ilość narzędzi zawartych w GIMPie powinna zadowolić chyba najbardziej wymagających. Możliwość tworzenia zaznaczeń na sześć sposobów, kilkanaście narzędzi rysowniczych, łatwość i precyzyjność przekształcania obiektów pozwalają na realizowanie skomplikowanych operacji. Do wszystkich narzędzi mamy dostęp w głównym oknie programu. Pod nim, po wybraniu odpowiedniej ikonki, wyświetlone zostaną parametry danego narzędzia, których wartości można dobierać w zależności od potrzeb. Praca z GIMPem ściśle wiąże się z warstwami dającymi możliwość łatwego manipulowania obrazem poprzez tworzenie niezależnych grafik nakładających się na siebie. Warto wspomnieć również o wygodnym narzędziu tekstowym o dość szerokich możliwościach edycji czcionki. Dodanie do tych cech jeszcze zaawansowanej edycji ścieżek oraz bardzo szerokiej palety różnorodnych filtrów sprawia, że mamy do czynienia z programem o ogromnych możliwościach za bardzo atrakcyjną cenę, np. za cenę podłączenia do internetu na czas pobrania programu z oficjalnej strony www.gimp.org.

Interfejs GIMPa

Aby jednak praca była dla nas jak najwygodniejsza, warto poświęcić chwilę na dostosowanie interfejsu do własnych potrzeb i upodobań, korzystając z możliwości dokowania okien dialogowych. Jednym z najczęściej wykorzystywanych okien dialogowych są Warstwy, do którego można dotrzeć wchodząc w Plik/Okna dialogowe/Warstwy. Po otwarciu warto zwrócić uwagę na umieszczony w lewym górnym rogu przycisk w kształcie trójkąta. Po kliknięciu na niego mamy dostęp do wszystkich opcji konfiguracji okna dialogowego. Korzystając w tym miejscu z polecenia Dodaj zakładkę można wybrać te, którymi w przyszłości będziemy posługiwali się najczęściej np. kanały, kolory. Poza tym, dla poprawienia czytelności, można zmienić rozmiar miniatur wyświetlanych w oknie dialogowym. W każdej chwili możemy zamknąć taką zakładkę albo odłączyć ją tak, żeby wyświetlała się w nowym okienku.

Innym ważnym udogodnieniem są dynamiczne skróty klawiszowe. To dość chętnie wykorzystywana opcja. Przydaje się zwłaszcza przy częstym korzystaniu z jakieś funkcji programu. Przykładowo, jeśli mamy do obrócenia dużo liczbę zdjęć, to znacznie wygodniej będzie wykonać to z klawiatury, niż każdorazowo wybierać na pasku w oknie grafiki Obraz/Przekształcenie/Obróć 90 stopni w prawo. Aby utworzyć taki skrót należy odnaleźć w menu interesujące nas polecenie, pozostawić kursor myszy dokładnie nad nim i wcisnąć na klawiaturze dany klawisz bądź ich kombinację. Jeżeli wybierzemy skrót odpowiadający już istniejącemu, to zyska on nowe znaczenie, więc należy uważać, aby nie nadpisać istniejących, równie przydatnych, skrótów klawiszowych. Opcja dynamicznych skrótów klawiszowych jest domyślnie wyłączona w celu ochrony przed bezwiednym tworzeniem skrótów. Po zamknięciu GIMPa dynamiczne skróty klawiszowe, a także układ dokowalnych okien dialogowych są zapamiętywane. Jest to domyślne ustawienie programu, które można wyłączyć.

Wymieniając zalety GIMPa, pod względem dostosowania interfejsu, należy również wspomnieć o odrywaniu menu, w rezultacie czego otrzymujemy część poleceń programu widoczną w oddzielnym oknie. Aby tego dokonać, po rozwinięciu się interesującego nas fragmentu menu podręcznego, zawierającego praktycznie wszystkie opcje dostępne w programie (prawy klawisz myszy nad oknem grafiki), klikamy na przerywaną linię w górnej części okienka. W celu przywrócenia stanu pierwotnego postępujemy analogicznie, tyle że w oderwanym oknie. W rezultacie, w pracy z GIMPem mamy do czynienia z kilkoma oknami rozrzuconymi na pulpicie.

Podstawowe narzędzia edycji obrazu

Jakie czynności można szybko wykonać w GIMPie, żeby poprawić niskiej jakości zdjęcie z aparatu cyfrowego? Często zdarza się, zwłaszcza w przypadku aparatów wbudowanych w telefony komórkowe, że fotografie mają małą rozdzielczość. Oczywiście powiększanie wymiaru zawsze wiąże się z utratą jakości. W najprostszym przypadku po prostu powiększane są rozmiary każdego piksela i w rezultacie otrzymujemy niepożądane zjawisko pikselizacji. W GIMPie przy skalowaniu jest opcja wyboru interpolacji. W takim przypadku nowo powstałe punkty obrazu mają wartości uśrednione sąsiadujących ze sobą wcześniej pikseli, dzięki czemu uzyskuje się płynne przejścia między kolorami. Domyślnie pole Interpolacja ma wartość Liniowa, co sprawdza się przy niewielkich wartościach współczynnika zwiększania, natomiast przy dużych powiększeniach lepszy efekt daje interpolacja sześcienna. Również z łatwością w GIMPie poprawimy błędy w sztuce fotografowania, jakimi są najczęściej niewłaściwe wykadrowanie obrazu czy też nierówna linia horyzontu.

Dość powszechnym mankamentem zdjęć jest ich kolorystyka. Na ogół dzieje się tak za sprawą złego naświetlenia oraz w pełni zautomatyzowanego doboru wszystkich parametrów. Można temu szybko zaradzić wybierając z menu Filtry/Kolory/Filtry... Po otwarciu okna edycyjnego można szybko i łatwo zmienić odcień, nasycenie, gładkość, a także rozjaśnić lub przyciemnić zdjęcie. Rezultat naszych eksperymentów jest na bieżąco widoczny na miniaturze obrazka. W celu bardziej zaawansowanej edycji kolorystyki należy sięgnąć do Narzędzia/Narzędzia kolorów. Znajduje się tu kilka bardziej wyszukanych opcji modyfikacji, tj. progowanie, krzywe czy poziomy doskonale nadające się do poprawy jakości zdjęć z aparatów cyfrowych, gdzie automatyczny dobór parametrów ekspozycji, złe naświetlenie i autofocus potrafią często wypaczyć rzeczywisty poziom kolorów i tonów obrazu oraz jego ostrość². Korekcja zakresu tonalnego następuje przez wskazanie najjaśniejszego i najciemniejszego punktu obrazu. W tym celu klikamy na ikonkę Wybór czarnego punktu i Wybór białego punktu, a następnie wskazujemy na właściwy piksel naszej grafiki. Bardziej kłopotliwe jest poprawienie ostrości. Najprostsza metoda polega na skorzystaniu z Filtry/Uwydatnianie/Wyostrzanie, jednak nie zawsze przynosi to pożądany skutek, gdyż działanie tego filtru, poza uwydatnianiem szczegółów, podnosi również poziom szumów. Można tego uniknąć, ale wiąże się to z umiejętnością korzystania z masek, warstw i kanałów. Niewłaściwe oświetlenie fotografowanego obiektu również często powoduje wystąpienie szumów na zdjęciu. Na szczęście dość łatwo to skorygować stosując któryś z wymienionych filtrów: Filtry/Uwydatnianie/Odplamienie lub Filtry/Rozmycie/Selektywne rozmycie Gaussa. Współczynniki filtrowania najlepiej dobierać doświadczalnie, indywidualnie dla danego zdjęcia.

Filtry

Na pewno mocną stroną GIMPa jest wyposażenie go w ponad 100 rożnych filtrów. Mimo ograniczonej liczby, stosowanie ich w różnych kombinacjach, często powtarzając użycie tego samego filtru, daje możliwość uzyskania praktycznie nieograniczonej ilości przekształceń pierwotnego obrazu. Filtry można podzielić na kilka głównych kategorii.

Bodaj najważniejszą grupą są filtry korygujące, służące prawie wyłącznie do fotoretuszu fotografii. Zaliczają się do nich filtry rozmywające, wyostrzające obraz, usuwające zniekształcenia, korygujące kolor. Kolejną grupą są filtry stylizujące, które potrafią tak przekształcić dowolny obraz, by przypominał on grafikę wykonaną specjalną techniką malarską, np. obraz olejny, szkic węglem, szkic ołówkiem itd. Odrębną kategorię tworzą filtry i efekty deformujące, które modyfikują powierzchnię obrazu, imitują efekty trójwymiarowe³.

Wśród filtrów należy zwrócić szczególną uwagę na te najbardziej rozbudowane i dające najwięcej możliwości. Z całą pewności należy do nich GIMPresjonalista. To prawdziwy warsztat, którym można przygotować niezwykłe przekształcenie obrazu⁴. Ze względu na mnogość ustawień filtru, na opisanie wszystkich jego możliwości można by poświęcić cały artykuł. Uogólniając, w GIMPresjoniście mamy do wykorzystania kilkadziesiąt gotowych propozycji ustawień. Jednak jest to rozwiązanie dla wygodnych. Bardziej ambitny użytkownik znajdzie tu ogromną ilość opcji ustawień pędzla oraz materiału, na który będzie nakładana grafika, imitując w ten sposób wygląd ręcznie tworzonego obrazu. Najwięcej parametrów regulacji wiąże się z Pędzlem, a wśród nich takie jak: kształt, siła docisku, sposób ułożenia, kierunki pociągnięć, kąt i rozmiar pociągnięć pędzlem i inne. Po stworzeniu własnej, interesującej wersji filtru można go zapisać, klikając w zakładce ustawienia przycisk Zapisz bieżące. Ciekawym narzędziem jest także filtr o nazwie Gfigury służący do rysowania skomplikowanych kształtów, w tym figur geometrycznych.

Skrypty

Oprócz filtrów, do uzyskania ciekawych efektów wizualnych, użytkownik znajdzie w programie narzędzie o nazwie Script-Fu. Jest to grupa gotowych skryptów, w których do przekształcenia obrazu wykorzystuje się kombinację różnych filtrów i efektów. Script-Fu w GIMPie występuje w dwóch miejscach. Pierwsze, w głównym oknie programu (Dodatki/Script-Fu), daje możliwość generowania nowego obrazu zawierającego deseń, efektowny napis czy przycisk. Drugie natomiast znajduje się w menu okna grafiki i służy do modyfikowania obrazu, np. wzbogacając go o cień czy jakieś ozdobienia (poszarpana krawędź, stara fotografia itp.). Oprócz zamieszczonych w programie skryptów w internecie znaleźć można liczne wtyczki rozszerzające możliwości programu. Jak przystało na program o otwartym kodzie źródłowym, w którego rozwój może włączać się społeczność programistów z całego świata, liczba plug-in'ów rośnie praktycznie z każdym dniem. Szeroki wachlarz wtyczek znajduje się pod adresem: http://registry.gimp.org/index.jsp. Może zdarzyć się tak, że wymagający użytkownik nie znajdzie wymarzonego efektu wśród gotowych propozycji. W takim przypadku może on napisać i zamieścić w GIMPie własny skrypt. Jednak do tego wymagana jest umiejętność programowania w jednym z trzech języków: C, Python lub Perl. W zagadnienie rozszerzania funkcjonalności GIMPa przy pomocy pierwszego z nich wprowadza Simon Budig na swojej stronie internetowej⁵. Osobom zainteresowanym rozszerzaniem funkcji GIMPa, a korzystającym z dwóch pozostałych języków, polecam odwiedzenie i poszukanie wskazówek na oficjalnej stronie poświęconej Gimp-Perl⁶ oraz Gimp-Python⁷.

Podsumowanie

GIMP czy Linux są dowodem na to, że znakomite oprogramowanie wcale nie musi być tworzone w celach komercyjnych, tylko powstawać jako forma samorealizacji i mierzenia się zapalonych programistów z możliwościami własnego umysłu. Pod względem możliwości fotoretuszerskich GIMP nie ustępuje komercyjnym produktom. GIMP zajmuje niezagrożoną pozycję lidera wśród programów graficznych ze środowiska open source, a nawet można pokusić się o śmiałą tezę, że w najnowszej wersji, dzięki swojemu zaawansowaniu i atrakcyjności cenowej, może poważnie zagrozić znanym markom na rynku. Jednak, aby tak się stało, muszą zostać obalone mity, powstałe na podstawie pierwszej wersji programu, mówiące o jego nieprzystępności i niewygodzie obsługi. Praca na warstwach i kanałach, edycja poziomów i mnogość różnych filtrów czynią z GIMPa profesjonalne narzędzie, które powinno zaspokoić potrzeby nawet najbardziej wymagających użytkowników. Dla tych, którzy nie dowierzają, że tak zaawansowany program można użytkować całkowicie za darmo i do tego legalnie, wyjaśnię co kryje się pod nazwą bohatera tego artykułu - GIMP to skrót od GNU Image Manipulation Program (GNU czyli Powszechna Licencja Publiczna).

Bibliografia

• P. Brągoszewki, GIMP 2.0 Edycja zdjęć cyfrowych, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2005.

Netografia

• http://www.goof.com/pcg/marc/gimp.html, [05.09.2005].
• http://www.goof.com/pcg/marc/gimp.html, [05.09.2005].
• http://www.jamesh.id.au/software/pygimp/, [05.09.2005].
• Scott Spanbauer (tłum. Dariusz Rzeźnicki), Linux kontra Windows, http://www.opoka.org.pl/varia/internet/linuxvswin.html, [05.09.2005].