Wprowadzenie

Wprowadzenie

Coraz większa popularność multimedialnych kursów językowych oraz komunikatywnych metod nauczania języków obcych związana jest z rozwojem społeczeństwa informacyjnego oraz jego rosnącą mobilnością. Cywilizacja informacyjna wyłoniła się w ostatnich 30 latach, a podstawową jej wartość stanowią informacja, wiedza i kompetencje¹. Z kolei do zwiększenia mobilności Europejczyków, zwłaszcza z Europy Środkowej i Wschodniej, przyczyniły się zmiany społeczno-polityczne ostatnich 15-20 lat - przede wszystkim upadek Muru Berlińskiego, rozszerzenie Unii Europejskiej, jak również coraz większa świadomość spójności polityki edukacyjnej na Starym Kontynencie, w tym również zwiększenie środków na rozwój kształcenia. W chwili obecnej istnieje szereg programów unijnych realizujących założenia Strategii Bolońskiej (m.in. Leonardo da Vinci), które postrzegają oświatę jako czynnik zmian społeczno-gospodarczych. Coraz większą wagę przywiązuje się w tym zakresie do kształcenia przez całe życie (long-life learning).

Rozwijany obecnie nurt psychologii całożyciowego rozwoju przypomina nam, iż w każdym człowieku istnieje pierwiastek twórczy i od nas zależy, czy będziemy kreatorami życia, czy tylko jego biernymi uczestnikami². Wymaga to jednak kreatywnej i elastycznej postawy nauczyciela dorosłych: rozległej, interdyscyplinarnej wiedzy i profesjonalizmu w jej przekazywaniu, a także otwartości na potrzeby uczących się i dostosowanie metod oraz technik nauczania do specyficznej grupy odbiorców.

Komunikacja językowa

W przypadku wielu osób umiejętności językowe odgrywają rolę instrumentalną, szczególnie wówczas, gdy chodzi o kontakty handlowe, naukowe czy towarzyskie, a także porozumiewanie się podczas wycieczek zagranicznych. Dlatego też coraz więcej osób decyduje się na naukę indywidualną, w wybranym miejscu i czasie, wykorzystując do tego nowoczesne środki multimedialne. Można je podzielić na 4 grupy, biorąc pod uwagę takie czynniki, jak ich kompleksowość i nowoczesność:

1. kasety audio, którym towarzyszą proste rozmówki,
2. proste kursy na CD (z podręcznikiem lub bez),
3. kursy na CD z rozbudowanymi funkcjami (np. możliwość porównywania wymowy własnej i lektora),
4. kursy wykorzystujące technologię e-learning oraz blended learning.

Najnowsza forma kursów językowych w systemie e-learningowym w porównaniu z innymi dyscyplinami nauki (ekonomia, zarządzanie), posiada ciągle jeszcze ubogą ofertę, chociaż pojawiają się już pierwsze kursy języka ogólnego, obejmujące trzy główne poziomy nauczania (podstawowy, średnio zaawansowany, zaawansowany). Materiały dydaktyczne prezentowane są zwykle w sposób schematyczny (nagrania serii dialogów, objaśnienia gramatyczne nieróżniące się praktycznie od podręczników do gramatyki), co odzwierciedla - dzisiaj bardzo krytykowaną - behawiorystyczną koncepcję przekazu wiedzy. W tej dziedzinie obserwuje się jednak szereg działań naukowych, które z jednej strony ukierunkowane są na określenie uniwersalnych cech różnych języków i ułatwienie ich przyswajania, a z drugiej - na zapewnienie właściwej bazy dydaktycznej w systemie kursu metodą e-learningu. Warto w tym miejscu zauważyć, iż w dobie zbliżenia międzykulturowego i nasilenia wzajemnych kontaktów w Europie i świecie, problem wielojęzyczności jest w Unii Europejskiej dostrzegany, a działania zmierzające do rozwoju znajomości języka są wydatnie wspierane.

Współczesne dążenia do określenia wspólnych cech języków europejskich, a tym samym ułatwienia procesu przyswajania języków obcych, powiązane są często z odstąpieniem od wymogu osiągnięcia idealnej kompetencji językowej na rzecz uznania wartości cząstkowych w zakresie określonej dziedziny komunikacji. Właśnie taką redukcję wymagań przewiduje wielojęzyczna inicjatywa EuroCom online³ , która stanowić ma metodę komplementarną w stosunku do tradycyjnej oferty nauczania języków obcych. Badania z zakresu tej dziedziny prowadzą do wniosku, że przeszkody w uzyskaniu kompetencji wielojęzycznych są natury psychologicznej, a główną barierę stanowi obawa uczącego się przed nadmiernym wysiłkiem.

Szczegółowe badania w tym obszarze pozwoliły na wyodrębnienie specyficznych "filtrów" dla danych językowych⁴ , które opracowane dla języków romańskich stanowić mogą podstawę do konstruowania kursu języka biznesu. Można w tym zakresie wymienić następujące cechy:

• Słownictwo międzynarodowe o podobnym brzmieniu, które powstało wraz z rozwojem myśli ludzkiej - ok. 5000 słów;
• Słownictwo panromańskie - wspólne w całej grupie językowej - ok. 500 słów.

• Pokrewieństwo pomiędzy wyrazami poszczególnych języków pozwala na rozpoznawanie wzajemnych grup fonicznych;
• Wspólne struktury składniowe w poszczególnych językach umożliwiają rozpoznanie form będących rodzajnikami, rzeczownikami, przymiotnikami lub czasownikami.

Zwraca się także uwagę na związki między wymową a zapisem literowym wyrazów, reguły morfologiczno-składniowe oraz przedrostki i przyrostki, dzięki którym można analizować budowę wyrazów pochodnych, wyróżniając w nich rdzeń słowotwórczy i elementy dodane. Zauważenie tego typu związków przyczynowo-skutkowych pomaga w konstruowaniu indywidualnej przestrzeni poznawczej u każdego uczącego się, co stanowi bazę współczesnej myśli konstruktywistycznej w psychologii poznawczej. Właśnie prezentacja treści nauczania zgodnie z myślą konstruktywistyczną stanowi dzisiaj najbardziej pożądaną postać zajęć prowadzonych metodą e-learningu⁵. Osiągnięcia w tej dziedzinie powinny być uwzględnione w konstruowaniu kursu języka biznesu.

Konstruowanie kursu

Wnioski wynikające z przesłanek konstruktywistycznych, mówiące o zakresie kursu językowego i zasadach jego kreowania, mogą być poprawnie wykorzystane w kursach e-learningowych tylko w przypadku wsparcia ich właściwą bazą techniczno-metodologiczną. Kluczową rolę odgrywają tu moduły nauczające, które w systemie komputerowym tworzone są przez autorów lub nauczycieli, nadzorowane przez administratorów systemu, odbierane zaś przez uczących się języka. Te trzy grupy użytkowników są od siebie wzajemnie zależne i dlatego ważne jest, aby połączenie pomiędzy nimi były efektywne.

Podstawową bazę dla kursów online stanowi współcześnie platforma e learningowa, zwana także systemem zarządzania uczeniem się LMS (Learning Management System). To właśnie z tym systemem, a właściwie z jego powłoką (strona WWW) mają kontakt uczący się, którzy korzystają z modułów kursu języka obcego (rys. 1). Moduły te tworzone są przeważnie przez korzystających z narzędzi autorskich (Authoring Tools) nauczycieli. Moduły uczące tworzone są przez zespoły autorów, w skład których wchodzą także programiści i graficy, a nierzadko moduły takie przygotowują specjalistyczne firmy. Trzecią grupę użytkowników stanowią administratorzy systemu, którzy do zarządzania modułami potrzebują systemu zarządzającego treścią CMS (Content Management System).

Rysunek1. Podstawowa struktura w systemie e-learningu do alokacji modułów z treściami języka biznesu

Tak określona struktura alokacji modułów z treściami języka biznesu wymaga zastosowania odpowiedniego oprogramowania systemowego. W zasadzie znane są programy, które zapewniają dostęp do systemu zgodnie z podanym schematem. Podstawowym zadaniem jest zawsze stworzenie sieciowego systemu operacyjnego (opartego na środowisku Unix lub Windows), który zapewnia obsługę serwera WWW, języków skryptowych oraz baz danych. W tym środowisku instalowana jest platforma e-learningowa, która bardzo często łączy w sobie możliwości LMS oraz CMS. Przykładem takiej platformy jest zdobywająca coraz większą popularność Moodle⁶, która oferuje przyjazne środowisko pracy, zarówno dla uczącego się, jak też dla administratora systemu.

Opracowanie modułów do nauki języków obcych bez wątpienia stanowi złożoną operację, obejmującą prace zarówno projektowe, jak i programistyczne. Ten drugi etap może być wydatnie wspierany poprzez popularne programy do przygotowywania stron internetowych (np. MS Frontpage), jak również specjalistyczne narzędzia do tworzenia modułów e-learnigowych (np. Dreamweaver). Aby tworzone moduły mogły zachować swoją aktualność, wskazane jest przygotowanie ich zgodnie z uznanymi standardami. Pomimo że istnieją w tym zakresie inicjatywy europejskie, wydaje się, że ogólny trend na świecie zmierza w kierunku inicjatywy organizacji Advanced Distribited Learning⁷, która promuje standard SCORM⁸. Przyjęcie tego standardu zapewni nie tylko możliwość wykorzystywania dodatkowych modułów, przygotowanych właśnie w tym standardzie, ale również aktualność własnych modułów w nowszym oprogramowaniu.

Standard SCORM precyzyjnie opisuje (w języku XML) zasady tworzenia modułów uczących. Bazując na nim można przygotować jednolity schemat kolejnych modułów tak, aby powtarzające się elementy były łatwe do zauważenia przez uczącego się i dzięki temu proces uczenia się stawał się łatwiejszy. Zaleca się przy tym zastosowanie jednolitej struktury kolejnych czynności wewnątrz modułu. Przykład takiej struktury obrazuje rysunek 2.

Rysunek 2. Kolejne kroki wewnątrz pojedynczego modułu uczącego

Źródło: Opracowano na podstawie: Ch. Rensing, H.G. Klein, Europom online - interaktive Online-Lernmodule zum Erwerb rezeptiver Sprachkenntnisse In den romanischer Sprachen, [w:] D. Carstensen, B. Barrios (red.), Campus 2004. Kommen die digitalen Medien an den Hochschulen in die Jahre?, Waxmann, 2004

W pierwszym kroku prezentowanego przykładu - w opracowaniu tekstowym - uczący się czyta i słucha fragmentów tekstu; w drugim sprawdzana jest jego znajomość; w trzecim uczeń zajmuje się praktycznym tłumaczeniem; w czwartym podawane są odnośniki i wskazówki do dalszej nauki. Oczywiście poszczególne moduły są tutaj różnicowane, a konstruktywistyczny charakter podkreśla powiązanie nauki z praktyką. Ciągłe odwoływanie do istniejących stron internetowych oraz praktyczne zadania do wykonania w realnych sytuacjach tworzą środowisko, w którym uczący się języka konstruuje własną przestrzeń pojęć językowych, a tym samym jego wiedza staje się trwała i użyteczna.

Tego typu stałą strukturę modułów powinny wspomagać narzędzia językowe typu: prosty tłumacz komputerowy oraz słownik biznesu. Dostępne w internecie słowniki mogą być oczywiście używane w tym wspomaganym komputerem procesie nauczania-uczenia się. Jednak specyfika kursu języka biznesu wymaga, aby był stworzony do niego słownik wyrazów fachowych oraz specyficznych zwrotów stosowanych w kontaktach gospodarczych. Dodatkowo, stworzenie bazy kontaktowej uczestników kursu (a zarazem przedsiębiorców) będzie jego naturalnym rozszerzeniem, które płynnie przeniesie realizację celów kursu do środowiska prowadzenia kontaktów biznesowych.

Podsumowanie

Przygotowanie kursu online języka biznesu związane jest z szeregiem przedsięwzięć, obejmujących zarówno określenie założeń metodycznych oraz opracowanie materiałów i stron internetowych kursu, jak też stworzenie właściwej bazy programowo-sprzętowej niezbędnej do efektywnej realizacji tego przedsięwzięcia. Współczesne trendy na świecie skłaniają do tworzenia modułów opartych o standard SCORM. Poszczególne moduły z treściami językowymi powinny mieć jednolitą strukturę i grafikę, co będzie ułatwiać przyswajanie wiedzy. Zastosowanie poleceń kierujących w stronę konstruktywistycznego budowania wiedzy językowej powinno również przyczynić się do zwiększenia efektywności uczenia się.

Wyszczególnione problemy i ograniczenia mają przyczynić się do osiągnięcia podstawowego celu każdego kursu języka biznesu, którego rola powinna być przede wszystkim instrumentalna. Zadaniem przedsiębiorcy jest komunikacja jasna i efektywna, acz niekoniecznie bezbłędna, jak również realizacja najważniejszych dążeń: nawiązanie kontaktów handlowych, kupno, sprzedaż itp. Oznacza to, że kurs języka biznesu prowadzony metodą e-learningu powinien nauczyć przede wszystkim kontaktów handlowych w danym języku, natomiast perfekcję językową zdobyć można w przypadku szerszego rozwinięcia kontaktów i praktycznego stosowania języka w sytuacjach dnia codziennego.

Przedstawione powyżej założenia zostaną wcielone w życie przy przygotowywaniu kursu języka hiszpańskiego online dla przedsiębiorców z Europy Środkowej. Kurs ten jest częścią współfinansowanego ze środków UE projektu ESPA-EST⁹, realizowanego w ramach programu Leonardo da Vinci, którego głównym celem jest ustawiczne kształcenie i uczenie się przez całe życie. Projekt koordynuje Wyższa Szkoła Informatyki, Zarządzania i Administracji w Warszawie.

Bibliografia

• J. Gnitecki, Przemiany metodologii badań pedagogicznych, [w:] J. Krajeński, T. Lewowicki, J. Nikitorowicz (red.), Problemy współczesnej metodologii, Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej, Olecko 2001.
• W. Wnuk, Twórcza postawa wobec codzienności jako pokonywanie samotności człowieka, [w:] W. Horyń, J. Maciejewski (red.), Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
• K. Wenta. Samokształcenie w społeczeństwie informacyjnym. Edukacja Humanistyczna. Wyzwanie i rzeczywistość. Międzynarodowa Konferencja Naukowa. Szczecin, 14-15 IX 2000. Szczecin 2002, s. 129-139
• E. von Glasersfeld, Aspekte einer konstruktivistischen Didaktik, [w:] A. Reiter, H. Schwetz, M. Zeyringer, Konstruktives Lernen mit neuen Medien. Beiträge zu einer konstruktivistischen Mediendidaktik, Studien Verlag, 2001.
• Ch. Rensing, H.G. Klein, Europom online - interaktive Online-Lernmodule zum Erwerb rezeptiver Sprachkenntnisse In den romanischer Sprachen, [w:] D. Carstensen, B. Barrios (red.), Campus 2004. Kommen die digitalen Medien an den Hochschulen in die Jahre?, Waxmann, 2004.

Netografia

• http://www.adlnet.org/
• http://www.adlnet.org/scorm/index.cfm
• http://www.espaest.com/
• http://www.eurocomresearch.net
• http://www.eurocomresearch.net/kurs/deutsch.htm
• http://moodle.com/