Wprowadzenie

W 2001 r. na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie została powołana jednostka o nazwie: Uniwersyteckie Centrum Zdalnego Nauczania i Kursów Otwartych UMCS (UCZNiKO). Jej celem jest promowanie i wdrażanie nowych technologii w nauczaniu. Wychodząc naprzeciwko oczekiwaniom studentów i nauczycieli akademickich, Centrum postanowiło stworzyć dla nich wirtualne środowisko pracy i nauki - tak narodziła się idea projektu Wirtualny Kampus.

W artykule zaprezentowana zostanie główna idea oraz strategia rozwoju projektu. W kolejnych zaś wydaniach "e-mentora" przedstawimy wyniki naszych obserwacji i badań związanych z wykorzystaniem Wirtualnego Kampusu UMCS przez nauczycieli akademickich i studentów: studia przypadków (rozwój Wirtualnych Kampusów na poszczególnych wydziałach, konkretne kursy, itp.) oraz zmiany w oczekiwaniach ich użytkowników.

Idea projektu

Główną motywacją rozpoczęcia projektu Wirtualny Kampus nie była chęć zastąpienie tradycyjnego nauczania e-learningiem, ale wykorzystania technologii informacyjnych do wspomagania nauczania tradycyjnego na Uniwersytecie. Szybko okazało się, iż realizacja tego celu wymagać będzie szeregu działań, takich jak:

• podniesienie świadomości nauczycieli akademickich i studentów w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnych;
• pomiaru kompetencji w zakresie technologii ICT wśród pracowników naukowych UMCS;
• stworzenie systemu szkoleń dla pracowników naukowych, podnoszących wyżej wspomniane kompetencje oraz umiejetność wykorzystania platformy zdalnego nauczania;
• przygotowanie platformy zdalnego nauczania Wirtualny Kampus UMCS.

Założeniem projektu było przy tym zmotywowanie pracowników uczelni do spontanicznego wykorzystania internetu w edukacji. Oznaczało to m.in., iż produktem nie musiały być kursy zgodne z programami nauczania na Uniwersytecie, oraz że nie przewidywano wynagrodzeń finansowych za te dodatkowe aktywności. Dużym wyzwaniem stało się więc przedstawienie technologii IT w taki sposób, aby korzyść z ich wykorzystania była od razu widoczna, zaś brak motywacji finansowych nie zniechęcił potencjalnych użytkowników.

Realizacja projektu

Realizacja projektu Wirtualny Kampus rozpoczęła się jesienią 2004 r. od poszukiwań optymalnego rozwiązania technologicznego. Ostatecznie wybrano platformę zdalnego nauczania - Moodle. Platforma ta została dostosowana do potrzeb projektu, spersonalizowana wizualnie i funkcjonalnie. Kolejnym krokiem w realizacji projektu było opracowanie systemu szkoleń dla nauczycieli akademickich uwzględniających:

• ogólną wiedzę na temat wykorzystania technologii informacyjnych w pracy dydaktycznej nauczyciela akademickiego;
• podstawy obsługi platformy;
• elementy metodyki zdalnego nauczania oraz podstawy komunikacji internetowej.

Po szkoleniu każdy jego uczestnik staje się niezależnym użytkownikiem platformy, znającym jej funkcje, możliwości oraz umiejącym je odpowiednio wykorzystać we własnej pracy dydaktycznej.

Pierwsze szkolenie odbyło się w grudniu 2004 r. Uczestniczyło w nim 15 osób - reprezentantów różnych wydziałów naszej uczelni. Kolejne szkolenia organizowane są już dla pracowników tych samych wydziałów, instytutów bądź zakładów. W ten sposób idea Wirtualnego Kampusu na większą skalę rozprzestrzenia się w różnych środowiskach akademickich.

Szkolenia poprzedzane są ankietą kompetencyjną, umożliwiającą określenie poziomu znajomości i wykorzystania nowych technologii przez nauczycieli. Na tej podstawie nauczycieli akademickich UMCS można podzielić na 3 kategorie:

• doświadczonych: wykorzystujących technologie informacyjne w praktyce dydaktycznej i wykazujących dużą motywację do pozyskania nowych umiejętności;
• początkujących, ale zainteresowanych: bez doświadczenia w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnych w pracy dydaktycznej, ale zainteresowanych i zmotywowanych do nabycia nowych umiejętności;
• początkujących i niezainteresowanych: bez doświadczenia w dziedzinie technologii informacyjnych i bez świadomości potrzeby ich wprowadzenia do praktyki zawodowej.

Nasze obserwacje wskazują, że Wirtualny Kampus jest wykorzystywany przez nauczycieli akademickich UMCS do:

• komunikacji formalnej i nieformalnej;
• zamieszczania materiałów dydaktycznych w formie elektronicznej;
• przeprowadzania testów sprawdzających i zadań online.

Działania te realizowane są głównie w ramach seminariów, wykładów otwartych, a także jako wspomaganie klasycznych zajęć akademickich, głównie na studiach zaocznych. Możliwe zastosowania platformy przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 1. Możliwości wykorzystania Wirtualnego Kampusu

Źródło: opracowanie własne

Wirtualny Kampus jest wykorzystywany również do zamieszczania informacji typowo dziekanatowych, związanych z kierunkiem studiów, planami zajęć, zapisami na seminaria lub fakultety. Jest to przykład swego rodzaju "oddolnej" informatyzacji Uczelni: okazuje się, że potrzeba szybkiego kontaktu ze studentami (ze strony dziekanatów i nauczycieli akademickich) jest na tyle silna, że pojawienie się prostego narzędzia niededykowanego wprost do tego typu kontaktów, ale je umożliwiającego, zachęciło pracowników różnych wydziałów do jego regularnego stosowania.

Stan obecny projektu

Obecnie (stan na: marzec 2006) w ramach Wirtualnego Kampusu UMCS oprócz głównej platformy działają 4 kampusy wydziałowe:

• Wirtualny Kampus Wydziału Ekonomicznego,
• Wirtualny Kampus Instytutu Psychologii,
• Wirtualny Kampus Instytutu Nauk o Ziemi,
• Wirtualny Kampus Zakładu Lingwistyki Stosowanej.

Dane dotyczące liczby zarejestrowanych użytkowników oraz ich aktywności na poszczególnych kampusach przedstawia tabela 1.

Od dłuższego czasu obserwowana jest migracja użytkowników z "głównego" Kampusu na Kampusy Wydziałowe. Dlatego też obrano strategię stopniowej decentralizacji projektu i oddawania kontroli promotorom projektu na zainteresowanych Wydziałach.

Strategia rozwoju, plany badań

Od początku roku akademickiego 2005/2006 została wprowadzona nowa strategia rozwoju projektu Wirtualny Kampus, której głównymi założeniami są:

• tworzenie Kampusów Wydziałowych w ramach głównego Kampusu Wirtualnego UMCS;
• dotarcie do jak największej liczby nauczycieli akademickich z poszczególnych wydziałów;
• dostosowanie szkoleń do potrzeb i możliwości nauczycieli akademickich;
• badanie wykorzystania różnych funkcji platformy w pracy dydaktycznej nauczycieli akademickich UMCS.

Ważny w projekcie Wirtualny Kampus jest aspekt badawczy. Obserwujemy wyraźną (i oczywistą) korelację pomiędzy szkoleniami organizowanymi dla pracowników wydziałów a liczbą użytkowników Kampusu. Interesujące nas zagadnienia to:

1. Satysfakcja użytkownika Kampusu: nauczycieli i studentów. Co jest atrakcyjne, co należy zmienić, czego brakuje?
2. Pomiar efektywności szkoleń poprzez zbadanie współczynnika "konwersji" uczestników szkolenia (nauczycieli akademickich) na kursy realizowane w praktyce (ile procent uczestników szkolenia zakłada później w praktyce swoje kursy?).
3. Efektywność różnych metod dydaktycznych online mierzona różnego typu aktywnościami na kursach prowadzonych zdalnie:
   • Które z form (wymiana plików, dyskusje online, czaty, testy i egzaminy, testy samosprawdzające) są najczęściej stosowane przez nauczycieli?
   • Które z tych form są najchętniej wykorzystywane przez studentów? Nie zawsze coś, co wydaje się być atrakcyjne dla nauczyciela, jest faktycznie interesujące dla studenta. Są kursy "wypieszczone" przez nauczycieli, świetne w swej formie, lecz zupełnie ignorowane przez studentów i na odwrót: coś, co na pozór zdaje się być trywialne i nieporządne, bywa oblegane przez tłumy.
4. Model organizacyjny kampusu: na ile centralizować pewne przedsięwzięcia, na ile zaś korzystać ze wsparcia promotorów projektu z zewnątrz jednostki odpowiedzialnej za e-learning?

Podsumowanie

Wirtualny Kampus UMCS (www.kampus.umcs.lublin.pl) stał się już integralną częścią Uniwersytetu. Wychodzi naprzeciw wyzwaniom stawianym uczelniom wyższym oraz daje możliwość promowania nowego stylu nauczania akademickiego. Doświadczenia i obserwacje z realizacji projektu, a także wyniki prowadzonych badań będziemy prezentować czytelnikom "e-mentora" w kolejnych artykułach.