Relacja z konferencji

Przedsiębiorczość akademicka staje się coraz modniejszym hasłem, funkcjonującym zarówno na płaszczyźnie współpracy nauki z biznesem na poziomie instytucjonalnym, jak też inkubatorów wspierających indywidualne przedsięwzięcia studentów i nauczycieli. Problematyka współpracy uczelni z gospodarką, biznesowego wykorzystania wyników projektów badawczych oraz transfer innowacji i technologii są podstawą rządowych i samorządowych strategii, obrad senatów akademickich, a także przedmiotem działań wielu organizacji, w tym Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która 19 maja br. zorganizowała w Warszawie konferencję zatytułowaną Przedsiębiorczość akademicka w Polsce - perspektywy rozwoju.

PARP wspiera i promuje przedsiębiorczość oraz innowacyjne projekty, a działając na rzecz realizacji polityki innowacyjnej państwa, analizuje potrzeby w tym zakresie, wspiera działalność centrów transferu technologii, inkubatorów, jak również parków technologicznych itp. Choć zakres realizowanych przez PARP inicjatyw mógłby zapewne wypełnić program całej konferencji, przedstawiciele Agencji ograniczyli autoprezentację do minimum, dając możliwość przedstawienia inicjatyw podejmowanych przez inne organizacje centralne i instytucje pozarządowe oraz doświadczeń ośrodków zagranicznych.

Swoje plany zaprezentowali przedstawiciele rozpoczynającego działalność Departamentu Wdrożeń i Innowacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Departamentu Instrumentów Wsparcia Ministerstwa Gospodarki. O istocie ochrony własności intelektualnej i patentach w Polskim i światowym rynku mówiła zaś prezes Urzędu Patentowego RP, dr Alicja Adamczak. W pierwszej sesji nie zabrakło również wystąpień reprezentantów środowiska akademickiego, z KRASP-u oraz Instytutu Społeczeństwa Wiedzy, działającego przy Fundacji Rektorów Polskich.

Drugi blok wystąpień to prezentacje holenderskich i fińskich doświadczeń w zakresie akademickich firm technologicznych. Profesor Johan G. Wissema z Delft University of Technology koncentrował się w swoim wystąpieniu na charakterystyce technostarterów (założycieli firm naukowych i technologicznych ze środowiska akademickiego tj. studentów i nauczycieli) oraz uniwersytetu trzeciej generacji. Odnosząc się w szczególności do uczelni technicznych oraz wydziałów nauk ścisłych uniwersytetów, prof. Wissema zaprezentował drogę ewolucji uniwersytetu średniowiecznego w humboldtowski, a następnie w uniwersytet nowej generacji, który odpowiada na światowe trendy - umasowienia kształcenia, globalizacji, rozwoju technologicznego, nowej gospodarki oraz rosnących potrzeb transferu wiedzy z uczelni i realizacji projektów badawczych dla przemysłu. Przeobrażenia uniwersytetu na płaszczyźnie struktur organizacyjnych - jego funkcjonowania i finansowania - dają sposobność do rozwoju przedsiębiorczości akademickiej. Możliwości tegoż rozwoju oraz ich analiza zaprezentowana w wystąpieniu profesora, dają przesłanki do pozytywnego spojrzenia na przyszłość technostarterów. Warto również dodać, iż powyższe zagadnienia prof. Wissema opisał w publikacji wydanej staraniem PARP, którą można nieodpłatnie pobrać ze strony internetowej Agencji.

Wystąpienie prof. Andrzej Krasławskiego z Lappeenranta University of Technology poświęcone było kierunkom rozwoju firm spin off, czyli spółek powstałych dzięki komercjalizacji wyników badań naukowych (co często jest pobocznym, niezamierzonym na wstępie efektem). Działając na rynku własności, intelektualnej instytucje te nie mają łatwych dróg rozwoju. Sama specyfika rynku - problemy z oszacowaniem wartości produktów, formalnym opisem rynku, klarownością praw własności, jak również asymetrią wiedzy sprzedającego i kupującego - może niekorzystnie wpływać na motywację tworzenia firm akademickich (jak podaje prelegent jedynie 20% licencji uniwersyteckich znajduje zastosowanie w praktyce, zaś ich wartość zakupu jest niska z racji wysokiego ryzyka). Warto jednak podkreślić, iż nowe modele biznesowe, prezentowane w czasie wystąpienia, mogą rozwinąć możliwości przedsiębiorczości opartej o technologie uniwersyteckie.

Bardzo istotnym elementem programu spotkania był również panel dyskusyjny, będący trzecim blokiem programu, na który zaproszono wielu znakomitych gości - reprezentantów AGH, UW, UJ, PWr, IBM Polska, Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego, Public Profits oraz Fundacji Centrum Innowacji F.I.R.E i Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości. Panel poprzedziły dwa wystąpienia relacjonujące przykład współpracy ośrodka akademickiego z biznesem oraz wyniki raportu nt. wspierania rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w Polsce w zakresie transferu technologii i innowacyjności.

Powracając do problematyki podejmowanej w pierwszej sesji, warto podkreślić, iż Agnieszka Gryzik (Dyrektor DWI Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego), podjęła się próby umiejscowienia i charakterystyki działalności inkubatorów przedsiębiorczości. Co interesujące, pierwszy inkubator przedsiębiorczości w Polsce powstał na Uniwersytecie Warszawskim w 1998 roku, jednak dopiero nowa ustawa dotycząca szkolnictwa wyższego stymuluje uczelnie do rozwoju tej formy aktywności. Prawo o szkolnictwie wyższym zakłada prowadzenie akademickich inkubatorów przedsiębiorczości oraz centrów transferu technologii w celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni oraz transferu wyników prac naukowych do gospodarki, jak również wsparcia działalności gospodarczej środowiska akademickiego lub pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami. Inkubator może być tworzony w formie jednostki ogólnouczelnianej lub spółki handlowej czy fundacji¹. Podjęte przez DWI analizy wykazują, iż 49% inkubatorów funkcjonuje w formie prawnej fundacji (z tym, iż jedna obecna jest na wielu uczelniach²). Problematyczną kwestią jest jednak przedmiot działalności firm rozwijających się w inkubatorach, w szczególności prowadzonych przez studentów. Trudno nie zgodzić się z opinią o niskiej wartości przedsięwzięć, koncentrujących się na tworzeniu gadżetów czy komercyjnych usługach SMS, szeroko pojętego przemysłu kultury (rozrywkowej). Można też ubolewać nad małą liczbą przedsięwzięć zajmujących się transferem nauki do gospodarki. Te jednak mogą liczyć na wsparcie ze strony Ministerstwa, co powinno być dużą zachętą do ich rozwijania.

Podkreślić należy, iż na wsparcie akademickich inkubatorów przedsiębiorczości (AIP) uczelnie mogą liczyć również ze strony Ministerstwa Gospodarki, które już od 2004 roku organizuje konkurs wyłaniający najlepsze koncepcje organizacji nowych lub istniejących AIP, a co za tym idzie - ich promowanie oraz dofinansowanie. Więcej informacji można odnaleźć na stronie Ministerstwa (www.mg.gov.pl).

Inny wydźwięk miały wystąpienia przedstawicieli środowiska akademickiego. Generał brygady prof. Bogusław Smólski (WAT, członek Prezydium KRASP) wskazywał na zbyt niskie nakłady na naukę, aby móc efektywnie stymulować trend współpracy nauki z biznesem, a zwłaszcza realizować bardzo duże projekty badawcze oraz prowadzić badania związane z nowoczesnymi technologiami. Pomimo iż prelegent podkreślał istnienie na uczelniach centrów zaawansowanych technologii, centrów doskonałości (których jest ponad 120) oraz platform technologicznych (co pozwala na tworzenie płaszczyzn współpracy), wskazał również na brak na rynku wyspecjalizowanych firm brokerskich (wzorem rozwiązań zachodnich), które są łącznikiem nauki z biznesem. Drugi reprezentant środowiska akademickiego, prof. Mirosław Zdanowski, po krótkiej prezentacji prac Instytutu Społeczeństwa Wiedzy, zabrał głos jako Rektor Akademii Finansów. Skoncentrował się on na barierach rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, których źródeł upatruje w naleciałościach poprzedniego systemu (kiedy to działania przedsiębiorcze były napiętnowane), emigracji zawodowej zdolnej młodzieży, jak również w strukturach i mentalności uczelni wyższych. Wskazywał na potrzebę zmian w programach kształcenia, dostosowania ich do Europejskich Ram Kwalifikacji, a także zbliżenia kadry akademickiej do gospodarki, podkreślając jednocześnie potrzebę nauczania przedsiębiorczości oraz nastawienia na kształtowanie umiejętności. Dla równowagi wydźwięku tego wystąpienia warto podkreślić, iż jednak inkubatory akademickiej oraz firmy w nich prowadzone rozwijają się z powodzeniem (pytanie, jak będą radzić sobie po opuszczeniu inkubatorów), a inicjatyw współpracy nauki z biznesem jest coraz więcej. Przykładem mogą służyć ostatnie projekty Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Powołany w listopadzie 2005 r. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości SGH, ma już pod swoją opieką firmy pośrednictwa pracy za granicą, zaawansowanych usług informatycznych, sprzedaży towarów luksusowych, konsultingu i wdrażania systemów zapewniania jakości³. W SGH rusza również projekt Transfer wiedzy - analiza powiązań nauki z biznesem na Mazowszu dla potrzeb regionalnej strategii innowacji, współfinansowany ze środków EFS (w ramach Działania 2.6: Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy). Jego celem jest analiza stanu współpracy nauki z biznesem oraz efektywności transferu technologii na Mazowszu, co ma zaowocować stworzeniem Regionalnej Strategii Innowacyjnej i szerokim wsparciem procesów komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych⁴.

Warto też wskazać na inne inicjatywy propagujące szeroko pojętą przedsiębiorczość akademicką oraz współpracę nauki z biznesem. Jako przykład można zaprezentować Program Innowator Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, kierowany do młodych uczonych, który ma na celu wsparcie transferu osiągnięć naukowych do biznesu. Dwa zasadnicze elementy Programu to edukacja w zakresie funkcjonowania rynku i prowadzenia działalności gospodarczej oraz wsparcie (również finansowe) projektów innowacyjnych na wczesnym etapie ich komercjalizacji⁵. Powstaje też m.in. międzyresortowy program "Wędka technologiczna", który ma ułatwić komercjalizację efektów badań, jak również pomóc w efektywnym pozyskaniu i zagospodarowaniu funduszy z 7. Programu Ramowego⁶. Warto również wspomnieć o inicjatywie Fundacji Rektorów Polskich, zmierzającej do opracowania Kodeksu Partnerstwa Nauki i Gospodarki⁷. W pierwszym etapie prace koncentrują się na regulacjach dotyczących sprawnego transferu wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych do praktyki gospodarczej. Mamy także programy edukacji przedsiębiorców w zakresie działań innowacyjnych i współpracy z nauką. Za przykład może posłużyć tu nowouruchomiona "Akademia Innowacji i Venture Capital"⁸, której program przewiduje szkolenia dla właścicieli i osób kierujących małymi i średnimi przedsiębiorstwami, którzy chcą rozwijać innowacyjne projekty, szczególnie zaawansowane technologicznie, czy też mają pomysł a brakuje im wiedzy nt. procesów wdrożeniowych lub poszukują inwestora. Istotnym elementem programu są zagadnienia dotyczące możliwości współpracy z ośrodkami naukowymi oraz wykorzystywanie ich potencjału i wyników badań.

Podsumowując, przedsiębiorczość akademicka jest bardzo istotnym elementem aktywność uczelni wyższej i jej społeczność. W dobie rozwoju idei gospodarki opartej na wiedzy misją ośrodków akademickich jest budowanie jak najszerszych relacji ze światem biznesu, rozwój nowoczesnych technologii oraz poszukiwanie dróg efektywnego transferu wiedzy do przemysłu. Choć firmy typu spin off i spin out czy też indywidualne inicjatywy członków społeczności akademickiej nie są odpowiedzią na globalne problemy, takie jak walka z bezrobociem czy też potrzeby poszczególnych uczelni (jak poszukiwanie znaczących przychodów w budżetach ośrodków akademickich), to ich wysoka wartość dla całego społeczeństwa i rola w gospodarce są niezaprzeczalne.