Recenzja

Nieraz stawiamy sobie pytanie, jak nowoczesne technologie i internet wpłynęły, czy też będą wpływać na nasze życie, otoczenie, edukację, pracę zawodową oraz całe społeczeństwo i gospodarkę. Odpowiedzi szukać można w dwóch nowo wydanych publikacjach.

Pierwsza z nich, Alexandra Barda i Jana Söderqvista, Netokracja. Nowa elita władzy i życie po kapitalizmie¹, choć ukazała się w Polsce dopiero 6 lat po jej szwedzkiej premierze, nadal w sposób aktualny opisuje przeobrażenia dokonujące się pod wpływem technologii. Co istotne, przytoczone wówczas argumenty, z których wynika, iż teoria netokracji jest właściwym opisem świata, nie straciły na swej wartości. Autorzy twierdzą m.in., że to nie rynek i nie kapitalizm, lecz procesy komunikacji i przetwarzania informacji leżą u podstaw organizacji społeczeństwa. Tłumaczy to wagę rozwoju i upowszechniania internetu, a tym samym wskazuje, iż prawdziwa władza kryje się w sieci i społecznej komunikacji sieciowej. Ci, którzy pojęli te mechanizmy i potrafią je wykorzystać, stają się, jak piszą autorzy, nową elitą współczesnego świata - Netokracją.

Opis cyfrowej przyszłości autorzy publikacji prezentują poprzez pryzmat ewolucji otaczającego nas świata, rozwoju technologii i jej wpływu na komunikację oraz społeczeństwo, przeobrażeń społecznego, kulturowego i ekonomicznego paradygmatu, a także drogi prowadzącej od feudalizmu do kapitalizmu i jego obecnej przemiany w informacjonalizm. A. Bard i J. Söderqvist w sposób wszechstronny starają się przedstawić czytelnikowi różne aspekty tej transformacji.

Ze względu na obszar zainteresowań Czytelników "e-mentora" warto zatrzymać się przy opisie prognozowanych przez autorów zmian w systemach edukacji. Choć zagadnieniom tym nie poświęcono w książce wystarczająco dużo uwagi, warto przybliżyć spostrzeżenia autorów, które traktują o zbliżającym się kryzysie szkolnictwa. Mobilność na rynku pracy, elastyczność zatrudnienia, ciągła potrzeba podnoszenia kwalifikacji i aktualizacji wiedzy powodują, iż formalna edukacja, dyplomy, tytuły i certyfikaty szybko tracą na wartości. Trudno nie zgodzić się z taką opinią, szczególnie widząc starania uczelni chcących dostosować swoją ofertę do potrzeb rynkowych oraz propagować ideę społeczeństwa informacyjnego i kształcenia przez całe życie. Jednak według A. Barda i J. Söderqvista działania te są jedynie powierzchowną ewolucją świata nauki w kierunku netokracji. Autorzy publikacji dopatrują się fundamentalnych różnic w postawach. O ile w netokracji priorytetem staje się szybkość i całościowe spojrzenie na dane zagadnienie, o tyle w tradycyjnej nauce dominuje wnikliwość i dokładność. Inaczej przedstawiając różnice, autorzy przypisują netokracji zainteresowanie zmianą, zaś naukowcom modelowanie statyczne. Wracając zatem na grunt edukacji, A. Bard i J. Söderqvist prognozują, iż pod wpływem coraz większego stopnia jej wirtualizacji, interaktywności i adaptowalności do nowych warunków będzie ona prowadzona i rozwijana w sieci w formie małych, precyzyjnie dopasowanych modułów, specjalnie konstruowanych na potrzeby konkretnego zadania. Nie dla netokratów przeznaczone są także ogólnodostępne akademickie listy dyskusyjne i fora internetowe charakteryzujące się obszernymi dyskusjami i niekończącymi się debatami. Netokrata wykorzysta sieć do nawiązania kontaktu, wymiany ekskluzywnych informacji oraz szybkiego rozwiązania nurtującego problemu, a przez to zaoszczędzi czas. Pomimo znacznych uproszczeń w wizji przyszłości edukacji, z pewnością warto przeanalizować krytyczne spojrzenie na szkolnictwo i naukę, ujęte w książce oraz rozważyć, czy obecne przeobrażenia systemu edukacji w pełni odpowiadają potrzebom tworzącego się społeczeństwa informacyjnego.

Publikacja upraszcza również opis wielu istotnych zagadnień spoza sektora edukacji, trudno jednak kwestionować rosnące znaczenie cyfrowej interaktywności w komunikacji międzyludzkiej, a na tym właśnie bazują A. Bard i J. Söderqvist w swym manifeście. Warto też wspomnieć, iż polskie wydanie książki zostało wzbogacone o przedmowę ściśle nawiązującą do obecnej sytuacji społecznej i politycznej w kraju, co dodatkowo zachęca do lektury.

Zupełnie inny pogląd na rolę szkolnictwa wyższego w rozwoju idei społeczeństwa informacyjnego prezentuje autorka publikacji Rozwój usług edukacyjnych w erze społeczeństwa informacyjnego². Mirosława Pluta-Olearnik w kształceniu akademickim i reformach edukacji wyższej upatruje szans na właściwe przygotowanie młodych ludzi do wymagań gospodarki opartej na wiedzy i globalnego rynku. Publikacja ta jest próbą wszechstronnej charakterystyki organizacji procesów edukacyjnych i przeobrażeń w uczelniach w obliczu ewolucji szkolnictwa wyższego, rosnącej roli kształcenia ustawicznego oraz nowoczesnych technologii w dydaktyce, będących odpowiedzią na potrzeby tworzenia cywilizacji informacyjnej. Autorka omawia zmiany w sferze usług edukacyjnych w Polsce, ze szczególną uwagą analizując marketingowy wymiar działań szkół wyższych, następnie zaś przedstawia rolę tychże usług w tworzącym się społeczeństwie informacyjnym, wskazując na ich kluczowy charakter. W kolejnych częściach publikacji autorka koncentruje się na wpływie nowoczesnych technologii na obecny i przyszły kształt usług edukacyjnych, zwłaszcza na poziomie szkolnictwa wyższego. Publikację zamyka rozdział prezentujący wyzwania stojące przed systemami edukacji. Autorka charakteryzuje działania środowiska na rzecz jakości kształcenia, wzrost znaczenia kształcenia ustawicznego oraz e-learningu w ofercie uczelni, jak również analizuje relację między usługami edukacyjnymi a rynkiem pracy w Polsce. Jak przyznaje autorka, głównym celem publikacji jest uchwycenie tendencji do zmian procesu świadczenia i udostępniania usług edukacyjnych pod wpływem wykorzystania nowoczesnych technologii. Cennymi elementami wzbogacającymi materiał są studia przypadków z zagranicznych uniwersytetów, prezentacja e-learningowej działalności wielu ośrodków edukacyjnych (nie tylko akademickich) w Polsce oraz analiza wyników szeroko zakrojonych badań, zbierających opinie kadry akademickiej w Polsce na temat nowoczesnych technologii w dydaktyce. Choć podstawą obu omawianych publikacji jest problematyka tworzenia społeczeństwa wiedzy i wyzwań stojących przed nim, wydaje się, iż różnice w ocenie roli szkolnictwa wyższego i edukacji akademickiej w tym procesie, wynikają z odmiennych wizji autorów na temat przyszłości - ery globalnego społeczeństwa informacyjnego.