Wprowadzenie

W artykule przedstawiono historię wdrożenia projektu SCENO (Świętokrzyskiego Centrum Edukacji na Odległość) współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa w ramach Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego. Ponadto omówiono cele, kluczowe czynniki charakteryzujące portal SCENO, a także obecny kształt i bieżący rozwój przedsięwzięcia. Jednocześnie zaprezentowano plany rozwoju i dalszej realizacji projektu rozszerzające go o kolejne elementy propagowania e-learningu czy demokratyzowania dostępu do wiedzy.

Unia Europejska postrzega regiony jako obszary ogniskowania umiejętności kreowania wiedzy oraz uczenia się w nowej, globalnej gospodarce opartej na wiedzy. W wyniku tego stają się one regionami uczącymi się, będąc najważniejszymi formami ekonomicznych reprodukcji i technologicznych organizacji w nowej gospodarce. Takim przykładem może być powstanie i kształtowanie Regionów Strategii Innowacji, gdzie wytyczne Strategii Lizbońskiej w procesie rozwoju konkurencyjności gospodarki regionalnej jasno określają rzeczywiste bogactwo, które pochodzi nie tylko z produkcji dóbr materialnych, ale też z produkcji, transformacji i wykorzystania wiedzy¹. Jedną z odpowiedzi na Regionalną Strategię Innowacji województwa świętokrzyskiego było powstanie projektu portalu SCENO (Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość), mającego na celu upowszechnienie technologii informatycznych w procesach edukacyjnych.

Projekt SCENO jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego² i budżetu państwa w ramach priorytetu 2 - Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006³. Portal ten został przygotowany i zrealizowany przez pracowników dydaktycznych Zakładu Informatyki w Wyższej Szkole Handlowej im. Bolesława Markowskiego w Kielcach⁴.

Celem projektu jest przygotowanie i zarządzanie portalem naukowo-edukacyjnym skupiającym uczelnie wyższe, inne podmioty edukacyjne (m.in. szkoły średnie, gimnazja) oraz potencjalnych użytkowników internetu w województwie świętokrzyskim, a docelowo w całym kraju. Jednym z głównych obszarów działalności portalu jest publikowanie prac naukowych z zakresu nauk ekonomicznych i innych społecznych oraz związanych z zastosowaniami informatyki. Czas realizacji projektu jest przewidziany na 24 miesiące w okresie od 1 października 2005 r do 30 września 2007 roku. Portal naukowo-edukacyjny SCENO (http://www.sceno.edu.pl) po raz pierwszy pojawił się w internecie w połowie lutego 2006 roku.

Główne cele i charakterystyka projektu SCENO

Głównym celem projektu jest demokratyzacja procesu uczenia, dostępu do informacji i zasobów wiedzy. Jednym z dążeń centrum edukacyjnego SCENO jest przygotowanie forum bazy wiedzy, w którym cyklicznie zamieszczane byłyby informacje, artykuły i kursy z zakresu nauk o zarządzaniu, marketingu, informatyki, ekonomii, technologii informacyjnych, finansów, biznesu czy rachunkowości, a także bieżące informacje (wiadomości) dotyczące wydarzeń gospodarczych, ekonomicznych, edukacyjnych czy teleinformatycznych, jakie miały miejsce na świecie, w kraju i regionie. Portal jest działaniem non-profit nastawionym na propagowanie wiedzy, idei społeczeństwa informacyjnego, jego istotą jest popularyzacja wiedzy na odległość. Rozwój portalu jest przedsięwzięciem dynamicznym, stale reagującym na zmiany w zakresie publikacji wiedzy, kursów online, czy informacji zawartych w serwisie.

Kluczowe funkcje charakteryzujące portal SCENO to:

• Współpraca uczelni wyższych w województwie świętokrzyskim (obecnie w całym kraju) przy opracowywaniu materiałów naukowych, dydaktycznych i informacyjnych, publikowanych elektronicznie w serwisie SCENO oraz w formie tradycyjnej;
• Przygotowywanie i udostępnianie użytkownikom portalu bazy wiedzy z dziedzin nauk o zarządzaniu, marketingu, informatyki, ekonomii, finansów oraz rachunkowości;
• Prowadzenie kursów e-learningowych i szkoleń w formie elektronicznej, ogólnodostępnych dla zarejestrowanych użytkowników portalu;
• Propagowanie rozwoju internetu i społeczeństwa informacyjnego;
• Zamieszczanie, publikowanie i odnoszenie się do obecnych w danym czasie wydarzeń gospodarczych, ekonomicznych oraz naukowych, a także komentowanie ich przez specjalistów zaangażowanych w aktualizowanie poszczególne działy tematyczne w serwisie;
• Przybliżanie i omawianie koncepcji związanych z e-commerce (handlem, reklamą, promocją, prowadzeniem biznesu w wykorzystaniem internetu), a także idei pracy na odległość (telepracy), zaś w przyszłości stworzenie systemu doradztwa przez internet z ww. dziedzin;
• Tworzenie moderowanego forum wymiany informacji na tematy zbieżne z działalnością tematyczną serwisu SCENO, dzięki któremu użytkownicy mieliby możliwość wymiany poglądów, informacji czy wiedzy;
• Organizacja i prowadzenie konferencji, spotkań, rozmów panelowych (w systemie tradycyjnym i online).

Rysunek 1. Portal Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość

Źródło: Portal www.sceno.edu.pl, [1.09.2006]

Cechy i rozwiązania projektu SCENO nawiązują do idei społeczeństwa informacyjnego opisanego w dokumencie eEurope: An Information Society for All (tzw. Strategia Lizbońska), który został przyjęty przez Unię Europejską podczas szczytu w Feira 19-20 czerwca 2002 roku.

Działania w ramach projektu podzielono na trzy obszary obejmujące:

• Uruchomienie platformy CMS wspierającej przekaz wiedzy (oraz tworzenie baz wiedzy), jej demokratyzację poprzez publikację artykułów naukowych, a także kursów online na popularnych open source'owych platformach e-learningowych (Moodle i Dokeos) dostępnych w sieci;
• Propagowanie idei społeczeństwa informacyjnego, niczym nieskrępowanej wymiany myśli i poglądów (z udziałem moderatorów) z dziedzin zgodnych z założeniami portalu z wykorzystaniem przygotowanego do tego celu Forum Społeczności Akademickiej⁵;
• Przygotowanie materiałów naukowych, dydaktycznych w formie tradycyjnych zeszytów naukowych z recenzowanymi artykułami opublikowanymi wcześniej w formie elektronicznej w serwisie SCENO, a także opracowanie płyty CD z zawartością kursów online - dla osób niemających dostępu do sieci internet bądź mających ograniczony dostęp i niemogących korzystać np. z zamieszczonych w portalu kursów e-learning.

Projekt jest adresowany do internautów, jednakże pewne działania ukierunkowane są na tradycyjne przekazywanie wiedzy (publikacja recenzowanych materiałów zwartych, zeszytów naukowych), a także organizowanie konferencji naukowych, czego przykładem jest I Konferencja SCENO pt. Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych, która odbyła się 14 września 2006 r. w Kielcach w siedzibie Wyższej Szkoły Handlowej.

Obecny kształt projektu SCENO

Projekt SCENO znajduje się obecnie w fazie wzrostu, co stało się możliwe na skutek współpracy z naukowcami z uczelni wyższych na terenie całego kraju. Dzięki rosnącemu zaangażowaniu wielu osób współpracujących z projektem, pozyskano nowych współpracowników, recenzentów oraz autorów artykułów naukowych. Bieżące rezultaty projektu SCENO to:

• Zwiększanie konkurencyjności uczelni i podmiotów edukacyjnych na rynku edukacyjnym w województwie świętokrzyskim i w Polsce poprzez demokratyzację procesu uczenia, dostępu do informacji i zasobów wiedzy dla osób korzystających z internetu (jak i tych niekorzystających z różnych przyczyn z tego medium - poprzez wydawanie materiałów w formie tradycyjnej i na płytach CD). Do chwili obecnej w portalu opublikowano w formie elektronicznej 22 zrecenzowane artykuły naukowe z dziedzin, takich jak: ekonomia, zarządzanie, IT (informatyka, zastosowania informatyki), marketing i innych (np. nauki społeczne). Dodatkowo został wydany zeszyt naukowy z dziewięcioma najlepszymi pracami, które zakwalifikowały się do wydania w formie zwartej. Na I Konferencję SCENO napłynęło ponad 36 zgłoszeń, ostatecznie zaś zakwalifikowano 30 referatów, które zostały opublikowane w zeszycie konferencyjnym. Kolejne 5 referatów (z zakresu ekonomii, marketingu i nauk społecznych) przechodzi proces recenzyjny i oczekuje publikacji w serwisie;
• Tworzenie podwalin społeczeństwa informacyjnego z wykorzystaniem narzędzi internetu - forum, list dyskusyjnych, komunikacji w czasie rzeczywistym i grup osób korzystających z zasobów serwisu, tworzących w późniejszym etapie rozwoju portalu swoiste "wirtualne społeczności" związane z programową działalnością portalu. Dyskusje związane z działalnością portalu czy zamieszczanymi w nim publikacjami rozwijają się dwutorowo - w postaci pisanych na "gorąco" komentarzy pod opublikowanymi artykułami (jak i w formie pięciostopniowego oceniania artykułu - cenzurki) oraz na łamach Forum Społeczności Akademickiej (http://forum.sceno.edu.pl);
• Propagowanie idei i rozwiązań nowej gospodarki opartej na wiedzy, związanej z działalnością przedsiębiorstw wirtualnych, e-biznesem, e-marketingiem, nauczaniem przez internet, telepracą, bankowością internetową oraz społeczeństwem informacyjnym, skierowane do osób fizycznych, podmiotów gospodarczych, instytucji edukacyjnych poprzez zamieszczanie w portalu baz danych zawierających podstawowe i rozszerzone informacje na powyższe tematy. W serwisie zamieszczone są w chwili obecnej 4 kursy online z różnych dziedzin (Zasady rachunkowości, Wprowadzenie do e-biznesu, Podstawy zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie, Bierne elementy optyczne. Optoelektronika), zaś kolejne dwa kursy (Prognozowanie gospodarcze, Grafika komputerowa) oczekują na zamieszczenie w serwisie Moodle bądź Dokeos;
• Organizacja i prowadzenie konferencji, spotkań, rozmów panelowych (a także w formie rozmów online w internecie) oraz ich archiwizacja w postaci elektronicznej - czego przykładem jest przeprowadzenie I Konferencji pt. Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych. Zamysł zorganizowania konferencji jest próbą podjęcia teoretycznej refleksji nad tymi elementami struktury społecznej i relacjami między nimi, które są istotne w procesie powstawania gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa wiedzy. Są to: tworzenie wiedzy, głównie poprzez badania naukowe; przekazywanie jej w procesie kształcenia; rozpowszechnianie przy pomocy technologii informatycznych i komunikacyjnych oraz jej wykorzystanie w innowacjach technologicznych.

Rysunek 2. Forum Społeczności Akademickiej SCENO

Źródło: Portal www.sceno.edu.pl, [2.09.2006]

Wykorzystanie internetu jako medium komunikacyjnego, umożliwiającego transfer danych i wiedzy ma charakter innowacyjny i kompleksowy. W procesie przygotowania, a następnie prezentacji szerokiemu gronu beneficjentów baz wiedzy wykorzystane będą nowoczesne techniki i technologie oparte o systemy baz danych, zarządzanie treścią zawartą w portalu oraz zarejestrowanymi użytkownikami korzystającymi z zasobów projektu SCENO. Projekt jest innowacyjny, gdyż korzysta z elementów systemów zarządzania danymi, treścią, jak i zasobami z wykorzystaniem pracy zdalnej (na odległość). Dodatkowym modułem zaimplementowanym w projekcie jest system edukacji na odległość, działający w oparciu o platformę Moodle/Dokeos, będący przedsięwzięciem skierowanym do szerokiego grona osób korzystających z internetu i chcących podnieść swoje kwalifikacje. Istotą SCENO jest także kooperacja uczelni, szkół, podmiotów edukacyjnych na poziomie nauczycieli, wykładowców, naukowców, ale również uczniów, studentów czy użytkowników internetu mających szeroki dostęp do wiedzy i materiałów edukacyjnych zawartych w serwisie.

Wszelkie działania osób pracujących przy projekcie SCENO koncentrują się na tym, by informacje w nim zawarte oraz przekazywana wiedza nie stały się w przyszłości "internetową biblioteką", zawierającą nieaktualne dane. Szybka ścieżka publikowania prac - tak w postaci elektronicznej, jak i w formie zeszytu naukowego - jest zachętą dla osób pracujących naukowo (niekoniecznie na uczelniach czy w instytucjach badawczych) do nadsyłania swoich przemyśleń przedstawionych w formie rozprawy naukowej. Dzięki pozyskanym na realizację projektu funduszom kierownictwo portalu wypłaca autorom honoraria za zakwalifikowane do publikacji prace. Tak więc portal nie tylko zapewnia - po uzyskaniu pozytywnej recenzji - szybką publikację w wersji elektronicznej (czas oczekiwania na publikację wynosi tu maksymalnie dwa - trzy miesiące), ale także publikacje w formie "papierowej", autorzy zaś otrzymują gratyfikację finansową.

Plany rozwoju

Mając za sobą półroczne wdrożenie projektu SCENO, jego twórcy zauważyli, iż pewne aspekty związane z udostępnianiem i publikowaniem treści naukowych i dydaktycznych wymagają zmiany. Są to głównie obszary związane z udostępnianiem wiedzy i treści edukacyjnych, w tym przypadku szkoleń internetowych (czyli kursów zamieszczanych w serwisie SCENO na platformach szkoleniowo-edukacyjnych Dokeos i Moodle). Liczne sygnały, jakie otrzymali twórcy projektu SCENO, sugerowały takie wdrożenie szkoleń, w którym możliwe byłoby poznanie i wprowadzenie gotowych rozwiązań komercyjnych i darmowych (opartych o licencje open source) projektów e-learningowych. Dlatego plany przyszłego rozwoju w ramach priorytetu 2 projektu SCENO za okres 1 październik 2007 - czerwiec 2008 charakteryzować się będą takimi innowacyjnymi działaniami, jak:

• Przeprowadzenie szkoleń opartych o rozwiązanie blended learning (szkolenia tradycyjne oraz dostęp do darmowych kursów online zamieszczonych w systemie SCENO) dla osób z sektora edukacyjnego, małych i średnich firm czy administracji samorządowej oraz osób zajmujących się w swoich jednostkach, miejscach zatrudnienia szeroko pojętą informatyką, zarządzaniem systemami sieciowymi czy nawet prowadzeniem zajęć, kursów i szkoleń informatycznych. Szkolenie obejmowałoby naukę tworzenia zaawansowanych szkoleń i kursów e-learningowych w oparciu o platformy: komercyjny produkt WBTExpress Pro 5.5 firmy 4System oraz darmowe (zgodne z licencją GNU) Moodle i Dokeos, a także zaprezentowanie różnic i cech poszczególnych rozwiązań;
• Publikowanie treści dydaktycznych skierowanych do pracowników naukowych, dydaktycznych oraz studentów i uczniów szkół wyższych. Materiały są udostepniane w formie plików przygotowanych według obowiązującego standardu publikacji w sieci, podczas prezentacji, konferencji, wykładów, ćwiczeń, laboratoriów czy sympozjów. Projekt SCENO posiadałby wyodrębniony dział (z wyszukiwarką), poświęcony takim ogólnodostępnym treściom, dzięki którym wzrosłaby wymiana, pozyskanie oraz użycie w ramach zajęć dydaktycznych - materiałów dydaktycznych (nauczycieli, naukowców, dydaktyków chcących podzielić się swoimi materiałami w formie prezentacji - ppt, plików - txt, doc, pdf, czy własnych, autorskich aplikacji edukacyjnych). Takie scentralizowanie bazy danych edukacyjnych i dydaktycznych, charakteryzującej się wysokim poziomem merytorycznym, ułatwiłoby pozyskanie wiedzy wszystkim osobom kształcącym się (na każdym poziomie edukacyjnym), ale także umożliwiłoby sprawdzenie i porównanie poziomu edukacyjnego różnych uczelni, szkół czy podmiotów edukacyjnych i prowadzących, którzy zamieścili takie dane w SCENO;
• Stworzenie działu informacyjnego w serwisie, poświęconego informacjom o kursach, szkoleniach, kształceniu dorosłych w każdym zakresie (od umiejętności rzemieślniczych, po kursy CAD-CAM czy kursy dla członków rad nadzorczych). Informacje o kursach aktualizowane byłyby co tydzień. Dane do bazy szkoleń zbierane byłyby od instytucji, które ogłaszają się w gazetach, czasopismach i w internecie oraz z uczelni, szkół, związków, stowarzyszeń czy towarzystw (np. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej). Także informacje o szkoleniach uruchamianych w ramach projektów unijnych miałyby tu swoje poczesne miejsce. Przez pierwsze trzy miesiące obok informacji tworzona byłaby baza instytucji prowadzących szkolenia (potem uaktualniania);
• Publikowanie prac dyplomowych (inżynierskich i licencjackich). Serwis, który zamieszczałby takie materiały dałby pewien przegląd, porównanie wybieranych przez studentów uczelni wyższych tematów. Niczym nieskrępowany dostęp do tego rodzaju wiedzy, możliwość darmowego pobrania prac magisterskich czy dyplomowych i przeczytania ich spowodowałby demokratyzację dostępu do wiedzy, a także ukróciłby nielegalne i wątpliwe moralnie formy sprzedaży prac dyplomowych, czyli popełnianie plagiatu. Każda praca przed zamieszczeniem przechodziłaby kilkustopniowy proces weryfikacji, sprawdzenia pod względem merytorycznym i autorskim. O wyborze pracy, która zostanie opublikowana w serwisie (tematyka zgodna z linią naukową portalu SCENO - ekonomia, zarządzanie, informatyka, marketing, nauki społeczne) decydować będzie komisja redakcyjna, która przefiltruje prace także systemem antyplagiatowym (http://www.plagiat.pl) celem sprawdzenia poprawności pracy pod względem formalnym i zgodności z prawem autorskim. Taka forma publikacji za zgodą autora i za odpłatnością zmieniłaby podejście do samej pracy dyplomowej (która po obronie "znika" w bibliotece uczelnianej i na półce absolwenta) i umożliwiła stworzenie ogólnodostępnej elektronicznej biblioteki wiedzy - co przyczyniłoby się też do ograniczenia handlu pracami i świadomymi plagiatami. Baza prac magisterskich, inżynierskich i doktorskich byłaby doskonałą platformą wiedzy dla osób poszukujących odpowiedzi na pytania o to, jak pisać pracę dydaktyczną, jak wygląda praca naukowa, odtwórcza, jak ją redagować, a także umożliwiłaby wskazanie różnic w poziomie pisania prac dyplomowych w różnych ośrodkach akademickich w kraju.

Dalszy rozwój portalu SCENO będzie kolejnym etapem na drodze stopniowego niwelowania trudności w procesie innowacyjnego rozwoju społeczno-gospodarczego w regionie. Wpłynie w ten sposób na wzrost wykorzystania nowoczesnych rozwiązań technologicznych, wdrażanie innowacji, pogłębianie współpracy między beneficjentami ostatecznymi w kraju oraz popularyzację gospodarki opartej na wiedzy i samych sposobów pozyskiwania tej wiedzy.

Pomimo iż portal edukacyjny SCENO będzie funkcjonował w internecie, jego konstrukcja przewiduje wzmocnienie zasobów regionalnych. Portal edukacyjny ułatwi korzystanie ze specjalistycznej wiedzy z zakresu informatyki, ekonomii, zarządzania, biznesu, finansów oraz rachunkowości i wielu innych dziedzin, a ponadto będzie zbiorem baz danych, m.in. z zakresu edukacji i kształcenia innego typu niż kursy proponowane w szkołach średnich i wyższych. Internetowy dostęp do oferowanych informacji, kursów, artykułów czy baz zlikwiduje problemy komunikacyjne występujące w tradycyjnych metodach pozyskiwania wiedzy. Jego funkcjonowanie przyczyni się do propagowania wiedzy naukowej, wymiany doświadczeń, treści naukowych dostępnych dla szerokiego grona użytkowników internetu, jak również dla odbiorców, którzy mają trudności w dostępie do tego medium. Projekt SCENO swoimi rozwiązaniami i postawionymi celami nawiązuje do idei społeczeństwa informacyjnego.

Podsumowanie

Jak wykazała korespondencja mailowa pomiędzy osobami realizującymi projekt SCENO a jego współpracownikami z obszaru całego kraju, najbardziej pożądanymi formami przekazywania i udostępniania wiedzy okazały się poradniki, kursy online, a także artykuły naukowe. Portal SCENO, zbudowany podczas pierwszych czterech miesięcy funkcjonowania projektu, po sześciu miesiącach działalności odnotował 16 tys. wejść na stronę. Pozyskano do współpracy pracowników naukowych sześciu uczelni. Na stronach portalu opublikowano 22 artykuły naukowe (kolejne wpływają oraz są poddawane procesowi recenzji), 38 recenzji książek naukowych, popularnonaukowych oraz beletrystycznych (dalsze wpływają), a także 4 kursy online z zakresu przedsiębiorczości, rachunkowości, e-biznesu (kolejne są redagowane). Pozwala to na stwierdzenie, iż takie działania są środowiskom naukowym potrzebne. Pozwala to budować trwałą współpracę uczelni wyższych i innych jednostek naukowo-badawczych, instytucji z otoczenia biznesu oraz przedsiębiorstw w zakresie wdrażania działań prowadzących do zdynamizowania rozwoju innowacji w regionie świętokrzyskim.

Obserwując znaczny ruch na forum SCENO, na którym zarejestrowało się 52 użytkowników, utworzono 236 tematów i napisano 1150 postów, można zauważyć, iż podejmowanie inicjatyw z zakresu e-learningu i propagowanie tej metody uzupełniającej do samokształcenia się na wszystkich poziomach jest zasadne. Stworzone bazy danych, dotyczące: firm szkoleniowych, uczelni wyższych z regionu, aplikacji edukacyjnych, edukacji w sieci, pracowników naukowych współpracujących z portalem, słowników, telepracy i organizacji z regionu są bardzo przydatne w dotarciu do odpowiednich osób, firm czy też oprogramowania, które z kolei wspomagają procesy dydaktyczne.

Bibliografia

• Komunikat Komisji Europejskiej dla Rady Europy, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Społeczno-Ekonomicznego w sprawie polityki innowacyjnej, Bruksela 11.03.2003 r.

Netografia

• Forum Społeczności Akademickiej SCENO - http://forum.sceno.edu.pl.
• Portal Funduszy Strukturalnych - Europejski Fundusz Społeczny - http://www.efs.gov.pl.
• Portal Wyższej Szkoły Handlowej w Kielcach - http://www.wsh-kielce.edu.pl.
• Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) - http://www.zporr.gov.pl.