Recenzja książki "Przywództwo w czasach przełomowych" Harvard Business Review

Zazwyczaj, gdy czytam książki poświęcone problematyce przywództwa, zmagam się z wrażeniem, że większość z nich balansuje na granicy pomiędzy spisem rzeczywiście cennych rad dla menedżerów a banałem. Takie wrażenie towarzyszyło mi również przez większość czasu, jaki poświęciłem lekturze książki "Przywództwo w sytuacjach przełomowych"¹, będącej zbiorem artykułów na temat przywództwa zaczerpniętych z utytułowanego miesięcznika "Harvard Business Review". Mimo tych mieszanych uczuć, książka może stać się ciekawą lekturą dla większości menedżerów, jak również naukowców. Menedżerowie odnaleźć w niej mogą wiele cennych rad, tylko pozornie oczywistych w praktycznym zarządzaniu w organizacjach, naukowcy natomiast będą mieli okazję przypomnieć sobie ważne teksty ułatwiające zrozumienie wielowymiarowości pojęcia współczesnego przywództwa.

Na przedstawioną publikację składa się osiem rozbudowanych artykułów wybitnych teoretyków i praktyków zarządzania oraz krótki artykuł podsumowujący całość. Wszystkie publikowane były w "Harvard Business Review" na przestrzeni od 1979 do 2004 roku. Kryterium wyboru tych tekstów była ich popularność wśród czytelników i wpływ, jaki wywarły na środowisko naukowe.

Na mnie osobiście największe wrażenie wywarł artykuł Ile kosztuje zły humor szefa trójki autorów, znanych dzięki znakomitej bestsellerowej książce Primal Leadership² - Daniela Golemana, Richarda Boyatzisa oraz Annie McKee. Autorzy udowadniają w tym opracowaniu, że coś tak ulotnego, jak nastrój przywódcy może mieć bardzo głęboki wpływ na wyniki i efektywność firmy. Wynika to z potwierdzonego badaniami faktu, że emocje przebywających ze sobą osób dostosowują się do siebie wzajemnie. Dochodzi do zjawiska rezonansu dynamicznego. Przy pozytywnym nastroju przywódcy, wydajność pracy jego podwładnych zazwyczaj rośnie, negatywne nastroje wyzwalają zjawiska przeciwne. Oznacza to, że przywódca najpierw musi zająć się swoim wnętrzem, zanim przejdzie do wykonywania pozostałych ważnych obowiązków. Omawiany problem wiąże się z istnieniem inteligencji emocjonalnej. Obdarzony nią przywódca, zdaniem autorów, potrafi monitorować swoje nastroje dzięki samoświadomości, zmieniać je na lepsze dzięki samosterowaniu, rozumieć ich wpływ dzięki empatii i poprawiać nastroje innych dzięki umiejętności kierowania wzajemnymi relacjami. Autorzy artykułu proponują pięcioetapowy program wyzwalający i rozwijający inteligencję emocjonalną przywódców. Każdy menedżer może próbować go zastosować, aby rozwinąć w sobie pożądane cechy i wyzwolić efektywność swojej firmy.

Studiowanie przywództwa opiera się w dużej mierze na analizie jego różnorodności, rozmaitych umiejętności, których przywództwo wymaga. Najlepiej do tego nadają się studia przypadków, praktyczne uwagi samych wybitnych przywódców czy też analiza ich postępowania. Warto, aby czytelnik sięgając po tę publikację nie oczekiwał raczej uzyskania zbioru uniwersalnych rad, jak zostać świetnym przywódcą w każdej sytuacji - tego nie jest w stanie zapewnić żadna książka. Część autorów w recenzowanej publikacji próbuje wprawdzie formułować takie uniwersalne rady (to one właśnie tchną banałem), jednak krytyczny czytelnik jest w stanie znaleźć wśród nich wiele ciekawych sytuacji przywódczych oraz studiów przypadków. Właśnie artykułów poświęconych analizie konkretnych zachowań przywódczych jest tu najwięcej.

Artykuł otwierający stanowi zestaw odpowiedzi wybitnych menedżerów na pytanie o to, co ukształtowało ich jako wybitnych przywódców. Każdy z nich formułuje tu inną odpowiedź. Wyłania się z nich właśnie obraz różnorodności przywództwa i jego nieuniwersalności. Podobne przesłanie odnaleźć można w jednym z kolejnych artykułów, stanowiącym zapis dyskusji nad problemami przywództwa prowadzonej przez menedżerów, społeczników, naukowców.

Bardzo ciekawy jest artykuł Richarda Tedlowa, historyka zarządzania, który zastanawia się, czego można nauczyć się od "tytanów" - wybitnych historycznych postaci amerykańskiego biznesu: Eastmana z Kodaka, Watsona z IBM, Forda, Carnegiego, Waltona z Wal-Mart. Ten ostatni zasłynął na przykład swego czasu tańcząc hawajski taniec hula w trzcinowej spódniczce przed analitykami z Wall Street, co zdaniem Tedlowa świadczy o jego wybitnych umiejętnościach przywódczych. Dlaczego? Tego właśnie dowiedzieć się można z tego artykułu.

Najciekawsze artykuły zbioru opisują jednak konkretne sytuacje, z którymi spotykali się ich autorzy, są relacją z ich własnych doświadczeń. Generał Pagonis opisuje dowodzenie jednostką pomocniczą podczas wojny w zatoce w latach 1990-1991 - jego jednostka licząca 40 tys. ludzi zajmowała się logistyką dla armii 550 tys. żołnierzy. Michael Useem zdaje relację z organizowanych przez siebie kursów przywództwa u podnóży Mount Everestu. W szczególności zaś polecam artykuł Williama Peace'a, który opisuje, jak będąc menedżerem w dziale paliw syntetycznych Westinghouse zwalniał pracowników, a jednocześnie budował zaufanie do firmy.

Osobne miejsce w prezentowanym zbiorze zajmuje historyczny już artykuł Toma Petersa z 1979 roku, w którym autor omawia ograniczoną racjonalność podejmowania decyzji przez menedżerów. Peters upatruje w tym nie tylko zagrożenie, ale i pewną szansę dla wybitnych przywódców - ograniczona racjonalność może być źródłem kreatywności, budować konsensus i angażować pracowników. W jaki sposób? Odpowiedzi należy szukać u Petersa.

Artykuły prezentowane w omawianym zbiorze pozwalają spojrzeć na przywództwo z bardzo różnych stron. To stanowi siłę tej publikacji, gdyż badacze przywództwa przekonali się już wielokrotnie, że jest ono niezwykle skomplikowanym i trudno definiowalnym zjawiskiem - w różnych sytuacjach jest ono odmienne. Stąd wszelkie uogólnienia dotyczące przywództwa rzeczywiście mogą mieć charakter jedynie dosyć banalnych uwag. Ważne jest jednak nie to, by tych uniwersalnych rad poszukiwać, a raczej, aby znajdować dobre wzorce i przykłady w każdej z omawianych sytuacji. To, niestety, jest oczywiście trudne - żyjemy w końcu w czasach, w których niemal każda sytuacja może mieć charakter przełomowy.