Wprowadzenie

W poprzednich numerach "e-mentora" zaprezentowano najciekawsze, zdaniem autorów, projekty edukacyjne realizowane przez banki centralne Anglii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz Kanady, czyli państw wysoko rozwiniętych. Poziom rozwoju gospodarczego nie jest jednak żadnym wyznacznikiem podejmowania działań edukacyjnych. Również banki centralne krajów rozwijających się dbają o dobrą edukację ekonomiczną swoich społeczeństw, być może nawet w przypadku takich państw jest ona bardziej potrzebna. Dlatego w niniejszym artykule zostanie przedstawionych kilka ciekawych działań, realizowanych przez egzotyczne z naszego punktu widzenia banki centralne.

Botswana: Bank Botswany

Bank stworzył i wydał edukacyjne publikacje w formie papierowej, które udostępnia również na swojej stronie internetowej¹. Publikacja Know Your Banknotes poświęcona jest prezentacji banknotów oraz sposobów wykrywania fałszywych pieniędzy. Money and Banking In Botswana wyjaśnia zagadnienia związane z funkcjonowaniem systemu bankowego w Botswanie. Dwuczęściowy komiks Money Matters w przystępny sposób zaznajamia czytelnika z historią pieniądza, jego rolą w gospodarce, kursem walutowym, a także różnymi formami płatności.

Hong-Kong. Władze Monetarne Hong Kongu

HKMA stworzył program edukacyjny o nazwie Virtual Classroom, którego celem jest poszerzanie i sprawdzanie wiedzy z zakresu polityki pieniężnej oraz bankowości w Hong Kongu. Na stronie programu² zapoznać się można z licznymi materiałami edukacyjnymi w formie elektronicznej opracowanymi przez bank, na które składają się interaktywne prezentacje, quizy i gry decyzyjne oraz publikacje na temat banku centralnego, banknotów, systemu bankowego i instrumentów finansowych.

Karaiby: Bank Centralny Wschodnich Karaibów

Bank realizuje szeroko zakrojony program edukacji ekonomicznej i finansowej społeczeństwa, mając na celu poprawę wiedzy społeczeństwa na temat finansów osobistych oraz inwestowania; mobilizację do publicznej debaty na tematy ekonomiczne; zainteresowanie społeczeństwa rozwojem ekonomicznym; promocję członkostwa w unii walutowej (Eastern Caribbean Currency Union - ECCU).

Rokrocznie w listopadzie bank organizuje konkurs na najlepszy esej o tematyce ekonomiczno-społecznej dla młodzieży w wieku 15-18 lat. ECCB funduje nagrody pieniężne zarówno dla samych uczestników, jak i ich szkół. Za pierwsze miejsce uczestnik otrzymuje EC$ 5000, a jego szkoła 2000, za drugie miejsce odpowiednio 2500 i 1500, za trzecie 2000 i 1000. Dodatkowo szkoła, z której zgłosi się największa liczba uczestników otrzymuje EC$ 1000.

W ramach innego projektu edukacyjnego stworzono edukacyjne animacje o wspólnej nazwie The EC Dollar and You wyjaśniające w przystępny sposób zagadnienia związane ze wspólnym pieniądzem unii walutowej. Odbiorca dowiaduje się z nich, jakie kraje wchodzą w skład unii, jak powstaje wspólna waluta, jak bank centralny dba o wartość pieniądza, a także dlaczego konieczne jest utrzymywanie rezerw walutowych. Animacje są przeznaczone dla odbiorców w różnym wieku. Materiały dostępne są w formie elektronicznej na stronie internetowej³. Stworzono również wideoprezentację The New Round Coin Family, której celem było zapoznanie społeczeństwa z nowymi monetami.

W ramach programu Financial Tips bank przygotował serię szesnastu 2-5 minutowych audycji radiowych zawierających praktyczne porady w zakresie finansów osobistych. Audycje rozpowszechniane były w lokalnych rozgłośniach⁴. Stworzono także serię piętnastu 2-5 minutowych audycji radiowych w ramach akcji The Economy and You. Każda z audycji poświęcona jest innemu zagadnieniu z zakresu ekonomii. Przykładowe tematy poruszane przez organizatorów to: Rola banku centralnego, PKB, inflacja, szara strefa, etc. Materiały nadawane są cyklicznie w lokalnych rozgłośniach radiowych w całym regionie ECCU⁵.

Przygotowano spoty wideo, broszury oraz plakaty w ramach akcji medialnej Know Your Notes, której celem było zaznajomienie społeczeństwa z zabezpieczeniami banknotów oraz metodami rozpoznawania fałszywych pieniędzy. Materiały papierowe rozprowadzone zostały na całym obszarze ECCU, wideoprezentacje nadawane były przez stacje telewizyjne, są też wyświetlane na salach operacyjnych banków komercyjnych.

Przeprowadzono medialną akcję informacyjną Financial Stability Issues, której tematem było Stability as a precondition for Growth and Development. Wyjaśniono, dlaczego stabilność systemu finansowego odgrywa istotną rolę w rozwoju gospodarczym.
Specjaliści Banku Centralnego Wschodnich Karaibów opracowali także serię edukacyjnych artykułów prasowych, które drukowane były w gazetach tego regionu. Opracowania dotyczyły m.in. inwestowania, rynku papierów wartościowych, racjonalnego zarządzania budżetem domowym, zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, kredytów hipotecznych, zagadnień związanych z unią walutową i wspólnym pieniądzem⁶.

We współpracy z lokalnymi instytucjami finansowymi bank stworzył kurs z zakresu oszczędzania oraz inwestowania - ECCB Savings and Investments Course. Kurs skierowany jest do dorosłych słuchaczy i ma na celu poprawę wiedzy społeczeństwa z zakresu finansów. Na kurs składa się cykl 10 wykładów połączonych z dyskusją na poruszane tematy oraz ćwiczeniami praktycznymi. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu. Tematy poszczególnych sesji szkoleniowych to: Planowanie finansów osobistych, Czynniki wpływające na decyzje finansowe, Opracowywanie planu finansowego, Typy instrumentów inwestycyjnych, Jak bronić się przed ryzykiem finansowym, Rynki finansowe, Obrót papierami wartościowymi, Przepisy regulujące rynki finansowe, Czynniki wpływające na poziom cen, Tworzenie i zarządzanie swoim portfelem inwestycyjnym. Informacje na temat kursu wraz ze szczegółowym opisem programu wykładów i ćwiczeń dostępne są w wersji angielskiej na stronie internetowej . Na stronie stworzono edukacyjny dział poświęcony inflacji, przedstawiono związane z nią zagrożenia, sposoby jej obliczania, interpretacji, itp.

Bank Centralny Wschodnich Karaibów stworzył edukacyjny instytut Eastern Caribbean Institute of Banking and Financial Institutes (ECIB). Jego celem jest poprawa kwalifikacji pracowników sektora finansowego w ECCU. ECIB prowadzi bezpłatne cykliczne kursy, seminaria oraz warsztaty, w których mogą brać udział pracownicy banków komercyjnych, firm ubezpieczeniowych oraz instytucji kredytowych oraz niektórych fundacji. Tematyka zajęć organizowanych przez instytut to ogólnie pojęte finanse i bankowość, organizowane są jednak także kursy związane z zarządzaniem, przywództwem itp.

Kenia: Bank Centralny Kenii

W ramach Banku działa Kenya School of Monetary Studies. Jest to szkoła wyższa w pełni finansowana i zarządzana przez Narodowy Bank Kenii. Misją szkoły jest kształcenie studentów z zakresu ekonomii, bankowości, finansów, technologii informacyjnych i zarządzania, jak również podnoszenie kwalifikacji kadry menedżerskiej sektora bankowego i finansowego.

Korea Południowa: Bank Korei

Bank Korei docenia wagę edukacji ekonomicznej społeczeństwa, dlatego uruchomił Centrum Edukacji Ekonomicznej - BOK Economic Education Center. W ramach centrum bank organizuje wykłady z zakresu ekonomii, których celem jest podnoszenie świadomości ekonomicznej społeczeństwa. Dostępne są trzy programy: zajęcia piątkowe (Friday classes), zajęcia specjalne (customized classes), zajęcia profesjonalne (professional classes). Pierwsza grupa wykładów porusza ogólne tematy gospodarcze. Zajęcia odbywają się cztery razy w miesiącu w piątek każdego tygodnia. W każdym wykładzie bierze udział około 70 osób. Odbiorcami zajęć są zwykle pracownicy umysłowi, gospodynie domowe i studenci. Druga grupa wykładów przeznaczona jest dla osób, które chcą zrozumieć bardziej szczegółowe zagadnienia (np. czym jest, na co wpływa i kto ustala stopę redyskontową). Zajęcia odbywają się od poniedziałku do czwartku i przeznaczone są do tej samej grupy docelowej, co zajęcia piątkowe. Trzecia grupa wykładów prowadzona jest przez 49 specjalistów banku poza jego murami i przeznaczona jest dla zorganizowanych grup. Tematyka dostosowywana jest do potrzeb i poziomu wiedzy ekonomicznej odpowiedniej grupy docelowej. Bank współpracuje z 10 uczelniami (np. Yonsei University, Korea University czy Dankuk University) organizując wykłady dla ich studentów - w samym tylko czerwcu 2005 w zajęciach wzięło udział około 20 tys. studentów. Do programu ciągle przystępują nowe uczelnie. Bank Korei organizuje zajęcia nie tylko dla studentów, ale również dla nauczycieli, żołnierzy, policjantów oraz przedstawicieli społeczności lokalnych. Spośród tych grup pomiędzy styczniem a czerwcem 2005 w wykładach wzięło udział 18 tys. dorosłych oraz 98 tys. uczniów.

Kostaryka: Bank Centralny Kostaryki

Działalność edukacyjna Banku Centralnego Kostaryki skupiona jest wokół Muzeum Banku Centralnego Kostaryki - Central Bank Museum, w którym powstał specjalny departament zajmujący się edukacją. Organizuje on konferencje, kursy, warsztaty, koncerty, festiwale kulturalne i filmowe, które stanowią uzupełnienie wystaw organizowanych przez muzeum. Departament Edukacji Muzeum prowadzi także projekty dydaktyczne dla dzieci i dorosłych, a także szkolenia dla nauczycieli. Muzeum działające przy banku centralnym organizuje wystawy edukacyjne: Złoto prekolumbijskie - poświęcona sztuce, historii i strukturze społeczeństwa Kostaryki w pomiędzy IV a XV wiekiem, Numizmatyka - wystawa przedstawiająca rolę pieniądza w gospodarce oraz jego historię w Kostaryce od początku XVI wieku.

Meksyk: Bank Meksyku

Specjaliści Banku Centralnego Meksyku organizują konferencje i wykłady, na których wyjaśniają młodzieży tematy związane z rolą banku centralnego w gospodarce, inflacją oraz polityką monetarną Banku Meksyku. Bank przygotowuje także materiały merytoryczne dotyczące poruszanych na wykładach tematów, które dystrybuowane są wśród uczestników. Dodatkowo, Bank Meksyku organizuje kilkudniowe seminaria poświęcone polityce monetarnej i działaniom banku centralnego dla nauczycieli oraz dziennikarzy.
W 2006 r. bank uruchomił MIDE - Museo Interactivo de Ekonomia, czyli interaktywną wystawę poświęconą ekonomii. Głównym celem inicjatywy jest pokazanie zwiedzającym w przystępny i atrakcyjny sposób, jaki wpływ na ich życie mają procesy zachodzące w gospodarce. MIDE wyjaśnia m.in. takie zagadnienia, jak: koszt alternatywny, konsumpcja, inwestycja, rola pieniądza, inflacja, rola banku centralnego, rynek finansowy, wzrost gospodarczy.

Nowa Zelandia: Bank Rezerwy Federalnej Nowej Zelandii

Bank przygotował wraz ze współpracującą z nim firmą zewnętrzną zbiór opracowań People Inflation Economics kit, adresowany do dzieci w wieku 9-10 lat. W 1997 r. zbiór ten, uzupełniony o podręcznik dla nauczycieli, rozesłano do wszystkich szkół w Nowej Zelandii. Opracowania te umożliwiają uczniom zdobycie elementarnej wiedzy o rynkach, pomiarze cen, sile nabywczej, inflacji i jej kosztach, hiperinflacji, spirali płacowo-cenowej, a także o roli Banku Rezerwy Federalnej Nowej Zelandii. Dla najmłodszych, bank zamieścił na swej stronie internetowej historyjkę, w toku której dzieci zachęca się do dokonywania prostych obliczeń i zapoznaje z pojęciem inflacji.

Bank Rezerwy Federalnej Nowej Zelandii wspiera The Financial Literacy Programme - program edukacji finansowej, realizowany przez Enterprise New Zeland Trust (ENTZ) we współpracy ze szkołami średnimi i przedsiębiorstwami. Zajęcia odbywające się w ramach programu są prowadzone przez przeszkolonych w tym celu nauczycieli, którzy otrzymują potrzebne wsparcie ze strony uczestniczących w projekcie przedsiębiorstw. Uczniowie nabywają umiejętność odpowiedzialnego korzystania z kredytu, zarządzania swymi pieniędzmi i ryzykiem finansowym. Program ma też na celu uświadomienie młodym ludziom długofalowych korzyści płynących z oszczędzania. Umożliwia on uczniom opracowanie własnego planu finansowego, uwzględniającego ich indywidualne cele i warunki. Po jego zakończeniu uczniowie otrzymują stosowny certyfikat. W ramach działalności ENZT powstało wiele programów edukacyjnych, m.in. International Partnership Network - zajmuje się promocją wymiany informacji, praktycznych doświadczeń pomiędzy instytucjami edukacyjnymi, biznesowymi i partnerami środowisk lokalnych w krajach całego świata; Young Enterprise, Learning by Doing - inicjatywa, która młodzieży w wieku pomiędzy 15 a 19 lat stwarza okazje do rozpoczęcia działalności gospodarczej i sprzedaży produktów, które oni sami zaprojektowali i wytworzyli⁸. W programie uczestniczy młodzież z 91 szkół średnich.

Bank Rezerwy Federalnej Nowej Zelandii zamieszcza na swojej stronie internetowej⁹ grę symulacyjną nt. polityki pieniężnej MoPoS - A Monetary Policy Simulation Game. Na stronie internetowej Banku można znaleźć materiały, pomagające zrozumieć takie pojęcia, jak inflacja, stopy procentowe, rynek walutowy oraz opracowania wyjaśniające rolę banku centralnego i wpływ jego działań na gospodarkę. Oprócz tego dla studentów i młodzieży szkół ponadgimnazjalnych organizowany jest doroczny konkurs Monetary Policy Challenge, w którym zespoły uczniów występują jako władze Banku Rezerwy i podejmują decyzję co do wysokości stóp procentowych. W konkursie w 2004 r. brały udział zespoły z 30 szkół.

Na swojej stronie internetowej Bank informuje nauczycieli o prowadzonych programach edukacyjnych dla młodzieży oraz możliwości zorganizowania wizyty w banku, zamieszcza krótkie odpowiedzi na pytania, najczęściej zadawane przez nauczycieli i informuje ich o instytucjach, zajmujących się edukacją ekonomiczną nauczycieli. Dla nauczycieli przygotowano też pakiety materiałów do prowadzenia zajęć (broszury i ulotki), na następujące tematy: Rola Banku Rezerwy Nowej Zelandii; Banknoty i monety Nowej Zelandii; Ludzie, inflacja, ekonomia (dla starszych uczniów), TT2 - o inflacji dla młodszych uczniów.

Bank Rezerwy wydał również i zamieścił na stronie internetowej¹⁰ książkę The REAL Story. Saving and investing now that inflation is under control opisującą zagadnienia dotyczące inflacji, oszczędzania i inwestowania.

Republika Południowej Afryki: Bank Rezerwy RPA

W misję Banku wpisane jest zadanie informowania społeczeństwa o rozwoju gospodarczym kraju. Na stronie internetowej¹¹ zamieszczono materiały edukacyjne wyjaśniające rolę i zadania Banku Rezerwy w gospodarce. Przygotowano również zestaw 10 ulotek adresowanych do studentów i osób uczących się, wyjaśniających rolę, zadania i funkcję banku centralnego (każda z nich dotyczy innego tematu, np. Why is inflation bad?, How to fight inflation?, Exchange rates and exchange control. Na stronie internetowej zamieszczono też słownik, ułatwiający zrozumienie pojęć i terminów ekonomicznych. Bank Rezerwy RPA podejmuje również inicjatywy o charakterze edukacyjnym na szerszą skalę. Jedną z nich jest adresowana do szerokiej opinii publicznej kampania medialna, z wykorzystaniem reklamy jako nośnika informacji, ostrzegająca przed oszustami proponującymi "niezwykle atrakcyjne" oferty biznesowe, mające zapewnić szybkie wzbogacenie się (tzw. get-rich-quick-schemes). Dodatkowo Bank Rezerwy utworzył i zarządza własną instytucją szkoleniową - South African Reserve Bank College, którego zadaniem jest dokształcać pracowników banków i instytucji finansowych z regionu Południowej Afryki. Kursy są prowadzone w języku angielskim.

Singapur: Władze Monetarne Singapuru

Od 1999 r. organizuje doroczne seminarium dla nauczycieli szkół średnich na temat polityki ekonomicznej Singapuru. Jest to forma wsparcia dla nauczycieli ekonomii w szkołach. W seminarium mogą również brać udział studenci i uczniowie. Dodatkowo MAS opracował dla nauczycieli użyteczne narzędzia - w postaci prezentacji multimedialnych - do prowadzenia zajęć ekonomii w szkołach. Prezentacje dotyczą: roli i zadań banku centralnego, polityki makroekonomicznej i stabilnego rozwoju gospodarczego, a dwie omawiają szczegółowo przyczyny i konsekwencje Azjatyckiego Kryzysu Finansowego oraz jego wpływ na gospodarkę Singapuru.

W październiku 2003 roku rząd Singapuru wspólnie z bankiem centralnym uruchomił krajowy program na rzecz edukacji finansowej pod nazwą MoneySENSE, który jest prowadzony przez Financial Eduaction Steering Committee po stronie sektora publicznego oraz przedstawicieli związków przedsiębiorców i organizacji lokalnych. Zaplanowane zostały trzy poziomy: I - Basic Money Management uczy budżetowania, oszczędzania i odpowiedzialnego korzystania z kredytu, II - Financial Planning uczy Sinagapurczyków jak planować swoje długoterminowe potrzeby finansowe, III - Investment Know-How uczy praktycznych umiejętności inwestowania i oferuje wiedzę z zakresu produktów inwestycyjnych. Na rozwój projektu Bank przeznaczył dofinansowanie w wysokości 3.000.000 USD na okres 3 lat. MoneySENSE ma za zadnie dotrzeć do wszystkich segmentów populacji z pomocą seminariów i lokalnie przeprowadzanych prezentacji, broszur i przewodników edukacyjnych oraz aktywności mediów. W ramach programu przygotowywane jest obecnie badanie stanu świadomości i praktycznych umiejętności z zakresu finansów, które potrwa kilka miesięcy i obejmie cały kraj.

W ramach programu MoneySENSE Bank Centralny Singapuru stworzył także telewizyjny show edukacyjny Dollar & Sense. Celem inicjatywy jest ukazanie, jak istotne w życiu każdego człowieka są przemyślane decyzje finansowe, a także zaznajomienie widzów z ryzykiem związanym z inwestycjami na rynku kapitałowym. Program składa się z 13 odcinków, które emitowane są w tzw. "prime-time" w jednej z najpopularniejszych w Singapurze stacji telewizyjnej.

Bank prowadzi również program stypendialny dla wyróżniających się studentów szkół wyższych. Stypendia można otrzymać zarówno na naukę na uczelniach Singapuru, jak i zagranicznych. Studenci, którzy otrzymali stypendium zobowiązują się do pracy na rzecz Banku przez okres 4 lat (stypendium krajowe) lub 6 lat (stypendium zagraniczne). Bank finansuje również studia doktoranckie oraz umożliwia 6 tygodniowe staże w banku.

Pod szyldem MoneySENSE bank centralny zainicjował program edukacji finansowej o nazwie Inter-Polytechnic Outreach. Program skierowany jest do studentów wszystkich uczelni technicznych Singapuru. Jego uruchomienie poprzedzone zostało badaniami w grupie wiekowej 18-24, które wykazały niższą od przeciętnej wiedzę z zakresu finansów osobistych wśród studentów. Uczestnicy programu mają m.in. okazję wziąć udział w interaktywnej grze internetowej Voyage of Life, której celem było zaznajomienie graczy z zagadnieniami związanymi z systemem emerytalnym i sposobami planowania finansowego.
Bank Centralny Singapuru współpracuje ze stowarzyszeniami przedsiębiorców nad programem Making Sense of Money Matters, który zakłada organizowanie paneli dyskusyjnych mających na celu wspomaganie decyzji finansowych absolwentów wyższych uczelni.

Inicjatywy edukacyjne podejmowanych przez Banki Centralne, nawet w krajach dla nas tak egzotycznych, jak Singapur czy Karaiby zasługują na duże zainteresowanie. Banki Centralne na całym świecie realizując swoją misję edukacyjną, starając się zadbać o społeczeństwo, o jego wiedzę na temat ekonomii i finansów osobistych.