Projekt Rozporządzenia w sprawie e-edukacji przygotowany przez Stowarzyszenie E-learningu Akademickiego

Stowarzyszenie E-learningu Akademickiego (SEA, http://www.sea.edu.pl), zrzeszające osoby zajmujące się naukowo i w praktyce rozwojem nowoczesnych technologii w dydaktyce szkoły wyższej, przekazało Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego projekt Rozporządzenia w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Z reprezentantami SEA w dniu 7 lutego br. spotkali się w tej sprawie Minister prof. Stefan Jurga, dyrektor Barbara Wierzbicka (Departament Spraw Studentów i Doktorantów) oraz Cezary Kościelniak (asystent Sekretarza Stanu).

W 2006 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego poddało konsultacjom społecznym własny projekt Rozporządzenia. Podzielone opinie w środowisku na temat proponowanych regulacji skłoniły Stowarzyszenie do przygotowania nowego projektu.

Rozpoczynając prace zmierzające do przygotowania projektu, Stowarzyszenie przyjęło następujące założenia:

• Rozporządzenie musi odpowiadać wymaganiom postawionym w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, czyli definiować warunki, jakie muszą być spełnione, aby można było prowadzić zajęcia zdalne oraz regulować proporcję tych zajęć do zajęć prowadzonych w uczelni;
• Struktury projektów Ministerstwa i SEA powinny być zbieżne w swojej konstrukcji;
• Rozporządzenie dotyczy sfery metodyki nauczania i techniki przekazu wiedzy, w której dotychczas pozostawiano uczelniom autonomię.

PROJEKT ROZPORZĄDZENIA
w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość

Na podstawie art. 164 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz.1365 oraz z 2006 r. Nr 46, poz. 328 i Nr 104, poz. 708 i 711), zarządza się, co następuje:

§ 1. Zajęcia dydaktyczne mogą być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość na wszystkich kierunkach studiów i poziomach kształcenia, na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych.

§ 2. Zajęcia dydaktyczne, o których mowa w § 1, podlegają zasadom tradycyjnie przyjętym w kształceniu wyższym i mają na celu osiągnięcie założonych w programie studiów celów kształcenia. W szczególności zajęcia te są prowadzone przez nauczycieli akademickich o odpowiednich kwalifikacjach, którzy stosując właściwe dla danego przedmiotu metody dydaktyczne, kierują i stymulują proces uczenia się studentów, systematycznie sprawdzają i oceniają jego efekty oraz wskazują studentom źródła wiedzy.

§ 3. Uczelnia prowadząca zajęcia dydaktyczne, o których mowa w § 1, musi spełniać łącznie następujące warunki:

1. dysponować kadrą nauczycieli akademickich, przygotowaną zarówno metodycznie, jak i technicznie do prowadzenia tych zajęć;
2. dysponować infrastrukturą informatyczną i oprogramowaniem niezbędnymi dla realizacji procesu dydaktycznego;
3. zorganizować proces dydaktyczny dla tych zajęć, zapewniający w szczególności interakcję nauczyciela prowadzącego zajęcia i uczestniczących w nich studentów;
4. zapewnić materiały dydaktyczne wymagane do realizacji procesu dydaktycznego, spełniające zasady dobrej praktyki przygotowania i realizacji wymienionej formy zajęć;
5. zapewnić opiekę dydaktyczną i techniczną każdemu studentowi;
6. przeprowadzać zaliczenia i egzaminy w formie bezpośredniej i w obecności uprawnionego przedstawiciela uczelni.

§ 4. Uczelnia zobowiązana jest do przygotowania studentów do odbywania zajęć, o których mowa w § 1.

§ 5. Proporcje treści nauczanych w ramach zajęć, o których mowa w § 1 względem całości programu studiów ustala dla każdego kierunku studiów prowadzonego przez uczelnię jej najwyższy organ kolegialny, kierując się: misją uczelni, specyfiką kierunku i poziomu kształcenia oraz formą studiów.

§ 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Uzasadanienie

w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość

Proponowane brzmienie Rozporządzenia odpowiada wymaganiom ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, definiując warunki, jakie muszą być spełnione, aby studia na wyższej uczelni mogły być realizowane z instytucjonalnym wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz określając sposób ustalania proporcji zajęć zdalnych w odniesieniu do całości studiów.

Struktura propozycji SEA jest zbieżna ze strukturą projektu Rozporządzenia MNiSW, będącego podstawą konsultacji środowiskowych, przeprowadzonych przez Ministerstwo w 2006 roku.

Szczegółowe uzasadnienie propozycji SEA brzmienia poszczególnych zapisów:

§ 1. Zajęcia dydaktyczne mogą być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość na wszystkich kierunkach studiów i poziomach kształcenia, na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych.

Uzasadnienie: Zajęcia prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość (zwane dalej także zajęciami zdalnymi) są rodzajem zajęć, który nabiera szczególnego znaczenia w związku z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych, pozwalających na nowe formy przekazywania wiedzy oraz komunikacji nauczycieli akademickich i studentów. Zajęcia zdalne uzupełniają więc gamę rodzajów zajęć, przyczyniając się w ten sposób do zwiększenia dostępności kształcenia oraz podniesienia efektywności nauczania i uczenia się.

§ 2. Zajęcia dydaktyczne, o których mowa w § 1, podlegają zasadom tradycyjnie przyjętym w kształceniu wyższym i mają na celu osiągnięcie założonych w programie studiów celów kształcenia. W szczególności zajęcia te są prowadzone przez nauczycieli akademickich o odpowiednich kwalifikacjach, którzy stosując właściwe dla danego przedmiotu metody dydaktyczne, kierują i stymulują proces uczenia się studentów, systematycznie sprawdzają i oceniają jego efekty oraz wskazują studentom źródła wiedzy.

Uzasadnienie: Zapis wprowadza wymóg realizacji zajęć zdalnych zgodnie z zasadami przyjętymi w kształceniu wyższym i w sposób prowadzący do uzyskania zamierzonych celów kształcenia. Wymieniono najważniejsze zasady, a pierwszą z nich jest prowadzenie zajęć przez nauczycieli akademickich o odpowiednich kwalifikacjach. Rozumieć przez to należy kwalifikacje wymagane od nauczycieli akademickich na mocy Prawa o szkolnictwie wyższym oraz kompetencje specyficzne dla nauczania zdalnego.

§ 3. Uczelnia prowadząca zajęcia dydaktyczne, o których mowa w § 1, musi spełniać łącznie następujące warunki:

Uzasadnienie: W § 3 zawarto warunki konieczne do prowadzenia przez uczelnię zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

1. dysponować kadrą nauczycieli akademickich, przygotowaną zarówno metodycznie, jak i technicznie do prowadzenia tych zajęć;


Uzasadnienie: Dotyczy to prowadzących zdalne zajęcia nauczycieli akademickich, którzy powinni umieć stosować specyficzną metodykę prowadzenia takich zajęć oraz wykazywać się sprawnością w korzystaniu technicznych z narzędzi (przede wszystkim oprogramowania).


2. dysponować infrastrukturą informatyczną i oprogramowaniem niezbędnymi dla realizacji procesu dydaktycznego;


Uzasadnienie: To wymóg dysponowania odpowiednią dla prowadzenia zajęć zdalnych infrastrukturą techniczną, a w szczególności systemem informatycznym pozwalającym realizować proces dydaktyczny. Należy zwrócić uwagę, że zapis ten zakłada dysponowanie przez uczelnię taką infrastrukturą, nie zaś konieczność posiadania jej na własność, co pozwoli uczelniom na dzierżawę, wynajem lub licencjonowanie niezbędnych narzędzi, znacząco redukując koszty zajęć zdalnych.


3. zorganizować proces dydaktyczny dla tych zajęć, zapewniający w szczególności interakcję nauczyciela prowadzącego zajęcia i uczestniczących w nich studentów;


Uzasadnienie: Wymóg zorganizowana procesu dydaktycznego czyni częściowo zadość ogólnemu warunkowi wynikającemu z § 2. Każdy rodzaj zajęć w uczelni jest procesem dydaktycznym z określonym celem (np. przekazywanie wiedzy, ćwiczenie umiejętności), określoną rolą uczestników oraz sposobem komunikacji między nimi. Jak wspomniano wyżej, wyróżnikiem zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość jest przekazywanie wiedzy i komunikacja uczestników procesu dydaktycznego (nauczyciel, studenci) za pomocą systemów informatycznych. Zatem, zajęcia zdalne nie ograniczają się do udostępnienia materiałów dydaktycznych i środków komunikacji, ale są zorganizowanym procesem dydaktycznym bazującym na interakcji nauczyciela i studentów.


4. zapewnić materiały dydaktyczne wymagane do realizacji procesu dydaktycznego, spełniające zasady dobrej praktyki przygotowania i realizacji wymienionej formy zajęć;


Uzasadnienie: Jakość i metodyczna struktura materiałów dydaktycznych, stosowanych w zdalnym procesie dydaktycznym warunkują jego efektywność. Różnorodność standardów przygotowania tych materiałów (zależna od specyfiki kierunku studiów oraz poszczególnych przedmiotów), jak również ich złożoność skłaniają do odwołania się w zapisie Rozporządzenia jedynie do "dobrych praktyk", co dodatkowo zmusi uczelnię do śledzenia stosowanych rozwiązań i doskonalenia procesu tworzenia materiałów dydaktycznych.


5. zapewnić opiekę dydaktyczną i techniczną każdemu studentowi;


Uzasadnienie: Opieka dydaktyczna jest rutynowym obowiązkiem nauczyciela akademickiego niezależnie od rodzaju zajęć. Dla zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oznaczać to będzie m.in., że nauczyciel akademicki nie ograniczy się do zadawania i sprawdzania prac kontrolnych, ale będzie wspomagał studenta w nauce, stosując narzędzia informatyczne. Opieka techniczna ma na celu zaś zapewnienie studentom możliwości udziału w zajęciach poprzez wykorzystanie systemu informatycznego.


6. przeprowadzać zaliczenia i egzaminy w formie bezpośredniej i w obecności uprawnionego przedstawiciela uczelni.


Uzasadnienie: Warunek przeprowadzania zaliczeń i egzaminów w obecności uprawnionego przedstawiciela uczelni zapewnia właściwą jakość oceny wiedzy i umiejętności studenta, a jednocześnie dopuszczając możliwość egzaminowania poza siedzibą uczelni umożliwia znaczące poszerzenie grona osób, które uzyskają dostęp do studiów (dot. m.in. osób niepełnosprawnych lub Polaków zamieszkałych poza granicami kraju).

§ 4. Uczelnia zobowiązana jest do przygotowania studentów do odbywania zajęć, o których mowa w § 1.

Uzasadnienie: Celem zapisu jest przeniesienie ze studenta na uczelnię ciężaru odpowiedzialności za zdobycie przez niego umiejętności uczestniczenia w zajęciach zdalnych oraz korzystania z potrzebnych do tego narzędzi (głównie z platformy zdalnego nauczania).

§ 5. Proporcje treści nauczanych w ramach zajęć, o których mowa w § 1 względem całości programu studiów ustala dla każdego kierunku studiów prowadzonego przez uczelnię jej najwyższy organ kolegialny, kierując się: misją uczelni, specyfiką kierunku i poziomu kształcenia oraz formą studiów.

Uzasadnienie: Zapis wskazuje sposób ustalania proporcji zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość do wszystkich zajęć w ramach danego kierunku i formy studiów oraz poziomu kształcenia. Proporcja ta ustalana jest na podstawie treści realizowanych w ramach studiów, a nie godzin zajęć. Ustalanie tzw. siatek godzin (czyli ich podziału pomiędzy różne zajęcia), szczegółowych treści nauczania oraz sposobów sprawdzania postępów w nauce jest prerogatywą uczelni i jej ciał kolegialnych. Nie ma więc powodu, aby w przypadku kształcenia zdalnego pozbawiać uczelnię tego prawa.

Podsumowanie

Zaproponowana konstrukcja Rozporządzenia w pełni pozwoli weryfikować jakość kształcenia prowadzonego w ramach zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz studiów, w których te zajęcia wystąpią. Instytucje kontrolujące i akredytujące bez trudu mogą sprawdzić warunki konieczne wymienione w § 3. Będą też mogły oceniać, czy w ramach zajęć zdalnych realizowany jest proces dydaktyczny zgodny z zasadami obowiązującymi w szkolnictwie wyższym i czy nauczanie określonych treści w ramach tych zajęć prowadzi do realizacji celów kształcenia zdefiniowanych w innych przepisach.

Prezentowane brzmienie Rozporządzenia jest też zgodne ze światowymi trendami w zakresie jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym, które na pierwszym miejscu stawiają rezultaty nauczania i proces dochodzenia do nich (proces dydaktyczny), pozostawiając uczelniom autonomię w obszarze szczegółowych rozwiązań, pozwalając im na różnicowanie się, co umożliwia pełne wykorzystanie podstawowej wartości kształcenia zdalnego, jaką jest zwiększenie dostępu do edukacji na poziomie wyższym.

Czytelników "e-mentora" zachęcamy do dyskusji na temat treści projektu, jak również dokumentu stanowiącego uzasadnienie poszczególnych punktów Rozporządzenia.