Wprowadzenie

Zaletą systemów e-learning jest m.in. to, że wykłady (cykle edukacyjne) można montować z licznych kursów (lekcji), a te z kolei z mniejszych komputerowych jednostek dydaktycznych (AU). Każdy z wymienionych elementów może być utworzony w innym czasie i miejscu, przez innego autora i w innym środowisku technicznym. Aby wszystkie te elementy mogły ze sobą prawidłowo współpracować i spełniać jakościowe oczekiwania odbiorcy, systemy, w których zostały one wykonane oraz systemy, za pomocą których będą dystrybuowane i zarządzane, muszą mieć zaimplementowaną obsługę określonych standardów pakowania, komunikacji i metadanych. Niespełniający określonych standardów system nie realizuje funkcji wymienności kursów, przez co może dystrybuować i odtwarzać materiały szkoleniowe tylko w nim samym wykonane.

Systemy e-learningowe

Pod pojęciem e-learning (e-edukacja) rozumie się zastosowania różnych informatycznych narzędzi do wspomagania procesu nauczania, które bazują na sieci komputerowej, są dystrybuowane przez sieć bądź też są dostosowane do sieci. W zdecydowanej większości zastosowań siecią tą jest internet. W chwili obecnej rozróżnia się trzy rodzaje systemów informatycznych o różnej funkcjonalności, tworzących platformy dla e-edukacji. Są nimi:

1. System klasy LMS (Learning Management System), potocznie zwany platformą LMS lub platformą e-learningową - to specjalistyczne oprogramowanie umożliwiające dostarczanie i administrowanie szkoleniami elektronicznymi oraz zarządzanie samym procesem szkoleniowym, tzn. planowaniem i organizacją nauki;
2. System klasy LCMS (Learning Content Management System) - to wyspecjalizowane oprogramowanie, które służy do projektowania, tworzenia, modyfikowania, przechowywania oraz wielokrotnego wykorzystywania treści nauczania (learning content) i dostarczania spersonalizowanych materiałów szkoleniowych w postaci obiektów szkoleniowych (learning objects);
3. System klasy VCS (Virtual Classroom System)¹ - to rozwiązanie umożliwiające zarządzanie i prowadzenie nauki na odległość w trybie synchronicznym ("na żywo"). Udostępnia ono szereg możliwości współpracy, komunikacji oraz dystrybucji wiedzy z natychmiastowym sprzężeniem zwrotnym.

Standardy opisane w dalszej części artykułu dotyczą dwóch pierwszych rodzajów systemów informatycznych e-edukacji, tzn. LMS i LCMS.

System LMS ma zastosowanie głównie w placówkach dydaktycznych. Umożliwia on uruchomienie kursu oraz śledzenie postępów słuchaczy w nim uczestniczących. Rejestruje wszystkie wyniki osiągane przez nich w trakcie przebiegu kursu, odnotowuje ich "obecność" i postępy w nauce, np. zaliczenia poszczególnych jednostek dydaktycznych (lekcji) wchodzących w jego skład. System ten daje wykładowcy możliwość kompleksowego spojrzenia na postępy uczniów, a także pozwala ocenić wykonane przez nich ćwiczenia oraz inne prace, takie jak projekty, opracowania, "przejściówki" itp., przesyłane w formie oddzielnych plików.

Przy pomocy tego systemu można również zarządzać grupami kursantów (klasami). Umożliwia on grupowanie i przypisywanie pojedynczych osób lub całych grup do konkretnego kursu oraz udziela im dostępu do przeznaczonych dla nich kursów.

Z technologicznego punktu widzenia LMS to bazodanowa aplikacja działająca z wykorzystaniem interfejsu webowego, czyli w oparciu o przeglądarkę internetową. Wykorzystuje ona relacyjny model baz danych, w którym dane zapisywane są w tabelach posiadających wzajemne odniesienia do siebie. Interfejsem pomiędzy bazą danych a systemem e-learning jest typowa przeglądarka internetowa (WWW). Przy jej udziale system LMS zapisuje i pobiera odpowiednie dane. Schemat tej aplikacji przedstawiono na rysunku 1. Widać na nim, że system LMS zapisuje informacje o przebiegu procesu w odpowiedniej tabeli bazy danych, przyporządkowuje kursantów oraz rejestruje wszelkie inne informacje niezbędne do poprawnego wykonania funkcji systemu, wszystko w formie tabel połączonych wzajemnymi relacjami.

Rysunek 1. Schemat aplikacji LMS



Źródło: opracowano na podstawie R. Kotrys, K. Kempiński, Zastosowanie systemu LMS w dydaktyce Instytutu Elektroniki i Telekomunikacji Politechniki Poznańskiej, http://www.pwt.et.put.poznan.pl/2004/2004/ KotrysKempinski.pdf #search= %22Standard%20AICC%22. [09-09-2006]

Struktura kursów e-learning jest bardzo podobna do struktury zwykłych stron internetowych. Każdy "ekran" kursu składa się z "opisu" jego wyglądu zapisanego m.in. w języku HTML, który jest typowym językiem internetu. Do takiego opisu muszą być jednak dodane specjalne skrypty (opisy) oraz tagi (znaczniki), których zadaniem jest:

• umożliwienie systemowi klasy LMS zarządzania procesem szkoleniowym (na który składa się odbieranie informacji dotyczących postępów w nauce, wyników ćwiczeń itp.);
• umożliwienie systemowi klasy LCMS zarządzania materiałem szkoleniowym (w skład którego wchodzą czynności, takie jak przebudowywanie kursu, wykorzystywanie elementów kursu do budowy innych materiałów szkoleniowych itp.).

Rola standaryzacji systemów e-learningowych

Skala inwestowania w elektroniczne nauczanie jest już ogromna. Szacuje się, że w 2004 r. w Europie przeznaczono na ten cel ponad 4 miliardy euro². Każdy inwestor, decydujący się na wdrożenie systemu e-edukacyjnego, oczekuje, że ta aplikacja ułatwi pracę, skróci czas przygotowania kursów i w końcu przyniesie oszczędności finansowe. A zatem zainteresowany jest nie tylko wysoką jakością zakupionej aplikacji, związaną z funkcjonalnością samej aplikacji, intuicyjnością jej obsługi oraz przyjaznością interfejsów użytkownika i administratora, ale także kosztami eksploatacji nabytego systemu. W związku z tym inwestor oczekuje od tego systemu takiej funkcjonalności, aby:

• zakupione w zewnętrznej firmie kursy e-learning lub fragmenty kursów w postaci obiektów szkoleniowych (pojedynczych lekcji), dały się osadzać odpowiednio w dowolnych systemach klasy LMS i LCMS;
• można było udostępniać i sprzedawać własne kursy innym firmom;
• zmiana i rozwój posiadanego systemu e-learning nie wymuszały konieczności przerabiania opracowanych kursów.

Żeby oczekiwania te zostały satysfakcjonująco zrealizowane wymagane jest zachowanie zgodności opracowanych kursów oraz eksploatowanych systemów informatycznych LMS i LCMS z określonymi standardami. Konieczność stosowania standardów w nauczaniu na odległość uzasadniona jest takimi samymi przesłankami, jak w każdej innej dziedzinie komunikacji elektronicznej przy wymianie danych binarnych. Aby kursy były dostępne dla użytkowników korzystających z różnego sprzętu, przy użyciu różnego oprogramowania w różnych środowiskach systemów operacyjnych, należy cały system nauczania elektronicznego oprzeć na obowiązujących, akceptowanych standardach. Jest to warunkiem koniecznym dla bezproblemowego i skutecznego procesu kształcenia.

W związku z takimi oczekiwaniami potencjalnych nabywców pracownicy marketingu różnych producentów platform e-edukacyjnych, prezentując swoje rozwiązania, zapewniają o zgodności oferowanych produktów z różnymi standardami. Na pierwszym miejscu wymieniają SCORM i AICC, następnie standardy, takie jak np. IMS i PENS oraz wiele innych skrótowych haseł brzmiących o tyle mądrze, co niezrozumiale.

Nieodparcie nasuwa się więc pytanie: czym są te tajemnicze standardy i czy rzeczywiście mają tak duże znaczenie?

Wyróżniamy dwa rodzaje standardów³: standardy "de jure" oraz standardy "de facto". Standardy "de jure" zwane także standardami oficjalnymi (accredited) oparte są o akty prawne, regulacje rządowe, międzynarodowe porozumienia i zostały zatwierdzone przez odpowiednie instytucje, jak ISO (International Organization for Standardization). Standardy "de facto" funkcjonują ze względu na dominację pewnych rozwiązań na rynku, Na przykład na rynku informatycznym są nimi bez wątpienia Windows i Java.

Standardy "de jure" obowiązują globalnie, mają rządowe akredytacje i są powszechnie stosowane. W większości przypadków znajdują się na tak niedostrzegalnym poziomie, iż nawet nie zdajemy sobie sprawy, że istnieją.

Standardy praktyczne "de facto" są zwykle rezultatem swoistej "walki" producentów różnych rozwiązań na rynku, gdzie dominację osiąga zwykle większy, zasobniejszy, prężniejszy lub posiadający większą siłę marketingową, na przykład Microsoft. Standardy te powstają, gdy dostatecznie duża liczba użytkowników stosuje takie samo rozwiązanie. Cechą takiego standardu jest jego ewoluowanie wraz ze zmianą dostępnych technologii i upodobań użytkowników. Przykładem takiego standardu jest format dokumentów Microsoft Office.

W przypadku standardów dla sieci internet i e-learningu panuje przekonanie, że wiele spośród nich to standardy "de jure". W rzeczywistości jednak zarówno internet, jak i e-learning zbudowane są na "mieszance" standardów "de facto" i "de jure", ze znaczną przewagą tych pierwszych.

Organizacje opracowujące standardy e-edukacji

Wiele różnych organizacji zaangażowanych jest w tworzenie i wspieranie rozwoju standardów w dziedzinie nauczania na odległość. Spośród nich wiodącą rolę w rozwijaniu standardów dla e-learningu pełnią cztery organizacje:

1. AICC - Aviation Industry CTB Committee (http://www.aicc.org) - to międzynarodowe stowarzyszenie zrzeszające profesjonalistów tworzących systemy treningowe i edukacyjne dla przemysłu lotniczego. AICC stworzyło standard o tej samej nazwie, który określa sposób komunikacji między platformą LMS a kursem e-learningowym;



2. IMS - Global Consortium (http://www.imsproject.org) jest organizacją non-profit. W związku z tym, korzyści z członkostwa należne są jedynie zarejestrowanym na stronie WWW członkom, którzy mogą np. głosować w różnych kwestiach. IMS powstało w ramach konsorcjum instytucji edukacyjnych, firm produkujących oprogramowanie oraz wydawców, które postawiło sobie za cel specyfikację zarówno środowiska, jak i nauczanych treści w kształceniu rozproszonym tak, aby umożliwić skuteczną współpracę wielu twórców. Cel tyleż szlachetny, co ogólny. W praktyce specyfikacja proponowana przez IMS oznacza opisy grup możliwych obiektów (np. obiekt "dane osobowe", "dane grupy" itd.) oraz reguły tworzenia powiązań pomiędzy obiektami. Wskazuje się tu również na konieczność jednolitego opisu danych w obiektach, jak i samych obiektów, podając za przykład takie pojęcia, jak: stopień i ocena, które nie tylko mogą się różnić nazwą, ale i sposobem zapisu (słowo lub liczba). IMS generuje wskazówki, przewodniki, które są zintegrowane z wciąż ewoluującymi wersjami SCORM do praktycznej implementacji.



3. ADL - Advanced Distributed Learning (http://www.adlnet.org) jest organizacją, która nadzoruje, integruje wskazówki i rozwiązania innych organizacji, takich jak AICC czy IMS w postaci SCORM (Sharable Content Object Reference Model). ADL jest dofinansowywana przez Amerykański Departament Obrony.



4. IEEE LTSC - IEEE Learning Technology Standards Committee (http://standards.ieee.org) jest organizacją, która standaryzuje specyfikacje korzystając ze wsparcia innych organizacji. Innymi słowy, jest to organizacja, która przekształca wspomniane wyżej wskazówki w oficjalne standardy ISO.

Co podlega standaryzacji

Na rysunku 2 przedstawiono model e-edukacji w kontekście systemu informatycznego LMS, którego elementy podlegają standaryzacji. Zdefiniowane standardy dotyczą głównie reguł technologicznych, których należy przestrzegać tworząc materiały dydaktyczne w wersji elektronicznej. Jednolite zasady powinny umożliwić łatwe przenoszenie całych kursów pomiędzy różnymi systemami e-learningowymi wykonanymi przez różnych producentów.

Rysunek 2. Model systemu e-learning klasy LMS



Źródło: opracowano na podstawie http://www.icis.pcz.pl/ski/ski02/papers/niklasinski_final.doc, [06.09.2006]

Oznaczenia: AU (Assignable Unit) - komputerowa jednostka dydaktyczna, uruchamiana i śledzona przez system LMS
CTB (Computer Based Training) - grupa jednostek dydaktycznych (AU) o określonej strukturze i funkcjonalności tworząca kurs
LMS ASP (LMS Application Service Provider) - system informatyczny udostępniający klientom (uczestnikom kursu) usługi sytemu LMS

Na podstawie modelu z rysunku 2, opisującego schemat działania e-edukacji, zaprezentowano dalej trzy podstawowe obszary standaryzacji.

Standardy pakowania zawartości

Standardy pakowania dla e-learningu określają sposoby grupowania i łączenia plików składających się na jednostkę dydaktyczną (AU) w celu zagwarantowania, że każdy z wielu plików trafi na właściwe miejsce w docelowej platformie dydaktycznej.

Standard pakowania zapewnia⁴:

• metodę katalogowania plików składających się na zawartość jednostki dydaktycznej;
• schemat organizacji jednostki dydaktycznej (AU), który może zostać zaimportowany do platformy tak, by system zarządzający był w stanie wyświetlić spis treści jednostki i uruchomić wskazany przez użytkownika moduł;
• metodę przenoszenia jednostki dydaktycznej pomiędzy platformami dydaktycznymi bez potrzeby ponownego definiowania struktury katalogów;
• metodę łączenia i rozdzielania plików.

Istnieją dwa szeroko przyjęte standardy pakowania, standard AICC oraz standard IMS GC. Standard IMS GC został zaadaptowany do specyfikacji SCORM od wersji 1.2 i jest kontynuowany z niewielkimi zmianami w kolejnych wersjach SCORM, także w wersji 2004. Dla nowo powstających projektów i narzędzi zaleca się stosowanie specyfikacji SCORM. Na rynku dostępne są komercyjne narzędzia ułatwiające zachowanie standardów pakowania treści. Również wiele platform edukacyjnych zawiera własne narzędzia do pakowania treści zgodne ze SCORM.

Standardy komunikacji

Standard komunikacji definiuje sposób, w jaki system zarządzający uruchamia jednostkę dydaktyczną i sposób wymiany komunikatów podczas zarządzania procesem nauczania. Standard ten określa, jakie informacje powinny być wymieniane pomiędzy systemem zarządzającym a jednostką dydaktyczną i w jaki sposób wymiana ta powinna być realizowana.

Podczas komunikacji wymieniane są komunikaty realizujące potrzeby następujących grup informacji⁵:

• System zarządzający musi wiedzieć, czy jednostka dydaktyczna została uruchomiona;
• Jednostka dydaktyczna identyfikuje użytkownika, tak by mogła personalizować wyświetlaną zawartość;
• Jednostka dydaktyczna informuje system nadzorujący, jaka część materiału została przerobiona przez kursanta;
• System nadzorujący musi rejestrować postępy i działania kursanta;
• System nadzorujący musi widzieć, kiedy kursant zakończył i zamknął jednostkę dydaktyczną.

W standardzie komunikacji wyszczególniony jest format przesyłanych danych oraz protokół komunikacyjny pomiędzy systemem zarządzającym a jednostką dydaktyczną. Dwa przykładowe popularne standardy komunikacji to:

• AICC - Guidelines and Recommendations (AGROO6 i AGROlO),
• SCORM - Runtime Environment (RTE).

SCORM zaadaptował cały standard AICC. W typowych implementacjach standardu SCORM RTE jednostka dydaktyczna komunikuje się z systemem zarządzającym za pośrednictwem funkcji Java Script z dedykowanej biblioteki. SCORM definiuje stosunkowo bogaty i jednocześnie złożony język komunikacji.

Standard metadanych

Metadane (meta-data) to etykiety opisowe, które mogą być użyte w celu indeksowania materiałów dydaktycznych, zapewniając łatwiejsze ich wyszukiwanie. Etykiety takie są "danymi o danych". Ważnym jest, aby były one oficjalnie zadeklarowane lub zorganizowane według jakieś specyfikacji.

Przykładem metadanych jest etykieta na konserwie (np. puszce zupy), która opisuje składniki wchodzące w skład produktu spożywczego znajdującego się w tej puszce, ich wartość kaloryczną, wagę, cenę produktu, nazwę producenta itd., zapisane są one zwykle w postaci małej tabelki z oznaczeniami, które są powszechnie rozpoznawalne. Innym przykładem metadanych może być karta w katalogu biblioteki, która opisuje książkę, jej autora, temat, miejsce składowania w bibliotece itd.

Specyfikacja metadanych powoduje zwiększenie efektywności procesu wyszukiwania i używania materiału dydaktycznego, zapewniając określoną strukturę zdefiniowanych elementów, które opisują lub katalogują materiał dydaktyczny oraz wymagania na temat sposobu wykorzystywania i prezentowania elementów. W systemach nauczania na odległość metadane opisują kurs lub inną jednostkę dydaktyczną. Powinny one dostarczyć wszystkich informacji niezbędnych kursantowi do zidentyfikowania właściwego kursu, jego zawartości, a autorowi kursu pozwolić na zidentyfikowanie i selekcję tych jednostek dydaktycznych, które będą odpowiednie dla tworzonego kursu. Metadane są niezbędne, aby kurs stał się bardziej użyteczny dla osoby szkolonej, autora kursu i administratora systemu zarządzającego. Za pomocą tego standardu określa się i opisuje: kurs, lekcje, strony, komponenty w taki sposób, aby możliwe było łatwe katalogowanie i przeszukiwanie zasobów.

W obecnym czasie dominują trzy standardy metadanych:

• IEEE 1484.12 Learning Object Metadata Standard,
• IMS Learning Resources Metadata Specification,
• SCORM Metadata standards - powstał na bazie standardu IEEE 1484.12.

Metadane są przechowywane i przetwarzane w formie dokumentu XML⁶. Tworzenie i utrzymywanie tych dokumentów "ręcznie" byłoby niezwykle uciążliwe. Z tego powodu twórcy standardów udostępniają narzędzia wspomagające tworzenie i operowanie na XML-owych dokumentach metadanych. Na przykład organizacja ADL udostępnia program SCORM Metadata Generator na swojej stronie internetowej.

AICC - najstarszy standard e-edukacji

Specyfikacja AICC opracowana została przez międzynarodowe stowarzyszenie zrzeszające profesjonalistów tworzących systemy treningowe dla przemysłu lotniczego AICC (Aviation Industry CBT Committee) i określa ona sposób komunikacji między platformą LMS a kursem e-learningowym.

Specyfikacja AICC podzielona jest na dwie główne części:

1. Komunikacja między serwerami, która opisuje sposób:
• przechowywania wyników studentów,
• w jaki uczestnik kursu uzyskuje preferencje użytkownika;
2. Definicja strukturalna, która prezentuje sposób:
• w jaki serwer ładuje i wysyła informacje na temat kursu,
• wysyłania informacji o kursie.

Historycznie standard AICC był stworzony dla opisu komunikacji opartej na plikach. Początkowo, został zaprojektowany tak, aby kursy były uruchamiane przez plik wykonawczy. Niezależny program, który działał na komputerze studenta, przechowywał wyniki lokalnie na twardym dysku. Na koniec, plik wykonawczy wysyłał wyniki do serwera. Taka architektura pozwalała na wykorzystywanie pamięci lokalnej komputera studenta. Jest to inny model niż aktualny - oparty o przeglądarkę, która nie ma możliwości wykorzystywania lokalnych pamięci pomiędzy sesjami.

Wraz z pojawieniem się sieci i wszechobecnego korzystania z przeglądarek, AICC dodało (oparty na przeglądarkach) format, który pozwala na przekształcanie informacji w pliki. W celu zapewnienia sieciowej zgodności, zostały w tym standardzie przedstawione dwa główne modele dla wyników/ustawień. Są to HACP (HTTP AICC Communication Protocol opisany w aneksie A - rysunek 3) i API (Application Programming Interface opisany w aneksie B - rysunek 3).

Na rysunku 3 zaprezentowano schemat elementów składających się na specyfikację AICC. Komunikacja "przeglądarka ? serwer" może być zrealizowana poprzez użycie HACP lub metodę API. Ta komunikacja oraz Pliki Strukturalne Kursu definiują kurs jako zgodny ze specyfikacją AICC.

Rysunek 3. Schemat elementów składających się na standard AICC



Źródło: opracowano na podstawie http://www.readygo.com/aicc/aic02/08aic02.htm, [13.11.2006]

Pliki Strukturalne Kursu są serią plików z danymi opisującymi strukturę kursu. Pliki te zawierają następujące informacje:

• gdzie zlokalizowane są bloki (lekcje), (blok może składać się z wielu części - AU);
• gdzie zlokalizowane są pliki dla danej części (AU);
• które części (AU) składają się na dany blok (lekcję);
• które bloki (lekcje) student musi zaliczyć, aby kontynuować kurs.

Standard AICC wniósł znaczący wkład do wielu innych standardów. Na przykład specyfikacja SCORM w wersji 1.2 jest połączeniem specyfikacji AICC (aneksu B) dotyczącej komunikacji "przeglądarka ? parent frame" ze specyfikacją IMS w wersji 1.1 (lub w wersji 1.2) dla pakowania zawartości kursu.

SCORM - aktualnie dominujący standard

Standard SCORM, czyli Sharable Courseware Object Reference Model opracowany został przez ADL (Advanced Distributed Learning), organizację działającą przy Departamencie Obrony Stanów Zjednoczonych. Dominacja standardu SCORM jest w tej chwili już chyba przesądzona⁷, o czym może także świadczyć podjęcie wspólnych prac właśnie przez cztery najbardziej liczące się w tym zakresie organizacje: IMS, AICC, LTSC i ADL. SCORM nie tworzy nowych standardów, ale adaptuje najlepsze rozwiązania innych pomysłodawców. Dlatego wiele zaleceń SCORM pokrywa się z propozycjami AICC czy IMS. W założeniu standard ten, który jest zbiorem specyfikacji, ma służyć zapewnieniu przenoszenia materiałów edukacyjnych pomiędzy różnymi systemami LMS. Zalety takiego rozwiązania są oczywiste. Każdy, kto choć trochę zetknął się z problematyką kształcenia online wie, że najbardziej pracochłonny i kosztowny jest właśnie proces przygotowania materiałów w wersji elektronicznej. Jeśli więc byłoby możliwe wykorzystanie tych samych treści w różnych systemach nauczania, to pociągnęłoby to za sobą rzeczywiście znaczące oszczędności. Takie rozwiązanie jest szczególnie atrakcyjne dla szkoleń korporacyjnych, gdzie najczęściej typ szkolenia zależy od klasy zagadnień, których dotyczy, a nie od firmy, która owe szkolenie kupuje.

Standard SCORM opisuje taki sposób tworzenia kursów opartych o media elektroniczne, aby mogły one być łatwo przenoszone pomiędzy różnymi systemami zarządzania nauczaniem (LMS). Opisuje także, co system musi robić, aby poprawnie przekazać kursantowi zawartość kursu w pakiecie SCORM (rysunek 4). Standard ten nie zawiera opisu wszystkich aspektów kursu w nauczaniu na odległość. Przykładowo, nie zaleca, w jaki sposób i gdzie system informatyczny LMS ma przechowywać treści dydaktyczne, nie wskazuje, jaki model nauczania oraz jaki rodzaj materiałów zawiera pakiet SCORM. Standard ten skupia się na takim opisie tworzenia kursu i reakcji systemu LMS, aby zawartość dydaktyczna była prezentowana kursantowi według zamierzeń jej autora.

Zgodnie ze standardem SCORM strukturę kursów e-learningowych opisuje się poprzez trzy elementy składowe:

• asset - plik, który można obejrzeć w przeglądarce internetowej (np. plik HTML, obraz typu GIF lub JPEG, różnego rodzaju aplikacje, takie jak aplety Javy itp.);
• obiekt SCO (Sharable Content Object) - kolekcja assetów, z których przynajmniej jeden implementuje zdefiniowany wcześniej interfejs z systemem LMS. Obiekt SCO jest fragmentem wiedzy o najniższym poziomie rozdrobnienia; wyróżnia się dwa typy obiektu SCO:
• podstawowy SCO - strona HTML, dokument PDF, itp. - obiekt, który w minimalnym stopniu korzysta z interfejsu API standardu SCORM w kontaktach z systemem LMS;
• rozbudowany SCO - w pełni korzysta z API SCORM, wysyłając i odbierając dane i komunikaty z LMS,
• agregacja treści - struktura (np. tabela treści) przeznaczana do ustalania kolejności i nawigacji treści kursu.

Całość kursu w standardzie SCORM składa się z pojedynczych obiektów SCO i zawarta jest w pakiecie autorstwa IMS. Strukturę pakietu przedstawiono na rysunku 4.

Rysunek 4. Schemat pakietu IMS/SCORM



Źródło: opracowano na podstawie R. Kotrys, K. Kempiński, Zastosowanie systemu LMS w dydaktyce..., dz. cyt. [09.09.2006]

Pakiet SCORM składa się z manifestu i dodatkowych plików. Manifest to plik w języku XML składający się z następujących elementów:

• metadane - dane opisujące moduł;
• organizacja - zestaw jednej lub kilku map strukturalnych, pokazujących, jaki jest układ zależności poszczególnych materiałów źródłowych wchodzących w skład kursu;
• materiały źródłowe - odseparowane zestawy treści dydaktycznych, które mogą być wykorzystywane wielokrotnie z uwagi na możliwość wielokrotnych referencji różnych map strukturalnych do pojedynczego materiału;
• zagnieżdżone manifesty - wykorzystywane do opisu mniejszych modułów, będących częścią składową większych struktur.

Podsumowanie

Przy wyborze systemu i niejednokrotnie już w trakcie jego eksploatacji nieodparcie nasuwają się pytania⁸:

• Jeżeli istnieje kilka wersji standardów dotyczących tego samego aspektu, to w jaki sposób dany kurs może być zgodny ze wszystkimi standardami równocześnie?
• Dlaczego w rzeczywistości pomimo deklaracji producentów o zgodności ze standardami nie daje się przenosić materiałów szkoleniowych pomiędzy różnymi systemami LMS?

Na te pytania trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć. Przyczyn jest wiele.

Być może jest to po części wynikiem strategii działania firm produkujących kursy i materiały szkoleniowe polegającej na tym, żeby zmusić klienta do zakupu nowego produktu w postaci kursu.

Autorzy sądzą, że jedną z przyczyn jest istnienie wielu specyfikacji i standardów dotyczących e-learningu. Większość z nich jest jeszcze w fazie rozwoju, ale stanowią one już dobry fundament pod rozwijane systemy. Aktualnie nie jest możliwe wsparcie ich wszystkich w jednym systemie bez wprowadzania dedykowanych rozszerzeń⁹. Właśnie to prowadzi do wielu problemów objawiających się przy współpracy systemów nauczania. Autorzy dopatrują się rozwiązania tych problemów poprzez zastosowanie specyfikacji, która zbierze w jedną, przemyślaną całość wszystkie użyteczne elementy dotyczące obszaru elektronicznego nauczania. Takie działanie właśnie jest realizowane. Większość organizacji zajmujących się standaryzacją e-learningu połączyło swoje wysiłki i wspólnie rozwija standard SCORM. Faktem jest, że w chwili obecnej nie jest on panaceum na wszelkie bolączki, ponieważ nie jest on jeszcze w pełni skompletowany. Z drugiej strony dobrym objawem jest fakt, że nie wprowadza się do niego "na siłę" niedopracowanych jeszcze standardów, pomimo palącej potrzeby uregulowań dla wielu obszarów e-edukacji. Wszystkim zaangażowanym w e-learning pozostaje cierpliwie czekać i mieć nadzieję, że ta słuszna idea nie zostanie zaprzepaszczona i że globalny standard nadal będzie rozwijany przy zgodnej współpracy wielu organizacji.

Bibliografia

• J.M. Chmielewski, E-learning. Standaryzacja platform a jakość aplikacji, "ABC Jakości" 2006, nr 2-3 (46-47).
• M. Hyla, E-learning - od pomysłu do rozwiązania, SOLIDEX, Kraków 2003.
• P. Mielcarek, M. Parczewski, L. Madeyski, E-learning - analiza celów i możliwości ich realizacji na podstawie istniejących specyfikacji i standardów, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2004, nr 30.
• V. Waller, On-line learning - Is it just hype?, The Training Foundation, 2003.

Netografia

• M. Dąbrowski, E-edukacja, obiekty wiedzy wielokrotnego użytku, "Forum Akademickie" 2005, luty, http://e-sgh.pl/artykul.php?id=25, [08.09.2006].
• M. Zając, Reusable Learning Objects - czyli jak efektywnie przygotowywać materiały do kształcenia online, "e-mentor" 2004, nr 1 (3), http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=3&id=36, [01.09.2006].