Wprowadzenie

W większości państw członkowskich Unii Europejskiej w przestrzeni edukacyjnej zachodzą dostrzegalne zmiany w procesie kształcenia. Mówi się nawet o zmianie paradygmatu kształcenia na skutek wdrażania nowych technologii do procesów nauczania i uczenia się¹.

W warunkach ciągłego rozwoju nowoczesnych technologii potrzeba unowocześniania metodyki nauczania zaznacza się coraz mocniej - osoby uczące się potrzebują nowych bodźców pobudzających ciekawość, inspirujących do poszukiwań. Przyzwyczajenie do codziennych ułatwień budzi oczekiwanie, że będą one miały swoje miejsce również w sferze nauczania.

Metodyczne uwarunkowania m-learningu

W ostatnich latach w szkołach wyższych, można zauważyć zwiększoną aktywność w zakresie pilotażowej implementacji nowoczesnych metodologii aktywizujących procesy nauczania, opartych na technologiach informacyjno-komunikacyjnych². Stanowi to impuls do zmian we wszystkich obszarach procesu nauczania, takich jak:

• unowocześnienie metod pracy;
• wprowadzenie nowych rozwiązań lekcji praktyk i laboratoriów, czasu uczenia się;
• zmiana w zakresie doboru, prezentacji i sposobów dystrybucji materiału nauczania;
• zmiana metod i organizacji pracy nauczycieli i studentów;
• zmiana organizacji i rozliczania godzin pracy;
• rozbudowanie indywidualnych metod pracy;
• personalizacja profilu uczenia się (dostosowanie do potrzeb poszczególnych uczących się);
• zmiana metod pracy grupowej;
• zmiana sposobu oceniania osiągnięć studentów;
• zmiana sposobu indywidualnego wspomagania uczących się.

Specjaliści od e-learningu już od dawna sygnalizowali potrzebę takich zmian. Tradycyjne struktury metodyczne wzbogacone o e-learning oraz coraz częściej o m-learning, to droga do nowej jakości nauczania. Studenci znajdą się w sytuacji, w której sposób studiowania będzie wciąż się zmieniać (nawet w ciągu jednego dnia)³. Dynamika uczenia się jest oparta na przemiennym wykorzystywaniu zróżnicowanych sposobów uczenia się: student jest obecny na zajęciach o charakterze stacjonarnym, których część treści jest wcześniej zapowiedziana w komunikatach mobilnych, a pozostała część, przeznaczona do samodzielnego pogłębienia, dostarczona przez internet i pobrana za pomocą urządzeń mobilnych. W dalszym ciągu procesu student może komentować materiały, projekty lub zadania i uczestniczyć w różnych formach pracy grupowej. Organizację pracy od strony merytorycznej planują wykładowcy, a od strony technicznej monitorują informatycy⁴. Warto zwrócić uwagę na to, że pokolenie ludzi młodych jest obecnie przyzwyczajone do zmienności i oczekuje większej niż dawniej dynamiki działania i intelektualnej stymulacji. Te warunki spełniają struktury metodyczne łączące zróżnicowane formy pracy.

W szkolnictwie akademickim coraz częściej podejmuje się próby wprowadzania nowych technologii do procesu kształcenia - w przypadku m-learningu są to ciągle próby nieśmiałe, balansujące na granicy eksperymentu⁵. Wykorzystanie technologii mobilnych stało się już potrzebą chwili i jest odpowiedzią na zwerbalizowane oczekiwania studentów.

Ciekawym doświadczeniem jest, wdrożony w 2005 roku w Universidad Politécnica de Valencia w Hiszpanii, system łączący metodyczne schematy tradycyjnego nauczania, schematy e-learningowe oraz kreujący nowe schematy z udziałem metod m-learningowych⁶.

Ocena efektywności tego przedsięwzięcia wypadła dobrze. Uczelnie biorące w tym udział wysoko oceniają wykorzystanie urządzeń mobilnych w procesie nauczania i uczenia się, zarówno pod względem technicznym, atrakcyjności dydaktycznej, wartości pedagogicznej, interakcyjności, stymulowania motywacji studentów, elastyczności przekazu treści, a nawet pod względem redukcji kosztów⁷.

W doświadczeniu akademickim m-learning okazał się technologią o dużych możliwościach rozwoju, których podstawą jest fakt, że prawie wszyscy studenci mają telefony komórkowe, a wielu z nich ma również urządzenia PDA. Wzrost dostępności i usprawnienie komunikacji w procesie nauczania mobilnego pozwalają lepiej wykorzystać potencjał studentów i nauczycieli - indywidualizują proces i zwiększają jego intensywność. Nauczanie zdalne wsparte technologią mobilną jest, w przedsięwzięciu hiszpańskim, skoncentrowane na uczących się. Wszystkie aplikacje są skupione wokół czynności wykonywanych przez studenta. W systemie funkcjonuje dziesięć aplikacji, których większość jest obsługiwana przez telefony komórkowe.

Architektura sytemu nauczania opartego na m-learningu

Struktura wdrożonego systemu uwzględnia zarówno pedagogiczne, społeczne, jak i organizacyjne aspekty procesu kształcenia na odległość. Aspekty pedagogiczne obejmują procesy motywowania studentów do pracy i budowania schematów pracy grupowej w przestrzeni zawierającej się pomiędzy:

• uczestnictwem w zajęciach tradycyjnych;
• kontaktem za pośrednictwem telefonów komórkowych i krótkich wiadomości;
• pobieraniem i wysyłaniem drogą internetową materiałów i zadań;
• uczestnictwem w asynchronicznych formach pracy na platformie edukacyjnej.

Te wszystkie formy aktywności są realizowane za pomocą urządzeń mobilnych różnej klasy - od telefonów komórkowych, poprzez urządzenia PDA (łączące funkcje telefonu komórkowego i komputera), aż po mobilne komputery (laptopy) z bezprzewodowym dostępem do internetu.

Aspekty organizacyjne i społeczne są realizowane poprzez budowanie społeczności, która nie jest ograniczona do spotkań osobistych na terenie kampusu uczelnianego ani do asynchronicznych spotkań w sieci, na platformie e-learningowej - warunki do bezpośredniego i nienadzorowanego kontaktu społecznego stwarza łączenie różnych technologii komunikacyjnych. Służą one także dystrybucji informacji i materiałów, kontroli procesu nauczania, zarządzaniu systemem, organizacji tradycyjnych form pracy i sesji mobilnych.

Aplikacje są zintegrowane z systemem LMS (platformą) i pomyślane w taki sposób, aby w jak największym stopniu zapewnić możliwości interakcji pomiędzy nauczycielem i studentem, traktując interakcję i komunikację dwukierunkową jako podstawowy warunek efektywności procesu kształcenia.

W ten sposób tworzy się kampus akademicki, którego granice wyznacza wysyłka i odbiór komunikatów na poziomie interpersonalnym oraz przepływ informacji o przebiegu procesu nauczania. Całość systemu oparta jest na komunikacji z serwerem za pośrednictwem internetu i technologii bluetooth. Autorzy systemu podkreślają, że priorytetem w organizacji systemu i doborze aplikacji jest ich dostępność - także dostępność finansowa, umożliwiająca korzystanie z nich również osobom gorzej sytuowanym.

Rysunek 1. Architektura systemu

Źródło: D. Álvarez Sánchez, M. Edwards Schacther, El teléfono móvil: una herramienta eficaz para el aprendizaje activo, 2006

Schemat zastosowanych aplikacji

System opiera się na dwóch pakietach aplikacji - służących zapewnieniu dostępności i mobilności systemu i służących bezpośrednio usprawnieniu procesów nauczania. Tworzą one podsystemy obsługujące różne obszary działania, w których poruszają się trzy grupy uczestników: wykładowcy, studenci oraz administratorzy zapewniający sprawne działanie systemu. Każda z tych grup ma zdefiniowany profil działania i dostęp do określonych aplikacji potrzebnych do pracy. Na system aplikacji składają się:

1. Aplikacje ułatwiające dostępność i mobilność:

• system komunikacji pośredniczącej pozwala na komunikację pomiędzy wykładowcami a studentami za pomocą krótkich wiadomości, przekazywanych wewnątrz systemu, a także do terminali, którymi są telefony komórkowe;
• system odbiorczy krótkich komunikatów zapowiednich służy organizacji pracy w formach synchronicznych - uprzedza o zbliżających się terminach, monituje o aktywność, zwłaszcza gdy dotyczy to pracy wielu uczestników w tym samym czasie;
• system planowania czasu nauczycieli prowadzących określa dostępność bezpośrednią (synchroniczną) wykładowcy w sieci, a także drogi i zasady dostępności asynchronicznej, usprawniając organizację konsultacji dla studentów;
• system kontroli czasu pracy określa termin dostępność materiałów oraz rejestruje czas poświęcony przez studenta na wykonanie zadań;
• system samodzielnego planowania i gospodarowania czasem aktywności przez studenta to przestrzeń wirtualna, w której student dokonuje samodzielnych decyzji o kolejności wykonywania poszczególnych działań, terminach ich rozliczania, a także o formach współpracy z innymi uczestnikami procesu.

2. Aplikacje usprawniające procesy nauczania:

• system kontroli samodzielnej aktywności studentów w procesie nauczania i uczenia się pozwala monitorować działania (lub ich brak) uczestniczących osób. Jest przydatny zwłaszcza w obserwacji grupowych form pracy i ocenie efektów;
• system kontroli uczestnictwa w sesjach synchronicznych i asynchronicznych monitoruje działania uczestników pod kątem wymogów formalnych - aktywności w zajęciach obowiązkowych realizowanych zdalnie;
• system ewaluacji wewnętrznej służy przede wszystkim pomiarowi efektów kształcenia realizowanemu przy pomocy testów;
• system konsultacyjny ma za zadanie zapewnić optymalne wykorzystywanie potencjału dydaktycznego kadry, a także usprawnić ocenianie osiągnięć studentów;
• system zarządzania informacją zwrotną steruje przepływem komunikatów merytorycznych pomiędzy wykładowcami i studentami oraz wspiera budowanie interakcji w uczącej się społeczności.

Aplikacje te obsługują w sposób systemowy całość działań edukacyjnych studentów i kompleksową realizację procesu nauczania i uczenia się. Doświadczenie pokazuje, że użycie takiego modelu dydaktycznego służy zwiększeniu aktywności intelektualnej, a także intensyfikacji pracy i uczestnictwa studentów w różnych formach pracy. Służy również rozwojowi metod pracy - implementacji metod aktywizujących, zwiększających potencjał dydaktyczny nauczycieli i osób uczących się.

Podsumowanie

Harmonizacja praktyki edukacyjnej z nowoczesną technologią staje się ważnym zadaniem i podejmowanie prób w tym kierunku jest w pełni uzasadnione. Realizatorzy przedsięwzięć e-learningowych i m-learningowych, a w jeszcze większym stopniu blended learningowych w europejskiej przestrzeni edukacyjnej, od dawna sugerują włączenie tej formy nauczania do systemu punktacji ECTS (European Credit Transfer System). Są to dopiero sugestie, niemniej uruchamiają one proces myślenia na ten temat i proces unowocześnienia systemu edukacji w Europie.

Bibliografia

• D. Álvarez Sánchez, M. Edwards Schacther, El teléfono móvil: una herramienta eficaz para el aprendizaje activo, MICTE, Sevilla 2006,http://www.formatex.org/ , [ 24.08.2007].
• C.Y. Chang i in., Concept and design of Ad Hoc and mobile classroom, "Journal of Computer Assisted Learning" 2003, nr 19.
• S. David, Observations in classrooms using a network of handheld devices, "Journal of Computer Assisted Learning" 2003, nr 19.
• M. Gramlin, Distance Learning in Tranisitio, The Impact of Technology: A New Zealand Perspective, EDEN Conference The Open Classroom Distance Learning and New Technologies in School Level Education and Training, Oslo 1995.
• W. Griswold, R. Boyer, S. Brown, T. Truong, E. Bhasker, G. Jay, B. Shapiro, Using Mobile Technology to Create Opportunistic Interactions on a University Campus, "Computer Science and Engineering", University of California, San Diego 2002.
• T. C. Liu, H. Y. Wang, J. K. Liang, H. W. Ko, J. C. Yang, Wireless and mobile techonologies to enhance teaching and learning, "Journal of Computer Assisted Learning" 2003, nr 19.
• C. Markett, I. Arnedillo Sánchez, S. Weber, B. Tangney, Using short message service to encourage interactivity in the classroom, "Computers & Education" 2006, nr 46.
• F. Michavila, Estudio sobre innovaciones educativas basadas en las tecnologías de la información en la formación universitaria presencial y a distancia, 2004, http://liti.dmami.upm.es, [10.09.2007].
• D. Ng'ambi, Collaborative Questioning: A case of Short Message Services (XMS) for knowledge sharin, Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies, 2006, http://ieeexplore.ieee.org/ ,[10.09.2007].
• E. Nonyongo, K. Mabusela, V. Monene, Effectiveness of sms communication. Between university and students, MLearn 2005 4th World Conference on mLearning, 2005,http://www.mlearn.org , [10.09.2007].
• A. Pastor, La viabilidad de las propuestas metodológicas para la aplicación del crédito europeo por parte del profesorado de las Universidades Espanolas, vinculadas a la utilización de las TICs en la docencia y la investigación, 2004, Direccion General de Universidades, Madryt 2004.
• B. Patten, I. Arnedillo Sánchez, B. Tangney, Designing collaborative, constructionist and contextual applications for handheld devices," Computers & Education" 2006, nr 46.
• A. Stone, J. Briggs, C. Smith, SMS and Interactivity - Some Results from the Field, and its Implications on Effective Uses of Mobile Technologies in Education, IEEE International Workshop on Wireless and Mobile Technologies in Education, Växjö, Szwecja 2002.
• N. Upadhyay, M-Learning - A New Paradigm in Education,http://itdl.org/ , [24.08.2007].
• L. Vicent Safont, Estudio Metodológico y Tecnológico para la adaptación de una Titulación en formato e-learning al nuevo Espacio Europeo de Educación Superior, 2005, http://www.upf.edu, [10.09.2007].