Wprowadzenie

Opracowanie opisuje stopień implementacji technologii informacyjnych w polskich i europejskich przedsiębiorstwach. Podstawą do jego napisania były badania małych i średnich przedsiębiorstw przeprowadzone w roku 2007 z wykorzystaniem internetu. Zasięgiem terytorialnym obejmowały cały kraj. Rezultaty badań prowadzą do interesujących konkluzji dotyczących efektywności wykorzystania IT i internetu.

Celem niniejszego opracowania jest analiza stanu obecnego i perspektyw rozwoju IT (technologii informacyjnej) z uwzględnieniem efektywności wykorzystania IT w polskich przedsiębiorstwach. Artykuł dotyczy polskich przedsiębiorstw (z sektora MSP) ze względu na zakres terytorialny badań. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią najliczniejszą grupę spośród wszystkich działających w wolnorynkowych gospodarkach oraz kreują najwięcej miejsc pracy. Te i inne czynniki rzutują na fakt, że w interesie wszystkich leży zabieganie o stworzenie im odpowiednich warunków do prowadzenia działalności, a także dbałość o ich wielowymiarowy rozwój. Jednym z tych wymiarów, któremu w ostatnim dwudziestoleciu przypisuje się większą wagę z powodu rozwoju tzw. gospodarek opartych na wiedzy (e-biznes, przedsiębiorstwo wirtualne, przedsiębiorstwo sieciowe) są technologie informacyjne.

Wykorzystanie IT w Polsce i Europie

Dynamiczny rozwój technologii informacyjnych przyczynił się do ich większego upowszechniania. Stopień wykorzystania IT w przedsiębiorstwach jest skorelowany z wielkością instytucji. Zgodnie ze statystykami GUS¹ największy odsetek przedsiębiorstw posiadających infrastrukturę IT należy do grupy średnich i dużych firm, zatrudniających powyżej 50 pracowników. Podobna sytuacja ma miejsce, jeżeli chodzi o wykorzystanie internetu przez grupy przedsiębiorstw. Prawie każde, średnie i duże przedsiębiorstwo ma dostęp do internetu natomiast wśród małych² aż 24% nie posiada takiego dostępu (rys. 1).

Rysunek 1. Wyposażenie Polskich przedsiębiorstw w IT i internet



Źródło: GUS, styczeń 2006

Wśród pracujących, wykorzystujących w swojej pracy komputery i internet, to tutaj poziom jest wyrównany i średnio blisko 40% pracowników przedsiębiorstw każdej z grup wykorzystuje w swojej pracy komputery, a niespełna 30% internet (rys. 2).

Rysunek 2. Wykorzystanie komputerów i internetu przez pracujących



Źródło: GUS, styczeń 2006

Dostęp do internetu wśród europejskich przedsiębiorstw jest zróżnicowany³ jednak nie odbiega znacząco od struktury przedstawionej dla polskich firm. Także i tu najwyższy odsetek przedsiębiorstw wyposażonych w internet należy do grupy dużych, a najniższy do małych (nie biorąc pod uwagę mikrofirm). Największe różnice pomiędzy krajami tzw. starej Unii a nowymi krajami członkowskimi widoczne są w grupie nowych przedsiębiorstw.

Metoda badawcza

Badanie ankietowe zostało przeprowadzone przy wykorzystaniu poczty elektronicznej, za pomocą której do losowo dobranej grupy respondentów wysłany został link odwołujący się do strony internetowej, zawierającej formularz ankiety.

Ankieta składała się z trzech części podzielonych odpowiednio według tematyki na:

1. Informacje o przedsiębiorstwie:
   • charakter prowadzonej działalności,
   • czas, w którym firma została założona,
   • forma organizacyjna,
   • fizyczna siedziba,
   • liczba mieszkańców miejscowości, w której znajduje się siedziba firmy,
   • zasięg terytorialny prowadzonej działalności,
   • liczba zatrudnianych osób,
   • szczegółowe informacje na temat pracowników;
2. Informacje o kapitale intelektualnym przedsiębiorstwa⁴;
3. Informacje o wykorzystaniu IT w przedsiębiorstwie oraz perspektywy ich wykorzystania:
   • liczba komputerów,
   • rodzaj łącz internetowych i ich prędkość,
   • cel wykorzystywania internetu,
   • usługi internetowe wykorzystywane w firmie,
   • posiadanie serwisu WWW, serwera, typu oprogramowania,
   • wykorzystywane narzędzia e-marketingowe,
   • stosowanie outsourcingu IT,
   • oceny i opinie właścicieli.

Przygotowanie do przeprowadzenia badania obejmowało utworzenie bazy danych adresów poczty elektronicznej. Źródła, z jakich korzystano przy tworzeniu bazy danych, obejmowały m.in. cyklicznie wydawane spisy firm na CD wznawiane co roku i inne katalogi firm dostępne w internecie. Tym sposobem zgromadzono bazę 4839 adresów poczty elektronicznej, na które rozesłano list z zaproszeniem do wzięcia udziału w badaniu dotyczącym wykorzystania IT w przedsiębiorstwach. Badanie trwało od stycznia do czerwca 2007 roku. W jego toku systematycznie rozsyłano zaproszenia wymagające potwierdzenia odbioru. W sumie, z ogólnej liczby rozesłanych zaproszeń, uzyskano 658 potwierdzeń dostarczenia wiadomości, co stanowiło 13,59% wszystkich rozesłanych zaproszeń. Z liczby 658 odebranych potwierdzeń dostarczenia zaproszeń, 66 przedsiębiorstw zdecydowało się na wzięcie udziału w badaniu, co stanowiło 10,03% spośród otrzymanych potwierdzeń. Dwie spośród wypełnionych ankiet zostały odrzucone w toku weryfikacji, zatem liczba prawidłowo wypełnionych ankiet wyniosła 64, co daje 9,72% z ogólnej liczby 658 potwierdzeń.

Charakterystyka badanych przedsiębiorstw

Badane przedsiębiorstwa w znacznej mierze należały do grupy mikroprzedsiębiorstw (zatrudnienie 1-9 osób), stanowiły one ponad 60% przebadanych firm. Znalazło się jedno przedsiębiorstwo należące do grupy dużych, co stanowiło 1,6% badanej populacji.

Głównym profilem działalności badanych było świadczenie usług - blisko połowa z nich zaliczyła charakter prowadzonej działalności do tej właśnie grupy. Najniższy odsetek należał do firm produkcyjnych - co dziesiąta firma; pozostałe określiły profil swojej działalności jako handlowy i mieszany.

Zgodnie z tendencjami rozwojowymi gospodarek, także i w Polsce, zmniejsza się udział firm produkcyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw na korzyść firm usługowych⁵. Wyniki badania pokrywają się ze statystycznymi danymi o liczebności MSP sięgającej 99% podmiotów działających na rynku.

Dalsza charakterystyka badanych podmiotów wskazuje, że są to przedsiębiorstwa stosunkowo młode: 25% z nich została założona w okresie od 2000 do 2003 roku. Do roku 1989 powstało nieco ponad 22%, a reszta, czyli 78% powstała po roku 1990. Najniższy odsetek badanych przedsiębiorstw powstał w latach 1997-1999. Potwierdzają to dane makroekonomiczne wskazujące na słabszy rozwój polskiej gospodarki w tym okresie.

Forma organizacyjna badanych firm wskazuje na przewagę osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Ponad 70% wskazań przypadło na jedną z wyżej wymienionych form organizacyjnych. Pozostałe to spółki cywilne i jawne oraz inne formy organizacyjne.

Rozwój gospodarczy poszczególnych regionów Polski jest zróżnicowany. Jeżeli chodzi o lokalizację badanych podmiotów, to odzwierciedla ona stan regionów poszczególnych województw pod względem aktywności gospodarczej. Najwięcej odpowiedzi na wysłaną ankietę uzyskano z województwa mazowieckiego, które uznaje się za najbardziej rozwinięte (pod względem PKB per capita, stopy bezrobocia itp.). Pozostałe, których udział w strukturze badanej grupy miał dwucyfrową wartość, to: pomorskie, dolnośląskie i małopolskie. Dziwi brak odpowiedzi zwłaszcza z województwa zachodniopomorskiego, które według statystyk GUS posiada najwięcej zarejestrowanych MSP. Fakt ten można tłumaczyć niskim stopniem zainteresowania badaniami lub niższym stopniem wykorzystania elektronicznych baz danych firm.

Badane przedsiębiorstwa w większości zlokalizowane były w dużych aglomeracji miejskich lub na ich obrzeżach. Potwierdzają to dane wskazujące, że ponad połowa badanych określiła lokalizację głównej siedziby firmy w miejscowości o liczbie mieszkańców przekraczającej 600 tys. osób. Oznacza to, że badane przedsiębiorstwa skupiały się w głównych miastach poszczególnych województw. Około 24% badanych miała swoją lokalizację na terenach, które zamieszkuje do 80 tys. osób. Dostęp do nowych technologii w aglomeracjach i na obrzeżach wielkich miast jest ułatwiony. Sam przepływ informacji jest również bardziej płynny, dzięki czemu społeczność zamieszkująca te tereny ma szybszy dostęp do wiedzy w postaci "wiedzieć jak"⁶ (także dzięki obserwacji zachowań innych).

Technologie informacyjne w badanych przedsiębiorstwach

Charakter badania zakładał, że każde badane przedsiębiorstwo ma podstawowy dostęp do internetu oraz poczty elektronicznej. Jednak liczba posiadanych komputerów czy jakość łącz jest zróżnicowana z uwagi na fakt, że IT mogło stanowić w przedsiębiorstwach narzędzie pomocnicze w prowadzeniu podstawowej działalności, która nie zawsze była związana z branżą informatyczną czy komunikacyjną.

Jakość łącz internetowych w badanych przedsiębiorstwach okazała się być na relatywnie wysokim poziomie. Mierzona przepustowością posiadanego połączenia z internetem wskazywała, że najczęściej przedsiębiorstwa dysponowały średnią prędkością przesyłu danych na poziomie od 512 kb/s do 1 Mb/s (ponad 32% respondentów, którzy odpowiedzieli na to pytanie). Wydaje się to być podyktowane pragmatyzmem w podejściu do opłat abonamentowych (abonent u większości firm telekomunikacyjnych za takie łącze zyskuje dobry stosunek ceny do wydajności) oraz faktem, że do prac biurowych łącze o przepustowości należącej do wymienionego przedziału jest wystarczające.

Innym parametrem, charakteryzującym jakość infrastruktury IT w populacji, jest rodzaj łącza internetowego. Tutaj, dzięki dynamicznemu rozwojowi ofert rynkowych, rośnie popularność łącz typu Digital Subscriber Line (DSL). Ponad połowa badanych korzystała z wymienionego wcześniej typu stałego łącza. Pozostałe przedsiębiorstwa korzystały ze stałego łącza asymetrycznego (ADSL - 23%) czy cyfrowego ISDN, umożliwiającego transfer danych z prędkością do 128 kb/s - 11%. Wśród wykorzystywanych sposobów łączenia się z internetem występowała jeszcze telewizja kablowa lub inne sposoby (w sumie około 10%).

Z technicznych informacji, na temat obsługi infrastruktury informatycznej w badanych firmach, należy zwrócić uwagę, że w większości przypadków (ponad 65%) przedsiębiorstwa nie zatrudniały osoby, której zadaniem byłoby zarządzanie firmową siecią czy serwerem. Wykonywanie zadań związanych z wyżej wymienionymi czynnościami były zlecane na zewnątrz wyspecjalizowanym firmom informatycznym. Głównie dotyczyły one przygotowania i prowadzenia witryny WWW (52% ankietowanych, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie) oraz usług hostingowych (rys. 3).

Rysunek 3. Kierunki wykorzystania outsourcingu [n=40]



Źródło: Opracowanie własne

Kierunki wykorzystania IT

W badanych przedsiębiorstwach internet był wykorzystywany wielowymiarowo. Zarówno do komunikacji, jak i do zawierania transakcji handlowych czy wyszukiwania kontrahentów, pracowników lub wykorzystywania narzędzi e-marketingowych. W jednym przedsiębiorstwie wykorzystywano platformę e-learningową.

Internet w badanych przedsiębiorstwach służy głównie do komunikacji (95% odpowiedzi). Jest to szeroko rozumiane pojęcie, które jednak zostaje doprecyzowane w odpowiedziach na pytanie dotyczące usług z jakich korzystają przedsiębiorstwa (rys. 4).

Rysunek 4. Wykorzystanie usług internetowych [n=62]



Źródło: Opracowanie własne

Niewątpliwą zaletą prowadzenia działań marketingowych w internecie jest jego indywidualizacja. Można dotrzeć do konkretnej osoby i poznać jej potrzeby. Jest to zapewne jeden z czynników determinujących dynamiczny rozwój branży e-marketingu, co obrazują choćby badania wydatków przeznaczanych na taką formę reklamy. Jak podają niektóre prognozy, do roku 2011 wydatki na reklamę online w Stanach Zjednoczonych wzrosną blisko trzykrotnie⁷.

W badanych przedsiębiorstwach wykorzystuje się szeroki wachlarz narzędzi, jakie obecnie dostępne są do promocji w sieci. Najpopularniejsze jednak pozostają klasyczne wpisy do katalogów branżowych czy baz danych firm oraz pozycjonowanie w wyszukiwarkach. Na drugim biegunie znajdują się sponsoring i marketing wirusowy. Ta ostatnia forma wymaga dużo inwencji i twórczości w podejściu do tematyki reklamy. Wynika to z faktu, że akcja przygotowywana w taki sposób musi być na tyle ciekawa, aby odbiorcy zechcieli podzielić się nią z innymi. Rysunek 5 prezentuje popularność narzędzi e-marketingowych w badanych podmiotach.

Rysunek 5. Wykorzystywane narzędzia e-marketingowe [n=56]



Źródło: Opracowanie własne

Oprócz narzędzia promocji i reklamy sieć pełni także funkcje handlowe. Blisko 80% badanych zawarła w 2006 roku za pomocą sieci transakcję kupna lub sprzedaży. Połowa dokonała zarówno zakupów, jak i sprzedaży. Przedmioty transakcji najczęściej dostarczane były do odbiorcy za pomocą usług firmy kurierskiej lub poczty (76%). Drugą wykorzystywaną formą transportu były własne środki transportowe (38%), a także wykorzystywanie do tego celu samej sieci (około 32% respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie, wskazało tę formę).

Wykorzystywanie samej sieci do przesyłu przedmiotów pracy może wpłynąć na obniżenie kosztów działalności danego przedsiębiorstwa. Wpływ wykorzystania internetu na strukturę kosztów badanego podmiotu w ocenie respondenta jest pozytywny. Ponad 56% z udzielonych odpowiedzi na pytanie o redukcję kosztów padło na koszty administracyjne, zaś na koszty marketingowe wskazała połowa respondentów. Natomiast na redukcję kosztów zakupu i sprzedaży wskazało ponad 74%.

Perspektywy rozwoju wykorzystania IT

Stopień zadowolenia przedsiębiorców z wykorzystywania IT w swojej działalności można przedstawić, analizując ich nastawienie do dokonywania dalszych inwestycji w infrastrukturę informatyczną. Większość (67%) na wyżej wymienione inwestycje przeznaczyła w roku poprzedzającym badanie od powyżej 0 do 5% wartości sprzedaży, którą wygenerowała firma. Natomiast 9% udzielających odpowiedzi uznało, że ich przedsiębiorstwo przeznaczyło na ten cel aż 20% i więcej wartości swojej sprzedaży (rys. 6).

Rysunek 6. Inwestycje w sprzęt komputerowy lub oprogramowanie jako odsetek wartości sprzedaży ogółem [n=52]



Źródło: Opracowanie własne

Wpływ IT, a zwłaszcza internetu, na działalność badanych w opinii respondentów jest ogromny. Przeważały odpowiedzi wskazujące na internet jako niezbędne narzędzie w prowadzeniu działalności we współczesnym świecie. Kilka przedsiębiorstw określiło sieć jako główne źródło swoich odbiorców, oceniając, że około 90% z nich trafia do firmy dzięki informacjom zamieszczonym w sieci.

Zdecydowana większość, która odpowiedziała na pytanie o perspektywy rozwoju swojej działalności w sieci, potwierdziła chęć takiego rozwoju (rys. 7). Podejmują oni odpowiednie działania w tym kierunku. Znaczna część zadeklarowała chęć otwarcia sklepu internetowego lub sprzedaży z wykorzystaniem sieci (26%). Inne odpowiedzi to m.in.: rozszerzenie oferty poza granice kraju, budowa platformy e-learningowej, rozbudowa systemu telepracy, intensywniejsze wykorzystanie narzędzi e-marketingowych.

Rysunek 7. Czy zamierzacie rozwijać swoją działalność w internecie? [n=38]



Źródło: Opracowanie własne

Wnioski

Wnioski z przeprowadzonych badań można ująć w kilku punktach:

• Polskie przedsiębiorstwa pod względem wyposażenia w infrastrukturę IT i dostępu do internetu nie odbiegają znacząco od krajów zachodniej Europy;
• Najwyższe stopy zwrotu badania uzyskano z tych województw, w których udział usług rynkowych w tworzeniu wartości dodanej brutto był wysoki;
• Przedsiębiorstwa chętnie korzystają z usług internetowych, zwłaszcza jeżeli przyczynia się to do usprawnienia i obniżenia kosztów prowadzonej działalności;
• Chętnie zlecano na zewnątrz wykonywanie usług informatycznych związanych z przygotowaniem i obsługą serwisów oraz innych usług sieciowych;
• Respondenci budują swój wizerunek w sieci, wykorzystując różnorodne narzędzia e-marketingowe, z których najpopularniejszym jest tradycyjny wpis do katalogów branżowych;
• Przedsiębiorstwa dostrzegają wagę informacji we współczesnym świecie, a także sposób, w jaki informacje te docierają do szerokich rzeszy odbiorców, czego dowodem jest wysoki stopień inwestycji w infrastrukturę oraz chęć rozwoju swojej działalności w sieci.

Bibliografia

• B. Winston, Media Technology and Society. A History: From the Telegraph to the Internet, Routledge, Londyn-Nowy Jork 1998.
• D. Bell, The Coming of Post-Industrial Society, Basic Books, Nowy Jork 1999.
• G. Szyszka, B. Śliwczyński, (red.), Elektroniczna Gospodarka w Polsce RAPORT 2003, Biblioteka Logistyka, Poznań 2004.
• L. Soete, B. Weel, The Economics of the Digital Society, Edward Elgar, Chelteham, 2005.
• L.W. Zacher, Problemy społeczeństwa informacyjnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 1997.
• M. Castells, The rise of the network society, Blackwell Publishers, Oxford 1996.
• S.D. Tansey, Business, Information Technology and Society, Routledge, Londyn-Nowy Jork 2003.
• T. Teluk, E-biznes. Nowa Gospodarka, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2002.

Netografia

• http://www.emarketer.com, [15.11.2007]
• http://www.epp.eurostat.ec.europa.eu, [2007-11-15]
• http://www.internetworldstats.com, [15.11.2007]
• http://www.stat.gov.pl, [15.11.2007]
• http://www.worldbank.org, [15.11.2007]
• http://www.badanie.ae.krakow.pl; [20.11.2007]