Gospodarka oparta na wiedzy - recenzja

W literaturze specjalistycznej poświęconej informatyce i jej udziałowi w gospodarce w latach 50. i 60. ubiegłego wieku dominował temat danych. Od lat 70. coraz częściej zaczęto pisać o informacji. Obecnie natomiast "króluje" wiedza: na jej temat ukazało się wiele publikacji w kraju i zagranicą - z przewagą tych w języku angielskim. Nie wszystkie jednak aspekty wiedzy zostały zbadane, a nawet popularne koncepcje i rozwiązania nie zawsze są powszechnie znane. Toteż każda publikacja na temat wiedzy zasługuje na uwagę zarówno z punktu widzenia teorii, jak i praktyki, a każda wymiana poglądów w tej sprawie jest cenna. W ten nurt wpisuje się monografia "Gospodarka oparta na wiedzy" pod redakcją naukową Władysława Welfego¹, w której autorzy, na podstawie bogatej literatury specjalistycznej krajowej i zagranicznej, podjęli próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu kapitał ludzki (w tytule autorzy używają terminu wiedza) wpływa na wzrost gospodarczy? Analizy zostały przeprowadzone na podstawie bogatego arsenału metod modelowania.

Autorzy monografii podjęli próbę sformułowania w niej podstaw teoretycznych, a także usystematyzowania metod i wyników badań empirycznych w zakresie wpływu kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy.

Monografia składa się z przedmowy, sześciu rozdziałów i zakończenia. Każdy rozdział został opracowany przez indywidualnego autora. Publikacja wyróżnia się wysokim poziomem naukowym, a także dociekliwością i kompetencją autorów w poruszanym obszarze problemowym. Stanowi dobrą podstawę do analiz teoretycznych w zakresie wpływu kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy. Główny akcent został położony na zjawiska ekonomiczne i modelowanie.

Rozdział 1., opracowany przez Władysława Welfego i zatytułowany Przesłanki modelowania gospodarki opartej na wiedzy, zawiera ogólną koncepcję modelowania gospodarki opartej na wiedzy. Autor odnotowuje, że już wcześniej (...) gospodarka ta (...) korzystała z kapitału wiedzy, lecz jej rozwój był oparty przede wszystkim na wzroście kapitału rzeczowego i - towarzyszącym mu - wzroście kwalifikowanej siły roboczej. Modelowanie nowej gospodarki opartej na wiedzy stanowi podstawowe wyzwanie dla współczesnej makroekonomii stosowanej.

Rozdział 2. Podażowe determinanty wzrostu gospodarczego, autorstwa Tomasza Tokarskiego, rozpoczyna się od przeglądu wybranych teorii wzrostu gospodarczego. W kolejnych podrozdziałach autor analizuje neoklasyczną funkcję produkcji, neoklasyczne modele wzrostu gospodarczego, model Domara-Solowa, modele wzrostu endogenicznego od Ramseya do Lucasa. Warto odnotować, że autor poszerza przedmiot swojego badania: odstępuje od tytułowej wiedzy i zajmuje się kapitałem ludzkim. Stwierdza, że model Mankiwa-Romera-Weila jest rozszerzeniem modelu Solowa, gdyż do argumentów makroekonomicznej funkcji produkcji dodaje się zasób kapitału ludzkiego.

Rozdział 3. (Makroekonomiczne modele gospodarki opartej na wiedzy, autorzy: Aleksander Welfe i Władysław Welfe) został poświęcony opisowi struktury i właściwości makroekonomicznych modeli gospodarki z uwzględnieniem kapitału ludzkiego. Autorzy dokonują analizy wybranych modeli związanych ze wzrostem gospodarczym, w szczególności koncentrują się na modelowaniu procesu produkcji, przedstawiają równania cen i płac, opisują modelowanie przepływów finansowych oraz modelowanie na podstawie niestacjonarnych szeregów czasowych.

W rozdziale 4. (Łączna produktywność czynników produkcji. Ucieleśniony kapitał wiedzy) autorka, Iwona Świeczewska, zajmuje się problemami związanymi z określeniem i kwantyfikacją czynników produkcji. W szczególności wyjaśnia znaczenie terminu "endogenizacja", występującego także w innych rozdziałach, jako wyjaśnianie źródeł postępu technicznego. Formułuje też dziesięć własnych wniosków.

Rozdział 5. (Kapitał ludzki a rozwój gospodarczy, autor: Waldemar Florczak) został poświęcony analizie roli kapitału ludzkiego jako istotnego czynnika wzrostu gospodarczego. Autor wyjaśnia także znaczenie tego terminu (s. 112): Przez kapitał ludzki w szerokim sensie rozumie się wszystkie cechy psychofizyczne jednostki, takie jak posiadane wrodzone zdolności, zasób wiedzy, poziom wykształcenia, umiejętności i doświadczenie zawodowe, stan zdrowia, poziom kulturalny, aktywność społeczno-ekonomiczną, światopogląd itp., które wpływają bezpośrednio na wydajność pracy i które są nierozerwalnie związane z człowiekiem jako miernikiem owych wartości (...) W wąskim natomiast znaczeniu kapitał ludzki utożsamiany bywa zazwyczaj z poziomem wykształcenia danej jednostki. Autor odnotowuje też istotne problemy związane z badaniem owego wpływu. Pisze: Empiryczna weryfikacja hipotezy o wpływie kapitału ludzkiego na wzrost gospodarczy napotyka liczne trudności, a uzyskiwane wyniki nie zawsze potwierdzają statystyczną istotność takiego wpływu.

W rozdziale 6. (Modelowanie zintegrowanych szeregów przekrojowo-czasowych - Piotr Kłębowski) zostały przedstawione wybrane zagadnienia związane z badaniami w tym zakresie, oparte na próbach przekrojowo-czasowych. Opisano też właściwości odpowiedniego nowoczesnego aparatu statystyczno-ekonometrycznego.

W Zakończeniu Władysław Welfe podkreśla, że (s. 204): Przedstawione wyniki wskazują na celowość poszerzenia spektrum badań. Dotyczy to zarówno analiz efektywności postępu technicznego ucieleśnionego w kapitale rzeczowym, jak i kapitału ludzkiego.

Monografia wnosi duży wkład w rozwój badań nad rolą i udziałem kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarczym. Autorzy przedstawili nie tylko najnowsze tendencje badań w tym zakresie, lecz także rozwinięty aparat badawczy. Czytelnik znajdzie w niej szereg wniosków, a także wiele inspirujących tez. Szkoda tylko, że tytuł publikacji sugeruje węższy zakres badań, niż to wynika z treści poszczególnych rozdziałów: tytuł zapowiada analizę wpływu wiedzy na rozwój gospodarczy, a tymczasem autorzy uwagę skupili na szerszym pojęciu: kapitale ludzkim. Przy tym zabrakło wyjaśnienia, co autorzy rozumieją pod pojęciem "wiedza". A jak wiadomo, termin ten jest interpretowany rozmaicie.

Zaskakujące może się wydawać, że autorzy są skłonni do przyjęcia tezy (patrz Zakończenie, s. 203), iż: W literaturze była wielokrotnie podnoszona wątpliwość, czy można przyjąć, że to wzrost kapitału ludzkiego i/lub nakładów na badania i rozwój pociąga za sobą wzrost PKB, czy też może zachodzi zależność odwrotna. Warto więc przypomnieć, że już dawno Jerzy Waldorf pisał: Wszystko na tej ziemi zaczyna się od człowieka i warte jest tyle, co niezwykłe indywidualności ludzkie.

I jeszcze jedna refleksja. Na ostatniej stronie (czwarta strona okładki) stwierdza się, że Praca przeznaczona jest (...) dla praktyków gospodarczych. Tymczasem trzeba zaznaczyć, że przedstawiony w publikacji aparat formalny bez wątpienia okaże się zbyt zawiły dla owych praktyków.