Wprowadzenie

Wiedza kolektywna w organizacjach charakteryzuje grupy profesjonalistów wykonujących ten sam lub podobny zawód. W gospodarce sieciowej doskonalenie zawodowe odbywa się nie tylko w ramach klasycznych relacji "mistrz-uczeń" (wiedza ukryta) lub człowiek-dokument (wiedza skodyfikowana). Coraz większą rolę odgrywają stowarzyszenia, fora dyskusyjne, wspólnoty praktyków itp. Zarządzanie wiedzą we współczesnych organizacjach nie może się w związku z tym ograniczać wyłącznie do zarządzania relacjami pomiędzy pojedynczymi pracownikami i dokumentami, lecz także polegać na łączeniu grup profesjonalistów. Wiedza kolektywna jest atrybutem zarówno małych zbiorowości ludzi, jak i całych społeczeństw. Specyficzną odmianą wiedzy kolektywnej jest kultura (organizacyjna, lokalna, narodowa).

Istota wiedzy kolektywnej

Uważa się, że wiedza może istnieć nie tylko w umyśle człowieka, lecz także w zespole (grupie, społeczności). Pewne aspekty skuteczności działań indywidualnych są uwarunkowane obecnością i zaangażowaniem innych osób. Eric Boanabeau nazywa takie zjawisko inteligencją roju (Swarm Intelligence¹). W praktyce oznacza to, że żaden z członków zespołu nie posiada pełnej wiedzy na temat rozwiązania problemu, lecz jako członek zespołu jest w stanie zadanie rozwiązać kolektywnie. Jako jednostka jest niedoinformowany - i co za tym idzie - nieskuteczny - jako członek zespołu jest niezastąpiony dzięki pamięci grupowej i komplementarnym umiejętnościom innych członków grupy. Pewna wiedza jest charakterystyczna tylko dla zespołów ludzi, np. sposoby komunikacji, wspólnie akceptowane procedury, powszechnie uznane metody rozwiązywania problemów i poszukiwania rozwiązań. Takiej wiedzy nie wykorzystamy indywidualnie. Dostęp do pewnych rodzajów wiedzy oraz czerpanie korzyści wynikających z jej zastosowania są możliwe wyłącznie w pracy zespołowej, np. umiejętność gry w orkiestrze można ćwiczyć i wykorzystywać tylko w grupie muzyków. Muzyk umiejętnie grający na skrzypcach, nawet na poziomie mistrzowskim niekoniecznie znajdzie angaż w orkiestrze, ponieważ może się okazać, że nie będzie on dobrym członkiem zespołu filharmoników. To właśnie założenie, że wiedza nie rezyduje wyłącznie w umyśle pojedynczego człowieka, lecz także w grupach ludzi i relacjach między nimi, daje bodziec do zainteresowania sieciami ludzkimi w ramach badań nad zarządzaniem wiedzą. Malcolm Goldwell pisze o istnieniu domyślnej wspólnej pamięci - pamięci transaktywnej. Jest ona związana z życiem we wspólnocie lub innej grupie (jak wynika z obserwacji autora, nieprzekraczającej liczebności 150 członków)². Utrata transaktywnej pamięci to jak utrata części własnego umysłu. Specyfika budowy ludzkiego mózgu sprawia, że jesteśmy w stanie zapamiętać twarz i skojarzyć ją z upodobaniami oraz imieniem danej osoby tylko wówczas, gdy liczebność grupy właśnie 150 osób. Kontrola grup o większej liczebności wymaga zastosowania regulaminów i sformalizowanych zasad regulujących relacje między ludźmi³.

Wiedza kolektywna a zarządzanie organizacjami

Wiedza kolektywna nie jest tym samym co "kapitał społeczny" ani też wiedzą typu know-who. Wiedzę typu know-who można przypisać jednej osobie, natomiast wiedza kolektywna z definicji jest przypisana grupie - rezyduje w społecznościach. W związku z tym należy także brać pod uwagę coś, co można nazwać "typową reprezentacją wiedzy charakterystyczną dla danej grupy zawodowej", czyli wiedzy kolektywnej. Posiadaczy wiedzy kolektywnej będzie łączyć to, że:

1. operują w ramach tej samej sieci społecznej (wspólna wiedza typu know-who);
2. motywuje ich chęć doskonalenia i rozwoju tych samych kompetencji zawodowych (uzupełniania luk w wiedzy);
3. wyznają i stosują te same kryteria oceny jakości wiedzy;
4. posiadają wspólne wartości i cele życiowe.

Wiedza kolektywna związana z wykonywaniem danego zawodu funkcjonuje w ramach wiedzy związanej z tożsamością kulturową. Przynależność do korporacji zawodowych oznacza jednocześnie posiadanie unikatowej wiedzy eksperckiej, jak i wyznawanie wspólnych wartości kulturowych, posiadanie wspólnej tradycji itp. Pojęcie wiedzy kolektywnej odnosi się do zjawiska, które jest obserwowane w systemach społecznych (nie tylko ludzkich, także np. wśród owadów). Członkowie społeczności (np. członkowie zespołu) są w stanie osiągnąć wyższą efektywność dzięki zaangażowaniu wiedzy ukrytej. W tradycyjnej teorii organizacji zjawisko to nazywano by po prostu efektami synergii, lecz nowocześniejsze - sieciowe - spojrzenie na organizację może dostarczyć bardziej wnikliwego wyjaśnienia wyżej opisywanego zjawiska: wiedza (zawarta w umysłach członków społeczności), połączona w jedną sieć, tworzy strukturę pozwalającą na rozwiązywanie problemów, które nie mogłyby być rozwiązane przez poszczególnych członków ("węzły w sieci") ani samodzielnie, ani zbiorowo - w innych konfiguracjach.

W badaniu, które objęło 239 północnoamerykańskich przedsiębiorstw, stwierdzono, że 77% z nich nie miało struktury sieciowej, ograniczając się do zarządzania informacjami w oparciu o niepołączone w sieć komputery lub po prostu polegając na własnej pamięci. Z badania wynikło, że po przekroczeniu progu 200-300 zatrudnionych organizacja traci panowanie nad swoją wiedzą kolektywną⁴. Jednak w Polsce rzadko spotyka się szkoły zatrudniające więcej niż stu nauczycieli. Niewielka liczebność personelu placówek oświatowych ułatwia zarządzanie wiedzą. Znacznie trudniej o personalizację wiedzy w strukturach kuratoriów. Tutaj wizytatorzy pracują w większej izolacji niż dyrektorzy szkół.

Pojęcie wiedzy kolektywnej nabiera nowego znaczenia dzięki zjawisku społeczno-technologicznemu, zwanemu w skrócie Web 2.0. Web 2.0 to filozoficzna otoczka sformułowana przez Tima O'Reilly⁵. Zjawisko to związane jest ze współuczestniczeniem członków społeczności w formowaniu jej tożsamości. Internauci są jednocześnie współtwórcami wiedzy (informacji) i jej konsumentami (zjawisko prosumpcji). Współczesne serwisy internetowe tworzy się tak, by nie tylko zawierały treść dostarczaną przez właściciela serwisu, lecz także umożliwiały współtworzenie oferty przez internautów, zwykle w postaci komentarzy, porad, refleksji, plików wideo. Web 2.0 to wykorzystanie inteligencji grupy do budowy wiedzy kolektywnej. Innym przejawem wykorzystania wiedzy kolektywnej jest zjawisko crowdsourcing'u, czyli wykorzystania społeczności internetowych do projektowania nowych usług i produktów.

Dzięki uczestnictwu w sieciach możliwy jest przepływ wiedzy oraz wzajemne uczenie się. Istnienie sieci możliwe jest na skutek nieformalnego uczenia się. W sektorze przedsiębiorstw najbardziej rozwiniętą formą organizacji sieciowej są regiony przemysłowe. Na niewielkiej powierzchni skupione są podmioty gospodarcze prowadzące działalność o podobnym zakresie, współpracujące z ośrodkami naukowymi. Czerpią one korzyści z faktu, że wiedza jest zgromadzona wśród ekspertów zatrudnionych w danym regionie. Oprócz tego przedsiębiorstwa wspierają rozwój tzw. wspólnot praktyków (communities of practice). Wiodące na świecie przedsiębiorstwa inwestują także w sieci współpracy łączące je z uniwersytetami. Wiedza naukowa jest ceniona na równi z wiedzą powstałą w przedsiębiorstwach.

Wiedza kolektywna w oświacie

W instytucjach polskiej oświaty (pierwszy i drugi poziom nauczania według Procesu Bolońskiego) zatrudnionych jest ponad 500 tys. osób: nauczycieli, dyrektorów szkół (ok. 40 tys.), pracowników kuratoriów oświaty, pracowników organów samorządowych, pracowników Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli itp.

Wiedza kolektywna w oświacie występować może na różnych płaszczyznach. Oprócz płaszczyzn wyznaczonych przez instytucje tworzące system oświaty (szkoły, kuratoria) warto zwrócić uwagę na płaszczyzny pozainstytucjonalne oraz (lub) wirtualne, takie jak np.:

• listy dyskusyjne w internecie,
• organizowane wokół ośrodków doskonalenia nauczycieli kluby, np. Klub Dyrektora Szkoły Podstawowej, Klub Dyrektora Gimnazjum, Klub Dyrektora Szkoły Ponadgimnazjalnej, Klub Dyrektora Szkoły Niepublicznej, Klub Dyrektora Szkoły Specjalnej i Placówki Opiekuńczo-Wychowawczej, Klub Dyrektora Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Klub Młodego Dyrektora, Klub Wicedyrektora, Klub Dyrektora Przedszkola , Klub Pedagoga,
• pogramy partnerstwa, takie jak np. program eTwinning,
• blogi,
• rady rodziców,
• stowarzyszenia pracowników oświaty (patrz: tabela 2).

Z badań ankietowych przeprowadzonych na próbie 1951 pracowników oświaty w listopadzie 2007 roku wynika, że najpopularniejszym źródłem wiedzy dla pracowników polskiej oświaty są rozmowy ze współpracownikami, koleżankami i kolegami w pracy (tabela 1).

Tabela 1. Popularność wybranych źródeł wiedzy wśród pracowników polskiej oświaty

Źródła wiedzy	Liczność	Procent wskazań
Rozmowy ze współpracownikami, koleżankami i kolegami w pracy	1411	78,5%
Lektura aktów prawnych, regulaminów, zarządzeń itp.	1405	78,1%
Materiały szkoleniowe otrzymane na szkoleniach, w których uczestniczyłam(-łem)	1398	77,8%
Lektura prasy dla pracowników oświaty	1310	72,9%
Uczestnictwo w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia nauczycieli	1085	60,3%
Rozmowy z uczniami w szkole	1031	57,3%
Książki dotyczące oświaty	1006	56,0%
Kursy stacjonarne (np. organizowane przez Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli)	827	46,0%
Rozmowy z podwładnymi	821	45,7%
Ukończenie studiów podyplomowych	791	44,0%
Obserwowanie bardziej doświadczonych kolegów z pracy	790	43,9%
Inne książki	706	39,3%
Rozmowy z naukowcami, udział w konferencjach naukowych	644	35,8%
Uczestnictwo w forach i listach dyskusyjnych w internecie	623	34,6%
Rozmowa z przełożonym	553	30,8%
Wsparcie ze strony wizytatora	548	30,5%
Kursy e-learningowe	345	19,2%
Staże zawodowe	341	19,0%
Współpraca z doradcą metodycznym	316	17,6%

n=1951
Źródło: na podstawie badań przeprowadzonych przez autora w ramach grantu MNiSzW pt. "Zarządzanie wiedzą w polskiej oświacie - diagnoza i perspektywy rozwoju" nr 1 H02D 028 30 w październiku-listopadzie 2007 r.

Wśród odpowiedzi "inne źródła wiedzy" respondenci wymienili m.in. takie działania, jak:

• współpraca z zagranicznymi ośrodkami doskonalenia zawodowego (prywatnie);
• analiza własnego postępowania, wyciąganie wniosków, obserwacja wpływu własnych decyzji na pracowników, na ich pracę - nauka na podstawie prób i błędów;
• doświadczenie uzyskane dzięki współpracy z okręgową komisją egzaminacyjną;
• doświadczenie zdobywane w trakcie licznych szkoleń członków rad pedagogicznych,-zajęć na studiach podyplomowych oraz kursach doskonalących;
• e-lettery z zakresu prawa oświatowego w internecie;
• kontakty personalne z mężem prawnikiem, lektura przygotowanych przez niego artykułów i komentarzy na powyższe tematy;
• kontakty z dyrektorami z innych miast (x2);
• kontakty ze stowarzyszeniami;
• kurs kwalifikacyjny (x4);
• poradniki metodyczne - obudowa programowa do nauczanego przedmiotu, akty prawne;
• prace w charakterze trenera w projekcie edukacyjnym;
• programy telewizyjne poświęcone sprawom oświaty i zarządzania;
• prowadzenie warsztatów i zajęć dla pracowników oświaty;
• współpraca, rozmowy i spotkania z rodzicami;
• rozmowy z rodziną;
• współpraca z klubami twórczego nauczyciela, seminarium zagraniczne;
• współpraca z pracownikami oświaty z innych krajów - udział w programach międzynarodowych;
• współpraca z wydawnictwami pedagogicznymi;
• współpraca zagraniczna i wizyty studyjne;
• wymiana doświadczeń na forum internetowym dla dyrektorów szkół;
• wymiana doświadczeń między ekspertami pracującymi w awansie zawodowym.

W oświacie funkcjonuje kilka grup zawodowych (społeczności), które posiadają wiedzę kolektywną. Wśród nich można wymienić pracowników kuratoriów oświaty, dyrektorów szkół, nauczycieli, urzędników organów administracji samorządowej, pracowników ośrodków doskonalenia nauczycieli. Każda z wymienionych grup zawodowych dzieli się na podgrupy, które definiują uwarunkowania przestrzenne (np. dyrektorzy szkół z jednego powiatu), zawodowe (np. nauczyciele-stażyści, wizytatorzy, konsultanci). Wiedza kolektywna, charakterystyczna dla każdej z tych grup zawodowych, jest "lepka", a udrożnienie jej przepływu w systemie oświaty jest wielkim wyzwaniem. Szczególnie istotne jest, jak się wydaje, "upłynnienie" wiedzy znajdującej się w kuratoriach oświaty, które z racji wykonywania funkcji nadzorczych są mniej podatne na uczenie się od podmiotów, wobec których zajmują pozycję nadrzędną. Przedstawiciele tych grup zwykle nie odbywają wspólnych szkoleń, np. przedstawiciele organów samorządowych nie kontaktują się bezpośrednio z pracownikami kuratoriów oświaty.

W polskiej oświacie zauważalna jest spora aktywność środowiska nauczycieli na stronach internetowych umożliwiających dodawanie komentarzy (np. www.glos.pl, www.dyrektorszkoly.pl). Zarządzanie wiedzą kolektywną polega przede wszystkim na tworzeniu warunków sprzyjających nawiązywaniu interakcji pomiędzy uczestnikami społeczności (peer-to-peer). Być może z czasem aktywność pracowników oświaty w ramach sieci nieformalnych stanie się na tyle popularna, że jakość zdobywanej w ten sposób wiedzy będzie konkurencyjna wobec oferty w ramach szkoleń formalnych organizowanych przez Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli.

Wiedza kolektywna jest tworzona i upowszechniana nie tylko w internecie (np. na forach dyskusyjnych), ale przede wszystkim poprzez uczestnictwo w stowarzyszeniach. W tabeli 2 przedstawiono listę wybranych stowarzyszeń pracowników oświaty działających w Polsce, które można określić mianem "platform wiedzy kolektywnej", czyli instytucji społecznych służących tworzeniu i wymianie wiedzy kolektywnej.

Tabela 2. Przykłady organizacji zrzeszających pracowników oświaty

Nazwa organizacji, adres	Profil działania
Federacja Inicjatyw Oświatowych ul. Kozietulskiego 21 01-571 Warszawa 9	Federacja Inicjatyw Oświatowych - związek stowarzyszeń i fundacji działających na rzecz edukacji. Misją Federacji jest wspieranie aktywności obywatelskiej na rzecz rozwoju indywidualnego i społecznego. Czyni to poprzez promowanie modelu szkoły jako ośrodka życia społeczności lokalnej, promowanie stowarzyszenia jako formy samoorganizacji oraz podnoszenie powszechnej świadomości obywatelskiej. Działania Federacji adresowane są przede wszystkim do środowisk wiejskich.
Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce	Towarzystwo zostało powołane do życia przez ukraińskich nauczycieli w Polsce. Liczy obecnie 200 członków. Jest organizacją ogólnopolską i członkiem zbiorowym Związku Ukraińców w Polsce. Ma oddziały w Białym Borze, Legnicy, Górowie Iławeckim i Przemyślu. Wydaje czasopisma "Słowo Pedagoga" i "Ridna Mowa". Główne cele Towarzystwa to: integracja nauczycieli mniejszości ukraińskiej, wspieranie szkolnictwa ukraińskiego w Polsce, szerzenie wiedzy o kulturze, języku, historii, geografii kraju ojczystego, współpraca z władzami oświatowymi przy organizacji szkół i punktów z ukraińskim językiem nauczania.
Fundacja Atelier ul. Foksal 11 03-717 Warszawa	Celem jest prowadzenie i wspieranie edukacji oraz twórczości plastycznej, tworzenie środowiska umożliwiającego aktywne uczestnictwo w sztuce dzieci, młodzieży i dorosłych. Organizuje naukę rysunku, malarstwa, kompozycji i rzeźby, wykłady z historii sztuki, wystawy, warsztaty twórcze i plenery. Pośrednim efektem pracy Fundacji jest kształtowanie postawy otwartości i zaangażowania we wspólne działanie - Atelier jest bowiem platformą spotkań ludzi w różnym wieku i różnych profesji, których łączy podobny system wartości i wrażliwość artystyczna. Stworzono tu koncepcję Kamienicy Artystycznej Foksal, na wzór innych tego typu placówek w krajach Europy.
Polskie Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół ul. I. Krasickiego 34 30-503 Kraków	Głównym celem stowarzyszenia jest wymiana poglądów i doświadczeń w środowisku dyrektorów oraz stworzenie niesformalizowanej i stałej formuły kontaktów dyrektorów szkół z władzami oświatowymi. Dewiza warszawskich władz oświatowych w odniesieniu do dyrektorów szkół brzmi: udzielać wsparcia dyrektorom i pomagać w rozwoju szkół. Wsparcia po to, aby stale podnosić jakość sprawowania funkcji dyrektora warszawskiej szkoły, a co za tym idzie jakości procesu nauczania i wychowania w warszawskich szkołach. Dla skutecznej realizacji celów zostaną stworzone warunki, które można określić jako: przyjazne, niesformalizowane, bezpieczne, interaktywne, samorządne.
Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych Instytut Fizyki UMK ul. Grudziądzka 5 87-100 Toruń e-mail: scimath@phys.uni.torun.pl	Stowarzyszenie powstało w 1993 r. z inicjatywy grupy nauczycieli biologii, chemii, geografii i fizyki. Jego celem jest działalność społeczna na rzecz rozwoju nauczania przedmiotów przyrodniczych, rozbudzania aktywności zawodowej nauczycieli, upowszechniania wiedzy i umiejętności przyrodniczych oraz integracji środowiska nauczycielskiego. Coroczne zjazdy członków PSNPP są okazją do prezentacji osiągnięć i nowatorskich rozwiązań metodycznych nauczycieli, wymiany doświadczeń na temat nauczania przedmiotów przyrodniczych, a także spotkań z ciekawymi wykładowcami z kraju i zagranicy.
Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA ul. Bernardyńska 6/3 20-109 Lublin e-mail: biuro@klanza.lublin.pl	Stowarzyszenie osób skupionych wokół idei ożywienia procesów dydaktyczno-wychowawczych poprzez stosowanie aktywnych form pracy z grupą. Ofertę kieruje do nauczycieli, wychowawców, pedagogów, animatorów, pracowników socjalnych, katechetów i innych osób pracujących z grupą. Metody aktywizujące, prezentowane na warsztatach przez trenerów KLANZY, mogą pomóc w nauczaniu zintegrowanym i blokowym, budowaniu programów i autorskich innowacji programowych.
Społeczne Towarzystwo Oświatowe ul. Podwale 5 00-252 Warszawa e mail: sto@sto.org.pl	Społeczne Towarzystwo Oświatowe powstało w 1987 roku w Warszawie. Jest ogólnopolskim stowarzyszeniem skupiającym w 100 kołach terenowych około 5 000 członków. Prowadzi 130 szkół i placówek oświatowych, w których uczy się około 14 tysięcy uczniów i studentów. Głównym celem STO jest poprawa efektywności systemu edukacji w Polsce, tak aby spełniał on oczekiwania, jakie stawia przed nim społeczeństwo.
Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół Średnich ul. Miła 7 00-180 Warszawa e-mail: idds@idds.edu.pl	Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół Średnich skupia kadrę kierowniczą liceów, techników, szkół policealnych oraz gimnazjów. Prowadzi witrynę "Internet dla Dyrektora Szkoły", a w niej m.in. Poczet Dyrektorów Szkół Polskich - prezentację polskich szkół oraz ich dorobku. Od 1994 roku jest członkiem stowarzyszonym Europejskiego Stowarzyszenia Dyrektorów Szkół Średnich - European Secondary Heads Association.
Stowarzyszenie Forum Edukacji Europejskiej ul. Sokolska 10a 40-086 Katowice	Największą siłą organizacji jest nacisk, jaki kładzie ona na ciągły samorozwój przez uczestnictwo w krajowych i międzynarodowych szkoleniach oraz atmosfera podczas pracy i realizacji projektów. Kadra trenerska SFEE została przeszkolona zarówno w zakresie ogólnych metod i form pracy z młodzieżą, jak również kompleksowej tematyki integracji europejskiej. Trenerzy Stowarzyszenia szczególnie dużo czasu poświęcają nowym autorskim programom, według których realizowane są cykliczne obozy dla młodzieży szkół średnich: "Euroweek - Europa Liderów".
Stowarzyszenie Komputer i Sprawy Szkoły KISS ul. Raciborska 3 40-074 Katowice e-mail: biuro@kiss.pl	Stowarzyszenie Komputer i Sprawy Szkoły KISS jest organizacją nauczycieli, dyrektorów placówek oświatowych i (od roku) uczniów. Obejmuje swoim zasięgiem cały kraj. Prowadzi kursy dla nauczycieli i uczniów, organizuje konkursy przedmiotowe, pomaga członkom w zaopatrywaniu się w tani sprzęt komputerowy.
Stowarzyszenie Komputer w Szkole Skos ul. Ogrodowa 42/44 00-876 Warszawa e-mail: skos@wp.pl	Celem Stowarzyszenia jest: badanie i ulepszanie edukacyjnych narzędzi informatycznych i metod nauczania za pomocą tych narzędzi; doskonalenie programów i metod powszechnego kształcenia informatycznego; podnoszenie kwalifikacji zawodowych członków Stowarzyszenia; ułatwianie wymiany informacji i koleżeńskich kontaktów w środowisku wszystkich osób zainteresowanych zastosowaniem komputerów w nauczaniu lub problemami powszechnej edukacji informatycznej; reprezentowanie członków Stowarzyszenia, ich opinii, potrzeb, interesów i uprawnień wobec społeczeństwa i władz.
Stowarzyszenie Nauczycieli Edukacji Początkowej ul. Studencka 18 40-743 Katowice e-mail: snep@snep.edu.pl	Celem Stowarzyszenia jest: popularyzowanie edukacji wczesnoszkolnej i wiedzy o jej nauczaniu i uczeniu; ułatwianie wymiany informacji i koleżeńskich kontaktów w środowisku nauczycieli; reprezentowanie członków Stowarzyszenia, ich opinii, potrzeb, interesów wobec społeczeństwa i władz. Stowarzyszenie organizuje kursy, odczyty i warsztaty pedagogiczne, wydaje biuletyn poświęcony edukacji początkowej "Nauczyciel z klasą", należy do Konfederacji Stowarzyszeń Nauczycielskich.
Stowarzyszenie Nauczycieli Historii ul. Stokłosy 2/4 m. 42 02-787 Warszawa e-mail: snh@plusnet.pl	Stowarzyszenie powstało w grudniu 1995 roku w środowisku nauczycieli skupionych wokół programu Nowa Matura, co zdeterminowało cele i program stowarzyszenia. Głównym zadaniem jest działanie na rzecz zreformowania polskiej szkoły i propagowanie wiedzy o reformie w środowisku nauczycielskim, a także popularyzacja wiedzy dotyczącej nowoczesnych metod nauczania i oceniania historii. Wydaje "Biuletyn SNH", skupia ponad 250 członków.
Stowarzyszenie Nauczycieli Innowatorów Edukacji Obywatelskiej ul. Magnoliowa 13 15-669 Białystok e-mail: snieo@free.ngo.pl	Stowarzyszenie istnieje od 1995 roku. Jego celem jest rozwijanie, propagowanie inicjatyw i postaw oraz działań sprzyjających: poznawaniu i rozwijaniu umiejętności obywatelskich, integracji środowisk rodziców, nauczycieli, dzieci i młodzieży, wytwarzaniu atmosfery zaufania i szacunku do wartości demokratycznych, zgodnemu współdziałaniu różnych grup społecznych.
Stowarzyszenie Nauczycieli Internautów ul. 10 Lutego 2 81-361 Gdynia e-mail: info@sni.edu.pl	Celem Stowarzyszenia jest propagowanie nowych sposobów nauczania z wykorzystaniem komputera i szerokiego dostępu do internetu. Stowarzyszenie zamierza pomóc polskiemu nauczycielowi poprzez sieć usług szkoleniowych, aby komputer stał się dla niego normalnym narzędziem dydaktycznym. Głównym mottem Stowarzyszenia jest Każdy nauczyciel Internautą.
Stowarzyszenie Nauczycieli Matematyki ul. Legionów 25 43-300 Bielsko-Biała e-mail: snmbiuro@snm.org.pl	Celem Stowarzyszenia jest: inicjowanie i popieranie wszelkich form badania i ulepszania metod i narzędzi nauczania matematyki, podnoszenie kwalifikacji zawodowych członków Stowarzyszenia i oddziaływanie w tym kierunku na inne osoby zajmujące się edukacją matematyczną, ułatwianie wymiany informacji i koleżeńskich kontaktów w środowisku nauczycieli, w szczególności tych, którzy uczą matematyki na różnych szczeblach nauczania, popularyzowanie w społeczeństwie matematyki i wiedzy o jej nauczaniu i uczeniu się, reprezentowanie członków Stowarzyszenia, ich opinii, potrzeb, interesów i uprawnień wobec społeczeństwa i władz.

Źródło: opracowanie własne

Tworzenie sieci i związków partnerskich (partnerships) jest potencjalnie bardzo skutecznym sposobem na upowszechnianie nowej wiedzy w systemie edukacji. Sieci powinny stać się integralnym elementem zarządzania wiedzą w szkołach. Richard F. Elmore i Deanna Burney opisują pozytywny przykład budowy kultury dzielenia się wiedzą w Obwodzie 2 w Nowym Jorku. Wiedza jest tam wymieniana w sieciach koleżeńskich, w trakcie odwiedzin szkół przez nauczycieli na terenie obwodu i poza nim. Program nazwano "interwizytacją" (intervisitation), a konsultacje koleżeńskie są w nim stałym elementem doskonalenia się nauczycieli⁶.

Podsumowanie

Rozwój zarządzania wiedzą w polskiej oświacie powinien odbywać się dwutorowo. Z jednej strony konieczna jest kodyfikacja i opracowanie standardów zarządzania (dotyczących procesów), a z drugiej należy rozwijać nowoczesne formy rozwoju i wymiany wiedzy ukrytej.

Pojęcie wiedzy kolektywnej należy rozpatrywać z dwóch perspektyw:

• perspektywy "technologicznej" - chodzi tutaj o potencjał intelektualny, jaki dają platformy komunikacji w internecie (społeczności praktyków - communities of practice, fora internetowe, portale społecznościowe). Wiedza kolektywna jest tym bardziej wartościowa, im więcej aktywnych uczestników ma sieć (np. portal społecznościowy);
• perspektywy "komunalnej" - jest ona determinowana przez relacje osobiste (relacja JA-TY), zachowania "stadne", a także po determinowana po części nawet przez czynniki genetyczne (możliwości przetwarzania informacji przez ludzki mózg). Perspektywa ta inspiruje czasami zarządzających przedsiębiorstwami do organizacji zespołów według wzorów "plemiennych". Taki program realizował w latach 90. koncern ABB, "koła jakości" w TQM także wpisują się w ten nurt.

Wyniki badań empirycznych z 2007 roku wskazują, że pracownicy polskiej oświaty chętnie korzystają ze źródeł wiedzy osobowej (spersonalizowanej), lecz jednocześnie chętnie biorą udział w zbiorowych formach wymiany wiedzy. Wiedza kolektywna jest więc kwintesencją zarządzania wiedzą. Łączy w sobie aspekty technologiczne (people-to-documents) i osobiste (people-to-people), a także wątki uczenia się indywidualnego oraz zbiorowego.

Bibliografia

• A.J. Fazlagić, Zarządzanie wiedzą. Recepta na sukces w biznesie, Milenium, Gniezno 2006.
• E. Boanabeau, Ch. Meyer, Swarm Intelligence: A Whole New Way to Think About Business, "Harvard Business Review" 2001, nr 5.
• R.F. Elmore, D. Nurney, Investing in teacher learning: Staff development and instructional improvements, [w:] L. Darling Hammond, G. Sykes (red.), Teaching as the learning profession: Handbook of policy and practice, Jossey-Bass, San Francisco 1999.
• M. Goldwell, Punkt przełomowy, Świat książki, Warszawa 2005.
• M. Gladwell, Błysk, Zysk s-ka, Warszawa 2007.
• A. Miller, Pogoń za zyskiem, "CEO" 2007, nr 1.
• E. Seubert, Y. Balaji, M. Makhija, CIO, The Knowledge Imperative Special Advertising Supplement, "CIO", 15.03.2001.