Wprowadzenie

Projekt LAMS WZiEU ma swój początek w 2006 roku, kiedy został nawiązany kontakt pomiędzy Katedrą Efektywności Innowacji Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego a Instytutem MELCOE (Macquarie University's E-Learning Centre Of Excellence) Innowacyjnego Uniwersytetu Macquarie w Sydney. Efektem współpracy było przygotowanie polskiej wersji językowej systemu LAMS¹ (Learning Activity Management System) i pierwsze w Polsce wdrożenie australijskiej platformy do zastosowań e-learningowych i blended learning. W kwietniu 2007 roku został powołany zespół mający na celu realizację I etapu (do września 2007 roku) projektu e-learningowego LAMS WZiEU, tj.

• ostateczny test polskiej wersji językowej systemu LAMS,
• implementację systemu LAMS na serwerze e-learningowym, w strukturze serwerów WZiEU,
• wybór i merytoryczne opracowanie zagadnień pierwszego przedmiotu do nauczania w trybie blended learning,
• opracowanie serwisu internetowego LAMS WZiEU,
• opracowanie szkolenia e-learningowego (metodologia oraz materiały elektroniczne),
• test i ocena szkolenia oraz modyfikacje treści szkolenia.

W literaturze przedmiotu często, jako główne bariery wdrażania e-learningu, wymieniane są ograniczenia finansowe organizacji, brak odpowiedniej infrastruktury i bariery mentalne, rozumiane głównie jako brak znajomości tematu i naturalna obawa przed zmianami wszystkich zainteresowanych grup (nauczycieli, studentów, informatyków i techników, zarządu organizacji). Aby uchronić się przed niepowodzeniami, podczas początkowych prac nad projektem przyjęto założenia uwzględniające:

• barierę finansową - platforma e-learningowa wykorzystywana na WZiEU musi być narzędziem darmowym, jednakże spełniającym podstawowe wymagania nowoczesnego modelu kształcenia. Po wstępnych konsultacjach ustalono, iż będzie to nieodpłatny (licencja GPL), otwarty system LAMS (Learning Activity Management System);

Rysunek 1. Fazy realizacji I etapu projektu LAMS - WZiEU

Źródło: opracowanie własne

• barierę organizacyjno-techniczną - system LAMS zostanie zaimplementowany na jednym z serwerów działających w strukturze wydziału, posiadających wystarczającą ilość zasobów do poprawnego funkcjonowania systemu. Ewentualny zakup dedykowanego serwera e-learningowego odbędzie się po zakończeniu i weryfikacji I etapu projektu;
• barierę mentalną - wdrażanie filozofii e-nauczania będzie miało charakter ewolucyjny (metoda „małych kroków”) i będzie inicjatywą oddolną, tzn. będzie możliwe wtedy i tylko wtedy, gdy prowadzący zajęcia (nauczyciele) uznają, iż system e-learningowy podnosi efektywność nauczania i poprawia organizację pracy. Przeprowadzone zostaną także badania ankietowe analizujące stosunek studentów do nowej formy nauczania.

Ponadto w drugim miesiącu realizacji projektu wprowadzono następujące założenia:

• Głównym modelem kształcenia będzie model blended learning, umożliwiający połączenie nauczania tradycyjnego z nowoczesnymi narzędziami teleinformatycznymi. Pierwszym przedmiotem nauczanym metodą mieszaną będzie przedmiot Podstawy Informatyki prowadzony w laboratoriach komputerowych od 1 października 2007 roku. Za opracowanie merytoryczne przedmiotu odpowiedzialni są wybrani pracownicy Katedry Efektywności Innowacji i zespołu LAMS WZiEU, prowadzący do tej pory zajęcia metodą tradycyjną;
• Ze względu na wysokie koszty opracowania metodologicznego, graficznego (forma) i elektronicznego (treść) przedmiotów, postanowiono wykorzystać doświadczenia australijskie i polskie, aby opracować pierwszy przedmiot w zespole projektu LAMS WZiEU;
• Ze względu na wykorzystywaną platformę LAMS projekt będzie miał nazwę LAMS WZiEU, a jego charakterystyka znajdzie się w specjalnym serwisie internetowym, powiązanym ze stronami internetowymi WZiEU.

Największym wyzwaniem okazało się metodologiczne i elektroniczne opracowanie wybranych zagadnień przedmiotu Podstawy Informatyki i przełożenie treści dydaktycznych przekazywanych w sposób tradycyjny na język e-learningu. Podczas pracy nad elektroniczną wersją kursu opierano się na następujących założeniach:

• realizacja wykładów - zajęcia teoretyczne prowadzone w sposób tradycyjny w wymiarze 15 godzin w semestrze, natomiast weryfikacja wiedzy teoretycznej odbędzie się w laboratoriach komputerowych w systemie LAMS w formie internetowego testu. Ponadto, konspekt wykładu będzie dostępny dla studentów w systemie LAMS, każdorazowo po jego zakończeniu;
• realizacja laboratoriów komputerowych - zajęcia praktyczne prowadzone w laboratoriach komputerowych w wymiarze 45 godzin lekcyjnych. Tradycyjny zakres przedmiotu obejmuje zagadnienia wykorzystania podstawowych aplikacji biurowych (edytor tekstu, grafika prezentacyjna, arkusz kalkulacyjny, bazy danych, komunikacja internetowa). W projekcie LAMS WZiEU nauczanie tradycyjne obejmie około 70% materiału, a praca własna studenta w systemie LAMS - 30%;
• specyfika przedmiotu Podstawy Informatyki - ze względu na nią, głównym nośnikiem informacji w elektronicznym kursie będą graficzne animacje (tutoriale, przewodniki) obrazujące - krok po kroku sposób wykorzystania funkcji poszczególnych aplikacji biurowych. Przewodniki zostaną wykonane za pomocą darmowych (np. Wink) i komercyjnych (np. SwishMax) programów umożliwiających tworzenie animacji Flash. Ponadto studenci, będą weryfikować przyswojoną wiedzę poprzez realizację zadań opracowanych w aplikacjach biurowych (np. zadanie na wykorzystanie funkcji logicznych w arkuszu kalkulacyjnym Ms Excel);
• dodatkowe elementy - elektroniczne materiały dydaktyczne zostaną wyposażone w tradycyjne elementy występujące w e-kursach, takie jak: testy i ankiety, fora dyskusyjne i możliwość wysyłania zadań domowych do nauczyciela.

Do prowadzenia zajęć z przedmiotu Podstawy Informatyki wykorzystano materiały elektroniczne opracowane przez zespół projektu i osadzone na platformie LAMS. Zajęcia miały charakter stacjonarny (laboratoria komputerowe) oraz pracy własnej studenta (samokształcenie) i zostały zaplanowane, tak aby osiągnąć następujące cele dydaktyczne:

• wyrównanie poziomu wiedzy bazowej (początkowej) studentów, dotyczącej obsługi aplikacji biurowych - opracowanie graficznych przewodników, umożliwiających szybkie przyswojenie podstawowej wiedzy studentom z mniejszym doświadczeniem w użytkowaniu aplikacji biurowych, tak aby począwszy od drugich zajęć, poziom zaawansowania wszystkich studentów był wyrównany;
• standaryzacja przekazywania wiedzy w formie tradycyjnej - wykorzystanie systemu LAMS podczas zajęć na żywo do prezentowania treści szkoleniowych w takim samym układzie (co nie oznacza, że tak samo) i realizację przyjętych zadań tego samego typu (co nie oznacza, że takich samych) przez wszystkich nauczycieli;
• praca własna studentów w formie e-nauczania - opracowanie sekwencji dydaktycznej umożliwiającej prezentację treści (graficzne przewodniki, tekstowe podsumowanie, tak aby studenci mogli w łatwy sposób kopiować notatki do elektronicznego notatnika) i jej weryfikację poprzez udostępnienie zadań i testów sprawdzających;
• komunikacja ze studentami - każda sekwencja dydaktyczna, realizowana przez studenta w dowolnym czasie pomiędzy jednym a drugim spotkaniem z nauczycielem, posiada mechanizm komunikacji asynchronicznej (forum) do wymiany pytań, uwag i sugestii oraz mechanizm dostarczania wykonanych zadań (dokumentów określonych aplikacji) do nauczyciela (wysyłanie plików);
• weryfikacja wiedzy - możliwość monitorowania postępów studenta poprzez oceny zadań (wymiana dokumentów), podglądu i oceny wypowiedzi na forum, testów, ankiet i pytań otwartych umożliwiających weryfikację wiedzy zarówno cząstkowej (testy tygodniowe podczas pracy domowej studenta), jak i kompleksowej (np. test wiedzy teoretycznej z wykładów w systemie LAMS podczas zajęć laboratoryjnych).

Ocena projektu LAMS WZiEU

Do oceny I etapu projektu wykorzystane zostały czynniki determinujące w sposób zasadniczy jego istotę, a więc określające nakłady poniesione w celu uruchomienia i realizacji projektu oraz czynniki edukacyjne określające jakość dydaktyczną przedmiotu oraz satysfakcję nauczycieli i studentów. Tabela i wykres 1. zawierają informacje na temat poniesionych nakładów (w osobogodzinach) podczas prac przygotowawczych nad uruchomieniem pierwszego przedmiotu w trybie nauczania komplementarnego.

Tabela 1. Poniesione nakłady w osobogodzinach

Lp.	Zadanie	Nakłady (w osobogodzinach)
1	Opracowanie i test polskiej wersji językowej systemu LAMS	30
2	Instalacja systemu LAMS	10
3	Opracowanie merytoryczne przedmiotu	15
4	Opracowanie metodologiczne i elektroniczne kursu	80
5	Test kursu	5
	Razem	130

Źródło: opracowanie własne

Podczas analizy danych pochodzących z innych projektów e-learningowych realizowanych w Polsce i na świecie, można zaobserwować, iż najwięcej nakładów pochłania metodologiczne i elektroniczne opracowanie kursów. Podobnie było przy projekcie LAMS WZiEU. Jak wynika z przedstawionych informacji, najwięcej nakładów zostało poniesionych w celu przełożenia wybranych zagadnień przedmiotu na język narzędzi e-learningowych (animacji, testów, forum, zadań itp.).

Wykres 1. Poniesione nakłady w osobogodzinach

Źródło: opracowanie własne

Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż w przypadku zakupu (lub dzierżawy) komercyjnej platformy e-learningowej oraz opracowania materiałów dydaktycznych przez zewnętrzną firmę, poniesione koszty byłyby znacznie większe. Powstaje natomiast pytanie o jakość przyjętych rozwiązań, a więc o funkcjonalność wybranej platformy i jakość opracowanego e-kursu. Za odpowiedź niech posłuży analiza danych pochodzących z badań ankietowych (przeprowadzonych za pomocą systemu LAMS), w których wzięli udział studenci (jakość e-kursów) oraz nauczyciele prowadzący zajęcia w formie tradycyjnej i blended learning (funkcjonalność platformy).

Tabela 2. Porównanie metod - badania ankietowe nauczycieli

Ocena	Metoda tradycyjna	Blended learning
Przygotowanie planu zajęć laboratoryjnych	3	3,5
Opracowanie i dystrybucja materiałów dydaktycznych do zajęć na żywo	2,3	4
Opracowanie i dystrybucja zadań domowych i materiału do samokształcenia	2	5
Weryfikacja wiedzy i zadań domowych	1,5	5
Komunikacja ze studentami	1	4
Administracja	2	3
Razem	11,8	24,5

Źródło: opracowanie własne

Badanie ankietowe zostało przeprowadzone na grupie siedmiu nauczycieli, prowadzących zajęcia z przedmiotu Podstawy Informatyki metodą tradycyjną oraz blended learning. Oczywiście mała liczba respondentów może wskazywać na brak obiektywnych wyników badania, niemniej jednak wydaje się, że uzyskane wyniki mogą być punktem wyjścia do pogłębionej analizy. Główne zalety zauważone przez nauczycieli to: realizacja przedmiotu w takim samym układzie przez wszystkich prowadzących, duża wygoda prowadzenia zajęć (większość materiałów dydaktycznych została opracowana wcześniej), łatwa forma dystrybucji wiedzy i zadań, komunikacja ze studentami poza zajęciami na żywo. Jak wynika z tabeli 2. porównanie metody tradycyjnej i blended learning wypada zdecydowanie na korzyść tej drugiej (nauczyciele oceniali w skali od 0 do 5).

Co ciekawe, w otwartych pytaniach o wady nauczania mieszanego najczęściej pojawiały się odnośniki nie do samej metody, ile do platformy e-learningowej. Najczęściej pojawiające się spostrzeżenia dotyczyły: łatwiejszego administrowania grupami i użytkownikami oraz większej ilości narzędzi wspomagających proces dydaktyczny, takich jak statystyki indywidualne i zbiorcze. Wnioski końcowe są bardzo budujące. Zarówno platforma e-learningowa, jak i sposób prowadzenia zajęć, zostały zaakceptowane i docenione przez prowadzących zajęcia. Powrót do formy tradycyjnej wydaje się mało prawdopodobny.

Bardzo ciężko jest ocenić jakość edukacyjną zrealizowanego szkolenia, a zwłaszcza jego efektywność. Jako punkt wyjścia do analizy omawianego problemu przyjęto badania ankietowe przeprowadzone na grupie około 150 studentów, którzy brali udział w szkoleniu realizowanym metodą blended learning.

Wykres 2. Porównanie metody tradycyjnej i blended learning

Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z przeprowadzonych badań, ogólna ocena efektywności i jakości metody mieszanej jest prawie dwukrotnie wyższa niż nauczania tradycyjnego. Według studentów blended learning sprawdza się lepiej w każdym elemencie procesu dydaktycznego, za wyjątkiem komunikacji. Wydaje się, że jest to ważna wskazówka, którą należy uwzględnić przy projektowaniu kolejnych e-kursów. Niezbędne są rozwiązania komunikacji synchronicznej (np. czat, a nie tylko forum dyskusyjne) lub, idąc dalej, narzędzia e-konsultacji (np. audio i wideo online).

Badania ankietowe obejmowały także popularność zastosowanych rozwiązań i wykazały, iż w zdecydowanej większości najbardziej przydatnym narzędziem według studentów były animowane przewodniki, a więc animacje Flash, zamieszczone na tablicy (narzędzie systemu LAMS) platformy e-learningowej. Dużą popularnością cieszyły się także forum i narzędzie eksplorowania stron WWW (o podobnej tematyce) - jako naturalne sposoby szukania i przyswajania informacji dla studentów w wieku 19-21 lat. Na poziomie 30 proc. ocenione zostało narzędzie pobierania zadań i ich odesłania do nauczyciela.

Wykres 3. Popularność narzędzi e-learningowych

Źródło: opracowanie własne

Natomiast narzędzia, które w bezpośredni sposób prowadziły do weryfikacji pracy studenta (ankiety, testy) zostały ocenione na poziomie niższym niż 15 proc. Badania potwierdzają, że studenci najchętniej korzystają z narzędzi interaktywnych (animacje) oraz tych, które w niekontrolowany sposób umożliwiają przepływ informacji i komunikację (forum, eksploracja stron WWW).

Podsumowanie

Etap I projektu LAMS WZiEU został zakończony. Ogólna ocena efektywności metod nauczania wykorzystujących nowoczesne narzędzia teleinformatyczne jest pozytywna, zarówno w opinii nauczycieli, jak i studentów. Nakłady poniesione przez Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług wydają się niewielkie w stosunku do osiągniętych wyników. Platforma LAMS nie jest narzędziem doskonałym, jednak stanowi ciekawą alternatywę dla rozwiązań komercyjnych, zwłaszcza na początku drogi e-learningowej. W marcu 2008 roku rozpoczął się II etap projektu obejmujący - zakup i instalację nowego, dedykowanego serwera e-larningowego, instalacji kolejnej wersji systemu LAMS (z nowymi możliwościami nieliniowego projektowania procesów dydaktycznych), ewaluację przedmiotu podstawy informatyki oraz opracowanie dwóch kolejnych przedmiotów do nauczania w trybie blended learning.