Wprowadzenie

Od dawna na łamach „e-mentora” prezentowane są problemy i wyzwania związane z transferem wiedzy czy innowacyjnością w ramach pojedynczych organizacji. Czy jednak dzielenie się wiedzą przez pracowników pojedynczych przedsiębiorstw rzeczywiście przybliża nas do zbudowania silnej gospodarki opartej na wiedzy? W pewnym stopniu odpowiedź jest twierdząca, jednakże możliwości płynące z partnerstwa i wzajemnego uczenia się od innych wydają się być wciąż niedoceniane. W Polsce nadal niewielką wagę przykłada się do transferu wiedzy w skali regionów czy między podobnymi instytucjami pochodzącymi z różnych krajów. I choć pojawia się coraz więcej konferencji, seminariów, spotkań łączących przedstawicieli nauki i biznesu, to jednak nie wystarczą one do efektywnego transferu wiedzy miedzy tymi dwoma rodzajami podmiotów, tak samo jak nie wystarczą do pobudzenia innowacyjności w wymiarze narodowym.

Na fali zainteresowania innowacyjnością organizacji powstają stale nowe opracowania poświęcone tej tematyce. Niniejszy artykuł również wpisuje się w ten nurt - autorki starają się przeanalizować w nim nie tylko wyzwania i problemy stojące przed polską innowacyjnością czy pożądane kierunki rozwoju polskiej nauki, ale także, a może przede wszystkim, zwracają uwagę na uwarunkowania w sferze finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. Nie od dziś wiadomo, że jedną z największych bolączek w Polsce jest faza komercjalizacji innowacji. O ile kreatywność oraz badania podstawowe w wielu dziedzinach dorównują światowemu poziomowi, o tyle umiejętność przekuwania wynalazków w społecznie użyteczne produkty, jak też finansowanie tej fazy, skutecznie ograniczają polską innowacyjność. Warto zatem przyjrzeć się, jak robią to inni, osiągający najlepsze wyniki w tym obszarze. Jednym ze znanych i silnie wspieranych na Zachodzie rozwiązań ułatwiających transfer i wykorzystanie wiedzy są parki technologiczne. Jednym z pionierów jest tu oczywiście amerykańska Dolina Krzemowa, w której wyrosły (i często nadal mają swoje siedziby) takie firmy, jak Cisco, Oracle, Google, Yahoo, Apple Computer. Nie bez znaczenia dla jej rozwoju jest obecność Uniwersytetu Stanforda - stale pełniącego rolę nie tylko kuźni kadr, ale też źródła nowej wiedzy dla tworzonych w Dolinie przedsiębiorstw czy poważnego partnera w badaniach. Europejski Instytut Technologiczny ma być w założeniach przeciwwagą dla tej amerykańskiej potęgi.

Celem niniejszego artykułu jest przeanalizowanie infrastrukturalnych uwarunkowań dla współpracy wielu organizacji, prowadzącej do efektywnego transferu wiedzy dzięki rozwijaniu innowacyjności, w tym także włączanie jednostek badawczych w procesy innowacyjne. Autorki szczególną uwagę przywiązują do zjawiska parków technologicznych, stwarzających odpowiedni „klimat innowacyjny”.

Artykuł podzielony został na trzy części. W pierwszej części artykułu określono możliwości i szanse Polski w zakresie przedmiotowym innowacyjności, przyglądając się w szczególności perspektywicznym obszarom badań naukowych. Druga część stanowi próbę porównania uwarunkowań (ze szczególnym uwzględnieniem finansowania) do rozwoju innowacji w Polsce i na świecie. W trzeciej części artykułu opisane zostały wybrane narzędzia finansowania innowacji - zarówno działalności badawczo-rozwojowej, jak i etapu komercjalizacji efektów badań w Polsce.

W jakich dziedzinach konkurujemy - sytuacja badań w Polsce

Jak pokazują badania prowadzone w różnych ośrodkach akademickich oraz agendach rządowych i międzynarodowych¹, system innowacji w Polsce charakteryzuje się niskimi wskaźnikami wdrożenia innowacji w porównaniu z UE, przy czym najgorzej wypadają małe przedsiębiorstwa. Głównym problemem tego systemu są drastycznie niskie nakłady na działalność B+R. Ze względu na wysokie ryzyko badań, małe i średnie firmy prowadzą prace badawczo-rozwojowe stosunkowo rzadziej niż duże przedsiębiorstwa. Działalność B+R sektora MSP w Polsce opiera się głównie na wewnętrznym wysiłku przedsiębiorstw. Brak jest jednak współpracy, zarówno między przedsiębiorstwami, jak i między przedsiębiorstwami a typowymi jednostkami badawczymi - korzystanie z usług uczelni, placówek badawczych, zaplecza B+R firm doradztwa technicznego odbywa się w minimalnym stopniu. Ponadto, niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo wysoki udział nakładów na badania podstawowe, przy jednoczesnym spadku nakładów na prace rozwojowe i badania stosowane². Jednak dążenie do zbudowania gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w Polsce nie może sprowadzać się jedynie do deklaratywnych zapisów w dokumentach strategicznych o podniesieniu do 2010 roku nakładów na działalność badawczo-rozwojową do 3 proc. PKB.

Jednym ze sposobów realnego wspierania innowacyjności i budowania GOW jest tworzenie warunków instytucjonalnych i infrastrukturalnych sprzyjających komercjalizacji obiecujących efektów badań. Ocena perspektyw i kierunków rozwoju nauki w obecnych warunkach gospodarczych stanowi niezwykle złożone i obarczone wysokim stopniem ryzyka zadanie. Mając na uwadze takie obserwowane zjawiska, jak choćby konwergencja rynków, czy wysoka interdyscyplinarność problemów badawczych, przy jednocześnie niespotykanej dotychczas mobilności zasobów ludzkich oraz kapitału, przewidywanie w perspektywie długoterminowej wydaje się nieść ze sobą duży margines błędu.

Wydaje się, że w dobie globalizacji szczególnego znaczenia nabiera międzynarodowa obecność oraz uznanie dla wyników badań i dorobku naukowego (zwłaszcza młodych) naukowców w kraju i za granicą. Warto także brać pod uwagę możliwości absorpcyjne rynku oraz politykę finansowania działalności badawczo-rozwojowej, gdyż determinuje ona priorytety rozwoju badań w kraju.

Analizując sytuację i perspektywy rozwoju polskiej nauki, należy również pamiętać, że od czterech lat Polska należy do Unii Europejskiej, a co za tym idzie - jej polityka (także w sferze badawczo-rozwojowej i innowacyjnej) powinna być kompatybilna z ustaleniami i kierunkami ponadnarodowymi. Stąd w znacznej części niniejszego opracowania autorki odnoszą się w swej analizie zarówno do dokumentów, jak i stanowiska czy polityki Komisji Europejskiej oraz podległych jej agend.

Pod względem możliwości absorpcji w przemyśle szczególnie istotne są te dziedziny nauki, które wspierane są przez przedsiębiorstwa. Ponadto, niezwykle ważne z punktu widzenia przemysłu są obszary, w których obserwuje się relatywnie wysoki udział oraz dynamikę wzrostu liczby patentów. Zgodnie ze stanowiskiem OECD, statystyki patentowe stanowią miarę postępu innowacyjnego. Odzwierciedlają bowiem efekty wynalazczości w badanych krajach, regionach, branżach, firmach. Statystyki te używane są także do pomiaru dyfuzji wiedzy oraz oceny stopnia umiędzynarodowienia lokalnych innowacji (ich wartości w skali światowej). Patenty³ mierzą także efektywność działalności badawczo-rozwojowej, jej pozycję w świecie, rozwój określonych branż.

Warto nadmienić, że w ostatnich latach w krajach OECD szczególnie dużo patentów pojawiało się w takich dziedzinach, jak biotechnologia i farmaceutyka. Co więcej, obszary te odznaczały się znacznie wyższą niż średnia liczbą cytowań przypadających na jeden patent.

Analiza danych dotyczących wydatków ponoszonych przez poszczególne kraje na badania podstawowe, badania stosowane oraz prace rozwojowe, wykazuje dominację nakładów na badania stosowane i prace rozwojowe w Stanach Zjednoczonych oraz krajach Azji Południowo-Wschodniej (Japonia, Korea, Singapur) oraz wyraźne niedoinwestowanie tych badań w Europie Środkowo-Wschodniej⁴.

Szczególnie ważnym i intensywnie eksplorowanym obszarem badań w krajach Europy Zachodniej oraz USA była w ostatnich latach biotechnologia. Zgodnie z raportem OECD⁵ całkowite wydatki na biotechnologię wyniosły w USA - 14 232 mln USD, w Niemczech - 1 347 mln USD, we Francji - 1 342 mln USD, w Polsce - 600 tys. USD. Jednocześnie autorzy raportu zbadali udział sektora prywatnego w tych wydatkach - szacowany jest on na 70 proc. w Australii, 62 proc. w USA oraz 52 proc. w Norwegii. Z kolei znaczne wydatki publiczne zanotowano w Korei Południowej - 727 mln USD, Kanadzie 550 mln USD i Hiszpanii 450 mln USD. W Polsce działało w 2004 roku (w raporcie nie ma wcześniejszych danych o Polsce) 13 firm biotechnologicznych, podczas gdy liczba ta wyniosła 3 154 dla całej UE, 2 196 dla USA i 804 dla Japonii. Wyniki dotyczące zastosowania odkryć biotechnologicznych szacowane są na 65 proc. w Niemczech i USA oraz 63 proc. w Szanghaju, zaś w Polsce udział ten wynosi 38 procent.

Zgodnie z raportem OECD o patentach, udział biotechnologii w całkowitej ich liczbie jest szacowany na 12 proc. w Danii, 11 proc. w Kanadzie, 10 proc. w Belgii, natomiast w Polsce wyniósł 5 procent.

Można zatem wnioskować, że - pomimo dużego uznania, jakim cieszą się polscy biotechnolodzy na świecie (co pokazują przytaczane dalej dane) - zarówno polskie firmy, jak i rząd zdają się nie doceniać wagi tej dziedziny nauki w rozwoju gospodarki. Ponadto, niski poziom komercjalizacji i tak małej liczby wynalazków potęguje opóźnienie Polski w tej dziedzinie na tle innych krajów OECD.

Szersza analiza pokazuje, że na świecie, poza biotechnologią (ze względu na liczbę oraz dynamikę patentów), szczególnie rozwijały się takie obszary, jak: nanotechnologie, badania kosmosu, badania nad energią jądrową, energią pozyskiwaną z wiatru oraz badania nad sposobami minimalizacji zanieczyszczenia środowiska.

Wsparcie badań i nauki przez władze można analizować, biorąc pod uwagę w szczególności odpowiednie ustawodawstwo, politykę innowacyjną poszczególnych krajów, jak również strukturę wydatków rządowych przeznaczanych na działalność badawczo-naukową. Ponadto warto dodać, iż pozycja poszczególnych krajów w międzynarodowych zestawieniach rządowego finansowania działalności B+R także pokazuje ich priorytety badawcze.

Akcesja Polski do UE z całą pewnością powoduje konieczność odzwierciedlenia priorytetów UE w polskiej polityce naukowej, z uwzględnieniem i dopasowaniem ich do specyfiki sytuacji sektora B+R w Polsce. Warto zatem poświęcić część niniejszego opracowania na przeanalizowanie kierunków badań ważnych dla Unii Europejskiej i wspieranych instytucjonalnie przez różne jej agendy.

Pierwotnym dokumentem, zwracającym szczególną uwagę na rolę działalności B+R w rozwoju społeczno-gospodarczym UE, była Strategia Lizbońska. Zakłada ona budowanie w Europie gospodarki opartej na wiedzy, a za jeden z głównych celów przyjmuje wzrost nakładów na działalność badawczo-rozwojową w krajach UE do 2010 roku do poziomu 3 proc. PKB.

W czerwcu 2003 roku Komisja Europejska opublikowała dokument pt. Inwestycje w badania: plan działań dla Europy, precyzujący sposób dojścia do poziomu nakładów na B+R równego 3 proc. PKB do 2010 roku (zakłada się, że 2/3 tych środków pochodzić będzie z sektora prywatnego i 1/3 - ze środków publicznych)⁶.

Obecnie obowiązujące w Unii Europejskiej priorytetowe kierunki badawcze zamykają się w trzech obszarach: BIO, INFO i TECHNO. Dodatkowo, w dokumencie Europejska Inicjatywa dla Wzrostu zostały określone obszary wspierania następujących przedsięwzięć naukowych: nanoelektronika, lasery nowej generacji, wodorowe źródła energii i elektryczności oraz technologie satelitarne.

Jednym z ważniejszych celów działania Unii Europejskiej na najbliższe lata jest budowa Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA). Istota ERA polega na zintegrowaniu działalności badawczo-rozwojowej na obszarze UE, poprzez realizację wspólnych programów naukowych oraz większą mobilność kadry naukowej. Koncepcja budowy ERA, pozwalająca na lepsze wykorzystanie potencjału badawczego, została pozytywnie przyjęta także przez państwa przystępujące do UE, w tym Polskę. Nowym instrumentem sprzyjającym budowie ERA są Europejskie Platformy Technologiczne.

Głównym instrumentem realizacji polityki naukowej UE był od 2002 roku 6. Ramowy Program Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji (6 PR), stanowiący mechanizm wspierania i koordynacji badań naukowych na obszarze UE. Program identyfikuje najważniejsze priorytety europejskiej nauki dla rozwoju najnowocześniejszych technologii oraz budowania gospodarki opartej na wiedzy. Założono, że aby w pełni wykorzystać szansę, jaką stanowi 6 PR, nowe kraje członkowskie powinny położyć szczególny nacisk na modernizację infrastruktury naukowej, tworzenie sieci centrów doskonałości i wypracowywanie trwałych stosunków partnerskich pomiędzy ośrodkami naukowymi⁷. Wprawdzie można obecnie zaobserwować nieznaczny wzrost kooperacji między tymi ośrodkami oraz tworzenie instytucji wspierających pozyskiwanie środków finansowych, niemniej wydaje się, że modernizacja infrastruktury naukowej stanowi jeszcze wyzwanie przyszłości.

W toku realizacji 6 PR do finansowania zgłaszane były różnorodne projekty. Jak pokazuje tabela 1., wśród propozycji dominowały projekty z zakresu ICT, w dalszej kolejności zgłaszane były zaś projekty z zakresu biotechnologii, genetyki i nanotechnologii. Pozwala to wnioskować, że obszar ICT wydaje się być najszerzej eksplorowanym i dynamicznie rozwijającym się wśród innych dziedzin nauki. Co więcej, dane te prowadzą pośrednio do wniosku, iż obszar ICT może odznaczać się największym potencjałem komercjalizacyjnym (ze względu na fakt, iż w obszarze tym zrealizowano najwięcej projektów badawczo-rozwojowych).

Tabela 1. Podział funduszy w ramach 6 PR (dane za rok 2005)

Dziedzina	Liczba propozycji	% wszystkich propozycji	Liczba propozycji z Polski
Nauki społeczne, genetyka, biotechnologia	812	8%	89
ICT	3129	20%	599
Nanotechnologie	589	6%	126
Astronomia i badania kosmosu	300	2%	78
Żywność i bezpieczeństwo	358	3%	95
Zrównoważony rozwój i ekologia	686	5%	164
Obywatele i samorząd	384	3%	117

Źródło: opracowanie własne; w analizie bazowano jedynie na głównych obszarach ERA, całkowita liczba propozycji dla całej UE to 14 592

Od ubiegłego roku wprowadzany jest w życie kolejny już, 7. Program Ramowy. Postulowana jest w nim przede wszystkim intensyfikacja działań badawczych w zakresie nauk społecznych i humanistycznych, a także znaczący wzrost finansowania wysokiej jakości badań podstawowych. Wsparcie dla tych ostatnich, obok zdecydowanego nacisku na rozwój badań stosowanych i prac rozwojowych, nabiera w krajach UE coraz większego znaczenia. Trwają też dyskusje nad utworzeniem specjalnego funduszu dla finansowania badań podstawowych w UE.

Polskie władze, w dokumencie dotyczącym perspektyw polityki naukowej, za najbardziej perspektywiczne dziedziny badań (zaproponowane w 7 PR) uznają:

• technologie komunikacyjne,
• biotechnologię,
• bioinżynierię i nanotechnologie,
• bezpieczną żywność,
• badania na rzecz bezpieczeństwa⁸.

Szansę dla rozwoju gospodarczego Polski władze upatrują w nowej gałęzi przemysłu, jaką staje się przemysł oprogramowania. Polska dysponuje w tej dziedzinie bardzo dobrą kadrą naukową i dydaktyczną, znakomitym i uznanym w skali międzynarodowej poziomem studentów, a także dużą „falą demograficzną” młodzieży, która - w przeciwieństwie do relatywnie (jako procent studiujących ogółem) mniej licznej młodzieży Unii Europejskiej - nie stroni od tak trudnej dziedziny, jaką jest programowanie komputerowe.

Eksperci dostrzegają jednak pewne zagrożenie związane z tak optymistycznymi założeniami rządowymi. Należy zwrócić uwagę, iż wprawdzie polska dydaktyka w zakresie technologii informacyjnych święci liczne sukcesy za granicą (Polacy rokrocznie wygrywają lub zajmują wysokie miejsca w międzynarodowych konkursach programistycznych), jednak wyniki te nie przekładają się na aktywność i uznanie polskiego dorobku naukowego i rozwojowego w tej dziedzinie. Można zatem wysnuć wniosek, iż większość z tych utalentowanych i dobrze wykształconych studentów preferuje wybór dalszej kariery w biznesie (niekoniecznie w Polsce), a nie karierę naukową czy badawczą. Oznacza to, że poziom potencjalnych innowacji w tym zakresie wydaje się niewystarczający w stosunku do potencjału intelektualnego.

Powszechne wykorzystanie technik informacyjnych oraz metod zarządzania jakością i wiedzą powinno doprowadzić do stopniowego unowocześnienia rolnictwa i przemysłów tradycyjnych. Można zatem oczekiwać, że wspieranymi przez państwo dziedzinami będą również te wpływające na unowocześnienie polskiej produkcji rolnej, a zatem związane z bioinżynierią i bezpieczeństwem żywności.

Wizja docelowa gospodarki opartej na wiedzy to gospodarka zdywersyfikowana, przesycona technikami społeczeństwa informacyjnego, oparta na wysokim poziomie wykształcenia społeczeństwa, ze specjalizacją w technikach informacyjnych, a zwłaszcza programowaniu komputerowym⁹.

Jak robią to inni?

Jak pokazuje rysunek 1., w skali światowej można zaobserwować istotne zróżnicowanie wydatków rządowych na działalność badawczo-rozwojową. Poniższe dane pozwalają wnioskować, że istnieje regionalna specjalizacja według różnych obszarów badawczych. Specjalizację tę można także zauważyć, analizując np. strukturę geograficzną zgłaszanych patentów czy pochodzenie autorów publikacji naukowych zamieszczanych w czasopismach z Listy Filadelfijskiej.

Największe (historyczne) mocarstwa dominują w wydatkach przeznaczanych na obronność (USA i Rosja) - sztandarowym przykładem przemysłu wysokiej technologii zdaje się być Korea Południowa (inne dane potwierdzają także, iż kraje Azji Południowo-Wschodniej przeznaczają istotne środki raczej na badania aplikacyjne niż podstawowe, ponadto, przemysł elektrotechniczny należy w tym regionie do najlepiej rozwiniętych). Bezapelacyjnym liderem w rządowych wydatkach¹⁰ na rozwój energetyki jest Japonia. Poniższe dane potwierdzają także prymat USA w naukach medycznych i biomedycznych (zdrowie), zaś badania nad nanotechnologiami najsilniej wspierane są przez władze Francji oraz Korei Południowej. Pozostaje jeszcze dodać, iż w dziedzinie rolnictwa i badań nad żywnością dominują kraje takie, jak Kanada czy Rosja (które zresztą historycznie zaliczane były również do krajów rolniczych).

Rysunek 1. Wydatki publiczne na B+R w krajach G8 (z Koreą Południową)
z socjoekonomicznego punktu widzenia

Źródło: National Science Board, Science and Engineering Indicators 2006, National Science Foundation, 2006, http://www.nsf.gov/statistics/seind06/pdfstart.htm, [03.06.2008]

Jednym z czołowych krajów inwestujących w działalność badawczo-rozwojową są Stany Zjednoczone. Należy przy tym nadmienić, że analiza wydatków na B+R na przestrzeni lat 1953-2006 wskazuje, iż udział funduszy federalnych spadał w tym okresie z 55 proc. w 1953 roku do 25 proc. w roku 2006. Jedynie w latach 60. zanotowano jego wzrost do około 65 proc. (1963 rok). Udział funduszy pochodzących z firm rośnie z 45 proc. w 1953 roku do 65 proc. w 2006 roku. Dodatkowo, w 1963 roku udział ten spadł do około 30 procent¹¹. Dane te wskazują na zmieniające się trendy w strukturze finansowania nauki. Podczas gdy w erze przemysłowej to głównie państwo, troszcząc się o długoterminowy wzrost gospodarczy, wspierało działalność B+R, w ostatniej dekadzie szczególne zainteresowanie nowymi wynalazkami wykazują przedsiębiorstwa. Im szybciej bowiem staną się posiadaczami nowej technologii, tym większe mają szanse na podniesienie wskaźnika innowacyjności swojego portfela produktowego. A ten z kolei decyduje o ich pozycji konkurencyjnej.

Rysunek 2. Struktura wydatków federalnych w USA według obszarów badawczych (rozkład wydatków na poszczególne obszary według agend rządowych)

Źródło: National Science Board, Science and Engineering Indicators 2006, National Science Foundation, 2006, http://www.nsf.gov/statistics/seind06/pdfstart.htm, [03.06.2008]

Szczególnie istotny jest fakt, iż w strukturze budżetu federalnego B+R Stanów Zjednoczonych największy udział mają wydatki związane z obronnością¹². W budżecie na 2006 rok planowane było 74,8 mld USD, co stanowiło aż 59 proc. ogółu wydatków federalnych na B+R. Udział szeroko pojętego sektora obronnego, zarówno w finansowaniu działalności badawczo-rozwojowej, jak i będącego głównym beneficjentem środków publicznych, wydaje się być ewenementem w skali demokratycznego świata (nie analizujemy tu bowiem systemów autorytarnych). Rysunek 3. prezentuje strukturę budżetu federalnego B+R w 2004 roku.

Rysunek 3. Struktura wydatków federalnych na B+R


Źródło: opracowanie własne na podstawie Science and Engineering Indicators 2006, [03.06.2008]

Jak kształtuje się sytuacja innowacyjności w krajach europejskich (w tym także w Polsce)? Nawiązując do wspomnianego wcześniej dokumentu Komisji Europejskiej pt. Inwestycje w badania: plan działań dla Europy, precyzującego sposób dojścia do poziomu nakładów na badania i rozwój (B+R) równego 3 proc. PKB, warto podkreślić, iż polski rząd w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006, przyjętym przez Radę Ministrów w lutym 2003 roku, zaplanował wzrost nakładów na badania i rozwój (B+R) do 1,5 proc. PKB¹³ (do 2006 roku).

Ponieważ finansowanie działalności B+R ze środków budżetowych i pozabudżetowych na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat kształtowało się na bardzo niskim poziomie (finansowanie z budżetu państwa zmniejszyło się z 0,55 proc. PKB w 1994 roku do 0,34 proc. PKB w 2003 roku, a finansowanie pozabudżetowe kształtowało się w tym okresie na poziomie około 0,3 proc. PKB), należy zakładać, że Polska nie będzie w stanie osiągnąć poziomu 3 proc. PKB.

Analizując w szczególności kraje Europy Środkowo-Wschodniej, należy zwrócić uwagę na ich historycznie ukształtowaną politykę badawczą, która (poza znacznym niedoborem funduszy na B+R) odznacza się dużym udziałem badań podstawowych. Zatem w pewnym stopniu ogranicza to możliwość i łatwość realizacji (z reguły aplikacyjnych w swej naturze) projektów badawczych w obszarze ICT. Ponadto, jak pokazuje tabela 2. oraz rysunki 4. i 5., kraje Europy Środkowo-Wschodniej (z wyjątkiem Republiki Czeskiej) odznaczają się znacznie niższymi wydatkami na B+R (liczonymi jako procent PKB) niż kraje UE-15 (a nawet UE-25). Istotnie niższy niż w UE-15/UE-25 jest w tych państwach także udział przedsiębiorstw w finansowaniu działalności B+R. I w tym przypadku Czechy znacznie różnią się od pozostałych krajów regionu. Tym bardziej godną szczególnego przeanalizowania wydaje się polityka Czech w zakresie B+R czy - szerzej mówiąc - innowacyjności.

Tabela 2. Wydatki na B+R (jako procent PKB) oraz procentowy udział sektora przedsiębiorstw w wydatkach na B+R w latach 2000-2005 w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz wybranych krajach

		Wydatki na B+R					% udział sektora przedsiębiorstw w wydatkach na B+R
	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2000	2001	2002	2003	2004	2005
EU-25	1,86	1,89	1,9	1,9	1,86	bd	55,2	55,3	55,0	54,3	bd	bd
EU-15	1,91	1,94	1,95	1,95	1,92	bd	55,5	55,6	55,3	54,6	bd	bd
SE	bd	4,25	bd	3,95	3,7	bd	bd	71,5	bd	65,0	bd	bd
FI	3,38	3,38	3,43	3,48	3,51	3,47	70,2	70,8	69,5	70,0	69,3	bd
CH	2,57	bd	bd	bd	2,94	bd	69,1	bd	bd	bd	69,7	bd
IS	2,73	3,04	3,08	2,92	2,92	bd	bd	46,2	bd	43,9	bd	bd
DE	2,45	2,46	2,49	2,52	2,49	bd	66,0	65,7	65,5	66,3	67,1	bd
DK	2,24	2,39	2,51	2,56	2,48	bd	bd	61,4	bd	59,9	bd	bd
AT	1,91	2,04	2,12	2,2	2,24	2,35	41,8	41,8	44,6	45,2	46,0	45,7
FR	2,15	2,2	2,23	2,18	2,16	bd	52,5	54,2	52,1	50,8	bd	bd
BE	1,97	2,08	1,94	1,89	1,9	bd	62,4	63,4	59,4	60,3	bd	bd
UK	1,86	1,87	1,89	1,88	1,79	bd	48,3	46,9	46,1	43,9	bd	bd
NL	1,9	1,8	1,72	1,76	1,78	bd	51,4	51,9	50,0	51,1	bd	bd
LU	1,65	bd	bd	1,66	1,65	bd	90,7	bd	bd	80,4	bd	bd
NO	bd	1,6	1,67	1,73	1,61	bd	bd	51,6	bd	49,2	bd	bd
SI	1,43	1,55	1,52	1,32	1,45	bd	53,3	54,7	60,0	52,2	58,5	bd
CZ	1,23	1,22	1,22	1,26	1,27	bd	51,2	52,5	53,7	51,4	52,8	bd
HR	bd	bd	1,11	1,11	1,25	bd	bd	bd	45,7	42,1	43,0	bd
IE	1,13	1,1	1,1	1,16	1,2	bd	65,8	66,7	63,4	59,5	57,2	bd
ES	0,91	0,92	0,99	1,05	1,07	bd	49,7	47,2	48,9	48,4	48,0	bd
EE	0,62	0,73	0,75	0,82	0,91	bd	24,2	32,9	29,2	33,0	bd	bd
HU	0,79	0,94	1,01	0,94	0,89	bd	37,8	34,8	29,7	30,7	37,1	bd
LT	0,59	0,67	0,66	0,67	0,76	bd	31,6	37,1	27,9	16,7	bd	bd
PT	0,76	0,8	0,76	0,74	0,74	bd	27,0	31,5	31,6	31,7	bd	bd
MT	bd	bd	0,27	0,27	0,64	bd	bd	bd	18,6	bd	bd	bd
EL	bd	0,64	bd	0,61	0,57	bd	bd	33,0	bd	30,7	bd	bd
PL	0,64	0,62	0,56	0,54	0,56	bd	29,5	28,0	24,7	27,0	26,9	bd
SK	0,65	0,64	0,58	0,58	0,53	bd	54,4	56,1	53,6	45,1	38,3	bd
BG	0,52	0,47	0,49	0,5	0,51	bd	24,4	27,1	24,8	26,8	bd	bd
LV	0,44	0,41	0,42	0,38	0,42	bd	29,4	18,3	21,7	33,2	46,3	bd
RO	0,37	0,39	0,38	0,39	0,39	bd	49,0	47,6	41,6	45,4	44,0	bd
CY	0,25	0,26	0,31	0,35	0,37	bd	17,5	15,3	17,4	19,8	bd	bd
IT	1,05	1,09	1,13	1,11	bd	bd	bd	bd	bd	bd	bd	bd
TR	0,64	0,72	0,66	bd	bd	bd	42,9	44,9	41,3	bd	bd	bd
CN	0,9	0,95	1,07	1,13	1,23	bd	bd	bd	bd	bd	bd	bd
JP	3,05	3,13	3,18	3,2	bd	bd	72,4	73,0	73,9	74,5	bd	bd
RU	1,05	1,18	1,25	1,28	1,15	bd	32,9	33,6	33,1	30,8	31,4	bd
US	2,73	2,74	2,64	2,67	2,66	bd	68,6	66,6	64,6	61,4	bd	bd

Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat

Rysunek 4. Udział wydatków na B+R w PKB w wybranych krajach Europy Środkowo - Wschodniej


Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat

Rysunek 5. Odsetek przedsiębiorstw (w nowych krajach członkowskich i krajach kandydujących do UE) prowadzących działalność innowacyjną


Źródło: Science and Technology, [w:] Statistics in Focus, Eurostat, 12/2004

Tabela 3. Wydatki na B+R w krajach UE według sektorów działalności (2003 rok)

Źródło: Science and Technology [w:] Statistics in Focus, Eurostat, 6/2006

Analizując dane, jakie prezentuje tabela 3., warto zwrócić uwagę, iż w wartościach bezwzględnych wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej szczególnie wysokie nakłady na działalność badawczo-rozwojową w roku 2003 przeznaczyła Republika Czeska. Należy podkreślić, iż prezentowane zestawienie uwzględnia jedynie wydatki ponoszone przez przedsiębiorstwa. Oznacza to, że kilkakrotnie mniejsze pod względem liczby przedsiębiorstw Czechy alokowały na działalność B+R blisko trzykrotnie większe środki niż Polska, przy czym około połowę środków przeznaczyły przedsiębiorstwa z sektora wytwórczego, zaś ok. 1/3 przedsiębiorstwa usługowe. Z kolei na Węgrzech proporcje te zbliżone są do sytuacji obserwowanej dla Polski (przy czym należy zauważyć, że ogólne wydatki przedsiębiorstw na Węgrzech zbliżone są do wydatków przedsiębiorstw polskich, pamiętając jednak o różnicy w liczbie przedsiębiorstw) - wydatki na B+R w sektorze usług stanowią jedynie około 1/5-1/6 ogółu wydatków B+R, zaś połowa z nich lokowana jest w sektorze wytwórczym.

Ciekawa sytuacja rysuje się też w przypadku Słowacji - tu bowiem blisko 2/3 wydatków na B+R alokowanych jest w sektorze usługowym. Ogólne wydatki na B+R są tu wprawdzie blisko trzykrotnie niższe niż w Polsce, jednakże usługi przeznaczają o około 6 mln euro więcej na B+R niż analogiczne przedsiębiorstwa w Polsce. Jak pokazuje rysunek 6., poziom innowacyjności Polski znacząco odbiega od poziomu najlepszych krajów w regionie. Bez wątpienia liderem innowacyjności wśród krajów naszego regionu jest Estonia. Kolejnym zaś krajem z analizowanego regionu są Czechy.

Rysunek 6. Indeks innowacyjności w krajach Unii Europejskiej i aplikujących
(2004 rok)

Źródło: Analysis Of The Existing State of Research And Development In The Czech Republic And The Comparison Of The Situation Abroad, 2005

Warto przyjrzeć się bliżej Czechom, zwłaszcza, że - jak zostało przedstawione w dalszej części opracowania - jeden z regionów tego kraju (praski) odznacza się wysokim, w porównaniu z regionami innych krajów, odsetkiem nakładów na B+R.

Ogółem nakłady te (w 2003 roku) w Czechach stanowią około 1,3 proc. PKB (jest to wprawdzie mniejsza część PKB niż wynosi średnia dla UE-15 - 1,9 proc., niemniej, w porównaniu do nakładów w Polsce, wciąż wydaje się być dość dużym odsetkiem). Władze czeskie dostrzegają jednak problem nie tylko w wysokości nakładów na B+R, ale przede wszystkim w ich strukturze, zwłaszcza, jeśli weźmie się pod uwagę strukturę wydatków publicznych na B+R. Wsparcie publiczne dla B+R alokowane jest w Czechach przede wszystkim w aktywności i badania o niewielkich możliwościach aplikacyjnych (granty na badania podstawowe, instytucjonalne wsparcie badawczej działalności uniwersytetów)¹⁴.

Kształtując swą politykę innowacyjną, władze Republiki Czeskiej zwracają uwagę na dwie zasadnicze kwestie:

• preferowanymi projektami badawczymi mają być te, w których uczestniczą zarówno badacze (autorzy koncepcji), jak i przedstawiciele przyszłych potencjalnych implementatorów efektów prowadzonych badań. Ponadto, przy selekcji dofinansowywanych przez państwo projektów badawczych brany jest pod uwagę także ich potencjalny wkład w dorobek światowy;
• przykładana jest coraz większa waga do wspierania tworzenia się klastrów - traktowane są one jako mechanizm facylitujący współpracę między lokalnymi firmami, instytucjami akademickimi oraz przedstawicielami lokalnych władz i mają na celu wzmocnienie kompetencji oraz przewagi konkurencyjnej, a także podniesienie innowacyjności Czech w wybranych obszarach. Klastry są m.in. silnie reprezentowane w regionie praskim (omawianym poniżej).

Jak pokazują dane Eurostat¹⁵, wśród poszczególnych regionów krajów Europy Środkowo-Wschodniej, na szczególną uwagę zasługuje region praski. Odznacza się on niespotykanym odsetkiem nakładów na B+R w ogólnej wartości PKB regionu (przekraczającym 2,9 proc.), dorównując tym samym najlepiej rozwiniętym pod tym względem regionom krajów Europy Zachodniej. Zasadne wydaje się zatem dokładne przeanalizowanie polityki tego regionu w zakresie działalności badawczo-rozwojowej oraz modelu komercjalizacji efektów badań. Polityka innowacyjna regionu praskiego zawarta została w dokumencie Regional Innovation Strategy for Prague Region i wydaje się być konsekwentnie wdrażana, o czym świadczą kolejne inicjatywy biznesowe.

Jej autorzy postawili sobie za cel rozwój odpowiedniego środowiska, umożliwiającego współpracę i efektywny transfer wiedzy między jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami, podkreślając szczególną rolę małych i średnich przedsiębiorstw w komercjalizacji efektów nauki. Strategia ta obejmuje następujące działania:

• utworzenie Regionalnej Rady Innowacji,
• zorganizowanie Praskiego inkubatora biznesowego,
• rozwój Centrum Transferu Technologii przy Czeskiej Akademii Nauk,
• rozwój Centrum Transferu Wiedzy i Technologii przy Uniwersytecie Karola w Pradze,
• stworzenie strony internetowej poświęconej innowacyjności i innowacjom,
• ustanowienie klastrów sektorowych,
• stworzenie centrum szkoleniowego,
• ciągłe monitorowanie i prognozy trendów technologicznych oraz sektorowych w regionie,
• uaktualnienie dokumentów strategicznych,
• monitorowanie i benchmarking innowacji w regionie,
• uczestnictwo Pragi w narodowym systemie wspierania innowacji oraz MSP,
• wprowadzenie internetu do miejskich bibliotek publicznych,
• system szkoleń informacyjnych dla MSP,
• międzyregionalna współpraca pomiędzy partnerami projektu BRIS (Bohemian Region Innovation Strategy).

Finansowanie innowacyjności w Polsce

W zależności od fazy rozwoju przedsięwzięcia, wykorzystywane są różne formy finansowania. W fazie przedkomercyjnej główną rolę odgrywają fundusze badawczo-rozwojowe oraz środki publiczne. „Start-upy” posiłkują się najczęściej finansowaniem wewnętrznym (często są to de facto także środki pożyczone od rodziny i przyjaciół) lub szczególnym, dedykowanym finansowaniem zewnętrznym pochodzącym często ze środków publicznych (wspierających rozwój przedsiębiorczości) lub ze środków od „aniołów biznesu”. W pierwszym okresie funkcjonowania młode przedsiębiorstwa mogą też liczyć na zasilenie finansowe pochodzące z funduszy typu venture capital, private equity, mezzanine. Dopiero stabilne, rozwijające swą działalność firmy, o odpowiednim, udokumentowanym standingu finansowym mogą liczyć na pozyskanie kapitału z giełd papierów wartościowych czy z banków.

Rysunek 7. Problemy z finansowaniem przedsięwzięcia biznesowego w kolejnych jego stadiach

Źródło: Vesa Vanhanen, Financing innovation and grown [prezentacja], Directorate-General for Enterprise and Industry Financing SMEs, entrepreneurs and innovators, Komisja Europejska

W Polsce utrzymuje się stosunkowo wysoki udział środków z budżetu państwa w wydatkach ogółem na B+R. Są to proporcje niekorzystne, w szczególności, jeśli się uwzględni fakt, że wydatki podmiotów gospodarczych w strukturze nakładów na B+R są najniższe od roku 1996. Wysoki udział finansowania budżetowego jest typowy dla krajów słabiej rozwiniętych o niższym poziomie PKB per capita. W krajach wysoko rozwiniętych działalność B+R jest finansowana w przeważającej mierze ze środków niepublicznych, głównie przez podmioty gospodarcze. W krajach UE-25 średni udział środków budżetowych w nakładach na B+R wynosi ogółem 34 proc., a Polska, w której dominuje finansowanie budżetowe, z prawie 65 proc. udziałem środków publicznych (dane z 2001 roku) plasowała się na drugim miejscu wśród krajów UE-25 (za Cyprem).

Proporcje między wydatkami na badania naukowe i prace rozwojowe różnią się pomiędzy krajami. W Polsce w ostatnich latach ponad 35 proc. ogólnej kwoty wydatków bieżących (bez inwestycji) na B+R przeznaczono na prace rozwojowe. Z kolei na badania podstawowe i stosowane, które finansuje się w znacznej mierze ze środków budżetu państwa - odpowiednio 39 i 26 proc., aczkolwiek proporcje te kształtowały się różnie w ostatnich latach. W innych krajach, jak np. we Francji czy w Norwegii ok. 50 proc. nakładów bieżących przypadało na prace rozwojowe, niski zaś był udział badań podstawowych (ok. 20 proc.). Polska, obok Czech, należy do krajów o najwyższym udziale badań podstawowych w strukturze nakładów bieżących na działalność B+R - co jest cechą charakterystyczną dla krajów słabiej rozwiniętych, w których działalność B+R jest finansowana w znacznej mierze ze środków budżetu państwa. Na ogół w krajach wysoko rozwiniętych udział nakładów na badania podstawowe nie przekracza średnio dwudziestu kilku procent¹⁶.

Dominującą pozycję w strukturze nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle w Polsce stanowią nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z wprowadzanymi innowacjami. Znacznie mniejszy niż w krajach rozwiniętych jest natomiast udział w tych nakładach środków wydatkowanych na działalność B+R - 11,5 proc., stanowiących jedno z najistotniejszych źródeł innowacji¹⁷.

Głównym źródłem finansowania działalności innowacyjnej w przemyśle w Polsce, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, były środki własne przedsiębiorstw. W krajach charakteryzujących się wysokim poziomem innowacyjności przemysłu większa część środków pochodziła ze źródeł zewnętrznych (kredyty bankowe, venture capital, rządowe programy wspierania działalności B+R i innowacyjnej).

Wprowadzona w życie w 2005 roku Ustawa o zasadach finansowania nauki¹⁸ przewiduje zmianę systemu finansowania nauki w Polsce oraz wprowadzenie takich rozwiązań organizacyjno-prawnych, które mają na celu zwiększenie nacisku na prowadzenie badań stosowanych i prac rozwojowych oraz kształtowanie aktywnej polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa. Najważniejszym jego elementem jest:

• utworzenie Rady Nauki i wzmocnienie pozycji ministra odpowiedzialnego za naukę w systemie finansowania badań,
• stworzenie ram organizacyjno-prawnych dla efektywnego planowania i ustalania priorytetów naukowych,
• powołanie nowych instrumentów prawnych, w tym nowych rodzajów projektów badawczych nakierowanych na gospodarcze wykorzystanie rezultatów oraz przedsięwzięć i programów wspierających potencjał badawczy kraju i jego powiązania z gospodarką.

Ustawa zakłada wprowadzenie nowych rodzajów projektów badawczych. Będą to projekty rozwojowe, których celem jest wykonanie zadania badawczego (badań stosowanych lub prac rozwojowych), stanowiącego podstawę do zastosowań praktycznych. Projekty rozwojowe będą ukierunkowane na wykorzystanie ich wyników w praktyce gospodarczej, zwłaszcza w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw nie dysponujących kapitałem pozwalającym na prowadzenie intensywnej działalności B+R.

Mając na uwadze fakt, iż innowacyjne przedsięwzięcia, stanowiące komercjalizację efektów prowadzonych wcześniej badań, realizowane są najczęściej poprzez mikroprzedsiębiorstwa, warto również przyjrzeć się możliwościom finansowania tego typu przedsiębiorstw.

Wybór konkretnego źródła finansowania zależy od formy działania przedsiębiorstwa, stopnia jego rozwoju, czy też pożądanej struktury kosztów kapitału. Największe zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania mają firmy znajdujące się w okresie rozwoju, jak i rozpoczynające działalność gospodarczą. Pierwszym i w zasadzie najpowszechniejszym źródłem finansowania firm mógłby być kredyt lub pożyczka bankowa. Jednak przedsiębiorstwa napotykają zwykle na duże trudności w pozyskaniu zewnętrznych źródeł finansowania, w szczególności w zakresie pozyskania kredytów bankowych. W obecnych realiach dużo łatwiej małej lub rozpoczynającej działalność firmie pozyskać środki poprzez leasing, pomimo że koszt leasingu jest zwykle wyższy od kosztu kredytu. Inną formą finansowania są również mikropożyczki oferowane przez fundusze pożyczkowe. Praktyka gospodarcza dostarcza jednak argumentów wskazujących, że wykorzystanie tych źródeł finansowania jest znikome. Dotyczy to również kredytów bankowych, na które przedsiębiorcy zgłaszają największy i ciągle niezaspokojony popyt.

Banki komercyjne, które miały być motorem przedsiębiorczości, obawiają się sektora mikroprzedsiębiorstw. W efekcie przedsiębiorstwa tego typu w zdecydowanej większości finansują działalność bieżącą i inwestycyjną ze środków własnych¹⁹.

Rysunek 8. Źródła finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej mikroprzedsiębiorstw

Źródło: „Audyt Bankowości Segmentu Mikroprzedsiębiorstw”, Pentor 2005, www.pentor.pl, [04.06.2008]

Jednak wart odnotowania jest wysiłek ustawodawcy, mający na celu wsparcie innowacyjnych przedsięwzięć odpowiednim instrumentarium prawnym. W 2005 roku została bowiem uchwalona Ustawa o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej²⁰, która przewiduje m.in.:

• stworzenie nowego instrumentu finansowego w postaci kredytu technologicznego,
• nadawanie statusu centrów badawczo-rozwojowych (CBR),
• zmiany w prawie podatkowym oraz
• rozszerzenie zadań Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

Ustawa stwarza możliwość udzielenia kredytu technologicznego przedsiębiorcom na inwestycje polegające na zastosowaniu nowej technologii, zarówno własnej, jak i nabytej oraz uruchomieniu produkcji nowych wyrobów lub modernizacji wyrobów produkowanych w oparciu o tę technologię. Przedsiębiorcy sprzedającemu towary lub usługi, na których opracowanie zaciągnął kredyt, przysługuje umorzenie części kredytu²¹.

Drugim instrumentem zawartym w projekcie ustawy jest możliwość uzyskania przez przedsiębiorców prowadzących działalność innowacyjną statusu centrum badawczo-rozwojowego (CBR). Celem nadania przedsiębiorcom statusu CBR jest rozwój prywatnego sektora badawczo-rozwojowego oraz wzrost popytu na usługi B+R przez powiązanie statusu CBR z zachętami podatkowymi. Podstawowym kryterium nadawania statusu CBR jest osiąganie przez przedsiębiorcę co najmniej 50 proc. przychodów ze sprzedaży wytworzonych przez siebie wyników badań lub prac rozwojowych. Po otrzymaniu takiego statusu przedsiębiorca jest zwolniony z podatku dochodowego od dochodów uzyskiwanych z tytułu prowadzenia badań lub prac rozwojowych, podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego - od nieruchomości wykorzystywanych do prowadzenia badań lub prac rozwojowych oraz niektórych opłat. Nadawany przez Ministra Gospodarki i Pracy status CBR zastąpi dotychczasowo nadawany status jednostki badawczo-rozwojowej (na podstawie Ustawy z dnia 25 lipca 1985 roku o jednostkach badawczo-rozwojowych)²².

Wśród dostępnych źródeł finansowania należy zwrócić uwagę na całe spektrum działań i programów oferowanych w ramach 7. Programu Ramowego. Generalnie jest to finansowanie przeznaczone na wsparcie działalności badawczo-rozwojowej, niemniej wielkość środków zaplanowanych na lata 2007-2013 pozwala racjonalnie myśleć o dużych przedsięwzięciach, które w perspektywie kilku lat mogą zostać skomercjalizowane.

Na całość badań w ramach 7. Programu Ramowego Komisja Europejska przeznaczyła 54,5 mld euro (co daje prawie 8 mld euro rocznie), czyli o 40 proc. więcej niż w 6. Programie Ramowym. Nowością jest też przywiązanie szczególnej wagi do wspierania młodych naukowców oraz wprowadzenie programu IDEE, którego celem jest finansowanie badań innowacyjnych i przełomowych. Na jego realizację ERC przeznacza 14 proc. ogólnego budżetu 7. PR, czyli ponad jeden mld euro rocznie. W 7. PR istnieją dwa typy grantów - dla młodych naukowców (1/3 całego budżetu 7. PR) i dla pozostałych uczonych (2/3 budżetu). Corocznie dla każdej z tych grup realizowany będzie jeden konkurs. Natomiast 45 proc. dostępnych środków przypadnie na badania z dziedziny nauk ścisłych, 40 proc. na nauki o życiu, a pozostałe 15 proc. na nauki społeczne i humanistyczne. Jedna osoba będzie mogła realizować maksymalnie jeden projekt.

„Inicjatywa Technologiczna” - 300 mln złotych na projekty badawcze (w sumie 2 proc. PKB)

Inicjatywa Technologiczna jest nowym programem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ukierunkowanym na rozwój nowych produktów i technologii w oparciu o polskie osiągnięcia naukowo-techniczne.

Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o dofinansowanie projektów badawczych, których wyniki zostaną przez nich wykorzystane w przemyśle. Program Inicjatywa Technologiczna przewiduje, że przedsiębiorstwa lub instytucje naukowe, które ściśle współpracują z przemysłem, będą mogły ubiegać się o dofinansowanie projektów badawczych oraz o środki na wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych do produkcji. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego może w tym roku wydać na ten cel nawet do 300 mln złotych.

Wnioski na przyszłość

Polska pozostaje wciąż bardzo atrakcyjnym krajem dla inwestorów, jak pokazuje najnowszy raport atrakcyjności inwestycyjnej przygotowany przez Ernst & Young²³. Jednak wskazuje on również na konieczność przeprowadzenia kilku reform, które uczynią nasz region jeszcze bardziej atrakcyjnym dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych:

• uelastycznienie rynku pracy,
• unowocześnienie i uproszczenie przepisów prawnych,
• ułatwienia dla inwestycji w ośrodki badawczo-rozwojowe.

Inwestycje w ośrodki badawcze wydają się być szczególnie istotne także z punktu widzenia innowacyjności w Polsce. Analizy przeprowadzone przez autorki wskazują bowiem, że finansowanie rozwoju innowacji, zwłaszcza w ich fazie przedkomercjalizacyjnej, jest jednym z największych ograniczeń dalszego ich rozwoju w naszym kraju. Wprawdzie zarówno władze, jak i sami przedsiębiorcy powoli podejmują pewne działania zmierzające do zniwelowania tej bariery, jednak dostęp do kapitału pozostaje w Polsce - w szczególności w odniesieniu do sektora MSP - jednym z ważniejszych problemów.

Przeprowadzone przez Milken Institute badania nad dostępnością kapitału (Capital Access Index) dla MSP w krajach UE pokazują, że jest on najłatwiej dostępny dla przedsiębiorstw brytyjskich. Polska na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej pozostaje w tym zestawieniu na końcu (rysunek 9). Nie bez powodu dane te przytaczane są jako podsumowanie - to małe i średnie firmy są głównymi podmiotami determinującymi innowacyjny potencjał regionu. MSP odpowiedzialne są za dużą ilość innowacji prowadzących do nowych, wysokiej jakości produktów czy usług (nawet jeśli duże przedsiębiorstwa przejmują produkcję i wprowadzanie tych innowacji na rynek - na wielką skalę), dlatego np. Komisja Europejska zachęca MSP w całej Europie do innowacji²⁴.

Rysunek 9. Capital Access Index

Źródło: Milken Institute, 2005

Bibliografia

• B. van Beuzekom, A. Arundel, OECD Biotechnology Statistics - 2006, OECD 2006, http://www.oecd.org/dataoecd/51/59/36760212.pdf
• B. Maślanka, System innowacji Polski w kontekście Strategii Lizbońskiej, [w:] E. Okoń-Horodyńska, S. Pangsy-Kania (red), Innowacyjność w budowaniu gospodarki wiedzy w Polsce, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007.
• Ernst & Young , Wanted: A Renewable Europe, 2007, www.ey.com.pl.
• Europejski portal dla MSP, http://ec.europa.eu/enterprise/sme/innovation_pl.htm.
• National Innovation Policy of The Czech Republic For 2005-2010, Praga 2005.
• National Science Board, Science and Engineering Indicators 2006, National Science Foundation, 2006, http://www.nsf.gov/statistics/seind06/pdfstart.htm.
• Finansowanie rozwoju mikrofirm - czy przedsiębiorcy mogą liczyć na banki?, Pentor 2005, www.pentor.pl.
• Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2020 roku, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004.
• Science and Technology, [w:] Statistics in Focus, Eurostat, 6/2006.
• Ustawa o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej z dnia 29 lipca 2005 roku (Dz.U. z 2005 r., nr 179, poz. 1484) zmieniona w 2006 roku Ustawą z dnia 12 maja 2006 roku o zmianie ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2006 r., nr 107, poz. 723).
• Ustawa o zasadach finansowania nauki z dnia 10 września 2004 roku.
• V. Vanhanen, Financing innovation and grown [prezentacja], Directorate-General for Enterprise and Industry Financing SMEs, entrepreneurs and innovators, European Commission.
• Założenia polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa do 2020 roku, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004.