Wprowadzenie

Niniejszy artykuł opisuje organizację procesu nauczania z wykorzystaniem e-learningu w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. W pracy zostały omówione poszczególne aspekty związane z przygotowaniem i prowadzeniem zajęć w formie elektronicznej. Autor przedstawia również wyniki badań opinii studentów odnośnie tej formy kształcenia. Mogą one stanowić podstawę do wyciągania wniosków i prowadzenia dyskusji odnośnie efektywności i odbioru e-learningu.

Model kształcenia w WSIiZ

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie od początku swojego istnienia dąży do stosowania coraz bardziej nowoczesnych rozwiązań informatycznych, które w znacznej mierze przyczyniają się do podnoszenia poziomu kształcenia¹.

Zgodnie z przyjętą na uczelni strategią od 2002 roku funkcjonuje tam blended learning. Obecnie około 30 proc. wszystkich zajęć dydaktycznych prowadzonych jest w formie elektronicznej. W każdym semestrze na wszystkich kierunkach studiów wykorzystywanych jest średnio 190 różnych kursów internetowych.

Powszechne wykorzystanie e-learningu wymusza konieczność zaangażowania wszystkich pracowników dydaktycznych oraz zapewnienia odpowiedniego personelu odpowiedzialnego za jego organizację. Powołany w tym celu Zespół ds. e-learningu stanowi jednostkę działającą w ramach Centrum Edukacji Międzynarodowej i Internetowej WSIiZ. Zasadniczym celem działania zespołu jest koordynowanie działań związanych z wykorzystaniem e-learningu, przygotowaniem i dystrybucją kursów oraz wdrażaniem innowacji technologicznych w nauczaniu dla studentów polskich i zagranicznych kształcących się w WSIiZ.

Wykorzystywane rozwiązania informatyczne

Początkowo do e-learningu stosowane były własne rozwiązania informatyczne. Wzrost stawianych wymagań oraz rosnąca liczba kursów i studentów wymusiły zmianę oprogramowania. Obecnie w procesie dydaktycznym wykorzystywana jest platforma e-learningowa WBTServer Enterprise firmy 4system. Jest to system LMS charakteryzujący się m.in. zgodnością ze standardami SCROM i AICC, szyfrowaniem za pomocą protokołu SSL i nieograniczoną liczbą szkoleń i użytkowników w systemie.

Do przygotowania kursów stosuje się, w zależności od potrzeb, wiele rodzajów oprogramowania, w tym do tworzenia animacji - Adobe Flash, do obróbki zdjęć i ilustracji - Adobe Photoshop, do generowania nagrań dźwiękowych - Expressivo, do tworzenia schematów i diagramów - Microsoft Visio oraz Camtasia Studio do generowania zrzutów ekranu i tworzenia filmów instruktarzowych. Poszczególne elementy składane są razem w kurs e-learningowy w programie WBTExpress.

Przygotowanie i dystrybucja kursów dla studentów

Wszystkie czynności związane z opracowywaniem nowych i aktualizacją istniejących kursów internetowych koordynowane są przez Zespół ds. e-learningu. Członkowie Zespołu odpowiadają również za techniczne przygotowanie kursów na podstawie otrzymanych materiałów oraz późniejsze wprowadzanie wszystkich zgłoszonych uwag i poprawek. Za treści dydaktyczne zawarte w poszczególnych kursach odpowiadają ich autorzy. Ich zadaniem jest cykliczne przeprowadzanie aktualizacji treści kursów, która może wynikać m.in. ze zmiany obowiązujących tematów w ramach danego przedmiotu, rozszerzenia wymaganej liczby godzin dydaktycznych, jaką dany kurs obejmuje, zmian prawa, postępu technologicznego lub sytuacji gospodarczej.

Po zakończeniu prac nad wymaganymi w danym semestrze kursami dla każdego studenta generowany jest ich indywidualny zestaw, w zależności od kierunku, wybranej specjalności bądź specjalizacji studiów. Dystrybucja kursów odbywa się na dwa sposoby. Dostęp do kursów zapewniany jest poprzez platformę e-learningową uczelni, która daje możliwość komunikacji synchronicznej i asynchronicznej między studentami oraz prowadzącym zajęcia. Każdy student otrzymuje także płytę CD z zestawem kursów wykorzystywanych w danym semestrze. Umożliwia to naukę off-line, bez konieczności posiadania szybkiego łącza internetowego.

Przebieg zajęć i weryfikacja zdobytej wiedzy

Nauczanie każdego przedmiotu z wykorzystaniem e-learningu odbywa się w ściśle określony sposób, pod nadzorem prowadzącego zajęcia dydaktyka. W ramach zajęć organizowane są konsultacje zarówno w tradycyjnej, jak również elektronicznej formie. Do synchronicznej komunikacji wykorzystywany jest czat, poprzez który studenci, w ściśle określonych terminach, mogą na żywo kontaktować się ze sobą oraz prowadzącym. Natomiast do asynchronicznej komunikacji służy akademickie forum dyskusyjne, na którym studenci mogą prowadzić polemiki, zamieszczać swoje pytania związane z przedmiotem, rozwiązania zadań i odpowiedzi na pytania zadane przez prowadzącego oraz wgrywać przygotowane projekty zaliczeniowe. Należy zaznaczyć, iż prowadzący może moderować swoje grupy oraz sprawdzać statystyki aktywności poszczególnych studentów.

Po zakończeniu okresu konsultacji i upływie terminu na opanowanie treści kursu studenci przystępują do zaliczenia. W zależności od wymagań prowadzącego i specyfiki przedmiotu wiedza weryfikowana może być na różne sposoby. Jednym z nich jest tradycyjne kolokwium zaliczeniowe. Zdarza się również, iż (zamiast osobnego zaliczenia) pytania dotyczące treści kursu dodawane są do egzaminu z danego przedmiotu. Zaliczenie odbywać się może także poprzez przygotowanie, w oparciu o kurs internetowy, projektu lub rozwiązania przedstawionych przez prowadzącego zadań czy problemów.

Opinie studentów WSIiZ odnośnie e-learningu

W okresie od października 2007 roku do marca 2008 roku autor niniejszego opracowania przeprowadził badania, których celem było rozpoznanie umiejętności i wiedzy studentów WSIiZ związanych z obsługą komputera i internetu, zbadanie preferencji studentów co do poszczególnych form kształcenia, określenie jak odbierane są wykorzystane na uczelni formy kształcenia oraz poznanie opinii odnośnie wprowadzenia egzaminów w formie elektronicznej. Dla realizacji powyższych celów i znalezienia odpowiedzi na zadane pytania przygotowano kwestionariusz ankietowy. Badaniem objęto losowo wybraną grupę 414 studentów studiów stacjonarnych, jak i niestacjonarnych.

Analizując wykorzystanie e-learningu przez studentów WSIiZ, należy stwierdzić, iż poszczególne osoby są bardzo dobrze przygotowane do korzystania z tej formy zdobywania wiedzy. Dużą rolę odgrywają szkolenia prowadzone dla studentów pierwszego roku, dotyczące wszystkich zagadnień związanych ze zdalnym nauczaniem. Wśród ankietowanych dominowały osoby studiujące na trzecim i czwartym roku studiów. Oznacza to, iż poszczególni studenci korzystali już przynajmniej z kilkunastu kursów internetowych i dlatego są dobrze zorientowani odnośnie dobrych i złych stron tej formy kształcenia.

Wykres 1. Zalety e-learningu według stopnia ich ważności


Źródło: opracowanie własne
Największą wskazaną zaletą e-learningu, według studentów (26 proc. wskazań), jest oszczędność czasu. Oznacza to, iż doceniają oni fakt ograniczenia liczby godzin zajęć tradycyjnych oraz zaoszczędzenia czasu na dojazdy. Drugą z najczęściej wymienianych zalet jest indywidualizacja procesu kształcenia (24,3 proc. odpowiedzi). Respondenci docenili możliwość samodzielnego ustalania zarówno miejsca i czasu nauczania, jak również tempa i intensywności nauki. Kolejną zaletą (22 proc. wszystkich głosów) jest dostęp do baz wiedzy, szkoleń i innych przydatnych informacji. Studenci są bardzo zadowoleni z umieszczania w kursach dodatkowych materiałów dla osób zainteresowanych danym tematem. Umożliwia to samodzielne poszerzanie wiedzy i uzyskiwanie informacji znacznie wykraczających poza wymagane treści programowe. Spośród wymienianych zalet e-learningu najmniejsze poparcie mają: oszczędność kosztów nauki (14,7 proc.) oraz brak konieczności sporządzania notatek (12,9 proc.).

Wykres 2. Wady e-learningu według stopnia ich ważności


Źródło: opracowanie własne
W kolejnym pytaniu, dotyczącym wad e-learningu, większość studentów zwróciła uwagę na trudności związane z komunikacją i wymianą doświadczeń. Brak możliwości bezpośredniego kontaktu z prowadzącym wskazało 26,5 proc. respondentów, a 21,9 proc. odpowiedzi dotyczyło węższego zakresu interakcji pomiędzy studentami. W celu rozwiązania tego problemu do każdego kursu internetowego uczelnia wprowadziła fora dyskusyjne i czat umożliwiający komunikację synchroniczną.

Drugą z wymienianych wad jest problem z wewnętrzną motywacją i samodyscypliną (23,5 proc. wskazań). Oznacza to, że samodzielne ustalanie tempa, czasu i miejsca nauki może być trudne dla niektórych uczestników. Osoby te preferują odgórnie narzucone ramy kształcenia. Na uwagę zasługuje również fakt, iż dla większości osób konieczność posiadania odpowiedniego sprzętu i oprogramowania oraz umiejętność korzystania z niego nie stanowi problemu.

Wykres 3. Preferencje odnośnie trybu edukacji elektronicznej


Źródło: opracowanie własne
Nauczanie elektroniczne oraz komunikacja mogą być prowadzone zarówno w formie synchronicznej, jak i asynchronicznej. Wymóg zapewnienia obu tych form narzuca Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 września 2007 roku w sprawie warunków, jakie muszą zostać spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Szkolenia asynchroniczne nie narzucają terminów i tempa kształcenia. Posiadają one mechanizmy kontroli i oceny prowadzonych zajęć przez instruktora kierującego kursem. Umożliwiają naukę i kontakt w dowolnym, dogodnym czasie. Z tym typem szkoleń najczęściej utożsamiany jest właśnie e-learning. Z kolei szkolenia synchroniczne to szkolenia prowadzone w czasie rzeczywistym przez instruktora. Ten rodzaj szkoleń przeprowadza się poprzez sieć komputerową z wykorzystaniem takich technik, jak telekonferencja, czat, wideokonferencja czy przekaz audio. Niektóre systemy do szkoleń synchronicznych wykorzystują także tablicę wirtualną czy narzędzia do pracy grupowej i współdzielenia zasobów. Ten typ szkoleń jest najbardziej wymagający technologicznie i organizacyjnie. Na pytanie dotyczące preferencji odnośnie trybu edukacji elektronicznej aż 2/3 studentów wybrało tryb asynchroniczny jako bardziej dogodny.

Wykres 4. Preferencje dotyczące form komunikacji z prowadzącym i innymi studentami


Źródło: opracowanie własne
Określone w poprzednim punkcie preferencje, dotyczące trybu komunikacji i szkoleń, zostały potwierdzone w odpowiedziach na kolejne pytanie, odnoszące się do wyboru form komunikacji z prowadzącym i innymi studentami. Zdecydowana większość wybrała metody niewymagające jednoczesnego uczestnictwa online, takie jak poczta elektroniczna (27,5 proc. odpowiedzi) oraz forum dyskusyjne (20,5 proc. wskazań). Należy zaznaczyć, iż formy te często ustępują jednak tradycyjnej formie komunikacji, jaką jest kontakt bezpośredni, który preferuje ponad 1/3 respondentów. Z kolei wszystkie elektroniczne formy synchroniczne nie przekraczają łącznie 13 proc. odpowiedzi. Ankietowani zwrócili uwagę na trudności w ustalaniu terminów spotkań w tym trybie oraz ograniczenia odnośnie ich liczby.

Wykres 5. Preferencje dotyczące sposobu dystrybucji kursów internetowych


Źródło: opracowanie własne
Kolejnym aspektem prowadzonych badań było poznanie preferencji odnośnie udostępniania kursów internetowych. Studenci WSIiZ na początku każdego semestru otrzymują pełne wersje kursów na płytach CD. Dostęp do kursów zapewniany jest również dzięki platformie e-learningowej uczelni. Należy zaznaczyć, iż podczas korzystania przez studentów z kursów online w bazie danych zapisywane są wszelkie informacje dotyczące m.in. logowań, czasu spędzonego na poszczególnych stronach kursów oraz wyniki wykonanych testów sprawdzających wiedzę, co może być jednym z elementów branych pod uwagę przy zaliczeniu przedmiotu. Wśród respondentów zdecydowana większość (62 proc. osób) wybrała płyty CD jako podstawową formę dystrybuowania, podkreślając przede wszystkim wygodę korzystania z kursów oraz uniezależnienie się od dostępu do internetu i szybkości łącza. Dla części osób (14 proc.), którym narzucono korzystanie z kursów online, wybraną metodą był dostęp dwutorowy. Uczestnik korzystał z zasobów lokalnych na danym komputerze, co umożliwiało naukę przy wolnym łączu internetowym. Natomiast pełny dostęp preferowały osoby (co czwarta) posiadające łącza o dużej przepustowości.

Wykres 6. Ocena poziomu merytorycznego, atrakcyjności i dystrybucji kursów


Źródło: opracowanie własne
Ważne informacje odnośnie oceny e-learningu przynoszą kolejne pytania dotyczące poziomu merytorycznego, atrakcyjności kursów oraz organizacji i sposobu ich dystrybucji. Zdecydowana większość studentów bardzo dobrze i raczej dobrze ocenia przygotowanie kursów oraz ich udostępnianie. Pozytywne odpowiedzi w każdej z tych kategorii przekraczają 70 proc., co oznacza, iż przyjęte procedury dotyczące e-learningu na uczelni są właściwe i przynoszą satysfakcję studentom korzystającym z tej formy kształcenia.

Wykres 7. Wpływ e-learningu na wizerunek uczelni


Źródło: opracowanie własne
Ostatnie pytanie przeprowadzonych badań dotyczyło wpływu e-learningu na wizerunek uczelni. Większość osób uważa, iż można mówić o takiej zależności i że jest to wpływ pozytywny (58 proc. odpowiedzi). Jedynie 4 proc. ankietowanych jest przeciwnego zdania. Pozostałe 38 proc. studentów odpowiedziało, iż nie dostrzega zależności pomiędzy wykorzystaniem e-learningu a wizerunkiem uczelni.

Podsumowanie

Analiza przedstawionych wyników badań pozwala stwierdzić, iż studenci WSIiZ są zadowoleni z przyjętych rozwiązań - zarówno jeśli chodzi o przygotowanie i dystrybucję kursów internetowych, jak również o oferowane metody komunikacji z prowadzącym i innymi uczestnikami zajęć. Jednocześnie zdecydowana większość ankietowanych osób uważa, że wprowadzenie e-learningu pozytywnie wpływa na postrzeganie uczelni.

Omówione zagadnienia wskazują, iż e-learning może stanowić cenne uzupełnienie i wzbogacenie dotychczasowych, tradycyjnych metod kształcenia. Potwierdzeniem tego faktu mogą być coraz bardziej liczne przykłady polskich uczelni wdrażających nauczanie elektroniczne.