Wstęp

W lutym 2003 r. w Zakładzie Dydaktyki Historii UMCS w Lublinie rozpoczęto realizację eksperymentu dydaktycznego polegającego na wdrożeniu e-learningowego wspomagania humanistycznych studiów dziennych. Studenci historii oraz historyczno-filozoficznych studiów europejskich, którzy wybrali specjalizację nauczycielską, studiują dydaktykę historii, uczestnicząc w tradycyjnych zajęciach oraz dodatkowo wykorzystując platformę e-learning w trybie asynchronicznym.

Cele

Celem tego eksperymentu jest zbadanie, czy e-learning może rozwiązać lub złagodzić trzy istotne problemy utrudniające efektywne kształcenie przyszłych nauczycieli.

Pierwszy z nich polega na utrudnionym dla studentów dostępie do nowoczesnej wiedzy dydaktycznej. Wielkie przewartościowanie w sferze poglądów na efektywne kształcenie, adekwatne do potrzeb szybko zmieniających się realiów gospodarki opartej na wiedzy, doprowadziło do dezaktualizacji sporej części literatury dydaktycznej, zwłaszcza tej wydanej jeszcze w minionym ustroju polityczno-gospodarczym, dostępnej w bibliotekach uniwersyteckich. Obecnie publikacje zarówno polskie, jak i tłumaczone z języków obcych, prezentujące nowoczesną myśl dydaktyczną kupowane są przez biblioteki w niewielu egzemplarzach, a niekiedy nawet nie trafiają do księgozbioru. Niektóre z tych publikacji udostępniane są dopiero po kilku latach od wydania, inne istnieją wyłącznie w wersji elektronicznej. Od kilku lat studenci zgłaszali problem polegający na utrudnionym lub niekiedy nawet niemożliwym dostępie do literatury zalecanej przez prowadzących zajęcia z dydaktyki historii. Poza tym wiedza potrzebna do zajęć rozproszona jest po licznych publikacjach. Brakuje dobrego i nowoczesnego podręcznika. Wszystkie te trudności dają wielu studentom wiarygodny pretekst do nieprzygotowywania się do zajęć. Kolejny problem, dostrzegany od wielu lat przez prowadzących zajęcia, sprowadza się do tego, że zbyt wielu studentów merytorycznie przygotowywało się dopiero do zaliczeń kończących poszczególne semestry lub nawet dopiero do egzaminu. Natomiast na kolejne zajęcia przychodzili z "poważnymi lukami w wiedzy". Specyfika zajęć prowadzonych metodą konwersatoryjną dawała im możliwość ukrycia faktu nieprzygotowania się do dyskusji. W trakcie takich zajęć, podobnie jak w podczas trwania wykładu, ograniczali się oni do słuchania. Nabyta w ten sposób wiedza nie była trwała i studenci trafiali na praktyki do szkół lub nawet do późniejszej pracy zawodowej z poważnymi brakami w przygotowaniu teoretycznym do nauczania i wychowania. Cierpiała na tym jakość ich pracy dydaktyczno-wychowawczej. Trzeci, najnowszy problem, wynika z faktu, iż realia współczesnej gospodarki nakładają na szkołę obowiązek przygotowania ucznia do sprawnego posługiwania się technologiami informacyjnymi (TI). Nie są w stanie dokonać tego oddzielne lekcje informatyki. Konieczne jest, by nauczyciele prawie wszystkich przedmiotów przygotowywali ucznia do posługiwania się TI w celu wyszukiwania, gromadzenia i przetwarzania różnorodnych informacji. Dlatego też, w trakcie studiów wyższych, w ramach zajęć z dydaktyki przedmiotowej, powinni oni nabyć potrzebne kwalifikacje.

Analiza mocnych stron technik nauczania przez internet doprowadziła do wniosku, że możliwe jest usprawnienie procesu studiów w zakresie dydaktyki historii przy zastosowaniu tego typu oprogramowania.

Eksperymenty

Eksperyment prowadzony w Zakładzie Dydaktyki Historii UMCS w Lublinie bazuje na platformie "Akademia" udostępnionej bezpłatnie przez firmę BRAWO. Składa się ona z modułu studenckiego (zawierającego treść szkolenia wraz z dodatkowymi materiałami, ogłoszenia nauczyciela, pocztę elektroniczną, forum dyskusyjne i czat) oraz administracyjnego (zawierającego narzędzia do zakładania i administrowania kontami studenckimi i pracowniczymi, narzędzia do tworzenia struktury i treści szkolenia, narzędzia do tworzenia i sprawdzania egzaminów, statystyki korzystania z lekcji i wyników egzaminów oraz dostęp do poczty elektronicznej, forum dyskusyjnego i czatu). Dostęp do obu modułów uzyskiwany jest za pośrednictwem przeglądarki internetowej i chroniony koniecznością podania loginu i hasła. Istnieją ściśle określone rodzaje uprawnień w dostępie do Akademii:

1. Administrator ma pełny dostęp do wszelkich funkcji platformy łącznie z uprawnieniami do zakładania kont pracowniczych (koordynator konkretnego szkolenia, twórca treści, nauczyciel, egzaminator).
2. Koordynator może tworzyć strukturę szkolenia, zapisywać studentów oraz przeglądać statystykę szkolenia (informacje o tym przez jaki czas każdy ze studentów korzystał z poszczególnych lekcji oraz kiedy i z jakim rezultatem zdawał poszczególne egzaminy).
3. Twórca treści może edytować lekcje wchodzące w skład szkolenia oraz dodatkowe materiały umieszczane w Bazie Wiedzy i w Słowniku. Wszystkie elementy szkolenia składają się z modułów tworzonych przy pomocy różnorodnych, popularnych programów, a następnie konwertowanych zgodnie z standardem SCORM¹.
4. Nauczyciele mogą m.in. edytować ogłoszenia dla studentów oraz mają dostęp do statystyki szkolenia.
5. Egzaminatorzy mogą edytować i sprawdzać egzaminy (umieszczane w szkoleniu z dowolną częstotliwością, nawet po każdej lekcji) oraz przeglądać statystki egzaminów.
6. Studenci mają dostęp do poszczególnych lekcji i egzaminów, do ogłoszeń oraz do dodatkowych materiałów umieszczonych w Bazie Wiedzy i w Słowniku.

Ponadto wszyscy mają dostęp do wewnętrznej poczty elektronicznej, forum dyskusyjnego i czatu. Mogą także edytować dane swojego konta, z wyjątkiem loginu (tworzonego w momencie zakładania konta).

Na potrzeby eksperymentu przyjęto zasadę, że zespół z Zakładu Dydaktyki Historii otrzymuje konta z pełnymi uprawnieniami administratora, koordynatora, twórcy treści, nauczyciela i egzaminatora. Struktura szkolenia z dydaktyki historii umieszczonego w "Akademii" zgodna jest ze strukturą przedmiotu "Dydaktyka historii" - podział na 4 semestry, a każdego semestru na 10 - 11 lekcji. Tematyka poszczególnych lekcji odpowiada tematom tradycyjnych zajęć prowadzonych metodą konwersatoryjną. Materiał każdej z nich rozpoczyna się informacją o tematyce dyskusji na najbliższych zajęciach i przypomnieniem, że zadaniem studenta jest przygotowanie się do tej dyskusji. Niektóre zajęcia poświęcone są różnorodnym elementom warsztatu pracy nauczyciela i wtedy dodatkowym zadaniem studentów jest wykonanie odpowiedniej pracy praktycznej. W takiej sytuacji studenci, oprócz wiedzy stricte teoretycznej, mają dostęp do materiałów pomocniczych ułatwiających wykonanie danej pracy. Jeżeli w treści lekcji występuje specjalistyczne słownictwo wykraczające poza zakres dydaktyki historii, to jest ono wyjaśnione w "Słowniku lekcji". Wykonywanie zadań z zakresu warsztatu pracy nauczyciela ma na celu nie tylko wyrobienie kompetencji w tym zakresie, lecz także przygotowanie do posługiwania się technologiami informacyjnymi. Stąd też rezultat takiej pracy ma postać dokumentu tekstowego sformatowanego w języku html, prezentacji multimedialnej lub strony WWW. Wszelkie potrzebne informacje z zakresu TI są dostępne dla studentów przez hiperłącza do zasobów internetu. Dzięki modułowi poczty elektronicznej, obsługującemu e-maile z załącznikami, studenci mogą wykonywać prace grupowe nawet w takim terminie, gdy ich bezpośrednie spotkania są utrudnione. Ponadto, usprawniony jest proces dostarczania prac prowadzącemu zajęcia i ich recenzowania. Studenci nie muszą czekać na kolejne zajęcia, by dowiedzieć się, jakie są uwagi na temat ich pracy.

Modul administracyjny

Moduł administracyjny "Akademii" umożliwia tworzenie treści szkolenia w postaci plików html, flash, jpg oraz klipów filmowych i dźwiękowych. Pozwala także na dołączanie dokumentów stworzonych w Wordzie, Excelu i PowerPoincie. Całość materiałów szkolenia ma budowę modułową i zgodna jest ze standardem SCORM. Twórca treści może je umieszczać na "Akademii" z dowolnego komputera podłączonego do internetu, wykorzystując do tego celu przeglądarkę internetową. Treść każdej lekcji może mieć formę pojedynczej strony dostępnej na jednym ekranie lub też może być podzielona na wiele slajdów, wtedy na jednym ekranie student widzi tylko pewien fragment treści. Mechanizmy _Akademii_ umożliwiają sprawną nawigację po dostępnym w danym momencie zakresie treści podstawowych, słownikowych oraz po całości materiałów pomocniczych. Również dostęp do forum dyskusyjnego, poczty elektronicznej i czatu jest bezproblemowy.

Testy

Testy, które umieszczone zostały na zakończenie lekcji poświęconych teoretycznym problemom dydaktyki historii, budowane były w przy pomocy narzędzi "Akademii". Umożliwiają one stworzenie pytań jedno- i wielokrotnego wyboru, typu prawda-fałsz oraz z luką. Pytania dla każdego studenta dobierane są losowo, a wynik generowany jest automatycznie po zakończeniu rozwiązywania testu. Możliwe jest także tworzenie testów z pytaniami otwartymi, które sprawdzane są przez egzaminatora. Negatywny wynik testu uniemożliwia korzystanie z kolejnych lekcji. Student zalicza test aż do skutku, ale za każdym razem otrzymuje inny zestaw pytań. Prowadzący zajęcia otrzymuje raport o tym, czy i przez jaki czas student korzystał z materiałów powiązanych z daną lekcją oraz z jakim wynikiem i za którym podejściem zaliczył test. Studenci wiedzą o tej możliwości, co wyraźnie wpływa na większą solidność w przygotowywaniu się do zajęć stacjonarnych. Jednym ze sposobów na monitorowanie przebiegu eksperymentu jest umieszczenie na forum dyskusyjnym wątków poświęconych wadom i zaletom studiów dziennych połączonych z wykorzystaniem platformy e-learning. Z wypowiedzi studentów wynika, że taka forma pracy odpowiada im bardziej niż tradycyjne sposoby studiowania. Umieszczenie w internecie zadań i materiałów pomocnych w ich wykonaniu (także w przygotowaniu się do dyskusji na zajęciach) uznali za duże ułatwienie, podobnie jak możliwość porozumiewania się z prowadzącym zajęcia przy pomocy poczty elektronicznej. Korzystanie z elektronicznego podręcznika, dla większości z nich, okazało się bardziej atrakcyjne niż z podręcznika tradycyjnego. Zauważyli także, iż konieczność posługiwania się komputerem i internetem wyraźnie zwiększa ich kompetencje informatyczne. Do wad opisywanego rozwiązania studenci zaliczyli problemy z dostępem do komputerów podłączonych do internetu (uczelnia zapewnia im taki dostęp w bardzo ograniczonym zakresie).

Podsumowanie

Podsumowując pierwszy rok eksperymentu można powiedzieć, że wspomaganie studiów dziennych przy pomocy platformy e-learning wydaje się spełniać pokładane w tym rozwiązaniu nadzieje. Studenci wykazują większą obowiązkowość w realizacji stawianych przed nimi zadań. Wyraźnie poprawili swoje umiejętności informatyczne. O tym, na ile poprawiła się efektywność nabywania kompetencji w zakresie dydaktyki historii, będzie można powiedzieć po zakończeniu eksperymentu, gdy studenci przystąpią do egzaminu końcowego.