Wstęp

Specyfika przekazywania wiedzy za pomocą systemu e-learning spowodowała powstanie nowej rzeczywistości. Obecnie zdobywanie wiedzy i umiejętności odbywa się również poza tradycyjnymi strukturami edukacyjnymi - w wirtualnej rzeczywistości - każdy może bowiem korzystać z materiałów szkoleniowych dostarczanych przez innych użytkowników internetu. Proces ten, wspomagany technologiami telekomunikacyjnymi, w konsekwencji prowadzi do wyodrębnienia się wirtualnej społeczności akademickiej i do rozwoju nowego rynku internetowych materiałów edukacyjnych. Podejmowanie licznych nowych inicjatyw w zakresie zdalnego nauczania powoduje rozwój nowego sektora edukacji, którego pojawienie się świadczy o znaczącym postępie w dziedzinie nauczania na świecie. Główną rolę w dostarczaniu internetowych treści edukacyjnych powinny odgrywać uniwersytety, jako jedyne miejsca, gdzie zarówno są tworzone materiały dydaktyczne, jak i jest przekazywana wiedza. Żeby jednak tak mogło się stać, konieczne jest zainicjowanie dążeń wspierających rozwój nowych modeli organizacyjnych uniwersytetów na szczeblu lokalnym, państwowym i międzynarodowym. A także umożliwienie uczelniom wyższym podjęcia współpracy międzynarodowej oraz stworzenie rzeczywistych i wirtualnych środowisk połączonych w sieci edukacyjne, umożliwiające wymianę wiedzy i współdziałanie poszczególnych instytucji. Istnieje jednak ryzyko, iż dojdzie do postępującego upadku tradycyjnych struktur edukacyjnych. Będziemy świadkami niekontrolowanego procesu, prowadzącego do powstania społeczeństwa odrzucającego tradycyjne formy nauczania na rzecz metod alternatywnych. Niezbędne umiejętności do korzystania z nowego środowiska edukacyjnego będą definiować organizacje spoza uniwersyteckiego kręgu nauczania oraz producenci oprogramowania. A zatem najważniejszym pytaniem nie jest obecnie to, czy edukacja powiela nierówności społeczne, czy też nie. Dziś uniwersytety muszą odpowiedzieć sobie, jak zaadaptować swoje struktury do nowego sposobu nauczania i stworzyć w obrębie ogólnoświatowej ekonomii systemy, które pozwolą przekroczyć bariery zarówno językowe, jak i związane z miejscem i czasem nauki, a także jak rozwinąć zintegrowane procesy edukacyjne. Systemy te powinny uwzględniać rozwój struktur edukacyjnych tak stacjonarnych, jak i internetowych, aby móc zaoferować studentom nie tylko możliwość kształcenia na odległość, lecz także bezpośredni kontakt z nauczycielem. Kształcenie na odległość nie ma stanowić alternatywy dla tradycyjnych uniwersytetów. Ma natomiast oferować im możliwość rozwoju i wprowadzania innowacji poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii przeznaczonych przede wszystkim do przetwarzania i przekazywania wiedzy, jednocześnie pozwalając uczelniom na kontynuowanie działalności badawczej i edukacyjnej.

Projekt Livius

Projekt Livius (Learning in Virtual Integrated University System) jest odpowiedzią na potrzebę wprowadzenia głębokich zmian socjologiczno-kulturowych i znalezienia rozwiązań problemów przedstawionych w "Define tomorrow's education" - planie rozwoju w Europie wirtualnych środowisk edukacyjnych, wykorzystujących nowoczesne technologie. Projekt Livius jest finansowany przez Komisję Europejską, Directorate General Education and Culture, Multimedia for Training, Education and Culture. Dzięki projektowi Livius zostało stworzone konsorcjum, w skład którego wchodzi kilka najsławniejszych uniwersytetów, uniwersytety wirtualne oraz firmy zajmujące się tworzeniem technologii zdalnego nauczania z wielu krajów europejskich. Wspólnym celem tych wszystkich instytucji jest stworzenie Europejskiego Wirtualnego Uniwersytetu (European Virtual Association of Universities, EVA of U) opartego na komunikacji drogą telewizji cyfrowej i internetu przez satelitę. Jego celem jest promowanie rozwoju kształcenia na odległość jako narzędzia umożliwiającego współpracę na płaszczyźnie edukacji pomiędzy poszczególnymi członkami EVA of U, z uwzględnieniem specyfiki kulturowej, językowej i organizacyjnej. Model zaproponowany przez Livius oparty jest na pomyśle, aby celem kształcenia na odległość był rozwój oferty edukacyjnej w oparciu o specyficzne funkcje tradycyjnego uniwersytetu, z uwzględnieniem autonomii danej jednostkom naukowym. Jest to zgodne z deklaracjami ministrów edukacji krajów europejskich, złożonymi podczas Kongresu w Sorbonie 25 maja 1998 r. oraz Kongresu w Bolonii 19 czerwca 1999 r. Podkreślają one istotną rolę, jaką odgrywają uczelnie wyższe w rozwoju kultury europejskiej oraz znaczenie budowy europejskiej przestrzeni edukacyjnej, mającej wspierać wymianę i współpracę obywateli wszystkich państw. Celem projektu Livius jest:

• stworzenie modelu organizacyjnego, dydaktycznego i psycho-pedagogicznego Europejskiego Uniwersytetu Wirtualnego,
• rozwój współpracy pomiędzy partnerami w celu opracowania ścieżek dydaktycznych i wspólnych dyplomów akademickich, zgodnie z deklaracjami z Sorbony i Bolonii,
• przekazywanie wiedzy za pomocą nowoczesnych technologii i innowacyjnych metod nauczania,
• nowe spojrzenie na rolę ucznia i nauczyciela.

Model organizacyjny

Model organizacyjny, na którym jest oparty EVA of U, zaprojektowany został jako konsorcjum tradycyjnych uniwersytetów i firm, zajmujących się technologiami związanymi z kształceniem na odległość, z poszczególnych krajów członkowskich. Został on stworzony, aby opracować nowe psycho-pedagogiczne sposoby rozwoju internetowych treści dydaktycznych oraz wdrażać procesy kształcenia stacjonarnego i na odległość. Uniwersyteckie konsorcja na szczeblu lokalnym, narodowym i międzynarodowym służą budowaniu systemu zdalnego nauczania opartego na narzędziach i metodach dydaktycznych wypracowanych przez tradycyjne uniwersytety. Pozwalają łączyć miejsce, gdzie w wyniku badań powstają treści dydaktyczne z miejscem ich przekazywania, zapewniając przy tym ich wysoką jakość. Obecnie, mając do dyspozycji wyniki doświadczeń przeprowadzanych przez poszczególne uniwersytety państw członkowskich, Konsorcjum jest w stanie wytypować najlepszych nauczycieli, tematy i zawartość kursów szkoleniowych. Jest to możliwe dzięki porównaniu opinii szerokiego i zróżnicowanego środowiska z opiniami pochodzącymi z jednego uniwersytetu, bądź małych lokalnych lub regionalnych ugrupowań. To w oczywisty sposób ułatwia wybór najdoskonalszych rozwiązań. EVA of U powstało w oparciu o Konsorcjum NETTUNO (Network per l'Universita Ovunque), działające od ponad 10 lat we Włoszech. Przewidywana struktura prezentuje się następująco.

Centrum Europejskie: koordynuje całą działalność na polu e-learningu;
Centra Narodowe: we współpracy z Centrum Europejskim gwarantują i koordynują działalność na szczeblu narodowym;
Stowarzyszone Uniwersytety: zarządzają naborem studentów i przyznawaniem tytułów akademickich uznawanych na szczeblu europejskim;
Centra Produkcyjne: wytwarzają multimedialne pomoce dydaktyczne, rozpowszechniane następnie drogą telewizji satelitarnej i internetu przez satelitę
Centra Technologiczne: dostarczają technologie szkoleniowe takie jak telewizja cyfrowa, połączenia z internetem przez satelitę. Oferują one studentom następujące usługi: korzystanie z multimedialnych narzędzi komputerowych: wideokonferencje, ćwiczenia, wykłady, egzaminy, zdalne zajęcia, archiwizowanie treści dydaktycznych.

Wspólny dyplom

Opracowanie wspólnego dyplomu

Organizacja dydaktyczna systemu jest nadzorowana przez Komitet Naukowo-Dydaktyczny, w skład którego wchodzą nauczyciele z różnych państw europejskich, eksperci specjalizujący się w systemach kształcenia na odległość (także z już istniejących uniwersytetów wirtualnych) oraz przedstawiciele świata gospodarczego. Zadaniem Komitetu jest opracowanie wspólnego dyplomu i programu kształcenia "Europejskich Inżynierów". Należy do niego również wybranie wśród najlepszych nauczycieli autorów wykładów oraz materiałów multimedialnych, które następnie zostaną umieszczone na platformie edukacyjnej w internecie, a także będą rozpowszechniane droga satelitarną. Nauczyciele będą też odpowiadać za wdrożenie metod uczenia się poprzez wykłady drogą internetowo-telewizyjną. Analiza dyplomów przyznawanych przez różne uniwersytety zaangażowane w projekt Livius ukazała znaczące różnice pomiędzy programami kształcenia w dziedzinie inżynierii informatycznej i telekomunikacyjnej na szczeblu krajowym i europejskim. Pomimo początkowych trudności, ekspertom związanym z projektem Livius udało się, w fazie pilotażowej, stworzyć wspólny dyplom w tych dziedzinach we współpracy z Uniwersytetem Cambridge, INSA w Tuluzie, Uniwersytetem w Barcelonie, Politechniką w Atenach, Politechniką w Torino i Wydziałem Inżynieryjnym na Uniwersytecie w Rzymie "La Sapienza". Powstał też model organizacyjny studium - zakładający trzyletnie studia kończące się uzyskaniem dyplomu i dwa lata na specjalizację. Uzyskano również zgodę wszystkich partnerów ECTS (European System of Credits Transfer).

Model psycho-pedagogiczny

Model opracowany dla EVA of U jest modelem mieszanym - dzięki użyciu nowoczesnych technologii, udoskonalających systemy stosowane przez tradycyjne uniwersytety. Kształcenie na odległość, oparte na tradycyjnych funkcjach uniwersytetu jako instytucji akademickiej, pozwala studentom z odległych regionów Europy wybrać to samo studium, otrzymać wsparcie od tych samych nauczycieli oraz uzyskać ten sam dyplom, jaki otrzymują studenci stacjonarni. Kadra wykładowców będzie dzieliła swój czas między studentów stacjonarnych i uczących się w systemie kształcenia na odległość. Model psycho-pedagogiczny oferuje elastyczny sposób nauki, a jednocześnie eliminuje poczucie izolacji od pozostałych użytkowników systemu. Zapewnia sposób kształcenia niezależny od czasu i odległości, ale oferujący zarazem wiele możliwości interaktywnej nauki; zawiera ćwiczenia, które student wykonuje sam, jak i nowoczesne technologie umożliwiające mu współpracę z innymi uczestnikami kursu, zarówno stacjonarnie, jak i na odległość, w sposób synchroniczny i asynchroniczny. Dzięki temu sale wykładowe nie są już jedynym miejscem zdobywania wiedzy. Teraz student może sam zorganizować sobie swoje własne środowisko uczenia się - wszędzie tam, gdzie znajduje się odpowiednie wyposażenie techniczne.

Pomoce naukowe

Pomoce naukowe wykorzystywane w kształceniu na odległość

• wykłady (wirtualne klasy na cyfrowych kanałach oraz przez internet drogą satelitarną);
• praktyczne ćwiczenia przez internet oraz w wirtualnych laboratoriach;
• wykłady poprzez czaty audio i wideo, forum i wideokonferencje.

Tradycyjne pomoce naukowe:
Bezpośrednie spotkania wykładowcy ze studentami, seminaria, ćwiczenia zapewniane przez uniwersyteckie centra technologiczne, testy kontrolne i egzaminy.

Technologie przygotowane dla Projektu

Projekt Livius zakłada stworzenie sieci między wszystkimi uniwersytetami i instytucjami, opierającej się zarówno na przekazie drogą telewizji satelitarnej i interaktywnej, jak i internetu. Internet stanowi elastyczną platformę dydaktyczną pozwalającą na swobodne wyrażanie opinii, prezentację pomysłów i przekazywanie informacji. Zachęca również uczestników do współpracy, stymuluje dzielenie się doświadczeniami w czasie wirtualnych wykładów oraz wspólne uczenie się.

Nowa rola studenta i nauczyciela

Model dydaktyczny EVU of U ma na celu "odświeżenie" metodologii dydaktyki i stworzenie nowego profilu nauczyciela uniwersyteckiego.

Dawna funkcja nauczyciela, polegająca wyłącznie na przekazywaniu wiedzy/informacji musi ulec zmianie. Nauczyciel powinien porzucić rolę "mędrca" i przyjąć postawę przewodnika, który projektuje scenariusze lekcji i współpracuje ze studentami, aby stworzyć drogę uczenia się łączącą różne formy kształcenia.

Nauczyciel powinien umieć posługiwać się nowoczesnymi technologiami i wykorzystywać je do przekazywania wiedzy. Nowy styl nauczania, zakładający, że nauczyciel "nosi szatę Sokratesa" i staje się przewodnikiem, powoduje pojawienie się na pedagogicznej scenie nowego ucznia. Student znajduje się w centrum systemu i może kierować swoim procesem uczenia się.

Tradycyjna rola studenta polegająca na biernym przyswajaniu wiedzy i byciu wyłącznie obserwatorem "występu" nauczyciela, ulega zmianie. Staje się on obecnie aktywnym konstruktorem procesu kształcenia.

Która filozofia?

Model EVA of U, stworzony w ramach projektu Livius, bazuje na nowoczesnych technologiach, udziale kadry akademickiej z najlepszych europejskich uniwersytetów i dzięki temu może stać się nie tylko niezbędnym narzędziem rozwoju rynku e-learningu, ale także z powodzeniem może uplasować się wysoko na międzynarodowym rynku e-edukacji. Może też osiągnąć znaczącą pozycję w kształtowaniu europejskiej polityki edukacyjnej.

Sieci edukacyjne, łączące najlepsze europejskie uniwersytety, mogą zaoferować każdemu otwarty system kształcenia i wykłady największych autorytetów w różnych dziedzinach nauki. Dzięki EVA of U możliwe będzie zbudowanie wirtualnego modelu uniwersytetu, który w swoim charakterze przypominać będzie średniowieczną uczelnię.

Na uniwersytetach średniowiecznych dyplomy były wspólne, studenci nie musieli wiązać się z jednym ośrodkim, mogli uczęszczać na kursy we wszystkich istniejących uczelniach. Aby móc uczestniczyć w wykładach swoich profesorów, podróżowali z jednego miejsca na drugie, pieszo lub konno - na kurs prawa na Uniwersytecie w Bolonii lub na kurs teologii na Uniwersytecie w Paryżu. Także wykładowcy podróżowali z miejsca na miejsce. Najlepsi byli zapraszani przez uniwersytety, ponieważ ich obecność dodawała uczelni prestiżu i przyciągała tłumy studentów i młodzieży z całej Europy. Nowe technologie umożliwiły łatwe dzielenie się pomysłami i, poza rzeczywistym, także wirtualne "przemieszczanie się" profesorów i studentów. Wirtualna uczelnia, umożliwiająca kontakt między profesorami i studentami z różnych krajów europejskich, może stanowić szybką i właściwą odpowiedź na potrzeby międzynarodowego szkolnictwa wyższego. Jest ona związana z koniecznością zapewnienia możliwości zdobywania umiejętności wymaganych przez nowy rynek pracy oraz potrzebą tworzenia produktów niezbędnych nowoczesnej gospodarce. Ponieważ zawartość kursów internetowych oraz sposoby jej dostarczania są zapewniane i kontrolowane przez międzynarodową kadrę nauczycielską, użytkownicy otrzymują gwarancję jakości produktu, tym bardziej, że dostawcy są łatwi do zidentyfikowania. Jest to także wyzwanie rzucone konkurencji na światowym rynku edukacyjnym. Uniwersytet oparty na współpracy najlepszych tradycyjnych uniwersytetów europejskich z pewnością wygra wyścig i stanie się absolutnym protagonistą na nowym froncie e-Gospodarki i nowego rynku wiedzy. Dzisiaj uniwersytety wirtualne mogą odpowiedzieć na zapotrzebowanie nowego rynku edukacyjnego - wyeksponować swój znak jakości, dać użytkownikowi gwarancję, pomóc przekształcić tradycyjne uniwersytety z odizolowanego, monotonnego systemu podzielonego na klasy i przedmioty, nastawionego na przekazywanie wiedzy, w otwarty system, mogący się aktualizować i integrować wszystkie informacje dostępne w internecie oraz mający możliwość tworzenia obszarów wymiany wiedzy. Oczywiście wspólna przestrzeń edukacyjna nie powinna być jednorodna ani jednostajna, nie powinniśmy się jednoczyć, aby klonować systemy edukacyjne i szkoleniowe, ale żeby zapewnić nową równowagę pomiędzy jednością i różnorodnością (wartości, tradycji, kultur i języków). Dziś uczelnie powinny angażować się w rozwój interaktywności i współpracy w przestrzeniach wirtualnych oraz podtrzymanie komunikacji między pokoleniem młodych i starszych. Powinny działać bez granic, aby tworzyć zarówno nową wiedzę, jak i nowe wartości.

Partnerzy projektu

• NETTUNO -Network per l'Universita Ovunque - Włochy
• Cambridge Universities - Wielka Brytania
• CNED Centre National pour l'Enseignementa Distance - Francja
• Université Franco-Italienne - Francja
• Institut National des Science Appliquée de Toulouse - Francja
• Eutelsat - Francja
• Groupe CYBEL - Strategy and Knowledge Management - Francja
• Giunti Ricerca - Włochy
• Getronics - Włochy
• Universitat Oberta de Catalunya - Hiszpania
• Universitat de Barcelona - Hiszpania
• National technical university of Athens (NTUA) - Grecja
• National Centre for Scientific Research NCSR "Democritos" - Grecja