Wprowadzenie

Powszechne wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) w organizacjach i przedsiębiorstwach stało się faktem. W społeczeństwie informacyjnym XXI wieku już nikt nie kwestionuje technologii sieciowych, jako jednego z filarów konstruowania strategii mającej na celu wzrost efektywności i przewagi konkurencyjnej na rynku. Od 2001 roku Światowe Forum Ekonomiczne (World Economic Forum¹) we współpracy ze Szkołą Biznesu INSEAD (INSEAD - The Bussiness School for the World²) opracowują coroczny raport na temat rozwoju i modernizacji infrastruktury sieciowej oraz wykorzystania technologii teleinformatycznych w globalnym świecie. W marcu 2009 został opublikowany najnowszy raport (The Global Information Technology Report 2008-2009³), ukazujący m.in. poziom rozwoju technologii ICT w Polsce - na tle innych państw Unii Europejskiej i świata.

Wskaźnik gotowości sieciowej NRI

Głównym narzędziem raportu, charakteryzującym rozwój danego państwa w technologiach ICT, jest wskaźnik NRI (Networked Readiness Index), który można tłumaczyć jako wskaźnik gotowości sieciowej (gotowości do wykorzystania technologii sieciowych, teleinformatycznych). Wskaźnik ten stanowi kombinację 68 zmiennych, z których 27 stanowi tzw. "zmienne twarde" (hard data), uzyskane z organizacji o uznanym statusie społecznym i naukowym (np. Światowy Związek Telekomunikacyjny - International Telecommunication Union, czyli ITU, Organizacja Narodów Zjednoczonych czy Bank Światowy), a resztę (41) "zmienne miękkie" (soft data), uzyskane w drodze przeprowadzonych badań eksperckich. Ponadto należy dodać, że raport w 2009 roku objął 134 kraje z całego świata.

Dobór zmiennych określających wskaźnik NRI został przeprowadzony na trzech płaszczyznach:

• wykorzystanie i stopień zaawansowania infrastruktury technologicznej i programowej (hardware i software), liczba narzędzi technologii ICT wykorzystywanych w środowisku biznesowym, regulacje prawne;
• stopień przygotowania (gotowości) trzech głównych środowisk wykorzystujących technologie ICT: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i administracji rządowej;
• stopień faktycznego wykorzystania technologii ICT w ostatnim roku przez trzy wyżej wymienione grupy.

Tabela 1. Polska na tle pierwszej dziesiątki państw w rankingu NRI

Ranking 2008-2009	Kraj	NRI
1.	Dania	5,85
2.	Szwecja	5,84
3.	Stany Zjednoczone	5,68
4.	Singapur	5,67
5.	Szwajcaria	5,58
6.	Finlandia	5,53
7.	Islandia	5,50
8.	Norwegia	5,49
9.	Holandia	5,48
10.	Kanada	5,41
...	...	...
69.	Polska	3,80

Źródło: The Global Information Technology Report 2008-2009, Mobility in a Networked World
Jak już wcześniej wspomniano, metodologia tworzenia wskaźnika NRI uwzględnia 68 zmiennych, które zostały podzielone na 3 grupy (wskaźnik NRI uwzględnia prostą sumę zmiennych w poszczególnych grupach, tak więc najliczniejsza grupa zmiennych środowiskowych ma największy wpływ na wielkość wskaźnika). Grupy i podgrupy zmiennych wchodzących w skład wskaźnika NRI to:

• zmienne środowiskowe (w liczbie 30):
• rynek i jego otoczenie - 14 zmiennych,
• regulacje polityczne i prawne - 9 zmiennych,
• infrastruktura - 7 zmiennych;
• zmienne gotowości sieciowej (w liczbie 23):
• gotowość gospodarstw domowych - 9 zmiennych,
• gotowość przedsiębiorstw - 10 zmiennych,
• gotowość administracji publicznej - 4 zmienne;
• zmienne określające faktyczne wykorzystanie technologii sieciowych (w liczbie 15):
• wykorzystanie w gospodarstwach domowych - 5 zmiennych,
• wykorzystanie w przedsiębiorstwach - 5 zmiennych,
• wykorzystanie w administracji publicznej - 5 zmiennych.

Rysunek 1. Metodologia tworzenia wskaźnika NRI Źródło: The Global Information Technology Report..., dz. cyt.
Jak już wcześniej wspomniano, wskaźnik NRI uwzględnia dwa rodzaje danych, tzw. "dane twarde", które stanowią 40 proc. wszystkich zmiennych i "dane miękkie", uzyskane w drodze badań eksperckich, zweryfikowane przez Światowe Forum Ekonomiczne - doprowadzone do postaci kompatybilnej i porównywalnej z informacjami pochodzącymi z innych państw. Dane te traktowane są jako tzw. "dane subiektywne", wyrażające opinie ekspertów z różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego. "Dane twarde" opisują określone zagadnienia w sposób ilościowy, a więc mają charakter policzalny i dlatego także są zwane danymi obiektywnymi. Przykłady danych "twardych" i "miękkich" dla zmiennych środowiskowych zawiera poniższa lista⁴:

• rynek i otoczenie:
• dostępność najnowszych technologii - "dane miękkie",
• stopień rozwoju klastrów w danym państwie - "dane miękkie",
• liczba patentów w danym roku - "dane twarde",
• eksport wysokich technologii w stosunku do całego eksportu - "dane twarde";
• uregulowania prawne:
• efektywność ciał ustawodawczych - "dane miękkie",
• ochrona dóbr intelektualnych i praw autorskich - "dane miękkie",
• liczba procedur mających na celu otrzymanie należności z tytułu
niewypełnionego kontraktu - "dane twarde";
• infrastruktura:
• liczba linii telefonicznych na 100 mieszkańców - "dane twarde",
• liczba bezpiecznych serwerów internetowych na milion mieszkańców - "dane twarde",
• jakość instytucji badawczych - "dane miękkie",
• dostępność fachowców - "dane miękkie".

Miejsce Polski w rankingu NFI na tle innych państw

Jak wynika z tabeli 1, ranking gotowości sieciowej otwiera Dania, która wraz ze Szwecją (znajdującą się na drugiej pozycji) zachowały swoje miejsca w stosunku do roku poprzedniego (2007-2008). Ponadto w pierwszej dziesiątce znalazło się siedem państw z Europy, dwa z Ameryki Północnej i tylko jeden kraj azjatycki. Polska została sklasyfikowana na 69. miejscu, za takimi krajami Unii Europejskiej, jak: Estonia (18), Słowenia (31) czy Litwa (35). Ponadto Polskę wyprzedzają także takie kraje, jak: Malta (26), Barbados (36), Oman (50) czy Kostaryka (56).

Raport szczegółowo omawia każdy region świata i koncentruje się na państwach, które są liderami danego regionu lub zrobiły znaczne postępy w ostatnim czasie, a także na tych, które znacząco pozostają w tyle na drodze sieciowego rozwoju. Według Światowego Forum Ekonomicznego Polska należy, niestety, do tej ostatniej grupy. Za komentarz niech posłuży cytat: [...] z drugiej strony Bułgaria (68) i Polska (69) ciągle pozostają w tyle. Podczas gdy pozycja Bułgarii pozostaje niezmieniona w stosunku do roku poprzedniego, z nieznacznym wzrostem wskaźnika z 3,71 do 3,80, Polska znacząco traci dystans do pozostałych 12 nowoprzyjętych państw Unii Europejskiej⁵. Jako główne przyczyny tego stanu rzeczy wymienia się przede wszystkim brak uregulowań prawnych dotyczących technologii ICT oraz niewystarczające zaangażowanie administracji publicznej na szczeblu centralnym w rozwój technologii teleinformatycznych. Jednoznacznie obrazują to dwa wybrane wskaźniki: stopień gotowości do wykorzystania technologii ICT przez administrację publiczną - miejsce 103 oraz faktyczne wykorzystanie technologii ICT przez administrację publiczną - miejsce 127 (na 134 państwa).

Za wzór do naśladowania w Europie uznaje się państwa nordyckie (Danię, Szwecję, Finlandię, Norwegię, Islandię) - wskazuje się także na dynamiczny rozwój części krajów przyjętych do UE w 2004 roku (Czechy, Słowenia), zwłaszcza krajów bałtyckich (Estonia, Litwa). W Estonii wykorzystanie technologii teleinformatycznych umożliwiło realne przejście od gospodarki planowanej do niezwykle konkurencyjnej gospodarki rynkowej. Stało się tak dzięki wizji przywództwa i realizowania polityki szerokiego dostępu do narzędzi sieciowych oraz przyjęcia przez rząd za priorytet rozwoju innowacyjnych technologii ICT.

Szczegółową analizę wybranych (najlepszych i najgorszych) zmiennych dla Polski zawierają tabele 2-4. Pokazują one, jak kształtują się zmienne w rozbiciu na trzy kolejne podgrupy (w nawiasach podano miejsce, jakie zajmuje Polska w rankingu dla określonej zmiennej lub grupy zmiennych).

Tabela 2. Wybrane zmienne wskaźnika NRI w grupie zmiennych środowiskowych

Zmienne środowiskowe (68)
Rynek i otoczenie (87)	Uregulowania prawne (100)	Infrastruktura (41)
Ilość patentów (48)	Liczba procedur koniecznych, aby wymusić realizację kontraktu (67)	Bezpieczne serwery internetowe (41)
Wpływ obciążeń podatkowych (128)	Efektywność ciał ustawodawczych (111)	Dostępność naukowców i inżynierów (69)

Źródło: opracowanie własne na podstawie The Global Information Technology Report 2008-2009, Mobility in a Networked World
Tabela 3. Wybrane zmienne wskaźnika NRI w grupie zmiennych gotowości sieciowej

Zmienne gotowości sieciowej (62)
Gospodarstwa domowe (43)	Przedsiębiorstwa (52)	Administracja (103)
Koszt połączenia internetowego powyżej 256 kb/s (33)	Import komputerów i usług ICT (33)	e-government index 2008 (33)
Liczba miesięcznych abonamentów (79)	Szkolenie kadry (89)	Priorytet ICT dla rządu (132)

Źródło: opracowanie własne na podstawie The Global Information Technology Report 2008-2009, Mobility in a Networked World
Tabela 4. Wybrane zmienne wskaźnika NRI w grupie zmiennych wykorzystania technologii ICT

Zmienne wykorzystania technologii ICT (80)
Gospodarstwa domowe (46)	Przedsiębiorstwa (69)	Administracja (127)
Użytkownicy telefonów komórkowych (32)	Wzrost wykorzystania internetu (30)	e-participation index 2008 (53)
Liczba komputerów osobistych (46)	Dostępność nowych linii telefonicznych (97)	Rządowa promocja ICT (130)

Źródło: opracowanie własne na podstawie The Global Information Technology Report 2008-2009, Mobility in a Networked World
Jak wynika z analizy tabel 2-4, najgorzej prezentują się te zmienne, na które wpływ mają instytucje administracji publicznej, a więc efektywność ciał ustawodawczych oraz uznanie rozwoju innowacyjnych technologii teleinformatycznych za jeden z głównych priorytetów polityki państwa. Zarówno działania administracji publicznej w promowaniu technologii ICT, jak również ich wykorzystanie w samorządach terytorialnych i na szczeblu centralnym, są zdecydowanie niewystarczające. Wyjaśnienia mogą wymagać dwie zmienne: e-governmet index - obliczany w oparciu o rządowe strony internetowe, infrastrukturę telekomunikacyjną w danym kraju oraz zasoby ludzkie. Druga zmienna - e-participation index została obliczona w oparciu o jakość, istotność, użyteczność rządowych stron internetowych oraz interaktywnych narzędzi umożliwiających komunikację z obywatelami.

Dużo lepiej na tle instytucji państwowych prezentują się polskie gospodarstwa domowe i firmy. Polskie organizacje i przedsiębiorstwa wykorzystują dostępną infrastrukturę teleinformatyczną do prowadzenia działalności sieciowej, co powoduje bardziej efektywną komunikację z potencjalnymi kontrahentami i klientami. Liczba komputerów osobistych i telefonów komórkowych wskazuje także na łatwy dostęp do technologii ICT w gospodarstwach domowych. Wydaje się, że w tym obszarze Polska rozwija się w tempie podobnym do większości państw świata (miejsca 30-50), niemniej jednak niewystarczająco w stosunku do innych państw europejskich, zwłaszcza krajów nordyckich i nadbałtyckich.

Na koniec należy zaprezentować dane pokazujące miejsce Polski w rankingu gotowości sieciowej NRI na tle naszych sąsiadów (poza Białorusią, która nie została objęta badaniem) oraz na tle lidera rankingu, czyli Danii. Poza Rosją, która ze względu na szereg czynników geograficznych, politycznych, ekonomicznych i społecznych, zajmuje odległe 74. miejsce, wszystkie kraje sąsiedzkie wyprzedzają Polskę. Wskaźnik NRI wynoszący 3,80 pokazuje, że Polsce bliżej do Ukrainy (miejsce 62 - 3,88) niż do Niemiec (miejsce 20 - 5,17), czy chociażby naszych południowych sąsiadów (Czechy miejsce 32 - 4,53, Słowacja miejsce 43 - 4,19). W rankingu Polska została także wyprzedzona przez jeden z najdynamiczniej rozwijających się krajów w dziedzinie technologii ICT, czyli Litwę (miejsce 35 - 4,40).

Wykres 1. Miejsce Polski w rankingu NRI na tle krajów ościennych i Danii (lidera) Źródło: opracowanie własne na podstawie The Global Information Technology Report..., dz. cyt.

Podsumowanie

Dzięki rozwojowi technologii i usług teleinformatycznych indywidualni użytkownicy, a także organizacje i przedsiębiorstwa na całym świecie, mają coraz większy dostęp do informacji. Konsekwencją tego jest wzrost poziomu edukacji, rozwój nowych rynków i produktów, a także nowy poziom interakcji pomiędzy użytkownikami sieci. W czasach ogólnoświatowego kryzysu i recesji jedną z dróg rozwoju i poprawy sytuacji na krajowych rynkach może być racjonalne i efektywne wykorzystanie technologii ICT przez rodzime przedsiębiorstwa. Niezbędnym warunkiem zwiększenia poziomu gotowości sieciowej w Polsce jest wsparcie administracji publicznej, polegające na uregulowaniu przepisów prawa oraz uznaniu innowacyjnych technologii za jeden priorytetów polityki państwa.

Netografia

• S. Dutta, I. Mia, The Global Information Technology Report 2008-2009. Mobility in a Networked World, INSTEAD, World Economic Forum, http://www.mcit.gov.eg
• Global Information Technology Report 2008-2009, http://www.insead.edu
• INSTEAD. The Business School for the World, http://www.insead.edu
• World Economic Forum, http://www.weforum.org