Wprowadzenie

Opracowanie przedstawia wyniki badań nad autoedukacją młodzieży przygotowującej się do egzaminu dojrzałości. W opracowaniu zaprezentowany został przebieg autoedukacji badanych, czyli analiza komponentów tego procesu, takich jak: cele, treści, metody i środki. Przedstawiono poziom działań autoedukacyjnych abiturientów oraz podjęto próbę eksplanacji wpływu niektórych wymagań społeczeństwa wiedzy na poziom autoedukacji respondentów. Autoedukacja jest procesem, w którym człowiek samodzielnie zdobywa wiedzę, poszerza swoje umiejętności, kompetencje, wielostronnie rozwija swoją osobowość. Ma ona charakter autonomiczny - podmiot sam decyduje o wszystkich elementach tego procesu¹.

Okres rozwoju cywilizacyjnego, w którym żyjemy, określany jest między innymi mianem społeczeństwa wiedzy. Według A. Tofflera² społeczeństwo to (poprzemysłowe, postindustrialne) stanowi trzecią fazę rozwoju cywilizacyjnego - po społeczeństwie rolniczym i przemysłowym. To etap, który przechodzą najbardziej rozwinięte społeczeństwa przemysłowe, charakteryzujący się m.in.: spadkiem udziału sektora produkcyjnego w gospodarce i powiększaniem się sektora usług, zanikiem tradycyjnej klasy robotniczej, wzrostem poziomu wykształcenia i rosnącym znaczeniem wiedzy teoretycznej oraz rozwojem informatyki³.

Społeczeństwo wiedzy to społeczeństwo charakteryzujące się otwartością i odwagą intelektualną, przekonane o swoich dużych możliwościach i aktywnie, w sposób innowacyjny je wykorzystujące. To społeczeństwo, w którym ludzie aktywni stają się zamożni głównie dzięki zdobywaniu i wykorzystywaniu wiedzy. Niezwykle szybko następuje przyrost informacji, powstają coraz bardziej nowoczesne, precyzyjne urządzenia, wspomagające niemal wszystkie sfery życia, w tym także edukację.

W nowym, zmieniającym się środowisku znalazł się także uczeń oraz szkoła, której rola zmalała gwałtownie na rzecz pozaszkolnych instytucji kształcących. Coraz więcej informacji dostarczają media, a przede wszystkim internet. Od ucznia wymaga się sprawnego wyszukiwania wiadomości i umiejętności ich selekcji, ale też sprawności w obsłudze komputera i innych nowoczesnych urządzeń.

Członkowie społeczeństwa wiedzy stają przed koniecznością stałego rozwijania się, poszerzania kompetencji, a niezwykle istotną rolę odgrywa autoedukacja. Maturzyści, kończąc etap edukacji kierowanej, realizują proces autoedukacji, coraz więcej czasu niż młodsi licealiści poświęcają na samodzielną naukę. Na studiach i w dalszym życiu podstawowym procesem związanym ze zdobywaniem nowej wiedzy i rozwojem osobowości staje się autoedukacja.

W prezentowanym doniesieniu z badań przedstawiony został przebieg i poziom autoedukacji maturzystów, a także wpływ niektórych wymagań społeczeństwa wiedzy na poziom autoedukacji młodzieży.

Kilka informacji o metodologii badań

Badania zostały przeprowadzone w roku szkolnym 2008/2009 wśród młodzieży z klas maturalnych o różnym profilu kształcenia, w jednym z liceów ogólnokształcących w Białymstoku⁴. Badana grupa liczyła 124 osoby, w tym 73 proc. stanowiły dziewczęta i 27 proc. chłopcy.

W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, techniki ankiety i wywiadu oraz narzędzie - kwestionariusz ankiety skierowany do uczniów, wypracowany na seminarium i dostosowany do potrzeb niniejszych badań. Wywiad został przeprowadzony z pracownikami Multimedialnego Centrum Informacji w badanym liceum.

Przebieg i poziom autoedukacji maturzystów

Analiza przebiegu autoedukacji maturzystów obejmuje rozpoznanie poszczególnych komponentów procesu, tj. celów, treści, metod i środków autoedukacji.

Cele autoedukacji są głównym komponentem tego procesu. To one decydują o innych elementach, a także nadają kierunek działaniom poszczególnych osób.

Tabela 1. Cele autoedukacji realizowane przez maturzystów Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Z analizy celów autoedukacyjnych realizowanych przez maturzystów wynika, że w największym stopniu przywiązują oni uwagę do celów związanych z rozwijaniem zdolności poznawczych. W dużym stopniu respondenci deklarowali: sprawność w przyjmowaniu i przetwarzaniu informacji, zdolność uczenia się na podstawie doświadczeń, umiejętność selekcji treści, rozwijanie twórczego myślenia, zdolność rozumienia wielu stron kontrowersyjnego problemu oraz rozwijanie pamięci i spostrzegawczości. Uczniowie dostrzegali też potrzebę sprawnego komunikowania się i współpracy w grupie.

W mniejszym stopniu ankietowani realizują cel związany z potrzebą uczenia się w ciągu całego życia. Może to być spowodowane niewystarczająco skutecznym wdrożeniem ich do pracy autoedukacyjnej przez szkołę oraz niską świadomością konieczności edukacji permanentnej.

Dobry poziom umiejętności w zakresie technologii informatycznej również nie cieszy się zbyt wielkim zainteresowaniem badanej grupy. Być może uczniom wydaje się, że biegłe posługiwanie się komputerem z dostępem do internetu oraz innymi sprzętami multimedialnymi jest wystarczające.

W najmniejszym stopniu maturzyści realizują cele związane z uczestnictwem w życiu kulturalnym. Inicjatywy z tego zakresu podejmowane są sporadycznie, co budzi niepokój. Być może szkoła w niewystarczającym stopniu stosuje metody waloryzacyjne, przez które uczniowie mogliby zostać wprowadzeni i zachęceni do aktywności kulturalnej.

Wykres 1. Treści autoedukacji realizowane przez maturzystów

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Analizując deklaracje badanych odnośnie obszarów autoedukacji (wykres 1), można zauważyć, że największym zainteresowaniem cieszą się treści z dziedziny życia codziennego. Jest to sfera najbliższa każdemu człowiekowi, czego wyraz maturzyści dali w badaniach. W następnej kolejności uczniowie biorą pod uwagę dziedzinę intelektualną oraz społeczno-moralną. Zdobywanie jak największego zasobu informacji i uczenie się są priorytetami dla badanej grupy. Jednocześnie niezwykle istotne staje się komunikowanie z innymi oraz budowanie własnej hierarchii wartości i moralności.

W najmniejszym stopniu autoedukacja badanych dotyczy dziedziny artystyczno-estetycznej. Taki stan rzeczy może być spowodowany niedostatkiem treści szkolnych z tych obszarów. Szkoła tradycyjna ciągle przywiązuje szczególną wagę do przekazywania treści z podstawowych przedmiotów (języka ojczystego, matematyki, historii, nauk przyrodniczych i społecznych), treści z zakresu sztuki (plastyki, muzyki) są często zaniedbywane. Zbyt rzadko jest wykorzystywana eksponująca strategia kształcenia, a wraz z nią metody waloryzacyjne. Uczniowie nieczęsto mają okazję wyrażać swoje przeżycia, rozwijać sferę emocjonalną osobowości, rozbudzać wrażliwość, poznawać dorobek kulturowy społeczeństwa czy przyczyniać się do jego pomnażania.

Nieodłącznym elementem procesu autoedukacji są metody. Każdy zainteresowany sam dobiera najbardziej optymalne i odpowiadające mu sposoby działań autoedukacyjnych. Niektórzy przywiązani są do sposobów tradycyjnych: robią notatki, wertują stosy książek. Inni są zwolennikami nowych metod i nowinek technicznych. Do zdobywania informacji i poszerzania swojej wiedzy wykorzystują nowoczesne technologie.

Wykres 2. Metody stosowane przez maturzystów w autoedukacji

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Na podstawie zaprezentowanego fragmentu wyników badań nad stosowaniem metod autoedukacji przez maturzystów (wykres 2) można zauważyć, że uczniowie ci nie preferują jednej konkretnej grupy metod jako najbardziej efektywnej. Najczęściej stosują metodę wyszukiwania informacji w różnych źródłach. Społeczeństwo wiedzy niemal wymaga korzystania z wielu różnorodnych możliwości pozyskiwania wiadomości. Na drugim miejscu plasuje się wykorzystywanie podręczników i innych książek, czyli metoda recepcyjna - typowo szkolna. Trzecia, pod względem popularności, jest metoda rozwiązywania problemów, uważana przez dydaktyków za wysoko efektywną, silnie angażującą uczniów. W dalszej kolejności uczniowie zadeklarowali stosowanie metody pisemnego opracowywania zagadnień, co może sugerować ich dużą aktywność i wysoką samodzielność. Kolejne miejsce zajmują metody recepcyjne: obserwacja oraz korzystanie z wykładów, pogadanek. Niezbyt często stosowaną metodą jest też dyskusja. Najmniej popularne są natomiast metody waloryzacyjne, zaniedbywane w procesie edukacji i autoedukacji. Zaobserwować można zależność pomiędzy niskim stopniem realizowania celów z zakresu aktywności kulturalnej, małą obecnością treści z dziedziny artystyczno-estetycznej i metodami odpowiadającymi tej grupie.

Aby dobrze zorganizować proces autoedukacji, należy oprócz celów oraz metod wybrać środki, które zostaną wykorzystane. Niezbędna staje się umiejętność dobrania odpowiednich narzędzi oraz ich prawidłowego zastosowania. Technologie, jakie daje dziś społeczeństwo informacyjne, mogą być niezwykle pomocne w planowaniu i realizowaniu autoedukacji, nie należy jednak marginalizować roli tradycyjnych środków dydaktycznych.

Tabela 2. Środki wykorzystywane w autoedukacji przez maturzystów Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Analizując deklaracje uczniów dotyczące stosowania środków dydaktycznych w autoedukacji, można zauważyć, że chętniej korzystają oni z pomocy elektronicznych, takich jak: komputer z dostępem do internetu, telewizor, odtwarzacze mp3 i mp4, telefon komórkowy. Dużym zainteresowaniem maturzystów cieszy się tradycyjny, drukowany podręcznik - wykorzystywany dużo częściej niż jego elektroniczny odpowiednik. Z kolei encyklopedie, leksykony i słowniki są bardziej popularne w wersji elektronicznej niż papierowej. Niezbyt szeroko stosowane są: rzutnik multimedialny, kamera, dyktafon i mikroskop - żaden z badanych uczniów nie zadeklarował używania tych środków w bardzo dużym stopniu.

Poziom autoedukacji maturzystów został wyznaczony w dwojaki sposób. Pierwszy to samoocena poziomu autoedukacji przez badanych przy wykorzystaniu stopni zastosowanej skali, drugi zaś polegał na dokonaniu obliczeń na podstawie deklaracji stopnia realizacji przez uczniów celów autoedukacyjnych.

Wykres 3. Ocena efektów autoedukacji przez maturzystów

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Wykres 4. Poziom autoedukacji badanych (wyznaczony na podstawie stopnia realizacji celów autoedukacji)

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Należy zauważyć, że rozkład danych procentowych na wykresach 3. i 4. nieznacznie się różni. Analizując samoocenę uczniów, widać, że ponad 60 proc. badanych określa swoją autoedukację na wysokim poziomie, pozostali maturzyści (prawie 30 proc.) oceniają działania autoedukacyjne na poziomie średnim i około 10 proc. na poziomie niskim.

Po wyznaczeniu poziomu autoedukacji maturzystów, na podstawie stopnia realizacji celów, można zauważyć, że nie wystąpił niski poziom autoedukacji, a wysoki poziom zadeklarowało około 60 proc. badanych i nieco ponad 40 proc. poziom średni.

Generalnie można zauważyć, że badani maturzyści reprezentują wysoki poziom autoedukacji. Ten fakt pozwala zakładać, że świetnie odnajdą się na studiach, gdzie autoedukacja dominuje nad kształceniem kierowanym. Również w społeczeństwie wiedzy nastawionym na samodzielne działania badani młodzi ludzie mają duże szanse na odniesienie sukcesu.

Autoedukacja maturzystów w kontekście wymagań społeczeństwa wiedzy

Współcześnie na działania autoedukacyjne w coraz większym stopniu wpływają zmiany zachodzące w społeczeństwie. Postępująca niezwykle szybko technologizacja dotyka wielu aspektów życia człowieka. Człowiek XXI wieku musi sprawnie posługiwać się licznymi urządzeniami elektronicznymi - przede wszystkim komputerem z dostępem do internetu. Gromadzenie informacji i tworzenie wiedzy przyczynia się do rozwoju ludzkości. Wymogiem jest dziś dysponowanie wiedzą najnowszą, najbardziej aktualną. W sferze edukacji powstaje coraz więcej placówek stwarzających silną konkurencję dla szkoły jako instytucji edukacyjnej, wymuszających na niej liczne zmiany. Wszystkie te problemy wiążą się ze społeczeństwem wiedzy, w którym człowiek chcący realizować działalność autoedukacyjną musi się odnaleźć.

Jednym z wymogów, jakie przyniosła era społeczeństwa informacyjnego, jest właśnie umiejętność posługiwania się urządzeniami elektronicznymi, a przede wszystkim komputerem z dostępem do internetu, z którego - jak wynika z badań - korzystają wszyscy maturzyści. Istotne jest też, iż uczniowie mają dostęp do tych narzędzi.

Tabela 3. Czas korzystania z internetu a poziom autoedukacji badanych

Czas korzystania z internetu	Poziom autoedukacji maturzystów
	wysoki		średni		ogółem
	liczba	%	liczba	%	liczba	%
Mniej niż 1 godzina	13	48,1	14	51,9	27	100
2-3 godziny	42	60,9	27	39,1	69	100
3-6 godzin	13	54,2	11	45,8	24	100
Więcej niż 6 godzin	3	75,0	1	25,0	4	100
Ogółem	71	57,3	53	42,7	124	100
Χ2emp. = 1,89 < Χ2teor.0,05;df=4 = 7,815

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Analiza statystyczna przy zastosowaniu testu niezależności Χ² pokazuje, iż czas, jaki maturzyści poświęcają na surfowanie po internecie nie wpływa na poziom ich autoedukacji. Prawdopodobnie bardziej istotne jest, jakie działania podejmuje młodzież. Wyszukiwanie lub lektura interesujących, z naukowego punktu widzenia, treści, związanych z osobistymi zainteresowaniami, rozwiązywanie gier logicznych czy komunikowanie się z innymi użytkownikami sieci w języku obcym z pewnością mają pozytywny wpływ na poziom autoedukacji.

Szkoła jest ważną instytucją kształcenia i wychowania, jednak w dobie społeczeństwa wiedzy jest tylko jedną z wielu instytucji systemu edukacyjnego. Uczeń jest przecież w dużej mierze uczestnikiem życia pozaszkolnego. To poza szkołą spędza wolny czas, rozwija swoje zainteresowania, wchodzi w bogate i różnorodne interakcje społeczne. Oddziałuje nań rodzina, środowisko rówieśnicze, organizacje społeczne, środki masowego przekazu. Uczęszcza do różnych pozaszkolnych placówek oświatowo-wychowawczych oraz instytucji bezpośredniego upowszechniania kultury i sztuki.

Wykres 5. Badanie opinii nt. szkoły jako wystarczającego źródła wiedzy o świecie

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Żaden ze 124 pytanych licealistów nie zgodził się w zupełności z hasłem: Szkoła jest w dzisiejszej rzeczywistości wystarczającym źródłem wiedzy o świecie. Zaledwie 2,4 proc. ankietowanych orzekło, że raczej się zgadza. Ponad 30 proc. nie potrafiło jednoznacznie określić, czy szkoła dostarcza wystarczającej porcji informacji. Co czwarty maturzysta raczej się nie zgadza z tym stwierdzeniem, a największa grupa, bo aż ponad 40 proc., wcale się z nim nie zgadza.

Wypowiedzi maturzystów są krytyczne wobec tradycyjnej koncepcji szkoły. Może się to wiązać z coraz szerszą dyskusją na temat jej nieskuteczności, złej organizacji, przeładowania programów nauczania niepotrzebną wiedzą oraz z ogromną popularnością korepetycji, kursów językowych czy przygotowujących na studia. Można stąd wnioskować, że młodzi ludzie zdają sobie sprawę z konieczności dokształcania się poza szkołą.

Z zebranego przez autorkę materiału empirycznego wynika, że zdecydowana większość maturzystów zdobywa wiedzę również poza szkołą. Ważnym aspektem życia edukacyjnego stały się od pewnego czasu korepetycje, szkoły językowe oraz różnego rodzaju kursy. Poniższy wykres przedstawia liczbę badanych korzystających z tych możliwości.

Wykres 6. Korzystanie z pozaszkolnych źródeł wiedzy (N = 124)

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Ważne jest uświadomienie sobie, że maturzyści nie ograniczają się do jednego sposobu dokształcania się. Wielu zadeklarowało korzystanie ze wszystkich umieszczonych w kwestionariuszu opcji. Niewiele osób - zaledwie trzynaście - nie korzysta z żadnego alternatywnego wobec szkoły źródła wiedzy.

Korepetycje zdefiniować można jako płatne lekcje z przedmiotów nauczanych w szkole. Zjawisko to jest złożone i nie podlega jednoznacznej ocenie - ma swoje dobre strony, np. na ogół wysoką skuteczność dydaktyczną oraz szereg negatywnych konsekwencji pedagogicznych, społecznych, etycznych i ekonomicznych. Z badań zainicjowanych w 2004 r. przez Open Society Institute wśród studentów pierwszego roku studiów wynika, że z samych tylko lekcji prywatnych prowadzonych przez nauczyciela indywidualnie lub z grupą uczniów korzystało w klasie maturalnej (...) 50 proc. [uczniów] w Polsce⁵.

Z badań przeprowadzonych w jednym z czołowych liceów Białegostoku wynika, że ponad 66 proc. uczniów klas maturalnych uczęszcza na korepetycje. Przestały one być domeną uczniów słabych. Z wywiadów z korepetytorami wynika, że wśród ich klientów jest wielu bardzo dobrych uczniów, należących do "górnej ćwiartki osiągnięć"⁶. Korepetycje nie są dziś zatem czymś wstydliwym. Uczniowie traktują je jako alternatywę dla szkoły, źródło wiedzy pomocne w osiągnięciu wysokich wyników w nauce. Można zatem zauważyć, że korepetycje wpływają na poziom autoedukacji młodzieży.

Bardzo rozpowszechnione są też wśród uczniów szkoły językowe. Niemal połowa przebadanej grupy zadeklarowała uczęszczanie na zajęcia do tego rodzaju placówek.

Oprócz korepetycji i szkół językowych ofertą stworzoną specjalnie dla maturzystów są kursy przygotowujące do matury oraz studiów. Prowadzą je często wykładowcy akademiccy, a organizowane są przez różne stowarzyszenia lub uczelnie.

Korzystanie z pozaszkolnych źródeł wiedzy stanowi ważny czynnik, który warunkuje efektywność działań autoedukacyjnych młodzieży.

Tabela 4. Korzystanie z pozaszkolnych źródeł wiedzy a poziom autoedukacji badanych

Rodzaj wykorzystywanych pozaszkolnych źródeł wiedzy	Poziom autoedukacji
	wysoki		średni		ogółem
	liczba	%	liczba	%	liczba	%
Korepetycje	48	58,5	34	41,5	82	100
Szkoła językowa	42	65,6	22	34,4	64	100
Kurs przygotowawczy na studia	14	58,3	10	41,7	24	100
Ogółem	104	61,2	66	38,8	170	100

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Z tabeli wynika, że większa liczba uczniów pobierających korepetycje, dodatkowe lekcje języka obcego czy uczęszczających na kursy charakteryzuje się wysokim poziomem autoedukacji. Uczniowie korzystający z pozaszkolnych źródeł wiedzy, którzy osiągnęli średni poziom autoedukacji, stanowią mniejszą grupę wśród badanych.

Jednym ze źródeł informacji jest biblioteka, na której przemiany cywilizacyjne wymusiły szereg zmian. Bibliotekoznawcy, cybernetycy czy informatycy zajmujący się systemami bibliotecznymi wyróżniają zupełnie nowe typy bibliotek: polimedialne - które gromadzą wszystkie rodzaje dokumentów, elektroniczne - w których wszystkie procesy odbywają się z zastosowaniem technik elektronicznych, cyfrowe - gromadzące tylko dokumenty elektroniczne oraz (najpopularniejsze z tego zestawu) biblioteki wirtualne.

Wraz z tymi przekształceniami zmieniają się też potrzeby i oczekiwania użytkowników bibliotek. Ryszard Pachociński pisze, że ludzie oczekują od biblioteki na pewno więcej niż od wypożyczalni książek. Chcą (i będą w przyszłości chcieli) uzyskać informacje i to w różnych postaciach. Dostęp do takiej informacji musi być szybki, a sama informacja - dokładna. Oczekuje się, że biblioteka pomoże nawiązać ludziom kontakty między rówieśnikami, którzy czasami nawzajem dla siebie stanowią najbardziej wartościowe źródło informacji⁷.

Ogromną rolę ma do odegrania nauczyciel-bibliotekarz, który zmuszony został do porzucenia stereotypu pracownika wypożyczalni lektur szkolnych, a stał się pośrednikiem w nauczaniu, osobą wspierającą w procesie autoedukacji.

W trakcie prowadzenia badań jedna z seminarzystek odwiedziła Multimedialne Centrum Informacji w liceum stanowiącym teren podjętych badań i przeprowadziła krótkie rozmowy z jego pracownikami.

Bibliotekarki stwierdziły, że uczniowie korzystają głównie z wypożyczalni lektur szkolnych - niewielu sięga po literaturę piękną, nieobjętą kanonem. Chętnie korzystają również ze zbiorów multimedialnych, w których znajdują się gotowe prezentacje czy krótkie filmy zwłaszcza wtedy, gdy poszukują materiałów do referatów.

Dostęp do internetu w Multimedialnym Centrum Informacji nie przyciąga uczniów, ponieważ obecnie dostęp do sieci niemal każdy ma w domu. Pytani stwierdzili, że biblioteka nie jest szczególnie popularnym miejscem. Jednocześnie zasugerowali, że maturzyści przygotowujący się do egzaminu dojrzałości z języka polskiego częściej pojawiają się w bibliotece niż ich młodsi koledzy.

W badaniu ankietowym kilkoro uczniów zadeklarowało korzystanie z zasobów internetowych bibliotek. W kwestionariuszu pytano ich także o częstotliwość korzystania z bibliotek tradycyjnych. Osoby sięgające po lektury, dużo czytające, a także odwiedzające biblioteki w celu znalezienia informacji, kształtują i rozwijają swoją sferę emocjonalną, rozbudzają ciekawość poznawczą. Te kompetencje są pożądane w społeczeństwie wiedzy i pozytywnie wpływają na poziom autoedukacji młodzieży.

Tabela 5. Częstotliwość korzystania z bibliotek a poziom autoedukacji badanych

Częstotliwość korzystania z tradycyjnych bibliotek	Poziom autoedukacji
	wysoki		średni		ogółem
	liczba	%	liczba	%	liczba	%
Bardzo rzadko	1	12,5	7	87,5	8	100
Rzadko	6	54,5	5	45,5	11	100
Od czasu do czasu	14	58,3	10	41,7	24	100
Często	28	50,9	27	49,1	55	100
Bardzo często	22	84,6	4	15,4	26	100
Ogółem	71	57,3	33	42,7	124	100
Χ2emp. = 13,44 > Χ2teor.0,05; df=4 = 9,488; C = 0,9619 - zależność wysoka
Χ2emp. = 13,44 > Χ2teor.0,01; df=4 = 13,277

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Z analizy statystycznej wynika, że występuje związek między częstotliwością korzystania z bibliotek a poziomem autoedukacji badanych. Siła tego związku wyrażona jest współczynnikiem C = 0,9619, co oznacza, że można określić ją jako bardzo dużą. Poziom autoedukacji maturzystów jest w ściśle związany z korzystaniem przez nich ze zbiorów bibliotek.

Jednym z warunków skutecznego funkcjonowania w społeczeństwie wiedzy jest zdolność przyjmowania, selekcji i przetwarzania informacji.

Tabela 6. Stosunek maturzystów do wiarygodności internetu a ich poziom autoedukacji

Stosunek maturzystów do wiarygodności internetu	Poziom autoedukacji maturzystów
	wysoki		średni		ogółem
	liczba	%	liczba	%	liczba	%
a) Internet jest rzetelnym źródłem wiedzy; często wykorzystuję znalezione tam treści bez szczególnej selekcji.	10	58,8	7	41,2	17	100
b) Tylko niektórym portalom internetowym mogę w pełni ufać.	19	42,2	26	57,8	45	100
c) Wszystkie treści z internetu wymagają selekcji i analizy.	40	66,7	20	33,3	60	100
d) W internecie nie ma wiarygodnych treści.	2	100	0	0	2	100
Ogółem	71	57,3	53	42,7	124	100
Χ2emp. = 7,830 > Χ2teoret.;0,05;df=3 = 7,815
Χ2emp. = 7,830 < Χ2teoret.;0,01;df=3 = 11,348
C = 0,24371

Źródło: badania w ramach seminarium magisterskiego pod kierunkiem autorki
Zastosowany test statystyczny dowodzi, że istnieje związek między świadomością konieczności selekcji treści a poziomem autoedukacji badanych. Po obliczeniu współczynnika kontyngencji siłę tego związku należy określić jako niską.

Z problemem selekcji treści wiąże się kwestia korzystania z gotowych materiałów zamieszczonych w internecie, przygotowanych specjalnie dla uczniów. Istnieje wiele wartościowych portali, takich jak np. Interklasa czy Eduseek, gdzie mogą oni znaleźć wskazówki przydatne w nauce poszczególnych przedmiotów, testy sprawdzające, zabawy edukacyjne czy ciekawostki.

Niestety, internet oferuje też specjalne strony, na których znajdują się ściągi, bryki i gotowce. Zasoby te są coraz bogatsze, zarówno jeśli chodzi o tematykę, jak i różnorodność form. Oprócz streszczeń lektur, gotowych wypracowań, całej bazy rozwiązanych testów, pojawiają się prace maturalne, semestralne czy zaliczeniowe.

W wyniku przeprowadzonych przez autorkę badań okazało się, że zdecydowana większość respondentów, bo aż ponad 85 proc., akceptuje tego typu pomoce i chętnie po nie sięga. Wydaje się zatem, że uczniowie często przykładają większą wagę do otrzymywanych ocen niż do autentycznej wiedzy i umiejętności. Zamiast samodzielnie napisać rozprawkę, charakterystykę czy recenzję, przepisują bezmyślnie gotowy tekst, do którego ewentualnie dodają kilka własnych zdań. Sądzę, że jest to spowodowane lenistwem, brakiem umiejętności, niechęcią do czytania i pisania, a nieraz niedowartościowaniem (niektórzy nie podejmują samodzielnych prób, bo nie wierzą, że im się uda napisać dobrą pracę)⁸.

Gotowe opracowania tematów szkolnych czy wypracowania, które można pobrać bez kłopotu z sieci, są dużym zagrożeniem dla procesu autoedukacji. Uczniowie przestają samodzielnie pisać oraz czytać lektury, a bazują na opracowaniach. Tym samym ubożeje ich słownictwo, mają problem z poprawnym wyrażeniem myśli oraz rozumieniem tekstu, a także z analizą i wyciąganiem właściwych wniosków.

Natomiast uczniowie, którzy samodzielnie sporządzają notatki i piszą prace, mają większe szanse na polu autoedukacji. Są oni w stanie sprawnie znaleźć potrzebne informacje nie tylko w internecie, ale również w tradycyjnych źródłach oraz krytycznie je ocenić i wykorzystać do samodzielnego opracowania.

Problemem jest również powszechna akceptacja omawianego zjawiska wśród uczniów, a przecież jest ono zwykłym oszustwem. Zadaniem nauczycieli oraz rodziców powinno być piętnowanie takich zachowań oraz uświadomienie skutków niekontrolowanego korzystania z pomocy naukowych znajdujących się w internecie.

Podsumowanie

Z badań wynika, że ponad połowa respondentów nie spotkała się wcześniej z terminem "autoedukacja". Mimo to niemal wszyscy badani zadeklarowali podejmowanie licznych i różnorodnych działań w celu zdobywania nowej wiedzy, rozwijania swojej osobowości, kształtowania kompetencji.

Maturzyści udzielili wyczerpującej odpowiedzi na temat komponentów autoedukacji. Okazało się, że celami realizowanymi przez nich są te niezwykle istotne w dobie społeczeństwa wiedzy.

Treści najbardziej istotne dla badanych dotyczą życia codziennego. Wiele działań podejmują też ankietowani w obszarze przygotowań do studiów.

Najchętniej wykorzystywaną w autoedukacji metodą jest wyszukiwanie informacji w różnych źródłach, w tym w internecie. Widać tu bez wątpienia znaczący wpływ społeczeństwa wiedzy, w którym podstawą są nowoczesne technologie. Znajduje to potwierdzenie w deklaracjach dotyczących wykorzystywanych środków, wśród których pierwsze miejsce zajął internet.

Marginalizowane są natomiast cele związane z aktywnością kulturalną. Również treści z tego obszaru nie są popularne wśród badanych. Potwierdzają to deklaracje dotyczące znikomego stosowania metod waloryzacyjnych. To zastanawiający i zarazem smutny fakt, ponieważ aktywność kulturalna młodych ludzi jest bardzo istotna w rozwoju uczuć i emocji, a także w budowaniu spójnej osobowości wrażliwego człowieka.

Badani deklarowali, że w dużym stopniu stosują w autoedukacji nowoczesne technologie. Najchętniej korzystają z internetu. Jest to medium dostępne tej grupie w stu procentach i bardzo często wykorzystywane. Badania dowiodły, że czas, jaki maturzyści poświęcają na surfowanie w sieci, nie wpływa na poziom autoedukacji. Bardziej istotne jest to, jakie czynności podejmuje młodzież w sieci, z jakich stron i treści korzysta. Jednocześnie fakt, że w deklaracjach dotyczących poszczególnych komponentów autoedukacji wysoko plasowały się cele, metody i środki odnoszące się do nowoczesnych technologii, dowodzi ich obecności w procesie autoedukacji i znaczącego, z całą pewnością pozytywnego, wpływu.

W społeczeństwie wiedzy szkoła przestaje być główną instytucją edukacyjną. Zdecydowana większość badanych uczęszcza na dodatkowe zajęcia (koła zainteresowań, szkoły językowe, kursy) oraz korzysta z bibliotek. Okazało się, że uczniowie korzystający z tych możliwości charakteryzują się wysokim poziomem autoedukacji. Występuje również silny związek między korzystaniem z bibliotek a poziomem autoedukacji młodzieży.

Badania pozwoliły wykazać, że maturzyści mają świadomość konieczności selekcji i starannej weryfikacji wykorzystywanych treści. Jednak mimo to chętnie sięgają po gotowe materiały z internetu.

Na podstawie badań można postrzegać maturzystów jako ważnych realizatorów procesu autoedukacji, a społeczeństwo wiedzy wraz ze swoimi wymaganiami jako czynniki oddziałujące na edukację i działania autoedukacyjne młodzieży.

Bibliografia

• R. Pachociński, Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1999.
• A. i H. Toffler, Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, Zysk i S-ka, Poznań 1996.

Netografia

• Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.wp.pl.
• E. Putkiewicz, Korepetycje - szara strefa edukacji, "Analizy i Opinie" 2005, nr 56, http://www.isp.org.pl/files/16725823750919296001134135817.pdf.
• R. Wadowska-Małek, Jak przeciwdziałać problemowi korzystania uczniów ze streszczeń lektur szkolnych i gotowych wypracowań?, http://szkolnictwo.pl/index.php?id=PU8316.