Wprowadzenie

Opracowanie prezentuje wyniki badania przeprowadzonego wśród studentów Wyższych Szkół Bankowych, na temat funkcjonalności platformy Moodle. Przedstawia metody badania oraz jego główne wyniki. Ponadto prezentuje opinie respondentów na temat e-learningu i chęci uczestniczenia w tej formule kształcenia. Zastosowanie internetu dla rozwoju oferty edukacyjnej w szkołach wyższych jest coraz powszechniejsze. Uczelnie, poprzez różne narzędzia, udostępniają studentom nie tylko informacje dotyczące toku studiów, spraw administracyjnych, ale także materiały merytoryczne do zajęć czy też wręcz kompletne wykłady e-learningowe. W tym celu wykorzystują różnego rodzaju narzędzia, takie jak: własne serwisy internetowe, wewnętrzny intranet, a także specjalne platformy komunikacji zdalnej. Jednym z narzędzi umożliwiających kształcenie na odległość, a także wsparcie tradycyjnego procesu kształcenia e-learningiem, jest platforma Moodle. Z jej rozwiązań i możliwości korzystają Wyższe Szkoły Bankowe w Polsce. Funkcjonuje jedna wspólna platforma e-learningowa dla całej grupy edukacyjnej, skupiającej cztery szkoły wyższe (w Poznaniu, Wrocławiu, Toruniu i Gdańsku) wraz z ośrodkami zamiejscowymi (łącznie zlokalizowanymi w ośmiu miastach Polski zachodniej).

Celem opracowania jest zaprezentowanie wyników badań własnych, przeprowadzonych wśród studentów Wyższych Szkół Bankowych, dotyczących funkcjonalności platformy Moodle oraz postaw wobec nauczania zdalnego. Badanie koordynowane było przez Centrum Rozwoju Edukacji na Odległość (CeREO) - międzyuczelniany zespół projektowy zajmujący się koordynacją działań związanych z e-learningiem w Wyższych Szkołach Bankowych.

Metoda badania

Celem badania było określenie stopnia wykorzystania internetu jako narzędzia wspierającego studiowanie. Badanie diagnozowało zakres wykorzystania platformy kształcenia zdalnego Moodle i jej funkcjonalności dla studentów Wyższych Szkół Bankowych w Polsce. Miało ono charakter ilościowy, zaś wykorzystanym narzędziem była standaryzowana ankieta, zawierająca pytania zamknięte, otwarte oraz część metryczkową. Ankieta przeznaczona była do samodzielnego wypełnienia tylko dla studentów WSB w formie elektronicznej, na platformie Moodle. Była udostępniona przez trzy tygodnie maja 2009 roku.

W badaniu wzięło udział łącznie 2658 respondentów, po weryfikacji w bazie pozostało 2549 rekordów. Taka liczebność grupy pozwoliła na dobór próby proporcjonalnej do liczby studentów w poszczególnych Wyższych Szkołach Bankowych w Polsce. W wyniku doboru proporcjonalnego do dalszej analizy wybrano 1489 rekordów.

Do badania weszły wszystkie rekordy studentów z następujących ośrodków: Chorzów, Opole i Szczecin. W pozostałych przypadkach wylosowana została wymagana liczba rekordów przypadających na daną szkołę, tak aby zostały zachowane proporcje. Losowanie odbyło się za pomocą generatora losowości, w programie Excel.

Struktura próby odzwierciedla strukturę badanej populacji. Łącznie w roku akademickim 2008/2009 w Wyższych Szkołach Bankowych w Polsce studiowało ponad 27 tys. studentów, odsetek ankiet rozpatrywanych w badaniu stanowił zatem 5,5 proc. całości badanej populacji.

Charakterystyka respondentów badania

Zdecydowana większość respondentów badania to kobiety (dwie trzecie), co odzwierciedla proporcje wśród studentów szkół ekonomicznych. Dominują (około 80 proc.) respondenci w wieku „typowo studenckim” (19-25 lat), kolejną grupą studentów są osoby w przedziale wiekowym 26-35 lat.

Ponad 73 proc. ankietowanych to studenci trybu niestacjonarnego, studenci trybu stacjonarnego stanowią 25 proc. respondentów. W badaniu wzięło udział najwięcej (81 proc.) studentów studiów pierwszego stopnia (licencjackich) - stąd wysoki odsetek w badaniu studentów I i II roku.

Były to osoby z miejscowości o różnej wielkości - nie ma wyraźnej dominacji tych z dużych miast (powyżej 200 tys.) nad innymi. Niemalże 80 proc. respondentów to osoby, które łączą naukę z pracą, a 60 proc. studentów łączy naukę z pracą stałą. Charakterystykę demograficzną badanych przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Charakterystyka demograficzna respondentów badania

Kryterium	Szczegóły	Proc. odpowiedzi
Płeć	kobieta	68,7%
	mężczyzna	31,3%
Przedział wiekowy	19-25 lat	79,7%
	26-35 lat	13,4%
	36-45 lat	4,6%
	powyżej 45 lat	0,9%
	odmowa odpowiedzi	1,4%
Tryb studiów	stacjonarne	25,9%
	niestacjonarne weekendowe	72,1%
	niestacjonarne popołudniowe	1,3%
	odmowa odpowiedzi	0,7%
Wielkość miejsca zamieszkania	poniżej 2 tys. mieszkańców	16,6%
	od 2 tys. do 9 tys. mieszkańców	11,6%
	od 10 tys. do 99 tys. mieszkańców	28,6%
	od 100 tys. do 200 tys. mieszkańców	12,6%
	powyżej 200 tys. mieszkańców	28,1%
	odmowa odpowiedzi	2,6%
Status zawodowy	studiuję i pracuję w pełnym wymiarze	58,8%
	studiuję i pracuję dorywczo	20,3%
	tylko studiuję	19,1%
	odmowa odpowiedzi	1,8%

Źródło: opracowanie własne
W badaniu zapytano także respondentów o posiadanie komputera, wielkość ekranu monitora, a także wykorzystywaną przeglądarkę internetową. Odpowiedzi pozwoliły określić charakterystykę technicznego wyposażenia badanych i tym samym stwierdzić, czy w jakiś sposób może mieć ona wpływ na korzystanie z platformy kształcenia zdalnego Moodle. Charakterystyka ta zaprezentowana została w tabeli 2.

Tabela 2. Charakterystyka technicznego wyposażenia respondentów badania

Kryterium	Szczegóły	Proc. odpowiedzi
Posiadanie komputera	mam komputer	96,5%
	mam ograniczony dostęp do komputera	1,3%
	nie mam komputera, ale mam swobodny dostęp	1,2%
	nie mam komputera	0,1%
	odmowa odpowiedzi	0,8%
Wielkość posiadanego monitora	mniejszy niż 15 cali	10,3%
	17 cali	48,4%
	19 cali	26,2%
	22 cale	10,0%
	24 cale	1,3%
	większy niż 24 cale	1,1%
	odmowa odpowiedzi	2,6%
Korzystanie z przeglądarki internetowej	Firefox	53,9%
	Microsoft Internet Explorer	24,1%
	Google Chrome	10,7%
	Opera	8,9%
	brak odpowiedzi	2,0%
	Safari	0,4%

Źródło: opracowanie własne
Zaledwie 0,1 proc. respondentów nie posiada komputera i (lub) dostępu do niego, co oznacza, że dla studentów komputer jest podstawowym elementem pracy i (lub) wyposażenia domowego. Najpopularniejsza wśród ankietowanych wielkość monitora to 17 cali.

Wśród badanych studentów najpopularniejszą przeglądarką internetową (prawie 54 proc. wskazań) jest Firefox, a 25 proc. deklaruje korzystanie z przeglądarki Microsoft Internet Explorer. Wśród innych, mniej znanych przeglądarek, z jakich korzystają studenci, wymieniane są: Avant Browser, Maxthon oraz Slimbrowser.

Korzystanie z internetu

Miejsce zamieszkania (dom, akademik) to najczęściej wskazywana lokalizacja korzystania z internetu (rzadziej niż raz w miesiącu z sieci WWW w tym miejscu korzysta tylko 2,3 proc. respondentów). Jedna piąta ankietowanych studentów regularnie korzysta z internetu na uczelni (codziennie lub kilka razy w tygodniu), w większości są to studenci trybu stacjonarnego, natomiast połowa respondentów regularnie korzysta z sieci w pracy - to studenci trybu niestacjonarnego (szczegóły na wykresie 1).

Inne miejsca korzystania z internetu wskazywane przez uczestników badania to przestrzeń publiczna (czyli wszędzie tam, gdzie jest wi-fi) - restauracje, kawiarnie i inne miejsca (w tym przypadku respondenci łączyli się z siecią również za pomocą telefonów komórkowych).

Wykres 1. Miejsce i częstotliwość korzystania z internetu Źródło: opracowanie własne
Główny cel korzystania z internetu to dla niemalże 90 proc. respondentów sprawdzanie poczty, na kolejnych miejscach znalazło się poszukiwanie informacji związanych z nauką (57 proc.) oraz korzystanie z bankowości elektronicznej (55 proc.). Szczegółowe cele korzystania z internetu prezentuje wykres 2.

Wykres 2. Cele korzystania z internetu Źródło: opracowanie własne
Ponad połowa respondentów badania nie ma ograniczeń w korzystaniu z internetu (53 proc.), pozostali wskazują na brak czasu (20 proc.) oraz powolne łącze internetowe (15 proc.). Można przyjąć, że sprzęt komputerowy, którym dysponują respondenci, nie ogranicza ich w korzystaniu z sieci (jest to ograniczenie tylko dla niespełna 2,3 proc. badanych). 57 proc. respondentów dysponuje łączem internetowym średniej szybkości (pomiędzy 256 kbit/s a 2 Mbit/s). Z łączy wolnych (poniżej 256 kbit/s) korzysta 6,7 proc. badanych, a co ósmy respondent nie wie, jakiej szybkości łączem internetowym się posługuje.

Respondenci są świadomi możliwości, jakie oferują WSB odnośnie kształcenia z wykorzystaniem internetu (prawie 75 proc. respondentów zetknęło się w WSB z taką formą kształcenia). Z eSylabusem (czyli wirtualnym odpowiednikiem tradycyjnego sylabusa do przedmiotu) zetknęło się 69 proc. respondentów, natomiast 41 proc. ankietowanych miało do czynienia z wykładami do wyboru w formie e-learningowej. Szczegóły prezentuje wykres 3.

Wykres 3. Znajomość poszczególnych form e-learningu w WSB Źródło: opracowanie własne
Według badań 84 proc. respondentów wskazuje na przydatność wykładów w formie plików mp3, natomiast ponad 75 proc. respondentów preferuje materiały do zajęć w formie interaktywnej z możliwością wydruku treści, a dla 20 proc. badanych najdogodniejsze są materiały drukowane. Do korzystania z audiobooków przyznaje się co czwarty badany, natomiast 16 proc. respondentów nie wie, co to jest.

Funkcjonalność platformy Moodle

Platforma kształcenia zdalnego Moodle służy do zamieszczania materiałów dydaktycznych dla studentów i jest nieodłącznym elementem funkcjonowania Wyższych Szkół Bankowych. Standardem jest zamieszczenie tzw. eSylabusa, który zawiera podstawowe informacje o prowadzonym przedmiocie. Ponadto część pracowników udostępnia studentom, w ramach stworzonych kursów, dodatkowe materiały do wykładów i ćwiczeń (eSerwis). Standardem jest to, że każdy nowy student, jak i wykładowca, otrzymuje klucz pozwalający na zalogowanie się na platformie. Utworzone kursy do przedmiotów pogrupowane są według kategorii miejsca studiowania. Oprócz eSylabusów i eSerwisów platforma Moodle funkcjonująca w Wyższych Szkołach Bankowych zawiera materiały e-learningowe z wybranych przedmiotów, które są wykorzystywane w ramach procesu dydaktycznego (jako blended learning lub e-learning).

W przeprowadzonym badaniu poruszane były kwestie funkcjonowania platformy, jej zasobów, ale także oczekiwań studentów odnośnie jej zawartości. Dodatkowo pojawiły się pytania badające opinię respondentów na temat e-learningu (w odniesieniu do tradycyjnego nauczania), chęci korzystania z takich rozwiązań lub ponowienia udziału w zajęciach realizowanych w formie e-learningowej.

Jedna trzecia respondentów badania deklaruje korzystanie z platformy Moodle kilka razy w tygodniu, najczęściej jednak (42 proc.) korzystają z niej kilka razy w miesiącu. Co piąty badany korzysta z zasobów platformy Moodle tylko w okolicach sesji. Oznacza, to że dla tej części studentów jest to miejsce poszukiwania materiałów potrzebnych do zaliczeń i egzaminów. Zgadza się to z odpowiedziami respondentów, dotyczącymi powodów korzystania z platformy. Główne przesłanki korzystania z niej to pobieranie materiałów do zajęć oraz informacji na temat ocen z kolokwiów. Najrzadziej badani komunikują się poprzez platformę oraz oddają za jej pośrednictwem zadania domowe (por. tabela 3).

Tabela 3. Główne powody korzystania z platformy Moodle

Kryterium ważności	Powody korzystania z platformy Moodle
1	znajduję materiały do zajęć
2	znajduję oceny z kolokwiów
3	znajduję testy, które pozwalają sprawdzić swoją wiedzę
4	znajduję informację o zasadach zaliczenia przedmiotu
5	komunikuję się z wykładowcą i innymi studentami
6	oddaję tą drogą zadania domowe

Źródło: opracowanie własne (1 oznacza powód najważniejszy, 6 - najmniej ważny)
37 proc. respondentów deklaruje, że nic ich nie ogranicza w korzystaniu z platformy Moodle, pozostali zaś wśród głównych ograniczeń wymieniają brak opracowanego przez wykładowcę serwisu do przedmiotu (45 proc.) oraz problemy z otrzymaniem klucza do kursu (13 proc.). Ograniczenia związane z brakiem dostępu do internetu w domu wskazało zaledwie 1,7 proc. respondentów (por. wykres 4). Oznacza, to że według deklaracji studenci mogliby częściej korzystać z zasobów platformy i większym wymiarze, gdyby oferowała ona więcej materiałów.

Wykres 4. Ograniczenia w korzystaniu z platformy Moodle Źródło: opracowanie własne
Ogólna funkcjonalność platformy Moodle oceniona została na 4,17 (w skali sześciostopniowej od 1 do 6), co można interpretować jako ocenę dobrą. Podobnie ocenione zostały materiały przygotowane przez wykładowców i zamieszczone na platformie (4,12, co również można interpretować jako ocenę dobrą).

Na platformie Moodle dydaktycy WSB mają możliwość nie tylko zamieszczania informacji podstawowych o nauczanym przedmiocie, takich jak: zagadnienia do przedmiotu, wymiar zajęć, spis zalecanej literatury (czyli eSylabusa), ale mogą także tworzyć eSerwis przedmiotu. Zawiera on, oprócz informacji podstawowych, materiały do zajęć, fora dyskusyjne, quizy, zadania domowe i inne elementy aktywne, zamieszczone według uznania prowadzącego przedmiot. Według badań główne oczekiwania dotyczące zawartości i aktywności eSerwisu dotyczą jego wypełnienia takimi elementami jak: materiały dydaktyczne w postaci tekstów PDF (81 proc.), szczegółowy zakres zagadnień, realizowanych na zajęciach (55 proc.) oraz testy do sprawdzenia swojej wiedzy (51 proc.).

Wykres 5. Oczekiwania respondentów odnośnie zawartości eSerwisów zamieszczanych na platformie Moodle* *Odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., gdyż respondenci mogli wskazać 3 odpowiedzi.
Źródło: opracowanie własne
Interesujący jest fakt, że respondenci na ostatnich miejscach wskazują istotność narzędzi do komunikacji (oczekiwania odnośnie forum zgłosiło 13 proc. respondentów, odnośnie komunikatora - 7 proc.) jako elementu niezbędnego w ramach eSerwisu. Oznaczać to może, że platforma postrzegana jest raczej jako narzędzie do pobierania materiałów, a nie jako miejsce do komunikacji z prowadzącym zajęcia lub innymi studentami.

Podsumowanie

Na podstawie przeprowadzonych badań zostały sformułowane wnioski dotyczące zarówno funkcjonalności platformy Moodle, jak i zainteresowania studentów Wyższych Szkół Bankowych kształceniem z wykorzystaniem metod zdalnych.

Wyniki prezentowanych powyżej badań pozwalają sformułować wniosek, że ewentualne ograniczenia czy uprzedzenia względem form kształcenia na odległość nie wynikają z umiejętności informatycznych respondentów ani z ich ograniczeń sprzętowych.

Prawie 75 proc. respondentów badania zetknęło się w WSB z kształceniem przez internet, z czego największy odsetek (69 proc.) z eSylabusem. Respondenci wskazywali także na inne formy kształcenia z wykorzystaniem e-learningu, co oznacza, że z jednej strony studenci są zorientowani w różnorodnej ofercie WSB, z drugiej zaś – że poszczególne szkoły oferują nowoczesne metody zdobywania wiedzy.

Badając funkcjonalność platformy Moodle w świetle opinii studentów, stwierdzono, że jedna trzecia respondentów deklaruje regularne korzystanie z platformy Moodle (kilka razy w tygodniu), najczęściej jednak respondenci (42 proc.) korzystają z platformy kilka razy w miesiącu, a co piąty badany korzysta z zasobów platformy Moodle tylko w okolicach sesji. Główne powody korzystania z platformy to pobieranie materiałów do zajęć oraz informacji na temat ocen z kolokwiów. Najrzadziej badani komunikują się poprzez platformę oraz oddają za jej pośrednictwem zadania domowe. Oznaczać to może, że platforma utożsamiana jest przez jej użytkowników raczej z medium do komunikacji jednokierunkowej (wykładowca do studenta) niż do dwukierunkowej. Wśród głównych ograniczeń w korzystaniu z platformy wymieniany jest brak opracowanego przez wykładowcę eSerwisu do przedmiotu (45 proc.) oraz problemy z otrzymaniem klucza do kursu (13 proc.). Funkcjonalność platformy Moodle, materiały przygotowane przez wykładowców i zamieszczone na platformie oraz ogólne zadowolenie z platformy Moodle zostały dobrze ocenione.

Zdaniem większości respondentów uczenie się z użyciem e-learningu względem uczenia się w sposób tradycyjny wymaga więcej samodzielności (łącznie 82 proc. odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam” i „zgadzam się”), lepszej organizacji czasu nauki (łącznie 77 proc.) oraz większej motywacji (łącznie 70 proc.). Respondenci nie podzielają jednak poglądów, że uczenie się z użyciem e-learningu względem uczenia się w sposób tradycyjny wymaga bardziej rozwiniętego myślenia abstrakcyjnego, czy też bardziej rozwiniętych zdolności informatycznych.

Aż 41 proc. badanych chciałoby zastąpienia zajęć tradycyjnych e-learningiem (przy założeniu, że byłoby mniej zajęć tradycyjnych, ale więcej samodzielnej nauki), prawie co trzeci respondent nie ma sprecyzowanego zdania w tej kwestii, co może oznaczać, że studenci nie potrafią oszacować, jakich nakładów pracy własnej wymaga studiowanie w formule e-learningowej. Potwierdzają to wyniki odpowiedzi na pytanie o procent zajęć, które powinny odbywać się przez internet. Dla 37 proc. respondentów dopuszczalnym jest przeniesienie do internetu 10—25 proc. zajęć, natomiast tylko 3,7 proc. badanych uważa, że do sieci można przenieść 76 proc. zajęć i więcej, co oznacza, że nie ma zainteresowania klasycznym kształceniem e-learningowym, a raczej jest miejsce dla kształcenia w formule blended learningu. Spośród przedmiotów, w których respondenci najchętniej uczestniczyliby przez internet, wymieniane są przede wszystkich szeroko rozumiane przedmioty humanistyczne oraz przedmioty informatyczne. 57 proc. respondentów, którzy w przeszłości uczestniczyli w zajęciach e-learningowych, ponownie wzięłoby w nich udział, zaś co ósmy respondent nie ponowiłby takiego uczestnictwa.