Wprowadzenie

Z roku na rok zwiększa się liczba bibliotek wykorzystujących systemy zdalnej edukacji w obowiązkowych szkoleniach bibliotecznych, kończących się z reguły testami zaliczeniowymi. Studenci w dowolnym czasie i miejscu mają możliwość zapoznania się z biblioteką, jej zasobami oraz sposobami wypożyczania. W niniejszym opracowaniu zamieszczono informacje dotyczące platform edukacyjnych wykorzystywanych podczas wstępnych szkoleń organizowanych przez poszczególne biblioteki naukowe w Polsce na bazie otwartego dostępu online do katalogów i zasobów. Przełom XX i XXI wieku to era cyfrowa, w której internet stał się medium wkraczającym we wszystkie sfery funkcjonowania gospodarki, biznesu, nauki i życia społecznego. Rozwój e-edukacji jest odpowiedzią na zmieniającą się rzeczywistość, wyrazem postępu oraz elementem procesu tworzenia społeczeństwa informacyjnego. W świecie, w którym występują dynamiczne przeobrażenia, wykształcenie i kompetencje nabierają szczególnego znaczenia - muszą być także nieustannie uzupełniane i modyfikowane. Nowe technologie stwarzają rozwiązania umożliwiające pełniejszą recepcję przekazywanych treści w procesie edukacyjnym. Aktywizują jednostki do samodzielnego zdobywania i pogłębiania wiedzy, a sprzyja temu łatwy dostęp do zasobów informacji zgromadzonych w sieci oraz ich aktualność. Internet znajduje zastosowanie zarówno we wszystkich formach kształcenia samodzielnego, jak i w nauczaniu zdalnym. E-learning jest definiowany jako wykorzystywanie nowoczesnej technologii multimedialnej i internetu dla poprawy jakości uczenia się - poprzez ułatwienie dostępu do istniejących zasobów i usług, jak również poprzez udogodnienie wymiany i współpracy na odległość. Obejmuje on wszystkie środki elektronicznego przekazu, w tym taśmy audio-wideo, CD-ROM-y, telewizję i radiofonię satelitarną. E-edukacja jest nową metodą prowadzenia szkoleń i nauczania, umożliwiającą naukę w dowolnym miejscu, czasie i tempie. Jej przewaga nad innymi metodami polega na przeniesieniu środka ciężkości w nauczaniu: z nauczyciela na uczącego się¹. E-learning jako forma nauczania zyskuje na znaczeniu. Rozszerza się oferta zajęć wykorzystujących nowe technologie przekazu. E-learning pozwala także na istotną redukcję kosztów kształcenia.

Polskie biblioteki starają się dopasować do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości i stosują coraz szerzej najnowsze technologie informatyczne. Na ich stronach internetowych zamieszczane są coraz częściej e-learningowe szkolenia, dotyczące funkcjonowania bibliotek i korzystania z ich zasobów; prezentowane są też kursy dla doktorantów wprowadzające w obszar baz dziedzinowych będących w posiadaniu danej uczelni. Przykładowo wirtualna Biblioteka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej przybliża nowym czytelnikom zarówno sam budynek oraz agendy w nim funkcjonujące, jak i formy oraz sposoby wypożyczania, zaś Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego swoją ofertę przedstawia w formie prezentacji multimedialnej (filmu), zrealizowanej w rzeczywistych wnętrzach. Są to pierwsze i podstawowe sposoby zapoznawania czytelników z bibliotekami i ich zbiorami. Biblioteki, wykorzystując swoje strony internetowe, coraz częściej systematyzują informacje dotyczące konkretnych dziedzin, źródeł, baz danych, abstraktów, artykułów, a nawet e-booków. Pomocą w wyszukiwaniu informacji w sieci są prężnie rozwijające się biblioteki cyfrowe. W 2006 roku powstała Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona (www.polona.pl), która stała się częścią platformy biblioteki europejskiej (http://libraries.theepeanlibrary.org) - co umożliwia pobieranie informacji ze wszystkich bibliotek narodowych².

Szkolenia biblioteczne online

Biblioteki uniwersyteckie coraz częściej korzystają z tej formy szkolenia studentów. Ze względu na dokonujący się postęp w dziedzinie informatyzacji oraz dynamiczne zmiany w funkcjonowaniu bibliotek naukowych istnieje potrzeba ustawicznego kształcenia wszystkich korzystających z ich zasobów i usług. Nowoczesne biblioteki oferują swoje zbiory nie tylko w formie drukowanej, ale coraz częściej także jako zasoby cyfrowe. Szkolenie biblioteczne ma na celu dostarczenie studentom I roku podstawowych informacji o bibliotece, sposobach korzystania z katalogu komputerowego (wyszukiwanie, zamawianie książek i czasopism, sprawdzanie stanu konta czytelnika) oraz pokazuje, jak efektywnie korzystać z nowoczesnych źródeł informacji.

Rysunek 1. Przykład szkolenia realizowanego na UMCS


Źródło: http://biblioteka.kampus.umcs.lublin.pl/moodle/file.php/1/biblioteka.html
Obowiązkowe e-learningowe szkolenia biblioteczne z reguły przeznaczone są dla studentów I roku studiów licencjackich i magisterskich. Szkolenia te składają się z dwóch części. Pierwsza z nich zawiera podstawowe informacje o funkcjonowaniu biblioteki, zbiorach tradycyjnych i elektronicznych oraz o sposobach wyszukiwania, zamawiania i wypożyczania potrzebnych materiałów. Część drugą stanowi test sprawdzający, który realizowany jest w trybie online. Warunkiem zaliczenia, potwierdzonego wpisem do indeksu, jest udzielenie, w zależności od uczelni, od 60 do 75 % prawidłowych odpowiedzi.

Tabela 1. Platformy wykorzystywane przez wybrane uczelnie

Uczelnia	Wykorzystywany system LMS
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie	Moodle
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie	własny, autorski
Uniwersytet Gdański	Moodle
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie	Moodle
Politechnika Warszawska	Moodle
Uniwersytet Warszawski	Moodle
Katolicki Uniwersytet Lubelski	TechneSystem

Źródło: opracowanie własne
Jak można zauważyć, większość kursów dotyczących szkoleń bibliotecznych wykorzystuje platformę Moodle jako podstawowy system edukacji niestacjonarnej.

Rysunek 2. Wykorzystanie platformy Moodle w uczelniach


Źródło: opracowanie własne
Oprócz wstępnych szkoleń bibliotecznych udostępniane są także szkolenia z zakresu informacji naukowej. Tutaj przykładem może być kurs oferowany przez Bibliotekę Główną Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Godzinne kursy przedstawiają dostępne w sieci uczelnianej zasoby elektroniczne. Uczestnicy zajęć poznają zawartość witryny internetowej, architekturę serwisów i struktury poszczególnych baz danych, a także uczą się stosować efektywne metody wyszukiwania.

Biblioteka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zamieściła na platformie e-learningowej SGH (www.e-sgh.pl) obowiązkowe szkolenie biblioteczne – kończące się testami zaliczeniowymi – oraz udostępnia zasoby czasopism polskich i zagranicznych. Prezentuje także zasoby Open Access, niezbędne studentom ekonomii.

Rysunek 3. Przykład platformy e-learningowej SGH Źródło: www.e-sgh.pl, [03.11.2009]

Podsumowanie

Wykorzystanie różnych platform edukacji online spowodowało uatrakcyjnienie sposobu przekazywania wiedzy podczas wstępnych szkoleń bibliotecznych dla studentów szkół wyższych. Na podstawie udostępnionych materiałów wykazano, iż platforma Moodle jest jedną z najpopularniejszych platform edukacyjnych wykorzystywanych przez uczelnie wyższe (rysunek 2). Można by zastanowić się nad sposobami przekazywania pomiędzy uczelniami sprawdzonych i popularnych wśród studentów treści szkoleń z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.

Bibliografia

• A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, A. Wódkowski, E-usługi a społeczeństwo informacyjne, Difin, Warszawa 2009.
• M. Dąbrowski, M. Zając (red.), E-learning w kształceniu akademickim, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa 2006.
• A. Grygorowicz, E. Kraszewska, Szkolenie biblioteczne on-line jako nowoczesna forma zajęć dla studentów I roku Akademii Medycznej w Gdańsku, [w:] Materiały z 25. Jubileuszowej Konferencji Problemowej Bibliotek Medycznych Kształcenie użytkowników naukowej informacji medycznej - koncepcje i doświadczenia, 12—14.06.2006, Kazimierz Dolny.

Netografia

• Biblioteka Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, http://www.biblioteka.gumed.edu.pl/.
• Biblioteka Szkoły Głównej Handlowej, http://www.sgh.waw.pl/ogolnouczelniane/biblioteka/informacje_ogolne/.
• Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego, http://www.bg.univ.gda.pl/.
• Biblioteka Politechniki Lubelskiej, http://biblioteka.pollub.pl/.
• Biblioteka Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, http://kangur.uek.krakow.pl/biblioteka/index.php.
• Biblioteka Politechniki Gdańskiej, http://www.bg.pw.edu.pl/.
• Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, http://www.buw.uw.edu.pl/.
• Biblioteka KUL, http://www.kul.lublin.pl/191.html.