Wprowadzenie

Zarządzanie w XXI wieku stoi w obliczu nowych wyzwań związanych z uwarunkowaniami gospodarki opartej na wiedzy (knowledge based economy). Obecnie powszechną akceptację zyskuje pogląd, że umiejętność zarządzania wiedzą nabiera decydującego znaczenia w dobie współczesnej gospodarki¹. Przedsiębiorstwa działające w gospodarce opartej na wiedzy są zmuszone do poszukiwania nowych paradygmatów zarządzania, które w większym stopniu będą koncentrowały się na dyfuzji informacji i wiedzy, doskonaleniu kluczowych kompetencji przedsiębiorstwa, rozwijaniu wiedzy i umiejętności pracowników, wspieraniu organizacyjnego uczenia się oraz kreowania nowych rozwiązań organizacyjnych.

Celem opracowania jest zaprezentowanie kluczowych procesów zarządzania wiedzą oraz zdiagnozowanie i wyróżnienie komponentów kapitału intelektualnego, które mają najistotniejsze znaczenie w praktyce zarządzania. W prowadzonych rozważaniach akcent pada ponadto na wzajemne relacje i sprzężenie zwrotne pomiędzy poszczególnymi elementami kapitału intelektualnego. Takie podejście ma istotne znaczenie z punktu widzenia praktyki, bowiem odzwierciedla realia - istotne obszary i procesy zarządzania współczesnym przedsiębiorstwem². Wzrastające zainteresowanie problematyką zarządzania wiedzą i kapitałem intelektualnym, które można zauważyć w światowej i polskiej literaturze przedmiotu, jest przede wszystkim odpowiedzią na wyzwania praktyki zarządzania. Obecnie kapitał intelektualny jest postrzegany jako istotny czynnik decydujący o sukcesie przedsiębiorstwa³, źródło przewagi konkurencyjnej oraz kluczowy element w procesie kreowania wartości rynkowej współczesnego przedsiębiorstwa⁴.

Należy sądzić, że zarządzanie zasobami wiedzy (knowledge resources management) i kreowanie kapitału intelektualnego (intellectual capital creation) powinny być postrzegane jako komplementarne, wzajemnie zależne i przenikające się procesy⁵, ponieważ kapitał intelektualny jest pochodną i wynikiem umiejętnego wykorzystywania wiedzy w praktyce.

Warto w tym miejscu zacytować słowa wybitnego naukowca i wizjonera, P. Druckera, który doceniając znaczenie pozyskiwania, interpretowania i łączenia wiedzy oraz przekładanie jej na praktyczne działania, zwraca uwagę na potrzebę rozwijania zarządzania opartego na wiedzy⁶. Według niego istotą współczesnego zarządzania jest produktywne wykorzystywanie wiedzy. Zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi, a nie technik czy procedur⁷. Wymusza to konieczność nowego spojrzenia na uwarunkowania rozwoju współczesnych przedsiębiorstw, z uwzględnieniem zasobów wiedzy organizacyjnej, jak również kluczowej roli wiedzy wykorzystywanej przez pracowników⁸.

Definiowanie zarządzania wiedzą

Wydaje się, że przy próbie sformułowania własnej definicji zarządzania wiedzą należy uwzględnić następujące przesłanki związane z rolą wiedzy w zarządzaniu przedsiębiorstwem:

• wiedza jest bardzo cennym, strategicznym zasobem współczesnego przedsiębiorstwa, stanowi podstawę kreowania procesów innowacyjnych w organizacji;
• wiedza jest tworzona przez ludzi;
• wiedza stanowi zasób wykorzystywany w każdym obszarze zarządzania firmą i na każdym szczeblu (w oparciu o wiedzę konfigurowane są kluczowe procesy biznesowe oraz rozwijane są kluczowe kompetencje konkurencyjności);
• rzadko kiedy występuje jeden rodzaj czy kategoria wiedzy, a znacznie częściej tworzone są zintegrowane wiązek różnego rodzaju wiedzy;
• jakość, aktualność i wartość wytworzonej wiedzy jest weryfikowana przez otoczenie, rynek oraz klienta, który ocenia jaką wartość stanowi dla niego produkt bądź usługa.

Można zatem sądzić, że zarządzanie wiedzą powinno być postrzegane jako nowoczesna koncepcja zarządzania przedsiębiorstwem (w ujęciu procesowym) - świadomy, planowy, usystematyzowany, poddawany permanentnej weryfikacji i kontroli, zintegrowany proces organizacyjny, łączący zarządzanie zasobami ludzkimi, kluczowymi procesami biznesowymi oraz procedurami, przeprowadzany z wykorzystaniem nowoczesnych technologii i systemów teleinformatycznych.

Procesowe podejście do zarządzania wiedzą

Zarządzanie wiedzą to nowoczesna koncepcja zarządzania strategicznego współczesnym przedsiębiorstwem, ukierunkowana na tworzenie wartości organizacji w oparciu o umiejętne pozyskiwanie i wykorzystywanie wszystkich zasobów wiedzy organizacyjnej oraz budowanie kapitału intelektualnego. Kluczowe procesy zarządzania wiedzą przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Kluczowe procesy zarządzania wiedzą



Źródło: opracowanie własne na podstawie G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002
Powszechną akceptację zyskuje stwierdzenie, że istotą zarządzania wiedzą jest praktyczne wykorzystanie wszystkich posiadanych przez organizację zasobów do realizacji jej celów. Należy jednak pamiętać, że przebiegające bez zarzutu procesy lokalizowania i rozwijania wiedzy stanowią zaledwie połowę sukcesu. Aby można było mówić o korzyściach wynikających z zarządzania wiedzą, a nie tylko o włożonej w ten proces pracy, nowa wiedza musi zostać wykorzystana w praktyce. Warto dostrzec, że dla rozwijania innowacyjności niezbędne staje się zarządzanie wszystkimi zasobami wiedzy, jakimi dysponuje organizacja - w szczególności tej wiedzy, której depozytariuszami są ludzie.

Najważniejszym wyzwaniem dla praktyki zarządzania jest umiejętne zintegrowanie działań w wymiarze strategicznym i operacyjnym (rysunek 2).

Rysunek 2. Koncepcja zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie



Źródło: opracowanie własne
Przedstawiony model odzwierciedla praktyczne spojrzenie oraz jest dobrą wizualizacją filozofii myślenia wpisującej się w nurt konceptualizacji zarządzania wiedzą. Zarządzanie wiedzą w wymiarze operacyjnym musi być pochodną i odzwierciedleniem wymiaru strategicznego - wizji budowania organizacji doceniającej rangę i znaczenie wykorzystywania wiedzy. Umiejętność skutecznego wykorzystywania wiązki różnego rodzaju przenikającej się wzajemnie wiedzy, w połączeniu z rozwijaniem kluczowych kompetencji, determinuje wzrost konkurencyjności rynkowej przedsiębiorstwa.

Kapitał intelektualny współczesnego przedsiębiorstwa

W literaturze przedmiotu znaleźć można wiele definicji kapitału intelektualnego, co sprawia, że trudno jest wskazać jedno powszechnie akceptowalne i jednoznaczne ujęcie. Podejmowane próby wyjaśnienia terminu „kapitał intelektualny” nasuwają spostrzeżenie, iż najczęściej jest on rozpatrywany poprzez pryzmat relacji (wpływu) i znaczenia, jakie ma dla przedsiębiorstwa z punktu widzenia wartości rynkowej.

Leif Edvinsson i Michael S. Malone twierdzą, że kapitał intelektualny to różnica pomiędzy wartością rynkową, a wartością księgową organizacji, czyli suma ukrytych aktywów, które nie zostały ujęte w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstwa. Kapitał intelektualny stanowi zatem odzwierciedlenie ukrytej luki pomiędzy wartością rynkową a księgową⁹.

Mariusz Bratnicki słusznie zauważa, że kapitał intelektualny jest sumą wiedzy posiadanej przez ludzi tworzących społeczność przedsiębiorstwa oraz praktycznym przekształceniem tej wiedzy w składniki wartości firmy. Obejmuje on wszystkie niewymierne elementy przedsiębiorstwa kształtujące różnicę pomiędzy całkowitą wartością przedsiębiorstwa, a jego wartością finansową¹⁰. Warto podkreślić, że zdolność do tworzenia wartości wyłania się jako najważniejsza cecha kapitału intelektualnego. Obecnie aktualne jest twierdzenie, że wartość rynkowa przedsiębiorstwa w coraz większym stopniu zależy od potencjału wiedzy jego pracowników, który właściwie i umiejętnie wykorzystywany - umożliwia zdobywanie przewagi konkurencyjnej w zmieniającym się otoczeniu. Wiedza i kapitał intelektualny to czynniki decydujące o szansach na odniesienie sukcesu w warunkach konkurencyjnego i zmiennego otoczenia, ponieważ każdy produkt (usługa) jest przede wszystkim nośnikiem wiedzy wykorzystanej do jego wytworzenia.

Elżbieta Skrzypek uważa, że zasoby wiedzy w przedsiębiorstwie to jego aktywa intelektualne będące sumą wiedzy poszczególnych pracowników oraz zespołów pracowników. Zasoby te podlegają ciągłym zmianom, które są efektem procesu uczenia się organizacji¹¹. Interesujący pogląd prezentuje G. Urbanek stwierdzając, że kapitał intelektualny stanowi niewidzialny zasób przedsiębiorstwa, który tworzy widzialne efekty. Kapitał intelektualny to zarówno wiedza sama w sobie, jak i rezultat jej transformacji na aktywa niematerialne¹². Można zatem uznać, że kluczowym problemem staje się zdolność przedsiębiorstwa do pozyskiwania, generowania, akumulacji i skutecznego wykorzystywania aktualnej i rozległej wiedzy, przede wszystkim przy udziale zatrudnionych menedżerów i pracowników. W takim ujęciu kapitał ludzki staje się czynnikiem, który bezpośrednio przyczynia się do budowania potencjału kapitału intelektualnego, będąc jednocześnie jego cennym składnikiem bazowym.

Marian Mroziewski określa kapitał intelektualny jako koncepcyjną zdolność przedsiębiorstwa i osób w nim zatrudnionych do osiągania dochodów i budowania potencjału konkurencyjności w przyszłości, szczególnie w oparciu o aktywa intelektualne i relacje społeczne, ukierunkowane na poszukiwanie wiedzy, jej przetwarzanie, wzbogacanie i przekazywanie interesariuszom w postaci artefaktów rodzących różnorodne korzyści i postęp społeczno-gospodarczy¹³.

Warto zauważyć, że kapitał intelektualny jest pochodną sprawności działania przedsiębiorstwa, przejawiającej się w jak najbardziej efektywnym pozyskiwaniu i wykorzystywaniu zasobów wiedzy oraz adaptowaniu się w ten sposób do aktualnej sytuacji rynkowej, a także do nadchodzących zmian, które menedżerowie muszą umieć dostrzegać i trafnie przewidywać. Dzięki pozyskanej cennej i aktualnej wiedzy można z mniejszym ryzykiem podejmować trafne decyzje oraz dostarczać klientom produkty i usługi odpowiadające ich rzeczywistym potrzebom i oczekiwaniom. A. Jarurowa i J. Fijałkowska, dokonując analizy pojęciowej tego terminu, cytują T. Stewarta, który definiuje kapitał intelektualny jako materiał intelektualny: wiedzę, informacje, własność intelektualną i doświadczenie, które mogą być wykorzystane do tworzenia bogactwa¹⁴.

Podsumowanie zaprezentowanych poglądów prowadzi do sformułowania konkluzji, które w syntetycznym ujęciu można przedstawić w następujący sposób:

• zasoby wiedzy przekształcane w wartość dla organizacji stanowią podstawę tworzenia i rozwijania kapitału intelektualnego,
• kapitał intelektualny powstaje na bazie zarządzania zasobami wiedzy, które mogą być źródłem oraz tworzywem wartości współczesnego przedsiębiorstwa,
• ważne są zatem tylko te aktywa wiedzy, które są istotne (cenne) z punktu widzenia strategicznych celów danej organizacji oraz które można skutecznie i efektywnie wykorzystać.

Uzasadnione wydaje się zatem stwierdzenie, iż kapitał intelektualny obejmuje swoim zakresem komponenty powstałe na bazie zarządzania wiązką zasobów (aktywów) wiedzy, która może stanowić podstawę generowania wymiernych korzyści dla firmy, prowadzących w perspektywie strategicznej do budowania jej wartości.

Należy również zauważyć, że kapitał intelektualny jest ważny strategicznie sam z siebie i nie stanowi substytutu dla innego typu kapitału przedsiębiorstwa. Kapitał intelektualny jest oparty na wiedzy, chociaż obejmuje jeszcze inne wymiary tworzenia wartości przedsiębiorstwa, jak np. markę handlową czy relacje z klientami. Ważną częścią tego kapitału jest kluczowa kompetencja, która odnosi się do potencjalnych możliwości działania powstałych w rezultacie organizacyjnego uczenia się¹⁵.

Podejmując próbę przedstawienia własnej definicji, można powiedzieć, że kapitał intelektualny przedsiębiorstwa powinien być rozpatrywany w szerokim ujęciu, przez pryzmat generowania wymiernych korzyści w wyniku umiejętnego zarządzania zasobami wiedzy, jakie pozyskują, przetwarzają i wykorzystują ludzie tworzący daną organizację. W zaproponowanym ujęciu kapitał intelektualny będzie obejmował takie komponenty, jak kapitał ludzki, kapitał klientów, kapitał rynkowy i kapitał organizacyjny oraz ogół wzajemnych zależności pomiędzy tymi elementami składowymi.

Strukturą nośną budowania kapitału intelektualnego są procesy zarządzania wiedzą obejmujące pozyskiwanie, generowanie i dyfuzję wiedzy, wykorzystywanie jej oraz ochronę przedsiębiorstwa przez jej utratą. Kapitał intelektualny należy traktować jako wynik i rezultat umiejętnego wykorzystywania wszystkich posiadanych przez przedsiębiorstwo zasobów (cennej, istotnej) wiedzy, pochodną procesów organizacyjnego uczenia oraz odzwierciedlenie zdolności organizacji do kreowania innowacyjnych przedsięwzięć.

Znaczenie kapitału intelektualnego

Obecnie powszechną akceptację zyskuje pogląd, że kapitał intelektualny nabiera ważnego znaczenia dla współczesnego przedsiębiorstwa, ponieważ może w istotny sposób wpływać na przewagę konkurencyjną, stanowiąc jej podstawę lub też wsparcie dla innych źródeł przewagi konkurencyjnej. Określenia kapitału intelektualnego uwydatniają jego rolę i znaczenie dla procesów kreowania wartości.

Postrzeganie komponentów kapitału intelektualnego z uwzględnieniem wzajemnych relacji i zależności sytuuje rozważania bliżej rzeczywistości organizacyjnej, jak również pozwala na lepsze zrozumienie istoty oddziaływania tego kapitału na wartość współczesnego przedsiębiorstwa.

Rysunek 3. Komponenty kapitału intelektualnego - wzajemne zależności i relacje



Źródło: opracowanie własne
Rozróżnienie kapitału rynkowego i organizacyjnego (składających się na kapitał strukturalny) zostało dokonane w celu ukierunkowania zarządzania wiedzą na ważne procesy w przedsiębiorstwie. Dostarczając argumentu na rzecz przyjętego założenia, można wskazać, że np. marka, która jest zaliczana do elementów kapitału organizacyjnego, będzie również składową kapitału rynkowego w przypadku, gdy znajomość danej marki, jej wiarygodność oraz uznanie w opinii klientów będą źródłem wartości dla firmy. Warto również podkreślić, że posiadanie marki jest immanentną cechą każdego przedsiębiorstwa i marka jest traktowana jako niematerialny czynnik, którego jedynym właścicielem jest firma. Praktyka zarządzania dowodzi, że marka sama w sobie - jako pasywny niematerialny zasób - nie generuje wartości, natomiast zdolność do kreowania wymiernych korzyści pojawia się z chwilą, kiedy klienci zaczynają doceniać markę, ponieważ staje się ona symbolem i gwarancją zaspokojenia ich potrzeb i oczekiwań. Kontynuując tę myśl, należy dodać, że rolą zarządzania wiedzą w procesie kreowania kapitału intelektualnego jest przekształcanie statycznych komponentów kapitału intelektualnego w trwałą wartość dla klientów. Dodatkowo zaproponowany podział jest dobrą wizualizacją interaktywnych powiązań i zależności pomiędzy poszczególnymi komponentami kapitału intelektualnego oraz ogniskuje uwagę na współzależnych relacjach.

Oznacza to, że - aby zdobyć kapitał klientów i kapitał rynkowy - należy włączyć w zakres działań kapitał organizacyjny i kapitał ludzki. Z drugiej zaś strony kierunek rozwoju i pożądane zmiany w kapitale organizacyjnym i kapitale ludzkim są podyktowane oczekiwaniami kapitału klientów oraz determinantami tworzenia kapitału rynkowego. Dlatego też postulowane zintegrowane podejście wydaje się uzasadnione i słuszne z punktu widzenia praktyki zarządzania.

Kolejnym elementem stanowiącym asumpt do przyjęcia postulowanego podejścia jest spostrzeżenie, że przedsiębiorstwo może w znacznym zakresie uważać, że posiada kontrolę nad kapitałem organizacyjnym i kapitałem ludzkim, w odróżnieniu od kapitału rynkowego i kapitału klientów, który może zostać niestety bardzo szybko utracony, a nawet przejęty przez konkurencję. W szczególności kapitał rynkowy jest czymś, na co przedsiębiorstwo niekiedy pracuje długimi latami, a jedno negatywne zjawisko bądź wydarzenie o dużej sile oddziaływania może spowodować bardzo znaczącą deprecjację wartości w tym zakresie.

Równie ważnym elementem, na który warto zwrócić uwagę, jest wyodrębniona część kapitału organizacyjnego - własność intelektualna. Odpowiednia ochrona wynalazków i wzorów oraz innych nowatorskich rozwiązań przedsiębiorstwa jest czynnikiem decydującym o powstrzymaniu potencjalnego naruszenia praw oraz o zamianie idei w cenne zasoby gospodarcze, posiadające rzeczywistą wartością rynkową.

Warunkiem determinującym cały proces kreowania i ochrony innowacyjnej aktywności pracowników (niestety w niewielkim stopniu docenianym) jest wypracowanie w przedsiębiorstwie odpowiedniej strategii zarządzania własnością intelektualną. Zjawisko to stało się argumentem dla podjęcia w 2008 r. przez zespół naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego prac nad przygotowaniem na zlecenie Ministerstwa Gospodarki opracowania, będącego rozwiniętą formą przewodnika, który obejmuje podstawowe elementy zarządzania własnością intelektualną w przedsiębiorstwie.

Własność w sensie ekonomicznym jest wiązką uprawnień przysługujących właścicielowi w stosunku do przedmiotu własności (określonego zasobu), który może występować w postaci materialnej bądź niematerialnej.

Pod pojęciem własności intelektualnej w ogólnym znaczeniu rozumie się wytwory ludzkiego umysłu posiadające charakter niematerialny. Mówiąc w kategoriach prawnych, chodzi tutaj o przedmioty praw wyłącznych (wynalazki, utwory, znaki towarowe) lub chronione stany faktyczne (tajemnica przedsiębiorstwa). Podstawowymi kategoriami własności intelektualnej są: prawo autorskie oraz własność przemysłowa¹⁶. Trzecia kategoria, know-how, jest często wyodrębniana ze względu na swą odmienność konstrukcyjną (jest to chroniony stan faktyczny), czasem jednak jest wymieniana jako cześć własności przemysłowej. Opierając się na dokonanym podziale, można przedstawić składowe własności intelektualnej za pomocą schematu (rysunek 4).

Rysunek 4. Własność intelektualna i jej główne składniki



Źródło: M. Du Vall, D. Kasprzycki, A. Matczewski, E. Okoń-Horodyńska., R. Wisła, Zarządzanie własnością intelektualną w przedsiębiorstwie - regulaminy korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych w przedsiębiorstwie, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2008, s. 12
Warto sobie uświadomić, że pozostawione bez ochrony dobre pomysły czy idee mogą zostać łatwo utracone na rzecz konkurentów, którzy dysponują odpowiednimi środkami finansowymi, aby skomercjalizować dany produkt lub usługę. W takiej sytuacji straty finansowe ponosi nie tylko rzeczywisty wynalazca lub twórca, lecz przede wszystkim traci na tym przedsiębiorstwo, które nie potrafiło wykorzystać i ochronić tej wartościowej wiedzy. Należy zatem pamiętać, że najcenniejsza wiedza zdeponowana jest w ludzkim umyśle i pozostaje wyłączną własnością człowieka, dlatego też warto należycie dbać o pracowników, którzy dysponują cenną wiedzą i uważać, by nie stali się obiektem zainteresowania konkurencji.

Właściwe wynagradzanie za pracę, należny szacunek i uznanie to proste i niezwykle skuteczne narzędzia motywowania pracowników - szkoda, iż nie wszyscy menedżerowie chcą i potrafią docenić te rozwiązania i wprowadzać je w życie.

Nie budzi wątpliwości fakt, że właściwe zmotywowanie ludzi do wykorzystywania własnej wiedzy, kompetencji i kreatywności w znaczący sposób wpływa na innowacyjność przedsiębiorstwa i jego konkurencyjność, a także przyczynia się do wzrostu wartości rynkowej. Wiedza wykorzystywana przez ludzi staje się strukturą nośną dla produktów i usług, które określamy jako produkty bogate w wiedzę - knowledge rich products (używa się również sformułowania „nasycenie produktów cenną wiedzą”). Rzeczywistość organizacyjna jest jednak bardzo złożona i wielostronnie uwarunkowana. Jak wspominano wcześniej, uwarunkowania danej branży oraz specyfika działalności przedsiębiorstwa mają decydujące znaczenie i determinują komponenty kapitału intelektualnego, które w największym stopniu przyczyniają się do wzrostu wartości firmy i wpływają na jej konkurencyjność rynkową.

Można sądzić, że z punktu widzenia praktyki zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie najważniejszym problemem staje się rozpoznanie determinantów odpowiedzialnych za tworzenie poszczególnych komponentów kapitału intelektualnego oraz zdiagnozowanie zachodzących pomiędzy nimi relacji. Takie podejście wynika z faktu, że dla każdego przedsiębiorstwa występują odmienne czynniki, które wpływają na rozwijanie wyodrębnionych elementów składowych kapitału intelektualnego. Jest to bezpośrednio zależne od takich uwarunkowań, jak: profil prowadzonej działalności, posiadane przez przedsiębiorstwo zasoby materialne i niematerialne, potencjał technologiczny, przedsiębiorczość i innowacyjność, obszar prowadzonych działań, asortyment oferowanych produktów i usług, a także jest podyktowane oczekiwaniami docelowej grupy klientów. Oddziaływanie komponentów kapitału intelektualnego na budowanie przewag konkurencyjnych przedstawia rysunek 5.

Rysunek 5. Efekt synergiczny oddziaływania komponentów kapitału intelektualnego



Źródło: opracowanie własne
Należy zauważyć, że zintegrowane i właściwie połączone cztery elementy składowe kapitału intelektualnego mają możliwość najmocniejszego oddziaływania, niemniej jednak każdy z elementów oddzielnie również bezpośrednio wpływa na poziom konkurencyjności przedsiębiorstwa. Analogicznie można wyróżnić najważniejsze procesy, które w rezultacie synergicznego oddziaływania przyczyniają się do kreowania kapitału intelektualnego (rysunek 6).

Rysunek 6. Główne procesy kreowania kapitału intelektualnego



Źródło: opracowanie własne
Jak zaprezentowano na rysunku, zarządzanie wiedzą i organizacyjne uczenie się są traktowane jako fundamenty kreowania kapitału intelektualnego. Doskonalenie kluczowych kompetencji i zarządzanie relacjami z klientem uznaje się za dwa najważniejsze procesy biznesowe rzutujące na budowanie kapitału intelektualnego. Warto dodać, że spoiwem dla tych procesów są cztery główne czynniki:

• kształtowanie kultury organizacyjnej,
• zarządzanie zmianami,
• sprawność zarządzania,
• przywództwo.

Zaproponowane podejście opiera się na wnikliwej obserwacji rzeczywistości organizacyjnej i doświadczeniach zawodowych, stanowiąc rozwinięcie prowadzonych badań własnych. Wydaje się, że jego zaletą jest możliwość prowadzenia dalszych wnikliwych obserwacji uwzględniających szczegółowe procedury i elementy, które w ramach tych zdefiniowanych ogólnych procesów mają największą siłę oddziaływania, biorąc pod uwagę specyfikę funkcjonowania danej organizacji. Należy rozumieć i dostrzegać fakt, że inne czynniki będą w największym stopniu przesądzały o kreowaniu kapitału intelektualnego wyższej uczelni, inne - banku, firmy ubezpieczeniowej, przedsiębiorstwa produkcyjnego czy firmy handlowej.

Jak już wcześniej wspominano, w pierwszej kolejności należy ustalić, które pojedyncze elementy tworzące poszczególne składowe kapitału intelektualnego mają największe znaczenie z punktu widzenia uwarunkowań funkcjonalnych i determinantów konkurencyjności dla branży, w której działa dane przedsiębiorstwo. Następnie trzeba zidentyfikować determinanty odpowiedzialne za rozwijanie poszczególnych komponentów kapitału intelektualnego, a zaproponowany autorski model jego kreowania pozwala na kompleksowe spojrzenie na organizację i w rezultacie umożliwia podejmowanie właściwych działań.

Podsumowanie

Zagadnienia zaprezentowane w niniejszym opracowaniu stają się obecnie coraz ważniejszym elementem zarządzania. Można również zaobserwować, że dla polskich przedsiębiorstw (przede wszystkim tych działających w sektorach o wysokim natężeniu walki konkurencyjnej) kapitał intelektualny staje się coraz ważniejszym pryzmatem i wyznacznikiem konkurencyjności. Powyższe rozważania przybliżają do zdefiniowania i strukturalizacji koncepcji zarządzania wiedzą oraz rozpoznania uwarunkowań procesów kreowania kapitału intelektualnego, a tym samym umożliwiają zrozumienie realiów praktyki. Wyzwaniem dla nauki pozostają problemy związane z opracowaniem metod, sposobów i narzędzi pomiaru kapitału intelektualnego. Pomimo podejmowanych licznych prób, wydaje się, że trudno będzie wypracować jedno powszechnie akceptowalne podejście. Pozostaje to w zgodzie z wcześniejszymi stwierdzeniami dotyczącymi wpływu poszczególnych komponentów kapitału intelektualnego na konkurencyjność firmy. Każdorazowo wymagane jest indywidualne podejście i rozpoznanie determinantów konkurencyjności dla danej branży. Podobnie jest przy dokonywaniu pomiaru (oszacowania, wyceny) kapitału intelektualnego - najpierw powinno się zdiagnozować, które jego składowe w największym stopniu rzutują na zdobywanie przewagi konkurencyjnej danego przedsiębiorstwa.

Bibliografia

• M. Al-Shammari, Customer Knowledge Management, People, Processes, and Technology, IGI Global, Londyn 2009.
• M. Bratnicki, Dylematy i pułapki współczesnego zarządzania, Polska Akademia Nauk Oddział w Katowicach, Wydawnictwo Gnome, Katowice 2001.
• R. H. Buckman, Building a knowledge driven organization, McGraw-Hill Companies Inc., Nowy Jork 2004.
• P. Bush, Tacit Knowledge in Organizational Learning, IGI Global, Londyn 2008.
• L. Craig, L. Moore, Intellectual Capital in Enterprise Success: Strategy Revisited, John Wiley & Sons Inc., Hoboken, New Jersey 2008.
• M. Du Vall, D. Kasprzycki, A. Matczewski, E. Okoń-Horodyńska, R. Wisła, Zarządzanie własnością intelektualną w przedsiębiorstwie - regulaminy korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych w przedsiębiorstwie, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2008.
• E. H. Edersheim, Przesłanie Druckera. Zarządzanie oparte na wiedzy, MT Biznes, Warszawa 2009.
• L. Edvinsson, M. Malone, Kapitał intelektualny, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2001.
• K. Ichido, I. Nonaka (red.), Knowledge creation and management: new challenges for managers, Oxford University Press Inc., Nowy Jork 2007.
• A. Jarugowa, J. Fijałkowska, Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym, Wydawnictwo ODiDK, Gdańsk 2002.
• M. Mroziewski, Kapitał intelektualny współczesnego przedsiębiorstwa. Koncepcje, metody wartościowania i warunki jego rozwoju, Difin, Warszawa 2008.
• F. Ricceri, Intellectual Capital and Knowledge Management. Strategic management of knowledge resources, Routledge Francis & Taylor Group, Nowy Jork 2008.
• E. Skrzypek, Wiedza jako czynnik sukcesu w nowej gospodarce, [w:] E. Skrzypek, A. Sokół (red.), Zarządzanie kapitałem ludzkim w gospodarce opartej na wiedzy, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2009.
• G. Urbanek, Pomiar kapitału intelektualnego i aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.
• D. P. Wallance, Knowledge management: historical and cross-disciplinary themes, Libraries Unlimited, Westport 2007.