Wprowadzenie

W prezentowanej pierwszej części opracowania omówione zostaną najważniejsze aspekty platformy edukacyjnej OLAT, zdobywającej coraz większą popularność w wielu krajach europejskich, w tym również w Polsce. W części drugiej¹ platforma zaprezentowana zostanie z perspektywy trzech grup użytkowników: administratora, nauczyciela i studenta, w kontekście konkretnego kursu algorytmiki. Obie części opracowania powstały na bazie prac dostępnych w internecie oraz własnych doświadczeń zdobytych podczas korzystania z tej platformy. Dużą popularnością w procesach kształcenia na odległość cieszy się model asynchroniczny, w którym komunikację bezpośrednią nauczyciela ze studentami zastępuje się komunikacją elektroniczną. W przeciwieństwie do trybu synchronicznego, wymagającego jednoczesnego udziału wszystkich uczestników interakcji, w trybie asynchronicznym uczestnicy (w tym przypadku nauczyciele i uczniowie) korzystają z systemu w dogodnych dla siebie porach. Rozwój technologii internetowych umożliwia opracowanie nowoczesnych platform, które znakomicie wspomagają tradycyjne formy nauczania kształceniem na odległość właśnie w trybie asynchronicznym, przez internet. Dobrym przykładem służy platforma OLAT.

OLAT - darmowa platforma edukacyjna

W opracowaniu przedstawiono nowoczesną platformę edukacyjną, jaką jest pakiet oprogramowania o nazwie OLAT (Online Learning And Training). Pakiet ten może być wykorzystywany jako narzędzie do prowadzenia pełnych kursów online lub do wspomagania tradycyjnych form szkoleniowych. Jest on aplikacją uruchamianą w oknie przeglądarki na komputerze ucznia lub nauczyciela, wspierającą powszechne standardy e-learningu, takie jak IMS Content Packaging, IMS Question and Test Interoperability czy SCORM². Czyni go to systemem zarządzania procesem nauczania kategorii LMS - stąd często spotykana jest nazwa LMS OLAT.

Zasoby dydaktyczne, stanowiące rdzeń platformy, zawierają kursy, testy i kwestionariusze tworzone zarówno wewnątrz systemu, jak i poza nim. Natomiast struktura kursu i procesu uczenia zdefiniowana jest wewnątrz OLAT. A zatem posiada on pewne wspólne cechy z systemami klasy LCMS. Warto podkreślić fakt, że system OLAT został zoptymalizowany pod kątem ułatwienia dostępu osobom niedowidzącym. Dysponuje on specjalnym trybem (Web 2.a dla osób posługujących się brajlem), w którym wszystkie modyfikowane elementy oznaczane są w specjalny sposób, a rozmiary czcionek można dostosować (w oknie przeglądarki) do własnych potrzeb.

Niewątpliwie największą zaletę omawianego oprogramowania - oczywiście poza merytoryczną zawartością - stanowi fakt, iż jest to aplikacja darmowa, typu open source³, która może być pobrana z internetu⁴, zainstalowana na własnym serwerze, a następnie używana i modyfikowana zgodnie z własnymi potrzebami. Proces tworzenia platformy OLAT rozpoczął w 1999 roku zespół programistów na Uniwersytecie w Zurychu. Oprogramowanie to jest na bieżąco modyfikowane i uaktualniane. O wszystkich nowościach można przeczytać na stronie www.olat.org. Na najbliższy rok zapowiedziano dwie prezentacje publiczne nowych elementów tej platformy.

OLAT stosuje nowoczesną technologię i aktualizację zasobów⁵. Jest on całkowicie oparty na języku JAVA i dzięki temu może być używany na różnych systemach operacyjnych, jak np. Windows, Linux czy Solaris. Dlatego też na platformie mogą być stosowane różne systemy zarządzania bazami danych (jak np. MySQL, Postgres, Oracle). System OLAT został zoptymalizowany pod kątem przeglądarki Mozilla Firefox, w wersji 2.0 lub nowszej. Oparty jest na architekturze serwletu JAVA (standard Java2 Enterprise Edition). Od szóstej wersji możliwe jest uruchamianie klastrowe, pozwalające na równoczesne zalogowanie około tysiąca użytkowników. Warto zwrócić również uwagę na takie istotne elementy, jak dostępność, rozszerzalność i przystosowalność platformy. OLAT realizuje (i stale ulepsza) powszechną politykę W3C w odniesieniu do dostępności. Elementy głównego układu mogą być uruchamiane bezpośrednio za pomocą skrótów (główna nawigacja, menu, zawartość, narzędzia). System może być rozszerzany stosownie do potrzeb użytkowników, bez konieczności modyfikowania jego podstawowych elementów. Ułatwia to uaktualnianie platformy i jej integrację z nowymi osiągnięciami technologicznymi. Istnieje zarówno możliwość samodzielnego zainstalowania i konfigurowania platformy oraz administrowania nią, jak i skorzystania z odpłatnej usługi związanej z jej wdrażaniem (instalacja i konfiguracja składników i aplikacji). Wersja testowa dostępna jest pod adresem http://demo.olat.org.

Główne komponenty platformy OLAT

Architektura platformy OLAT składa się z dwóch zasadniczych elementów, a mianowicie z kursów oraz z użytkowników, którzy organizowani są w grupy. Elastyczny edytor kursów umożliwia szybkie i proste przygotowanie oraz dostosowanie kursu do rodzaju zajęć. Poza kursem w systemie OLAT dostępne są elementy obejmujące w szczególności zarządzanie zasobami edukacyjnymi, edytowanie testów i kwestionariuszy. Podstawową ideą platformy są różne role i prawa przypisane użytkownikom. Wyróżniane są cztery zasadnicze role:

• gość - anonimowy, niezarejestrowany użytkownik z ograniczonym prawem dostępu. Może oglądać publiczne i powszechnie dostępne treści nauczania; nie może jednak aktywnie korzystać z niektórych elementów platformy, na przykład z forum dyskusyjnego;
• zarejestrowany użytkownik - posiada własną „nazwę użytkownika”. Może czerpać wiedzę z treści nauczania oraz aktywnie korzystać ze wszystkich elementów związanych z tym nauczaniem. Może również zmieniać stronę główną systemu, dostosowując ją do własnych potrzeb, a także tworzyć grupy projektu i brać udział w kursach;
• autor - oprócz posiadania praw zarejestrowanego użytkownika może również tworzyć, importować, kopiować, archiwizować lub usuwać zasoby edukacyjne w obrębie swojego kursu;
• administrator systemu - jego główne zadanie polega na implementacji aktywności administracyjnych względem całego systemu.

Podział ten jest bardzo elastyczny. Użytkownikom można bowiem przypisywać dodatkowe prawa. Można na przykład zezwolić zarejestrowanemu użytkownikowi na nadzorowanie tzw. grup uczestników. Ponadto użytkownik może dołączyć do swojego kursu dowolnego autora jako współwłaściciela, dając mu równocześnie prawo do edycji zamieszczanych treści.

Jak już wspomniano - zasadnicze elementy architektury tego oprogramowania to kursy i użytkownicy. Wśród podstawowych składowych kursu omówione zostaną:

• treści i zasoby edukacyjne,
• narzędzia pracy grupowej,
• elementy służące do oceniania postępów uczestników kursu,
• elementy wspomagające wymianę informacji w kursach.

Edytor kursu oparty jest na modularności. Jego autor buduje swoją hierarchiczną strukturę kursu z dostępnych elementów. Każda zmiana (edycja) kursu odbywa się na jego kopii, a wszelkie modyfikacje publikowane są stopniowo, po otrzymaniu odpowiednich praw dostępu. Mimo że edytor kursu pomaga określić jego strukturę, to jego właściwa zawartość jest zwykle przygotowywana poza systemem OLAT (pliki PDF, strony WWW itp.). Edytor wewnątrz systemu OLAT umożliwia generowanie stron HTML, jednakże są to proste strony, takie jak np. strona powitalna.

Komponenty tworzące zasoby edukacyjne

W skład elementów budujących treści edukacyjne kursu, a dokładniej elementów umożliwiających konstruowanie i tworzenie zawartości kursu, wchodzi sześć podstawowych komponentów. Należą do nich:

• struktura - ważny element wchodzący w skład każdego nowo tworzonego kursu. Stosowana jest ona w celu zarządzania porządkiem kursu. Nie zawiera żadnych treści, umożliwia jedynie wgląd w dany kurs - jego nazwę, opis, zawartość itp.;
• pojedyncza strona - prosta strona HTML umieszczana wewnątrz kursu w celu przedstawienia jego zawartości (np. wstęp, sylabus, spis literatury). Może być ona tworzona przy pomocy edytora stron HTML dostępnego na platformie OLAT, jak również pobierana lokalnie z dysku komputera z zainstalowaną platformą. Dostęp do tej strony mają tylko uczestnicy kursu;
• strona zewnętrzna - zawartość dowolnej witryny internetowej przechowywanej na dowolnym serwerze WWW. Jest ona umieszczana wewnątrz kursu, ale w przeciwieństwie do pojedynczej strony jest udostępniana również osobom spoza kursu. Zalecane jest stosowanie tego elementu wtedy, gdy dołączane do kursu strony zawierają zapytania do bazy danych (np. zadania wykonywane online). Możliwe jest tylko dołączanie stron opartych na protokołach HTTP lub HTTPS;
• materiał CP i SCORM - elementy służące do umieszczania w kursie treści multimedialnych i interaktywnych zapisanych jako strony HTML i odpowiednio sformatowanych;
• folder - służy do przechowywania plików umieszczanych przez autorów kursu. Mogą one być pobierane przez kursantów;
• słownik - element kursu zawierający wyjaśnienie pojęć występujących w jego treści. Objaśnienia pojawiają się w momencie najechania kursorem na dane pojęcie.

Narzędzia pracy grupowej

Ważnym aspektem e-learningu jest aplikacja, która umożliwia współpracę osób z różnych miejsc, wymianę opinii lub dzielenie się zadaniami. W systemie OLAT istnieją dwa sposoby współpracy, a mianowicie praca w kursach oraz praca w grupach. W pierwszym przypadku współpraca jest częścią dydaktycznego pojęcia kursu, w drugim zaś odnosi się do narzędzi pracy grupowej, które umożliwiają autorowi kursu i jego uczestnikom wspólne tworzenie zawartości danego kursu. Do narzędzi tych zalicza się:

• forum dyskusyjne - element umożliwiający prowadzenie dyskusji w ramach danego kursu. Dyskusja składa się z tematów i pojedynczych wypowiedzi (postów). Do każdej wypowiedzi dołączany jest element graficzny - ikonka reprezentująca wypowiadającą się osobę. Uczestnicy kursu mają prawo dokonywania wpisów na forum i ich czytania, autorzy dodatkowo zarządzają forum (np. mogą usuwać posty);
• portal wiki - umożliwia wspólną pracę nad dokumentami przy pomocy prostego w użyciu środowiska. Wszyscy członkowie kursu mogą czytać i pisać na Wiki, natomiast jego twórcy i właściciele - również usuwać strony z portalu;
• forum pliku - różni się od forum dyskusyjnego tym, że w jego przypadku dyskusja dotyczy tylko treści zawartych w pliku wybranym przez nauczyciela.

Ocena postępów uczestników

Kolejnym komponentem wchodzącym w skład kursu jest ocena postępów uczestników. Do sprawdzenia i oceny wiedzy studentów w obrębie wybranego kursu wykorzystywane są następujące elementy:

• test - umożliwiający kontrolowanie i weryfikację osiągnięć studentów danego kursu. Jego przeprowadzanie opiera się na pytaniach, w których:
  • tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa,
  • wiele odpowiedzi może być prawidłowych,
  • należy zdecydować o tym, jaka jest (prawdziwa czy fałszywa) każda z podanych odpowiedzi,
  • należy samodzielnie wpisać odpowiedź.
  Wyniki testów są zapamiętywane. Dostęp do nich ma nauczyciel, przy czym mogą być one również pokazywane studentowi. Co więcej, autor testu decyduje, jak często studenci mają przystępować do testu, ile mogą popełniać błędów (liczba prób dostępu), ile czasu mają na odpowiedź oraz jak długo test jest im udostępniony;
• samoocena - jest to odmiana testu, w której wynik podawany jest wyłącznie studentowi, nauczyciel nie jest powiadamiany o tym fakcie. Element ten jest stosowany przez studenta w wybranym, dowolnym momencie i służy do samodzielnego sprawdzenia własnej wiedzy na wybrany temat;
• zadanie - jedno lub więcej, do wykonania przez studentów w obrębie kursu. Element ten składa się z następujących części:
  • pojemnik na treść zadania - nauczyciel umieszcza tutaj treści zadań wraz z plikami potrzebnymi do ich wykonania. Dla każdego studenta można przygotować inną treść zadania, dodatkowo można zezwolić studentowi na przejrzenie zadania przed jego wybraniem lub też zabronić tego;
  • pojemnik na pliki otrzymane przez studenta - miejsce, w które studenci przesyłają odpowiedzi na wybrane zadanie; każdy student ma wgląd tylko do swojej odpowiedzi;
  • pojemnik na pliki zwrócone przez nauczyciela - miejsce, w które nauczyciel przesyła pliki będące reakcją na odpowiedź studenta; są one widoczne tylko dla wybranego studenta;
  • oceny - miejsce wystawienia oceny przez nauczyciela;
  • komentarz - miejsce na wpisanie przez nauczyciela komentarza, widocznego dla studentów i innych nauczycieli mających dostęp do danego kursu;
• ocena - miejsce publikacji ocen wystawionych studentom przez nauczyciela w obrębie danego kursu. Oceniane mogą być zadania, testy lub inne samodzielne prace, niekoniecznie zrealizowane na platformie.

Wymiana informacji

Ostatnią ważną składową kursu jest wspomaganie wymiany informacji. Aby móc komunikować się z wybranymi uczestnikami kursu w celu wymiany informacji lub opinii, stosowane są następujące elementy:

• formularz kontaktu - umożliwiający kontakt z wybranymi osobami za pomocą poczty elektronicznej (e-mail);
• kalendarz - element wyświetlający zdarzenia związane z danym kursem;
• czat - komunikator umożliwiający prowadzenie rozmów prywatnych lub grupowych w obrębie kursu, w wyznaczonych do tego pomieszczeniach (zwanych pokojami). Aby możliwe było korzystanie z tego elementu, platforma powinna być wspomagana serwerem komunikatora;
• ankieta - służy do badania opinii uczestników na temat wybranego kursu lub jego elementów. Tworzona jest w wewnętrznym edytorze testów i ankiet. Może wielokrotnie występować w kursie, jej wyniki są anonimowe.

Współpraca w ramach platformy OLAT

Jak już wspomniano, system OLAT oferuje dwa sposoby współpracy, a mianowicie pracę w kursach (część dydaktycznego pojęcia kursu) oraz w grupach. W tym drugim przypadku użytkownicy mogą być organizowani w trzy podstawowe rodzaje grup:

• grupy edukacyjne,
• grupy projektu,
• grupy uprawnień.

Mają one jedną wspólną cechę - oferują zarówno narzędzia do współpracy synchronicznej, jak i asynchronicznej. Jest ona oparta albo na inicjatywie uczestnika, albo na nadzorze nauczyciela.

Grupy edukacyjne to grupy związane tylko z określonymi kursami. Tworzone są przez wybranych użytkowników (właścicieli grup), wyznaczonych do tego przez administratora. Dostęp do tych grup mają tylko zarejestrowani użytkownicy (nauczyciele i studenci), po dołączeniu do kursu.

Grupy projektu nie są związane z żadnym konkretnym kursem. Powstają z myślą o wykonywaniu wspólnych zadań poza kursami, przy czym sam proces ich tworzenia jest zadaniem elementarnym. Na przykład - przygotowując wspólną prezentację, czy też pracując nad wspólną publikacją, można utworzyć stosowną grupę projektu, która będzie dostępna tylko dla jej członków. Każdy zarejestrowany użytkownik platformy OLAT może tworzyć własne grupy projektu (staje się wtedy ich właścicielem) i zapraszać do nich inne osoby (które staną się ich członkami). Grupa projektu może posiadać kilku właścicieli. Wszyscy członkowie grup projektu mają dostęp do takich narzędzi, jak:

• informacja (tekst może być edytowany tylko przez właścicieli grupy),
• kalendarz,
• członkowie (lista wszystkich członków grupy i (lub) jej właścicieli),
• e-mail,
• folder (wymiana dokumentów z innymi członkami grupy),
• forum (dyskusja z innymi członkami grupy),
• czat (komunikator wyświetlający osoby biorące udział w dyskusji w czasie rzeczywistym),
• wiki.

W celu nadania wybranym użytkownikom systemu OLAT określonych uprawnień organizuje się ich w tzw. grupy uprawnień. Są one związane z kursem i zarządzane przez jego autorów. Rozróżniane są następujące grupy uprawnień:

• zarządca grupy - zarządza grupami edukacyjnymi,
• edytor kursu - może zmieniać jego zawartość,
• archiwizator - przechowuje określone elementy w archiwum (np. wyniki ankiet),
• grupa oceniająca - ocenia prace nadesłane przez uczniów,
• grupa zarządzająca słownikiem - edytuje słownik kursu.

Podsumowanie

Podsumowując: OLAT jest ciekawą alternatywą dla innych platform e-learningowych, wyposażoną w funkcje wspomagające prowadzenie zajęć w trybie edukacji zdalnej na poziomie akademickim. Oferuje zarówno narzędzia umożliwiające współdzielenie oraz wielokrotne wykorzystywanie zasobów edukacyjnych, jak i obsługę standardów pozwalających na ich tworzenie. Do jej największych atutów należy zaliczyć rozbudowany system zarządzania użytkownikami i grupami oraz możliwość tworzenia repozytorium materiałów kursowych z dowolnie konfigurowalnym dostępem. Co istotne, system ten w pełni obsługuje język polski.

Z pewnością warta zbadania jest ocena wykorzystania i przydatności platformy OLAT przez najbardziej zainteresowane grono osób, czyli samych studentów. Z uwagi na fakt, że aktualnie bardziej popularna w naszym kraju jest platforma edukacyjna Moodle, w kolejnym opracowaniu⁶ zostaną omówione najistotniejsze różnice pomiędzy tymi dwiema platformami.

Bibliografia

• E. Palka, Co różni platformy edukacyjne OLAT i MOODLE?, w przygotowaniu.
• E. Palka, Platforma OLAT jako narzędzie zdalnej edukacji - cz. II, w przygotowaniu.

Netografia

• Krótka instrukcja tworzenia kursu w OLAT,
  http://www.nauka-biznes.org.pl/help/help.12/help.12.olat.html
• OLAT - darmowa platforma e-learning,
  http://www.geomatikk.pl/olat/
• OLAT 6 - Functional Survey, University of Zurich,
  http://www.olat.org/website/en/download/OLAT_6_0_Functional_Survey.pdf
• OLAT 6 - User Manual, University of Zurich,
  http://www.id.uzh.ch/dl/elearning/olatunizh/dokumentationen/OLAT_6_1_Manual_EN_online_090306.pdf