Wprowadzenie

Innowacyjność od zawsze stanowiła siłę napędową w rozwoju społeczno-gospodarczym ludzkości. Również w Polsce w ostatnim okresie dużo się mówi o znaczeniu innowacji i kapitału intelektualnego dla przyszłego rozwoju kraju. Jednocześnie niewiele uwagi poświęca się badaniom nad tak fundamentalnym obszarem dla gospodarki, jakim jest własność intelektualna i przemysłowa.

Panuje przekonanie, że pod względem poziomu ochrony własności przemysłowej Polska plasuje się na końcu listy państw Unii Europejskiej. Z badań KPMG przedstawionych w niniejszym opracowaniu wynika jednak, że tylko w części jest to prawda. Pod względem aktywności naszych przedsiębiorstw w krajowym trybie zgłoszeniowym i dynamiki wzrostu liczby zgłoszeń wspólnotowych nie odbiegamy od średniej unijnej, a w kilku obszarach pokonujemy takie potęgi w zakresie innowacyjności jak Szwecja czy Finlandia.

W niniejszym opracowaniu autor stara się przedstawić główne wyzwania i problemy związane z ochroną własności intelektualnej w Polsce.

Czym jest własność intelektualna?

Własność intelektualna (WI) według definicji Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (The World Intellectual Property Organization, WIPO) odnosi się do wytworów umysłu: wynalazków, utworów literackich i artystycznych oraz symboli, nazw, grafiki i wzorów stosowanych w handlu. Obejmuje ona zarówno wytwory mające zastosowanie dla celów działalności gospodarczej (tj. własność przemysłową), jak również dzieła będące przedmiotem praw autorskich, tj. o charakterze naukowym, literackim i artystycznym.

Można się spotkać z opinią, że własność przemysłowa i własność intelektualna są odrębnymi dziedzinami własności na dobrach niematerialnych - ze względu na odrębność zasad ochrony patentowej i autorsko-prawnej, np. ochrona na gruncie przepisów prawa autorskiego powstaje z chwilą powstania utworu, natomiast ochrona patentowa wywodzi się z decyzji właściwego organu publicznego (urzędu patentowego). Problematykę ochrony własności intelektualnej reguluje zarówno szereg konwencji międzynarodowych oraz aktów prawa wspólnotowego, jak i przepisy krajowe.

Zasadniczą zależność między własnością intelektualną a pozostałymi kategoriami opisywanymi przez zasady ochrony patentowej i autorsko-prawnej prezentuje poniższy schemat.

Rysunek 1. Własność intelektualna a własność przemysłowa


Źródło: opracowanie własne KPMG

Co można chronić na drodze rejestracji?

Wynalazki (patenty)
Patenty są udzielane we wszystkich dziedzinach techniki, na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do stosowania przemysłowego. Z zakresu pojęcia "wynalazek" w rozumieniu ustawy Prawo własności przemysłowej (dalej P.w.p.). wyłączone są przede wszystkim odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne, wytwory o charakterze jedynie estetycznym, plany, zasady i metody dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej. Ponadto wynalazkiem nie mogą być gry i wytwory niemożliwe do wykorzystania, co wynika z zasad nauki.

Przyznanie patentu następuje w drodze decyzji administracyjnej Urzędu Patentowego, przy czym czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym (a nie od daty decyzji Urzędu Patentowego). W związku z tym, że procedura udzielenia patentu może wydłużyć się do kilku lat, w praktyce oznacza to, że pomimo dwudziestoletniego okresu ochrony uprawniony może korzystać z przyznanego patentu przez okres krótszy niż 20 lat.

Znaki towarowe
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli nadaje się ono do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna - w tym forma towaru lub opakowania - a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. W świetle orzecznictwa Urzędu Patentowego i sądów administracyjnych za dominujący można uznać pogląd, że za znak towarowy nie uważa się co do zasady kompozycji zapachowej, smakowej ani pojedynczego koloru.

Prawo ochronne na znak towarowy jest udzielane na mocy decyzji administracyjnej Urzędu Patentowego na okres 10 lat. Na wniosek uprawnionego prawo ochronne może zostać przedłużone na kolejne okresy dziesięcioletnie.

Wzory użytkowe
Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym - dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Należy wskazać, że wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala on na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Wzór użytkowy może być utrwalony np. w formie modelu, schematu, rysunku, fotografii lub opisu. Ze względu na częściowe pokrywanie się zakresu pojęciowego wynalazku z zakresem wzoru użytkowego (przy czym wymogi stawiane wzorom użytkowym są co do zasady łagodniejsze) ustawa P.w.p. dopuszcza, w toku rozpatrywania zgłoszenia wynalazku lub w okresie dwóch miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji o odmowie udzielenia patentu, złożenie wniosku o udzielenie na ten sam przedmiot prawa ochronnego na wzór użytkowy. Takie zgłoszenie wzoru użytkowego uważa się za dokonane w dniu zgłoszenia wynalazku.

Na wzór użytkowy może być udzielone prawo ochronne - decyzją administracyjną Urzędu Patentowego. Czas trwania prawa ochronnego wynosi 10 lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym.

Wzory przemysłowe
Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem w rozumieniu ustawy P.w.p. jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Jako wzór przemysłowy można zarejestrować m.in.: karoserię samochodu, zewnętrzną postać przedmiotów zaliczanych do sprzętu domowego (np. odkurzacza, miksera), wzory ubrań, biżuterii, mebli.

Wzór przemysłowy można chronić, uzyskując prawo z rejestracji na mocy decyzji administracyjnej Urzędu Patentowego. Prawa z rejestracji wzoru udziela się na okres 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym.

Oznaczenia geograficzne
Oznaczeniami geograficznymi w rozumieniu ustawy są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju, które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.

Zgodnie z ustawą P.w.p. na zagraniczne oznaczenia geograficzne można uzyskać w Polsce ochronę tylko wtedy, gdy oznaczenie korzysta z ochrony w kraju jego pochodzenia. Przykładowe oznaczenia geograficzne to "Nałęczowianka", "bryndza", "oscypek", "bundz".

Na oznaczenie geograficzne może być udzielone prawo z rejestracji w drodze decyzji administracyjnej Urzędu Patentowego. Ochrona oznaczenia geograficznego jest bezterminowa i trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych prowadzonego przez Urząd Patentowy.

Topografie układów scalonych
Pod nazwą "topografia układu scalonego" rozumie się rozwiązanie polegające na przestrzennym rozplanowaniu elementów oraz połączeń układu scalonego₂.

Topografię układu scalonego można chronić przez uzyskanie prawa z rejestracji udzielanego w drodze decyzji administracyjnej Urzędu Patentowego. Ochrona topografii trwa przez okres 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym topografia albo układ scalony zawierający taką topografię zostały wprowadzone do obrotu, lub od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia topografii w Urzędzie Patentowym - w zależności od tego, który z tych terminów upływa wcześniej.

Cele i metodologia badania

Celem prezentowanego badania było określenie poziomu ochrony własności intelektualnej w polskiej gospodarce w ogóle, a także skali naruszeń własności intelektualnej oraz strategii i metod zarządzania własnością intelektualną w codziennej działalności firm z sektora dóbr konsumpcyjnych₃. Przedstawiona w opracowaniu część badania realizowana była w postaci badań wtórnych, w oparciu o dostępne bazy informacji patentowej, a w szczególności:

• bazy Urzędu Patentowego RP, Czech i Węgier;
• bazy Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO);
• bazy Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM);
• bazy Międzynarodowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO).

Ochrona własności w świetle danych statystycznych

W licznych opracowaniach i raportach poświęconych innowacyjności autorzy często oceniają poziom ochrony własności intelektualnej na podstawie wybiórczych kryteriów, takich jak liczba wynalazków zgłoszonych do Europejskiego Urzędu Patentowego na 1 mln mieszkańców. Pomijany jest fakt, iż przedsiębiorstwa dysponują różnymi trybami ochrony, a patenty to ważny, ale nie jedyny przedmiot własności przemysłowej (w branży usługowej i handlowej praktycznie niewystępujący).

Dlatego na potrzeby prezentowanego badania - aby ocenić rzeczywisty poziom ochrony własności intelektualnej w Polsce - postanowiono porównać dane statystyczne dla Polski oraz dla innych krajów w odniesieniu do wszystkich głównych przedmiotów własności przemysłowej (tj. wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i znaków towarowych), a także w odniesieniu do trzech głównych trybów ich ochrony (krajowego, wspólnotowego - europejskiego oraz międzynarodowego).

Tryb krajowy
W przypadku przedsiębiorstw prowadzących działalność o zasięgu lokalnym, która nie wykracza poza granice jednego kraju, najtańszym i najbardziej racjonalnym sposobem ochrony własności intelektualnej jest tryb krajowy. Większość państw posiada własny urząd patentowy, który obsługuje lokalne i zagraniczne podmioty zainteresowane zastrzeżeniem swoich praw wyłącznych na terytorium danego kraju. W Polsce Urząd Patentowy RP istnieje od 28 grudnia 1918 roku, a pierwszej rejestracji znaku towarowego i wynalazku dokonano w 1924 roku.

Od momentu przystąpienia Polski do UE ogólna liczba zgłoszeń w trybie krajowym nieznacznie wzrosła. W 2008 roku wyniosła ona 20 734, podczas gdy cztery lata wcześniej - 20 618. W strukturze zgłoszeń dokonywanych w trybie krajowym w Polsce dominują znaki towarowe (ponad 75 proc. wszystkich zgłoszeń w 2008 roku), następnie pojawiają się wynalazki (13 proc.), wzory przemysłowe (7 proc.) oraz najmniej liczne (3 proc.) - wzory użytkowe.

Wykres 1. Liczba zgłoszeń w trybie krajowym w Urzędzie Patentowym RP Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych Urzędu Patentowego RP

Aby móc obiektywnie określić poziom ochrony własności intelektualnej w trybie krajowym w Polsce, porównano liczbę zgłoszeń w trzech krajach: w Polsce, Czechach i na Węgrzech.

Na tle tych dwóch ostatnich państw poziom aktywności w zakresie krajowych zgłoszeń własności przemysłowej okazuje się stosunkowo wysoki. W wartościach bezwzględnych mamy blisko dwukrotnie więcej zgłoszeń ogółem niż Czesi i blisko czterokrotnie więcej niż Węgrzy, uchodzący za bardzo innowacyjnych. Po odniesieniu tych danych do liczby ludności sytuacja jednak nieco się zmienia. Największą liczbą zgłoszeń na jeden milion mieszkańców w trybie krajowym ogółem mogą się pochwalić Czesi (ponad 1000), natomiast na drugim miejscu znajdują się Polacy, nieznacznie wyprzedzający Węgrów (w obu przypadkach ponad 500 zgłoszeń).

W przypadku zgłoszeń wynalazków sytuacja jest niemal analogiczna. W 2008 roku Urząd Patentowy RP przyjął ponad 2700 wniosków, a więc trzykrotnie więcej niż jego odpowiednik w Czechach i na Węgrzech. Liczba zgłoszeń wynalazków na jeden milion mieszkańców najwyższa była ponownie w Czechach (nieco ponad 80) oraz identyczna w Polsce i na Węgrzech (w obu przypadkach 72).

Okazuje się, że pietą achillesową w Polsce są zgłoszenia wzorów użytkowych - będących słabszą formą wynalazków. Jeżeli chodzi o bezwzględną liczbę zgłoszeń - ustępujemy wyraźnie Czechom, a w wymiarze per capita zarówno Czechom, jak i Węgrom.

Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku zgłoszeń wzorów przemysłowych. Polska jest tutaj zdecydowanym liderem, zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak i pod względem zgłoszeń per capita. W ciągu ostatnich trzech lat polskie przedsiębiorstwa i jednostki badawcze zgłaszały blisko pięciokrotnie więcej wzorów przemysłowych niż miało to miejsce w Czechach i na Węgrzech. Na jeden milion mieszkańców przypada w naszym kraju blisko 40 zgłoszeń, podczas gdy w krajach porównywanych - około 30.

Wreszcie w zakresie znaków towarowych przodujemy w liczbie zgłoszeń, natomiast w liczbie zgłoszeń per capita przegrywamy ponad dwukrotnie z Czechami i nieznacznie wyprzedzamy Węgrów.

Wykres 2. Liczba zgłoszeń wynalazków w trybie krajowym Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych Urzędu Patentowego RP oraz urzędów patentowych Czech i Węgier

Wykres 3. Liczba zgłoszeń wzorów użytkowych w trybie krajowym Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych Urzędu Patentowego RP oraz urzędów patentowych Czech i Węgier

Wykres 4. Liczba zgłoszeń wzorów przemysłowych w trybie krajowym Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych Urzędu Patentowego RP oraz urzędów patentowych Czech i Węgier

Wykres 5. Liczba zgłoszeń znaków towarowych w trybie krajowym Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych Urzędu Patentowego RP oraz urzędów patentowych Czech i Węgier

Pozytywnym zjawiskiem, które autorzy zaobserwowali w toku badania, jest delikatna tendencja wzrostowa dynamiki liczby polskich zgłoszeń wynalazków, wzorów użytkowych oraz znaków towarowych od momentu akcesji do UE w 2004 roku. Wyjątkiem są tu jedynie wzory przemysłowe, których liczba od czterech lat z roku na rok systematycznie maleje.

Obserwując liczbę wynalazków zgłoszonych w trybie krajowym w dłuższym przedziale czasu (1963-2007), również można dostrzec, że Polska nie wyróżnia się negatywnie na tle porównywanych krajów. W celu zachowania obiektywności do porównania zostały wybrane zbliżone pod względem rozwoju gospodarczego kraje z Europy Środkowej (Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia), kraje uchodzące za najbardziej innowacyjne w Europie Zachodniej (Finlandia, Szwecja, Irlandia) oraz kraje z Europy Zachodniej, uchodzące za mniej innowacyjne (Portugalia, Grecja, Hiszpania).

Okazuje się, że liczba zgłoszeń krajowych dokonywanych obecnie w Polsce jest porównywalna do tej z początku lat 60. W konfrontowanej grupie tylko cztery kraje (w tym Polska) zanotowały w badanym okresie wzrost liczby zgłoszeń. Obok Polski aktywność patentowa zwiększyła się m.in.: w Irlandii i Finlandii.

Na początku lat 60. rozpoczęła się fala szybkiego wzrostu liczby zgłoszeń nowych wynalazków, która utrzymała się aż do drugiego światowego kryzysu energetycznego z 1978 roku, kiedy to nastąpiło wyraźne załamanie wskaźnika nowych zgłoszeń. Sytuację w Polsce dodatkowo pogorszył kryzys gospodarczy i polityczny z przełomu lat 70. i 80. Jednak już od 1981 roku sytuacja stopniowo zaczęła się poprawiać, po czym ponownie, wraz z upadkiem komunizmu i wprowadzeniem gospodarki rynkowej, nastąpiło gwałtowne zmniejszenie liczby zgłaszanych wynalazków. Prawdopodobnie było to spowodowane trudnymi reformami rynkowymi, które wymusiły racjonalizację kosztów - w efekcie większość zakładów przemysłowych ograniczyła lub zlikwidowała własne działy badawczo-rozwojowe.

Od 2005 roku - a więc rok po wstąpieniu Polski do UE - w liczbie zgłaszanych wynalazków ponownie pojawił się trend wzrostowy. Dużą rolę w jego podtrzymaniu mogą odegrać środki z funduszy unijnych, które w sposób bezpośredni i pośredni wspierają innowacyjne przedsięwzięcia.

Podsumowując, poziom ochrony własności przemysłowej w trybie krajowym w Polsce nie jest wcale tak niski, jak to wynikałoby z licznych opracowań. Pod względem liczby zgłoszeń krajowych wyraźnie wyprzedzamy Czechy i Węgry (Czechom ustępujemy tylko w jednej kategorii - zgłoszeń wzorów użytkowych), a pod względem zgłoszeń per capita zajmujemy mocną pozycję za Czechami i przed Węgrami, których wyprzedzamy w większości porównywanych kategorii. Ponadto liczba zgłoszeń po okresie załamania w latach 90. zaczyna się od kilku lat zwiększać. Wreszcie - na przestrzeni ostatnich 45 lat Polska minimalnie zwiększyła liczbę zgłaszanych wynalazków, podczas gry w takich krajach, jak Szwecja, Węgry czy Hiszpania składa się mniej wniosków niż prawie pół wieku temu.

Tryb wspólnotowy oraz patent europejski
Od momentu, kiedy Polska weszła wspólnoty europejskiej, polskie przedsiębiorstwa mogą skuteczniej chronić swoją własność intelektualną we wszystkich 27 krajach członkowskich. Nie muszą już równolegle rejestrować swoich praw wyłącznych - osobno w trybie wspólnotowym i osobno w trybie krajowym. Wystarczy zdecydować się na tryb wspólnotowy, który automatycznie obejmuje terytorium Polski₄.

W 2008 roku do Europejskiego Urzędu Patentowego (European Patent Office, EPO) wpłynęło ponad 63 tys. zgłoszeń, a blisko 60 tys. wynalazków uzyskało ochronę patentową. Polska z wynikiem 167 zgłoszeń oraz z 26 przyznanymi patentami lokuje się mniej więcej w połowie stawki. Wśród krajów członkowskich Unii Europejskiej znajduje się na 14 miejscu pod względem liczby zgłoszeń do EPO - z wynikiem stanowiącym zaledwie nieco ponad 0,6 proc. liczby patentów zgłoszonych tylko przez jeden kraj, lidera zestawienia, Niemcy. Warto jednak zauważyć, że Polska uzyskała najlepszy wynik w regionie Europy Środkowo-Wschodniej i zgłasza najwięcej wniosków patentowych spośród wszystkich nowo przyjętych krajów UE.

Natomiast w zestawieniu liczby przyznanych patentów nasz kraj spada o 4 pozycje - wyprzedzają go: Węgry, Czechy, Słowenia i Grecja. Oznacza to, że pomimo stosunkowo dużej liczby polskich wniosków o ochronę patentową, podczas procesu weryfikacji znaczna ich część zostaje z różnych powodów odrzucona.

Analizując wynalazki zgłoszone do ochrony patentowej oraz przyznane patenty w przeliczeniu na jednego mieszkańca, trzeba stwierdzić, że Polska znajduje się niestety w końcówce rankingu państw Unii Europejskiej. Słabszy wynik uzyskują tylko Litwa, Bułgaria i Rumunia.

Suma wszystkich zgłoszonych przez polskie firmy i obywateli patentów w EPO jest aż 17 razy mniejsza od wyniku uzyskanego przez najbardziej aktywną firmę w tym obszarze - Philips - i ponad pięć razy mniejsza od dziesiątej w zestawieniu Toyoty. Jeszcze gorzej przedstawia się nasza sytuacja pod względem liczby przyznanych patentów. W tej kategorii z jedną tylko firmą Robert Bosch przegrywamy w stosunku 36 do 1.

Bardzo pozytywnym zjawiskiem jest natomiast coraz większa dynamika wzrostu zgłoszeń patentowych z Polski. W 2008 roku zgłoszono o ponad 60 proc. wniosków więcej niż w 2007 roku, a w ostatnim dziesięcioleciu średni coroczny wzrost wyniósł blisko 30 procent. We wszystkich trzech zestawieniach: dla ostatniego roku, 5 i 10 lat, Polska znajduje się w czołówce pięciu europejskich państw o największej dynamice wzrostu zgłoszeń patentowych. W ostatnim roku większą niż Polska dynamikę zgłoszeń wynalazków odnotowała jedynie Łotwa.

Również pod względem dynamiki wzrostu liczby przyznanych patentów europejskich wypadamy nieźle. Choć w ostatnim roku ich liczba uległa nieznacznemu spadkowi (4 proc.), to przy uwzględnieniu średniego wzrostu z ostatnich 5 i 10 lat Polska wypada korzystnie (średnioroczny wzrost odpowiednio o 18 i 16 procent). Choć w tym przypadku niektóre nowe kraje Unii, jak Czechy i Słowacja, wyprzedzają nas.

Warto zauważyć, że dynamiczny wzrost liczby wynalazków zgłaszanych do ochrony patentowej w EPO nie idzie w parze z równie dynamicznym wzrostem przyznawanych patentów - większa liczba nie przekłada się na wyższą jakość składanych wniosków. Może to świadczyć o stosunkowo dużej liczbie źle wypełnionych wniosków lub, co gorsza, o tym, że polskie wynalazki nie spełniają wymaganej ustawowo przesłanki nowości. Innymi słowy - być może polscy wynalazcy próbują chronić coś, co ktoś inny już zgłosił do rejestracji lub zastosował w praktyce.

Pod względem liczby zgłaszanych do rejestracji wspólnotowych wzorów przemysłowych oraz wspólnotowych znaków towarowych Polska ponownie plasuje się dość wysoko wśród krajów europejskich, wyprzedzając wszystkie kraje regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Dodatkowo średni roczny przyrost zgłoszeń wzorów przemysłowych i znaków towarowych jest wysoki i wynosi blisko 100 proc. dla wzorów przemysłowych i 56 proc. dla znaków towarowych. Oznacza to, że nasz kraj stopniowo dogania kraje "starej" Unii.

Wyzwaniem stojącym przed Polską i naszymi przedsiębiorstwami w dziedzinie znaków towarowych - podobnie jak w przypadku patentów - wydaje się nie zwiększenie liczby składanych wniosków, a ich skuteczności. Zaledwie 40 proc. wniosków o rejestrację wspólnotowego znaku towarowego nie zawiera błędów i z sukcesem prowadzi do rejestracji. Jedenaście europejskich krajów ma ponad dwukrotnie wyższą skuteczność od Polski. Jedynie Bułgaria osiągnęła gorszy wynik (zaledwie o kilka dziesiątych procent) w tym zestawieniu.

Tabela 1. Skuteczność wniosków o rejestrację wspólnotowego znaku towarowego

Kraj	Suma złożonych wniosków 2003-2008	Suma zarejestrowanych znaków towarowych 2003-2008	Skuteczność
Dania	5527	4812	87,06%
Francja	28392	24445	86,10%
Szwecja	7796	6671	85,57%
Włochy	32732	27778	84,86%
Finlandia	3449	2901	84,11%
Belgia	5896	4920	83,45%
Hiszpania	34197	28415	83,09%
Holandia	13991	11624	83,08%
Wielka Brytania	43634	36209	82,98%
Niemcy	69897	57840	82,75%
Irlandia	3497	2877	82,27%
Luksemburg	2341	1786	76,29%
Grecja	1902	1361	71,56%
Austria	8823	6300	71,40%
Portugalia	4724	2756	58,34%
Cypr	776	438	56,44%
Czechy	1853	1042	56,23%
Malta	289	162	56,06%
Estonia	333	182	54,65%
Łotwa	199	98	49,25%
Węgry	1076	526	48,88%
Słowenia	557	268	48,11%
Litwa	306	141	46,08%
Słowacja	425	182	42,82%
Rumunia	744	318	42,74%
Polska	5280	2136	40,45%
Bułgaria	609	245	40,23%

Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych OHIM

Konieczna wydaje się kampania uświadamiająca przedsiębiorcom, że zanim zdecydują się ponieść koszty zgłoszenia nowego znaku towarowego, wzoru użytkowego lub wynalazku, powinni sami przeprowadzić lub zlecić wyspecjalizowanej kancelarii patentowej przeprowadzenie tzw. badania zdolności rejestrowej (patentowej). Działając na podstawie opinii eksperckiej, unikną dodatkowych kosztów i przede wszystkim nie stracą niepotrzebnie kilku miesięcy lub nawet lat w oczekiwaniu na rejestrację czegoś, co w praktyce od początku nie miało zdolności rejestrowej.

Tryb międzynarodowy
W latach 2004-2007 polskie wynalazki rejestrowano w najodleglejszych zakątkach świata: w Tajlandii, Mongolii, Algierii, Egipcie czy w Nowej Zelandii. Pod względem średniej rocznej liczby wniosków patentowych składanych w tym okresie w trybie międzynarodowym Polska wypada jednak dość słabo. Różnice między Polską a innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej są widoczne zarówno w przypadku liczby wynalazków zgłaszanych w Ameryce Południowej i Środkowej (blisko czterokrotnie niższa liczba wniosków w porównaniu do Węgier oraz blisko dwukrotnie niższa w porównaniu do Czech), jak i w Europie (blisko trzykrotnie niższa liczba wniosków), Afryce (blisko trzykrotnie niższa liczba wniosków w porównaniu do Węgier oraz ponad dwukrotnie niższa w porównaniu do Czech), Oceanii (blisko czterokrotnie niższa liczba wniosków w porównaniu do Węgier), Azji (blisko trzykrotnie niższa liczba wniosków w porównaniu do Węgier) oraz Ameryce Północnej (blisko dwukrotna przewaga Węgier). Polska nie ustępuje znacznie Czechom i Węgrom tylko w przypadku wniosków składanych w trybie międzynarodowym w Rosji, na Ukrainie i na Białorusi.

Rysunek 2. Średnia roczna liczba wniosków patentowych w trybie międzynarodowym w latach 2004-2007 * obejmuje wszystkie wnioski z wyłączeniem krajowych i wspólnotowych
Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych WIPO

W przypadku wniosków o rejestrację znaków towarowych w trybie międzynarodowym sytuacja Polski kształtuje się nieco lepiej. W latach 2004-2007 polskie wnioski składano w tak odległych krajach, jak: Maroko, Suazi, Sudan, Kenia, Botswana, Sierra Leone, Mozambik, Namibia, Kazachstan czy Azerbejdżan. Poza Azją oraz Ameryką Południową i Środkową we wszystkich badanych obszarach liczba polskich wniosków przewyższała liczbę wniosków węgierskich. Dane wskazują na około dwukrotnie (a w przypadku Ameryki Północnej ponad trzykrotnie) większą liczbę wniosków z Polski niż z Węgier. Jeśli jednak weźmie się pod uwagę wartości na jednego mieszkańca, blisko czterdziestomilionowa Polska plasuje się na ostatnim miejscu - daleko w tyle za Czechami (przewaga ponad siedmiokrotna w liczbie wniosków na mieszkańca składanych w trybie międzynarodowym w krajach europejskich), a także Węgrami.

Rysunek 3. Średnia roczna liczba wniosków o rejestrację znaku towarowego w trybie międzynarodowym w latach 2004-2007 * * obejmuje wszystkie wnioski z wyłączeniem krajowych i wspólnotowych
Źródło: opracowanie własne KPMG na podstawie danych WIPO Z zestawienia liczby zgłoszeń w trybie międzynarodowym wynika, że nasz kraj wyraźnie ustępuje zarówno Węgrom (patenty), jak i Czechom (znaki towarowe). Różnice na niekorzyść Polski są znacznie większe niż w przypadku zgłoszeń krajowych i wspólnotowych. Wydaje się, że może to być spowodowane wyższym poziomem umiędzynarodowienia obu krajów. Mając mniejszy rynek wewnętrzny, tamtejsze przedsiębiorstwa są bardziej skłonne do wchodzenia na nowe, zagraniczne rynki zbytu - co w naturalny sposób pociąga za sobą konieczność rozszerzania ochrony własności intelektualnej w trybie wspólnotowym i (lub) międzynarodowym.

Podsumowanie

Polacy wypadają dość dobrze w statystykach krajowych ochrony własności intelektualnej, dlaczego więc wciąż tak daleko nam do liderów innowacji, takich jak Finlandia czy Szwecja? Wydaje się, że problem tkwi zarówno w poziomie konkurencyjności naszych wynalazków, wzorów przemysłowych, wzorów użytkowych czy znaków towarowych w skali międzynarodowej, jak i w zarządzaniu własnością intelektualną na poziomie kraju. Jak pokazują przedstawione w opracowaniu badania, jedną z barier efektywnego zarządzania własnością intelektualną w Polsce jest wciąż niski poziom świadomości w tym zakresie, zwłaszcza w mniejszych firmach i sektorze MSP. Ponadto w polskim społeczeństwie przyzwolenie na podróbki i produkty podobne wciąż jest dosyć duże. Kolejnym wyzwaniem, przed jakim stoją polskie firmy, jest niedostateczny poziom edukacji z zakresu własności przemysłowej. W konsekwencji brakuje także menedżerów specjalizujących się w kompleksowym zarządzaniu własnością intelektualną. Do problemów ograniczających liczbę wspólnotowych i międzynarodowych patentów dla polskich produktów autorzy badania zaliczają także niedostateczne wsparcie ze środków europejskich oraz niedostosowanie profilu tych środków do potrzeb biznesowych.

Można jednak oczekiwać, ze w nadchodzących latach działające w Polsce przedsiębiorstwa coraz aktywniej i skuteczniej będą chroniły swoją własność intelektualną, zarówno w kraju, jak i za granicą. Sprzyjać temu będą trzy czynniki:

• rosnący poziom umiędzynarodowienia polskiej gospodarki,
• konieczność konkurowania z zachodnimi przedsiębiorstwami, które lepiej chronią swoją własność intelektualną
• dostępność funduszy na wsparcie działalności innowacyjnej.