Wprowadzenie

Wzrost znaczenia wiedzy jako czynnika rozwoju gospodarczego zmienia rolę ośrodków naukowych i akademickich - „producentów” wiedzy i nowoczesnych technologii - w gospodarce regionalnej i krajowej. Konieczny staje się coraz bliższy kontakt uczelni z biznesem, coraz bardziej złożone formy przybiera podejmowana przez uczelnie współpraca z podmiotami działającymi w ich otoczeniu. Wydaje się, że rozwój przedsiębiorczości akademickiej stanowi obecnie jedną z kluczowych składowych procesu budowania międzynarodowej innowacyjności i konkurencyjności gospodarki.
W opracowaniu podjęto próbę zdefiniowania zagadnienia przedsiębiorczości akademickiej oraz zaprezentowano główne instytucjonalne formy jej wspierania wykorzystywane przez polskie uczelnie.

Przedsiębiorczość - pojęcie wieloznaczne

Przedsiębiorczość to pojęcie, którego zdefiniowania podejmują się przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych, m.in. ekonomii, zarządzania, prawa, psychologii i socjologii. W związku z tym w literaturze spotyka się liczne propozycje interpretacji pojęcia przedsiębiorczości.

W dorobku nauk ekonomicznych najczęściej przyjmuje się trzy wymiary definiowania przedsiębiorczości:

• definiowanie osobowościowe - koncentrujące się na cechach i umiejętnościach,
• behawioralne - odwołujące się do sposobu działania i zarządzania,
• precyzujące funkcje ekonomiczne przedsiębiorcy w gospodarce.

Przedsiębiorczość jest przypisywana jednostce (pojedynczej osobie), przedsiębiorstwu (najczęściej przedsiębiorstwom sektora MSP) lub innej organizacji, w tym jednostkom samorządu terytorialnego lub gospodarkom krajowym (tzw. przedsiębiorczość makroekonomiczna¹).

Trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu pojęcia przedsiębiorczości nie zmieniają jednak faktu, że w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych stanowi ona jeden z głównych filarów rozwoju gospodarczego. Globalizacja, reorientacja gospodarki w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, konieczność budowania międzynarodowej konkurencyjności to tylko niektóre z okoliczności sprawiających, że przedsiębiorczość oraz jej instrumenty - innowacje i kapitał intelektualny - wymagają świadomej stymulacji. Na różnych poziomach, przez różne podmioty, przy użyciu różnych metod i narzędzi prowadzi się działania mające na celu pobudzenie, wzmocnienie i rozwój przedsiębiorczości.

Tabela 1. Wybrane programy wspierania przedsiębiorczości

Poziom	Nazwa programu
Unia Europejska	Odnowiona Strategia Lizbońska Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) na lata 2007-2013, w tym Program na rzecz przedsiębiorczości i innowacji (EIP) Small Business Act VII Program ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego
Ogólnopolski	Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 oraz ogólnokrajowe programy operacyjne (głównie PO Innowacyjna Gospodarka oraz PO Kapitał Ludzki) Drogi do Polski Przedsiębiorczej
Regionalny - województwo pomorskie	Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Pomorskiego Program Innopomorze Pomorskie Obserwatorium Przedsiębiorczości

Źródło: opracowanie własne
Od połowy XX wieku w proces tworzenia warunków dla rozwoju gospodarczego coraz aktywniej włączają się ośrodki naukowo-badawcze oraz uczelnie wyższe. Wzrost znaczenia wiedzy jako czynnika rozwoju gospodarczego nakłada na te instytucje nową rolę w gospodarce oraz dyktuje nowy sposób ich funkcjonowania. Następuje rozwój form współpracy między sektorem nauki a gospodarką, co sprzyja komercjalizacji badań naukowych. Uczelnie angażują się merytorycznie, organizacyjnie i finansowo w działania rozwijające innowacyjność regionów, pracownicy naukowi podejmują się prowadzenia własnych, nowoczesnych firm, a programy studiów konstruowane są w taki sposób, aby umożliwić studentom nabycie praktycznych umiejętności niezbędnych w zarządzaniu firmami.

Przedsiębiorczość akademicka - instytucjonalne formy wsparcia

Przedsiębiorczość akademicka, podobnie jak samo pojęcie przedsiębiorczości, jest interpretowana dość różnorodnie. Z raportu Public Profits wynika, że w Polsce jest ona rozumiana trojako² - utożsamia się ją:

• z wychowaniem do przedsiębiorczości i z promocją przedsiębiorczości oraz postaw proprzedsiębiorczych;
• ze wspieraniem przedsiębiorców będących studentami, absolwentami, doktorantami i pracownikami naukowymi;
• ze wspieraniem transferu wiedzy i nowych technologii do gospodarki.

Ustawa o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wpisała przedsiębiorczość akademicką w podstawowy zakres aktywności szkół wyższych w Polsce. Obok prowadzenia badań naukowych oraz kształcenia studentów są one zobligowane do współpracy z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim, w formie działalności gospodarczej wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo³.

Do najczęściej wykorzystywanych przez polskie uczelnie instytucjonalnych form kreowania i wsparcia przedsiębiorczości akademickiej należą:

• biura karier,
• akademickie inkubatory i preinkubatory przedsiębiorczości,
• centra transferu technologii,
• parki naukowo-technologiczne.

Akademickie biura karier działają przy polskich uczelniach od 1993 roku, aktualnie przy większości ośrodków. Zakres podejmowanych przez nie działań obejmuje m.in.:

• doradztwo zawodowe indywidualne i grupowe,
• organizację szkoleń i warsztatów rozwijających umiejętności przydatne w poszukiwaniu pracy,
• prowadzenie baz danych z ofertami kształcenia, w tym na studiach podyplomowych, szkoleniach zawodowych i kursach,
• nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z pracodawcami oraz pośrednictwo pracy.

Akademickie inkubatory przedsiębiorczości to inicjatywa polegająca na tworzeniu przez uczelnie wyższe fizycznych i organizacyjnych warunków do praktycznej weryfikacji wiedzy i umiejętności w zakresie prowadzenia własnej firmy. Oferta akademickich inkubatorów przedsiębiorczości skierowana jest przede wszystkim do studentów, absolwentów oraz młodych pracowników naukowych. W Polsce wyróżnia się trzy warianty preinkubacji firmy w otoczeniu szkoły wyższej:

• w sieci Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości (AIP) prowadzonych przez Fundację Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (FAIP);
• w inkubatorach działających w ramach państwowych szkół wyższych, najczęściej w powiązaniu z centrami transferu technologii i biurami karier;
• w preinkubatorach działających w ramach parków naukowo-technologicznych.

Tabela 2. Lokalizacja akademickich inkubatorów przedsiębiorczości w Polsce

Miasto	AIP zrzeszone w FAIP	AIP niebędące członkiem FAIP
Białystok	2
Bydgoszcz	1
Chorzów	1
Częstochowa	1	1
Elbląg		1
Gdańsk	1	1
Katowice	2
Kraków	1	3
Lublin	2
Łódź	1	1
Nowy Sącz		1
Opole		1
Poznań	1	2
Rzeszów		1
Szczecin		1
Siedlce	1
Toruń	1	1
Warszawa	7	1
Wrocław	2	4
Zielona Góra		1
Łącznie	24	20

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.pi.gov.pl/upload/dokumenty/akademicka/08.05.08_inkubatory_nieFAIP-do%20aktualizacji.pdf, [02.04.2010]
Program preinkubacji oferowany przez akademickie inkubatory przedsiębiorczości obejmuje najczęściej:

• zajęcia dydaktyczne i (lub) szkolenia z przedsiębiorczości, zarządzania firmą,
• warsztaty, w ramach których przygotowywane są biznesplany,
• mentoring najlepszych projektów biznesowych,
• udostępnianie infrastruktury AIP początkującym przedsiębiorcom (wyposażenie biurowe, sale seminaryjne, witryna internetowa, adres itp.),
• obsługę księgową i prawną,
• dostęp do wyspecjalizowanej infrastruktury laboratoryjnej.

Podstawową formą wsparcia są jednak usługi doradcze, szkoleniowe i informacyjne. Ponadto duże znaczenie ma oferta w zakresie finansowania przedsięwzięć realizowanych przez inkubowane firmy. Chodzi nie tyle o dostęp do środków będących bezpośrednio w dyspozycji inkubatora (choć możliwe jest uzyskiwanie grantów i dopłat na zasadach konkursowych), ile o wsparcie w pozyskiwaniu zewnętrznego finansowania, np. ze środków unijnych, poprzez kontakt z Aniołem Biznesu.

Z kolei centra transferu technologii (CTT) w szerokim znaczeniu są zróżnicowaną organizacyjnie grupą nienastawionych na zysk jednostek doradczych, szkoleniowych i informacyjnych, realizujących programy wsparcia transferu i komercjalizacji technologii oraz wszystkich towarzyszących temu procesowi zadań⁴. Większość polskich uczelni akademickich uruchomiła w ostatnich latach w swoich strukturach jednostki organizacyjne zajmujące się informowaniem otoczenia biznesowego o prowadzonych przez siebie badaniach naukowych i ich efektach, poszukiwaniem ich potencjalnych klientów oraz pozyskiwaniem partnerów. W tym sensie coraz powszechniej mówić można o powstawaniu akademickich działów transferu technologii. Ich sprawne funkcjonowanie i rozwój warunkuje rzeczywiste otwarcie się uczelni na współpracę z biznesem oraz promocja użytkowego podejścia do statutowej aktywności badawczo-rozwojowej.

Ideą uczelnianych centrów transferu technologii jest generowanie, poprzez tworzone partnerstwa, trójwymiarowej korzyści - dla potencjalnych klientów, uczelni oraz dla gospodarki. Dostarczane klientom (partnerom) wiedza fachowa i nowoczesne technologie determinują ich zdolności konkurencyjne (głównie chodzi o przedsiębiorstwa sektora MSP). Uczelnia pozyskuje dodatkowe środki finansowe, które przy wątłych nakładach z budżetu państwa oraz z roku na rok kurczącym się poziomie naboru słuchaczy w ramach odpłatnych form kształcenia (dotyka to głównie ośrodków prywatnych) odgrywają coraz większą rolę w finansowaniu planów rozwojowych. Wreszcie - uczelniane centra transferu technologii pełnią istotną funkcję w polityce rozwoju regionalnego. Ich działalność wpływa przede wszystkim na tzw. pośrednią konkurencyjność regionu oraz determinuje poziom innowacyjności w regionie.

Od końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku polskie uczelnie uczestniczą w uruchamianiu i rozwoju parków naukowo-technologicznych, które - w myśl ustawy - stanowią zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami⁵. Z jednej strony stanowią one fizyczne miejsce, w którym początkujący przedsiębiorcy, zorientowani innowacyjnie i działający w branżach o dużym zaawansowaniu technologicznym, mogą liczyć na ułatwienia w zakresie dostępu do infrastruktury, wiedzy fachowej i innowacyjnych pomysłów (wynalazków). Z drugiej strony są miejscem transferu technologii i komercjalizacji wyników badań prowadzonych przez ośrodki naukowe do środowiska biznesu. Bardzo często przedsiębiorstwa funkcjonujące w parkach naukowo-technologicznych to podmioty prowadzone przez pracowników naukowych. Uzyskują wsparcie poprzez inkubowanie i umożliwienie procesu pączkowania (firmy spin-off oraz firmy spin-out).

Przeprowadzone badania⁶ wskazują, że przeciętny park naukowo-technologiczny, realizując swoje zadania, współpracuje z 26 instytucjami, w tym:

• ośrodkami naukowymi, głównie szkołami wyższymi,
• samorządem lokalnym i regionalnym,
• przedstawicielami władz centralnych i agencji rządowych, przede wszystkim Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości.

Do głównych form współpracy parków naukowo-technologicznych z ośrodkami akademickimi należą⁷:

• organizacja szkoleń, seminariów i konferencji,
• składanie wspólnych projektów do funduszy europejskich,
• współpraca z uczelnianymi komórkami transferu technologii,
• udział przedstawicieli nauki w organach decyzyjnych parku,
• wspólne projekty wdrożeniowe,
• organizacja praktyk studenckich.

Przedsiębiorczość akademicka - uwarunkowania zewnętrzne

Rozwój przedsiębiorczości akademickiej w Polsce determinuje szereg czynników, zarówno wewnętrznych - zależnych bezpośrednio od danej uczelni, jak i zewnętrznych - tkwiących w jej otoczeniu. Do czynników wewnętrznych należą przede wszystkim:

• kadra uczelni - zarówno kierownictwo, jak i pracownicy naukowi oraz dydaktyczni, ich kompetencje i umiejętności, postrzeganie funkcji, jakie uczelnia pełni w otoczeniu oraz otwartość na współpracę z biznesem;
• infrastruktura techniczna pozostająca w dyspozycji uczelni, umożliwiająca prowadzenie aktywnej działalności badawczo-rozwojowej;
• system zarządzania uczelnią;
• programy kształcenia - zawierające przedmioty przygotowujące i motywujące do zakładania firmy oraz zarządzania nią;
• praktyki studenckie - ich długość oraz sposób przeprowadzania umożliwiający konfrontację teorii z rzeczywistymi problemami współczesnego rynku.

Wśród czynników zewnętrznych należałoby wymienić m.in.:

• formalno-prawne uwarunkowania współpracy uczelni (głównie państwowych) z podmiotami pozostającymi w ich otoczeniu,
• system finansowania uczelni,
• strukturę oraz orientację przedsiębiorstw w Polsce,
• wpływ globalizacji i internacjonalizacji na funkcjonowanie wszystkich organizacji,
• kierunki i cele rozwoju gospodarek światowych, w tym gospodarki Unii Europejskiej.

Podsumowanie

Przedsiębiorczość akademicka jest w Polsce zagadnieniem nadal nowym i wymaga ciągłego wsparcia. Zjawisko nie posiada jednej, spójnej definicji i - podobnie jak ogólne pojęcie przedsiębiorczości - definiowane jest według różnych kryteriów. Dość często przedsiębiorczość akademicką utożsamia się z postawami reprezentowanymi przez studentów, co jest ujęciem skrajnie zawężonym.

Rozwój przedsiębiorczości akademickiej zależy z jednej strony od „stanu otwarcia” uczelni, z drugiej strony - od gotowości „uczelnianego otoczenia” na podjęcie współpracy ze szkołami wyższymi. W Polsce podjęcie takiej współpracy mogą ułatwić m.in. projekty realizowane w ramach programów finansowanych ze środków unijnych, w tym PO Innowacyjna Gospodarka, PO Kapitał Ludzki oraz regionalnych programów operacyjnych.

Przedsiębiorczość akademicka, przede wszystkim ze względu na wpisaną w nią innowacyjność i partnerstwo, staje się kluczowym wymiarem ogólnej koncepcji przedsiębiorczości gospodarczej i stymulatorem rozwoju społeczno-gospodarczego.

Bibliografia

• Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 25 czerwca 2008 r.: Najpierw myśl na małą skalę - program Small Business Act dla Europy, COM (2008) 0394; dokument roboczy służb Komisji na temat oceny skutków SEC (2008) 2102.
• Komunikat na wiosenny szczyt Rady Europejskiej: Wspólne działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Nowy początek Strategii Lizbońskiej, COM (2005) 24 końcowy, Bruksela 02.02.2005.
• K. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2009, PARP, Warszawa, Łódź 2009.
• Opracowanie modelu wspierania przedsiębiorczości akademickiej w Wielkopolsce, Raport końcowy, Public Profits sp. z o.o., Poznań 2006.
• S. Sudoł, Przedsiębiorczość - jej pojmowanie, typy i czynniki ją kształtujące, „Problemy zarządzania” 2008, nr 2 (20).
• Ustawa o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców z dnia 29 sierpnia 2003 r., Dz.U. z 2003 r. Nr 159 poz. 1537.
• Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższych z dnia 27 lipca 2005 r., Dz.U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365 ze zm.

Netografia

• Agencja Rozwoju Pomorza SA, http://www.arp.gda.pl/index.php?strona=116
• Fundacja Polska Przedsiębiorcza, http://www.polskaprzedsiebiorcza.pl.
• Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/cip/index_pl.htm.
• Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej z dnia 18 listopada 2008 r., http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/ED3609C2-1747-4125-98B1 C23D09115D94/49494/KrajowyProgramReformnalata20082011.pdf.
• Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE, http://www.kpk.gov.pl/7pr/podstawy/cele_i_budzet.html.
• Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, maj 2007, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/2BD5B9B6-767E-473C-B198-496FDEC4DFED/31941/NSRO_maj2007.pdf.
• S. Pangsy-Kania, Przedsiębiorczość akademicka jako kluczowy element narodowej polityki innowacyjnej na przykładzie Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości przy Uniwersytecie Gdańskim, http://www.innopomorze.pl/przedsiebiorczoc-akademicka.html.
• Program Innopomorze, http://www.innopomorze.pl.
• Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 marca 2009 r. w sprawie programu Small Business Act A6-0074/2009, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=REPORT&reference=A6-2009-0074&language=PL.