Recenzja publikacji

Gdy rozważam kwestię efektywnego i nowoczesnego przywództwa, nasuwają mi się zwykle dwa inne, ważne z mojego punktu widzenia, pojęcia: konkurencyjność i zaufanie. To pierwsze ma związek z budowaniem - również dzięki liderom - silnej i zdolnej do konkurowania organizacji. Drugie ma wymiar bardziej moralny i wiąże się ze społeczną odpowiedzialnością oraz modną dzisiaj koncepcją kapitału społecznego. Sięgając po publikację Rafała Mrówki Przywództwo w organizacjach. Analiza najlepszych praktyk¹, zastanawiałem się, czy i na ile spełni ona moje oczekiwania. Na rynku jest bowiem sporo mniej lub bardziej (dodajmy, że często mniej) udanych i wartościowych książek na ten temat. Wbrew pozorom nie jest łatwo pisać o przywództwie w organizacjach, jeśli nie chce się tematu zbanalizować, ograniczyć do nudnej teorii lub też zatrzymać się na poziomie pisanego w amerykańskim stylu, ale nie przesadnie ambitnego z naukowego punktu widzenia, poradnika dla „ludzi sukcesu”. Muszę jednak przyznać, że opracowanie Rafała Mrówki okazało się dla mnie bardzo pozytywną niespodzianką, chociaż w kilku kwestiach pozostawiło też odrobinę niedosytu. Autor podjął się analizy ważnych zawsze, w szczególności obecnie - w epoce charakteryzującej się procesami globalizacyjnymi i turbulencjami w otoczeniu międzynarodowym - kwestii. Książka Przywództwo w organizacjach jest próbą ukazania sygnalizowanej w tytule niezwykle złożonej problematyki w trudnych czasach i skomplikowanej, pełnej wyzwań, ale i nadziei rzeczywistości. Jest bowiem niewątpliwie prawdą, że efektywne i skuteczne przywództwo stanowi jeden z podstawowych warunków sukcesu organizacji.

Publikacja składa się z dziewięciu rozdziałów. Na początku w kolejnych punktach autor prezentuje pojęcie przywództwa i jego ewolucję, poglądy na temat sposobów wyłaniania się przywódców, specyfikę i poziomy przywództwa w szeroko pojmowanych organizacjach o charakterze międzynarodowym. Dalsza część pracy dotyczy ważnej problematyki centralizacji i rozproszenia przywództwa w różnego rodzaju organizacjach. Następnie omówiona zostaje złożona problematyka wpływu burzliwego otoczenia na funkcjonowanie organizacji i realizację efektywnego przywództwa w tych warunkach. Końcowe fragmenty książki dotyczą z kolei zarządzania zmianami i efektywnego przywództwa w warunkach zmian, związków przywództwa z kulturą organizacyjną oraz innowacyjnością organizacji.

Autor zauważył, że we współczesnych organizacjach część funkcji przywódczych ulega rozproszeniu i decentralizacji, podczas gdy inne poddają się dodatkowej centralizacji. Ponadto według niego wielu liderów nie posługuje się jednym typem przywództwa, ale stara się łączyć różne typy, a także dostosowywać się do zróżnicowanych geograficznie i kulturowo oraz zmiennych warunków funkcjonowania - w tym do warunków kryzysowych. Szczególnym obszarem zainteresowań Rafała Mrówki jest przy tym przywództwo w organizacji o charakterze międzynarodowym, a nawet globalnym, oraz w organizacji opartej na wiedzy i zorientowanej na innowacyjność.

Inspirująca i na swój sposób nowatorska jest struktura książki. Każdy rozdział składa się z wprowadzenia, mniej lub bardziej rozbudowanej części teoretycznej, prezentacji najważniejszych wniosków, słownika podstawowych pojęć istotnych dla prześledzenia i zrozumienia konkretnego rozdziału i całej książki oraz zestawu pytań problemowych i kontrolnych. Dodatkowo poszczególne rozdziały i problemy badawcze w nich poruszone ilustrowane są przez konkretne studia przypadku. Na końcu zawarty jest indeks terminów, nazw i nazwisk pojawiających się w tekście oraz klucz do pytań testowych. Tak skonstruowana książka jest więc bardzo użytecznym kompendium wiedzy oraz podręcznikiem teorii i praktyki przywództwa. Objętościowo nie przytłacza czytelnika, a służy syntetycznemu przekazaniu podstawowej wiedzy na omawiany temat. Dla wykładowców zajmujących się prezentowaną problematyką może być ważną pomocą w przygotowywaniu koncepcji zajęć, studentom zaś może ułatwić uporządkowanie wiedzy i przygotowanie się do egzaminu.

Autor odwołuje się w tekście i wskazówkach bibliograficznych do rozległej literatury polskiej oraz zagranicznej dotyczącej problematyki przywództwa. Książka zachęca niewątpliwie osoby zainteresowane tematem do pogłębienia wiedzy i poszerzenia horyzontów poprzez sięgnięcie do tekstów takich autorów jak: P. Drucker, G. Hamel, C.K. Prahalad, G. Hofstede czy P. Płoszajski oraz innych specjalistów zajmujących się biznesem międzynarodowym.

Uważam, że recenzowana publikacja jest bardzo interesująca i wartościowa. Autor wykazał się dużą wiedzą na omawiany temat oraz dobrym wyczuciem metodycznym, jak przystało na uznanego i cenionego dydaktyka. Można jednak odczuć pewien niedosyt wynikający z dwóch kwestii. Po pierwsze nieco zbyt marginalnie - jak uważam - potraktowana została problematyka etycznego wymiaru przywództwa i jego związku z bardzo ważną dzisiaj kwestią społecznej odpowiedzialności biznesu i organizacji. Tematyka ta jest w pracy obecna, pojawia się miejscami w tekście, zasługiwałaby jednak na silniejsze wyeksponowanie. Szczególnie dlatego, że współczesne zjawiska kryzysowe mają związek również z poziomem zaufania wewnątrz organizacji oraz wobec organizacji. W tym kontekście wzrasta zainteresowanie poszczególnych autorów etyką biznesu, społeczną odpowiedzialnością, relacjami pomiędzy światem biznesu a społeczeństwem, a nawet religijnymi i duchowymi uwarunkowaniami zarządzania. Przywództwo wiąże się wszak z niebezpieczeństwem nadużycia zaufania czy manipulowania ludźmi. Bardzo potrzebna jest więc poważna refleksja na ten temat, zwłaszcza w kontekście dyskusji nad rolą i budowaniem kapitału społecznego.

Po drugie, wydaje się, że podręcznik tego rodzaju miałby jeszcze większą wartość, gdyby w większym stopniu pomagał czytelnikowi w odkrywaniu, ocenie i rozwijaniu własnych talentów przywódczych. Być może należało, np. na końcu książki, zamieścić test z krótkim komentarzem, ułatwiającym samoocenę oraz pracę nad sobą w tym zakresie (kwestie: na ile i jakim jestem lub mogę być przywódcą, jakie są moje mocne i słabe strony oraz kierunki i perspektywy rozwoju). Wydaje się, że włączenie do książki takiego elementu mogłoby wzbogacić wiedzę czytelników i uatrakcyjnić lekturę, pobudzając do autorefleksji, twórczego spojrzenia na potencjał własny i innych osób, a wreszcie do odkrywania własnej (i innych) niepowtarzalności.

Książka Rafała Mrówki w pełni zasługuje na uznanie i polecenie. Jest to praca ze wszech miar interesująca, napisana w prosty, atrakcyjny i komunikatywny sposób. Niewątpliwie może w znacznym stopniu poszerzyć wiedzę czytelników o złożoną i wielowątkową problematykę przywództwa w rozmaitego rodzaju organizacjach i na różnym szczeblu zarządzania. Zdecydowanie należy więc zachęcić studentów i wykładowców do lektury, zaś samego autora do dalszej pracy nad tą problematyką i wzbogacania jej o nowe wątki.