Wprowadzenie

Zajęcia z języka obcego w formule blended learning realizowane są na sali wykładowej i w specjalnie przygotowanym do tego środowisku - na platformie edukacyjnej. Praca zdalna (np. na platformie Moodle) ma na celu wspomaganie procesu uczenia się języka, a nie całkowite zastąpienie tradycyjnych metod. Platforma pozwala na tworzenie pełnych kursów zdalnych, a także na budowanie obszarów pozwalających na zamieszczanie materiałów stanowiących uzupełnienie zajęć tradycyjnych (face-to-face). Wirtualne środowisko nauki to dzisiaj dość powszechnie stosowane narzędzie w dydaktyce nie tylko języka angielskiego (choć jest to najpopularniejszy język), ale i innych języków obcych, takich jak niemiecki czy rosyjski. Niniejsze opracowanie skupiać się będzie na aspektach metodycznych tworzenia językowych kursów zdalnych oraz obszarów stanowiących uzupełnienie zajęć tradycyjnych (konsultacji). W obu przypadkach wskazane zostaną te składowe, których istnienie warunkuje powodzenie procesu dydaktycznego. Autorka zwraca szczególną uwagę na zastosowanie materiałów powtórzeniowych i ich funkcjonowanie w różnych obszarach kształcenia zdalnego. Pośród wielu form i technik nauczania języka obcego ostatnio bardzo dużo mówi się o komplementarnej formule nauczania, jaką jest blended learning. Jest ona stosowana zarówno na uczelniach (w ramach lektoratów), jak i przez szkoły językowe. Blended learning to nauczanie łączące zajęcia odbywające się w tradycyjnej klasie i online. Wykorzystuje ono zatem zalety e-learningu i nauczania tradycyjnego. Kurs zdalny może stanowić integralną część kursu językowego, ale może też stanowić „bonus” - dodatek godzinowy przeznaczony na pracę indywidualną uczącego się.

Podstawowym środowiskiem pracy zdalnej jest platforma edukacyjna. Najpopularniejszym tego typu rozwiązaniem open source w Polsce jest platforma Moodle - narzędzie powszechnie stosowane w dydaktyce nie tylko języka angielskiego, ale i innych języków obcych. System ten składa się z wielu funkcjonalności, których zadaniem jest umożliwienie komunikacji i pracy zdalnej z uczącymi się, tworzenie, przetwarzanie i archiwizowanie plików elektronicznych wszystkich możliwych formatów oraz zarządzanie użytkownikami. Inaczej mówiąc, platforma zdalnego nauczania to wirtualne środowisko nauki. Praca na platformie skłania do systematyczności, a tym samym podnosi efektywność nauczania. Prowadzący kurs zdalny ma możliwość zarządzania pracą grupy studentów poprzez przesyłanie zadań, udostępnianie materiałów dydaktycznych czy poprzez rozmowy prowadzone na forum.

W pracach nad tworzeniem kursów mieszanych należy uwzględnić wiele czynników: od uwarunkowań prawnych po zasoby ludzkie i sprzętowe. Rozpoczęcie prac nad przygotowaniem materiałów kursowych jest możliwe po uzyskaniu odpowiedzi na pytania:

• Jakiego języka będzie dotyczył kurs?
• Czy będzie to kurs języka ogólnego, czy branżowego?
• Jaka będzie proporcja zajęć online i tych prowadzonych metodą tradycyjną?
• Czy kurs będzie zintegrowany z podręcznikiem wiodącym, czy ma stanowić jedynie uzupełnienie kursu materiałami związanymi z treściami programu nauczania i podręcznika?

Kurs komplementarny powinien być napisany na konkretną liczbę godzin i podzielony w odpowiednich proporcjach na dwie części: spotkania bezpośrednie oraz pracę z modułami¹ na platformie.

Warto w tym miejscu zadać sobie pytanie, co może znaleźć się w części face-to-face kursu zdalnego. Zwyczajowo podczas zajęć bezpośrednich realizuje się ćwiczenia dotyczące umiejętności, których nie można rozwijać i sprawdzić na platformie. Tak więc znajdą się tu ćwiczenia związane z:

• mówieniem,
• podstawami umiejętności pisania,
• rozumieniem ze słuchu.

Ćwiczenie tych umiejętności wymaga kontaktu bezpośredniego z prowadzącym kurs, chociaż najnowsze platformy dają już możliwość odsłuchiwania tekstów, a rozmowy (choć tekstowe) prowadzić można również za pośrednictwem forum. W przypadku nauki języka obcego wskazana byłaby jednak rozmowa bezpośrednia, w trakcie której można między innymi dokonywać korekty wymowy.

Co może znaleźć się w części online kursu zdalnego lub konsultacji? Mogą to być quizy, przygotowane samodzielnie teksty, testy, pliki audio, wideo. Dzięki nim osoba ucząca się może rozwijać te kompetencje, których kształtowanie nie wymaga bezpośredniej (i synchronicznej) obecności nauczyciela prowadzącego zajęcia językowe.

Elementy kursu językowego w wirtualnym środowisku nauki

Zwyczajowo przyjmuje się, że pierwszym elementem, który powinno zamieścić się na platformie, jest wprowadzenie do kursu. Dokładnie opisuje się w nim założenia całego kursu (uwzględniając zajęcia tradycyjne oraz prowadzone za pośrednictwem platformy), jego części składowe, sposób pracy z quizami na platformie, kryteria oceniania wypowiedzi pisemnych i ustnych (pomimo faktu, że te dwie kwestie ćwiczone będą na zajęciach bezpośrednich), informacje o sposobie przekazywania nauczycielowi zadań pisemnych, terminy dostarczenia zadań, termin otwarcia modułu oraz sposób oceniania. Każdy moduł powinien być otwarty w czasie określonym przez prowadzącego zajęcia, koniecznym do zrealizowania danego tematu. Określenie czasu na wykonanie zadań ma być czynnikiem motywującym uczącego się do systematycznej pracy pomiędzy kolejnymi spotkaniami bezpośrednimi. W każdym module uczący się rozwiązują quizy (zadania) dotyczące gramatyki, słownictwa, zadania dotyczące rozumienia tekstów pisanych. Na platformie zamieszcza się najczęściej elementy dydaktyczne, które zostały szczegółowo omówione poniżej.

Materiały do czytania
W tej części warto zamieścić na platformie dokładne polecenia związane z kształtowaniem umiejętności rozumienia tekstów czytanych. Jeżeli kurs jest zintegrowany z podręcznikiem, należy pamiętać, że teksty zamieszczone w podręczniku nie mogą znaleźć się na platformie ze względu na prawa autorskie. Wyjściem z sytuacji jest odesłanie uczącego się do konkretnej strony w podręczniku, na której znajduje się tekst, a następnie udostępnienie na platformie zadań z nim związanych.

Quizy
Każde zadanie zamieszczone na platformie powinno posiadać dokładne polecenie określające zagadnienie, którego dotyczy. Warto dodać informację o liczbie punktów możliwych do uzyskania, czasie na wykonanie zadań i maksymalnej liczbie prób ich rozwiązania. Zazwyczaj zadania na platformie można wykonywać wielokrotnie, a najlepszy wynik zostaje zapisany. Twórca kursu na platformie może oczywiście podjąć decyzję o tym, że niektóre z zadań będzie można rozwiązać tylko raz (np. zadania typu „prawda/fałsz”).

Zagadnienia gramatyczne, odnośniki do stron WWW
Możemy na platformie zamieścić plik zawierający teorię gramatyczną, przygotowaną wraz z przykładami. Możemy także odesłać uczestników kursu do konkretnych stron WWW - w takim przypadku należy systematycznie sprawdzać, czy podane adresy są aktualne, a dana strona nie wygasła.

Powtórki
Szczególnym elementem kursu związanego z zajęciami językowymi są powtórki. Ten element może, a nawet powinien, znaleźć się w obszarach poświeconych nauce języka. Po określonej części, ustalonej przez projektantów kursu i związanej z podręcznikiem lub programem nauczania, na platformie pojawić się mogą quizy powtórzeniowe. Ich zaletą jest możliwość zamieszczenia przykładów stanowiących składowe poprzednio rozwiązywanych quizów. Warto skonstruować powtórki jako samosprawdzający się test, w którym za każdym razem zadania są losowo dobierane z quizów zawartych w tych częściach kursu, których powtórka dotyczy. Dodatkowym elementem może być wprowadzenie licznika czasu, który może uczącemu się dać informację o tym, na ile opanował dane zagadnienia i czy w przypadku testu pisanego na zajęciach tradycyjnych ilość czasu przeznaczonego na wykonanie poleceń będzie wystarczająca. Podobnie jak w innych quizach, tak i powtórkach uczący się ma możliwość sprawdzenia swojego wyniku i uzyskania informacji zwrotnej na temat popełnionych błędów.

Wprowadzenia do dyskusji
Na platformie można umieścić wprowadzenia do dyskusji, które będą miały miejsce na zajęciach face-to-face. Wystarczy tylko podać temat dyskusji oraz zaproponować sposób, w jaki uczestnicy kursu mają się do niej przygotować, np. poprzez wypisanie argumentów.

Zadania pisemne (otwarte)
Wprawdzie nie można wykonywać zadań pisemnych bezpośrednio na platformie, ale uczeń możne udostępnić nauczycielowi przygotowany przez siebie plik. Wystarczy tylko, by nauczyciel przy użyciu narzędzia „Zadanie” określił wytyczne wraz z informacją o terminie, sposobie dostarczenia i formacie, w jakim praca ma do niego trafić. Jeżeli we wprowadzeniu do kursu zamieściliśmy kryteria oceniania takich zadań, można tu zrobić odnośnik i przypomnieć uczącym się, gdzie się one znajdują.

Niezależnie od wskazanych powyżej materiałów projektant kursu (lub prowadzący) może zamieścić wiele innych elementów, np. plik zawierający wyszczególnione słownictwo z każdego modułu (jako materiał pomocniczy). Materiałem dodatkowym dla prowadzącego będzie również plik zawierający wskazówki dla nauczyciela ze szczegółowymi informacjami określającymi materiał, który powinien zostać zrealizowany na zajęciach face-to-face wraz ze wskazaniem ewentualnych zadań dodatkowych i danymi na temat przybliżonego czasu potrzebnego na przeprowadzenie poszczególnych części lekcji. Plik ten powinien zawierać również informacje na temat zawartości modułów na platformie.

Zawartość kursu uzależniona jest od inwencji jego twórców, a także faktu powiązania go (lub nie) z podręcznikiem kursowym. Platforma oferuje wiele ciekawych rozwiązań i może stanowić atrakcyjny sposób uczenia się i nauczania. W opisywanym modelu w obszarze kursu zamieszczone jest forum, które służy do wymiany uwag między studentami, a także między prowadzącym a studentami. W tym miejscu można również przesyłać uczestnikom zajęć komunikaty związane ze sprawami organizacyjnymi. Można również skorzystać z opcji wysłania wiadomości za pomocą platformy do uczestników kursu. Uczestnicy mają również możliwość pisania wiadomości do prowadzącego.

Obszary konsultacyjne

Warto zwrócić uwagę, że używana do nauki zdalnej platforma Moodle to dzisiaj dość powszechnie stosowane narzędzie w dydaktyce. Stanowi ona bardzo elastyczne środowisko uczenia się i nauczania, umożliwiające oprócz tworzenia kursów także budowanie obszarów, w których zamieszcza się materiały dydaktyczne stanowiące uzupełnienie zajęć tradycyjnych. Obszary takie w opisywanym modelu nazywane są obszarami konsultacyjnymi.

Tak jak w przypadku tworzenia kursów, obszary konsultacyjne powinny być przygotowane zgodnie z określonymi wytycznymi². W przypadku takich obszarów wydaje się słuszne, aby materiały dotyczyły wybranych zagadnień, np. gramatyki, słownictwa czy tekstów. Aby zachować jednolitość w obrębie wszystkich obszarów konsultacyjnych - bez względu na to, jakiego dotyczą języka - należy przyjąć taką samą strukturę i standard opracowania materiałów. Poniżej prezentowana jest przykładowa struktura.

Moduł „0”
Jest to część zajęć wprowadzająca studenta w tematykę oraz specyfikę pracy w ramach platformy. W ramach modułu „0” zwyczajowo zamieszcza się:

• aktualności - forum przeznaczone na aktualności (jego nazwa może być dowolna, ale powinna wskazywać, jakie tematy są na nim poruszane);
• informacje o obszarze konsultacji - w tym: opis kursu i aktywności, zasady pracy, informacje o podręczniku, punktacja, zasady i kryteria oceniania (jeśli takie przyjmujemy);
• program nauczania - jako załącznik w formacie pdf lub link do obszaru, ewentualnie spis tematów realizowanych w obszarze konsultacji;
• informację o prowadzącym - miejsce, w którym lektor może przedstawić się, napisać o swoich zainteresowaniach (także pozanaukowych);
• błędy w kursie - forum, na którym wszyscy uczestnicy kursu mogą zamieścić informacje o zauważonych błędach³.

W zależności od poziomu kształcenia językowego użyte w module „0” nazwy zapisywane są w języku polskim bądź obcym.

Moduły dydaktyczne
Składają się one z:

• nazwy modułu lub (i) jego tematu;
• wprowadzenia - tj. opisu tego, co student ma w danym module wykonać oraz co powinien umieć po jego zakończeniu;
• materiałów do zadań (opcjonalnie);
• zadań i aktywności określonych tematycznie, np. z zakresu: słownictwa, rozumienia, gramatyki, wraz z wprowadzeniem - co w ramach danej aktywności należy zrobić, ewentualnie co należy wykorzystać.
• działu literatura i netografia - materiałów, na podstawie których student ma wykonać zadanie, podzielonych na część podstawową (podręcznik) i uzupełniającą (linki do ćwiczeń, do słowników, artykułów bądź innych internetowych zasobów pomocniczych).

Moduły przygotowywane w ramach konsultacji powinny być jednolite i mogą zawierać aktywności dotyczące następujących sfer: gramatyki, czytania, rozumienia, słownictwa dla danego rozdziału, partii materiału, zakresu tematycznego. Przygotowane materiały muszą być związane z tematyką przewidzianą w programie nauczania obowiązującym dla danego języka. Autorzy mogą tworzyć ćwiczenia oraz quizy oparte na materiałach dodatkowych przeznaczonych do podręcznika, jak również na podstawie materiałów zamieszczonych w internecie (odnośniki do stron WWW).
Przykładowe informacje o obszarze konsultacji mogą mieć następującą postać:

Przykład 1.
Witaj w obszarze konsultacyjnym!
W tym obszarze zostaną zamieszczone materiały dydaktyczne przeznaczone do samodzielnej pracy, zaplanowanej na … (tu podajemy liczbę godzin pracy własnej).
Każdy materiał zawierał będzie szczegółowe informacje dotyczące terminów wykonania zadań, sposobu dostarczenia materiałów oraz sposobu oceny.
W obszarze konsultacyjnym znajdziesz również materiały pomocnicze, które ułatwią Ci naukę języka. Zamieszczone zostało tu również forum, byś mógł/mogła podzielić się swoimi uwagami z prowadzącymi, a także członkami swojej grupy językowej.
Pamiętaj, aby dokładnie czytać polecenia, a w przypadku wątpliwości czy problemów (w tym technicznych) skontaktuj się z prowadzącym, umieszczając wpis na forum lub przez wiadomość na platformie.

Każdy przygotowany materiał dydaktyczny zamieszczany w obszarze konsultacyjnym musi być poprzedzony wstępem oraz bardzo precyzyjnym poleceniem, tak aby student wiedział, czego ono dotyczy oraz co i na kiedy ma zrobić. Polecenie musi również zawierać dokładne informacje na temat czasu na wykonanie zadania, sposobu dostarczenia rozwiązania, sposobu oceny lub rozliczenia na zajęciach bezpośrednich.

W przypadku materiału dotyczącego tekstu należy dodatkowo uwzględnić:

• tytuł tekstu,
• wskazanie stron w podręczniku, na których znajduje się tekst, ewentualnie odnośnik do strony WWW, gdzie student odszuka tekst,
• wskazówki dotyczące użycia słownika i link do strony WWW,
• precyzyjne polecenie, wyjaśniające dokładnie, jakiego rodzaju będzie to zadanie.

W przypadku materiału gramatycznego należy uwzględnić ponadto:

• nazwę zagadnienia gramatycznego, którego dotyczy materiał,
• informacje na temat stron w podręczniku, które student może przeczytać, teorię gramatyczną dotyczącą danego zagadnienia - można tutaj podać również link do strony WWW, gdzie zamieszczone są wyjaśnienia gramatyczne,
• wyznaczenie czasu na wykonanie zadania,
• określenie sposobu oceny (np. liczba punktów do uzyskania i ocena),
• precyzyjne polecenie, które powie dokładnie, jakiego rodzaju będzie to zadanie.

W przypadku materiału dotyczącego słownictwa należy uwzględnić:

• zakres tematyczny słownictwa, którego dotyczy materiał (np. czy jest to słownictwo z danej dziedziny, z danego rozdziału podręcznika, czy też bazujące na podręczniku lub ćwiczeniach),
• wskazówki dotyczące użycia słownika i link do strony WWW,
• określenie czasu na wykonanie zadania,
• określenie sposobu oceny (np. liczba punktów do uzyskania i ocena),
• precyzyjne polecenie, które wskaże dokładnie, jakiego rodzaju będzie to zadanie.

Przykład 2.
Czytanie
Ten materiał dotyczy tekstu pt. …, zamieszczonego w podręczniku na stronie 123 (lub tekstu na stronie WWW:…). Przed rozwiązaniem zadania przeczytaj tekst, sprawdź nieznane słownictwo w słowniku lub na stronie WWW. Na wykonanie zadania masz dwa tygodnie (przykładowo - określenie czasu leży w gestii prowadzącego). Gotowe zadanie zostanie sprawdzone i ocenione przez prowadzącego zajęcia. Za całe zadanie możesz uzyskać maksymalnie 15 punktów (przykładowo). Aby je zaliczyć, musisz uzyskać 60 proc. punktów.
Przeczytaj zdania i oznacz je jako prawdziwe lub fałszywe, zgodnie z treścią tekstu.

Publikując materiały na platformie edukacyjnej, należy pamiętać, że nie mogą tam zostać zamieszczone żadne zasoby naruszające prawa autorskie. Jeżeli nie mamy oficjalnej zgody na ich wykorzystanie, nie możemy zamieszczać:

• skanów materiałów z podręczników,
• tekstów przepisanych z podręczników,
• zdań przepisanych z podręczników,
• zrzutów lub kopii stron WWW.

Po przygotowaniu kursu lub utworzeniu obszarów konsultacyjnych należy je przetestować i sprawdzić pod kątem technicznym i merytorycznym. Po okresie próbnym należy wprowadzić poprawki, a potem dbać o aktualizacje wszystkich materiałów (szczególnie odnośników do stron WWW). Warto również przeprowadzić ankietę, zarówno wśród uczących się, jak i prowadzących, aby zapoznać się z ich odczuciami, a także by uzyskać informacje na temat treści kursu, wykorzystywanych metod kształcenia i innych ważnych zagadnień.

Podsumowanie

Platforma edukacyjna to doskonałe miejsce na tworzenie i zamieszczanie pełnych kursów zdalnych, ale może również stanowić znakomite uzupełnienie tradycyjnie prowadzonych zajęć. Poprzez pracę w wirtualnym środowisku uczący się ma kontakt z językiem w przerwie między kolejnymi spotkaniami bezpośrednimi, może pracować w swoim tempie, utrzymywać stały kontakt z lektorem na forum oraz dzięki przesyłanym wiadomościom, a także wykorzystywać najnowsze technologie do rozwijania swoich umiejętności językowych.

Bibliografia

• J. Bednarek, E. Lubina, Kształcenie na odległość. Podstawy metodyki, PWN, Warszawa 2008.
• E. Lubina, Edukacja w społeczeństwie wiedzy - wieloznaczność rzeczywistości społecznej i kulturowej, „e-mentor” 2006, nr 3 (17).

Netografia

• J. Delors, Learning: The Treasure Within, http://www.unesco.org/delors/treasure.htm.
• Rozporządzanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 września 2007 r. w sprawie warunków, jakie muszą zostać spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, http://www.bip.nauka.gov.pl/_gAllery/28/08/2808/20070925_rozporzadzenie.pdf.