Wprowadzenie

Nadrzędnym celem kształcenia na rzecz zrównoważonego rozwoju jest reorientacja zachowań konsumenckich, zachęcanie konsumentów do zmiany stylu życia - postawy egocentrycznej na ekocentryczną - i dokonywania wyborów uwzględniających potrzeby innych ludzi oraz ochronę środowiska naturalnego. Dużą pomocą w tym zakresie stają się różnego rodzaju serwisy edukacyjne. Przykładem jest portal Dolceta, który zawiera szereg porad, wskazówek i informacji przydatnych konsumentom. Znaczna część portalu dotyczy edukacji konsumenckiej na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Przesłanki zrównoważonego rozwoju

Szybki wzrost gospodarczy, który dokonał się w drugiej połowie XX wieku, postępujące procesy industrializacji i urbanizacji poszczególnych krajów i regionów oraz progres techniczny w sferze produkcji, a także w sferze konsumpcji, spowodowały znaczące podwyższenie poziomu życia i zwiększenie zamożności społeczeństw. Był to jednak postęp bardzo nierównomierny, dotyczył bowiem ok. 20 proc. ludności świata, głównie mieszkańców krajów gospodarczo rozwiniętych, i stał się również przyczyną szeregu negatywnych zmian w środowisku¹. Nie ma wątpliwości, że ludzie są odpowiedzialni za wszelkie tego typu zmiany, w dużej mierze wpływające na poziom życia przeważającej części społeczeństw. Powstaje pytanie: jak możemy połączyć nasze działania, jak współpracować, aby wszelkie przeobrażenia, do których się przyczyniamy, służyły wspólnemu dobru.. Odpowiedzią jest idea zrównoważonego rozwoju (sustainable development), określanego także ekorozwojem (ecodevelopment), która stanowi wyraz odpowiedzialnego podejścia ludzi do zmian zachodzących w środowisku i związanych z nimi zmian w sferze konsumpcji².

Ideę zrównoważonego rozwoju najlepiej odzwierciedla zdanie zawarte w raporcie Nasza wspólna przyszłość, opracowanym pod kierunkiem premier Norwegii G.H. Brundtland, na zlecenie Światowej Komisji do Spraw Środowiska i Rozwoju w 1987 roku: Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie³.

Zrównoważony rozwój można określić jako lepszą jakość życia dla każdego, obecnie i dla przyszłych pokoleń. Jest to wizja postępu, który łączy rozwój gospodarczy, ochronę środowiska i sprawiedliwość społeczną. Oznacza koncepcję rozwoju w skali globalnej, regionalnej i lokalnej, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu - bez uwzględniania kosztów społecznych i środowiskowych - wzrostowi gospodarczemu.

Unia Europejska przyjęła latach 2005-2006 tzw. strategie tematyczne związane z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Strategie te dotyczą określonych, istotnych problemów związanych z ochroną środowiska i są opracowywane w dłuższej perspektywie czasowej. Ustalają cele polityki środowiskowej do ok. 2020 roku⁴. Ten kierunek działań został potwierdzony również w Szóstym Programie Działań na Rzecz Środowiska, obejmującym lata 2002-2012: Środowisko 2010. Nasza przyszłość, nasz wybór⁵.

Strategię zrównoważonego rozwoju, opracowaną w kontekście solidarności światowej, skierowaną do krajów członkowskich rozszerzonej Unii Europejskiej, przyjęto w 2006 roku⁶. Wyodrębniono siedem kluczowych wyzwań wraz z celami ogólnymi, celami operacyjnymi i odpowiednimi środkami. Wśród nich znalazły się wyzwania istotne dla praktycznej realizacji zrównoważonej konsumpcji i edukacji:

• zahamowanie zmian klimatycznych i promowanie czystej energii;
• zapewnienie, by systemy transportowe odpowiadały wymogom środowiska oraz spełniały gospodarcze i społeczne potrzeby społeczeństwa;
• promowanie zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji;
• promowanie wysokiej jakości zdrowia publicznego na niedyskryminujących zasadach;
• lepsza ochrona przed zagrożeniami dla zdrowia.

Istotna rola edukacji w praktycznej realizacji celów zrównoważonego rozwoju znalazła swój wyraz w opracowanej Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku⁷.

Zrównoważona konsumpcja w aspekcie zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój można rozpatrywać zarówno w aspekcie zrównoważonej produkcji, jak i konsumpcji⁸. Zrównoważona produkcja to prowadzenie działalności gospodarczej z poszanowaniem i efektywnym wykorzystaniem zasobów środowiska naturalnego, stosowanie najlepszych praktyk produkcyjnych, program czystszej produkcji, zrównoważonego rolnictwa. To także najlepsze praktyki w zakresie gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej, energetyka oparta na źródłach odnawialnych i tworzenie produktów przyjaznych środowisku.

Zrównoważona konsumpcja powinna uwzględniać potrzeby innych ludzi i stan środowiska naturalnego, bowiem negatywnym skutkiem wzrostu gospodarczego jest konsumpcja nadmierna, wykraczająca poza poziom niezbędny do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb człowieka. Obserwujemy wzrost konsumpcji w skali globalnej, co sprowadza się do nieusprawiedliwionego potrzebami wykorzystywania dóbr materialnych oraz usług i pociąga za sobą wysokie koszty ekologiczne, a także społeczne. Zrównoważona konsumpcja stanowi zmianę modelu życia, jest ukierunkowana na osiągnięcie poziomu zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb i uwzględniającego założenia zrównoważonego rozwoju. Oznacza korzystanie z produktów i usług w sposób minimalizujący zużycie zasobów naturalnych, ograniczający powstawanie odpadów, uwzględniający interesy przyszłych pokoleń. Ludzie, którzy wybierają taki model, mają świadomość, że na zadowolenie z życia składają się również takie czynniki jak dostępność wykształcenia, zdrowie, bezpieczeństwo, zatrudnienie, sprawiedliwość społeczna i stan środowiska naturalnego⁹.

Według danych zawartych w raporcie międzynarodowej organizacji ekologicznej WWF ludzkości do roku 2030 do zaspokojenia potrzeb niezbędne będą naturalne zasoby z co najmniej dwóch planet takich jak Ziemia. Aby zahamować niekorzystne trendy należy m.in. wprowadzić zmiany w modelu i strukturze konsumpcji¹⁰. Praktyczna realizacja koncepcji zrównoważonej konsumpcji stała się zatem podstawowym celem działań Unii Europejskiej w obszarze polityki związanej z ochroną środowiska oraz polityki konsumenckiej. Ważną kwestią jest podnoszenie świadomości konsumentów, a także wzmacnianie ich praw w zakresie dostępu do informacji o produkcie i producencie oraz zapewnienia bezpieczeństwa oferowanych produktów. Niezbędna jest również edukacja konsumentów ukierunkowana na cele i założenia zrównoważonego rozwoju, na realizację zasad zrównoważonej konsumpcji w życiu codziennym.

Projekt Dolceta - edukacja konsumencka online

Edukacja konsumencka jest jednym z priorytetowych celów Unii Europejskiej. Znalazło to swój wyraz w Strategii Polityki Konsumenckiej UE na lata 2007-2013, która zakłada dalsze wzmacnianie pozycji konsumentów, poprawę ich dobrobytu oraz zapewnienie im skutecznej ochrony przed ryzykiem i zagrożeniami związanymi z dynamicznym i wielokierunkowym rozwojem globalnego rynku.

Przykładem praktycznej realizacji edukacji konsumenckiej jest projekt Dolceta - Online consumer education (edukacja konsumencka online). Powstał on na zlecenie Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów (DG SANCO), jest finansowany przez Komisję Europejską, a zarządza nim EUCEN - Europejska Sieć Uniwersytetów Kształcenia Ustawicznego. W realizacji projektu Dolceta uczestniczą wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej, a w każdym z nich za jego realizację odpowiada zaproszona instytucja. W Polsce partnerem, reprezentantem kraju i instytucją koordynującą prace jest Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Do współpracy zaproszono też specjalistów ze Stowarzyszenia Konsumentów Polskich oraz z Ośrodka Rozwoju Edukacji¹¹.

Eksperci europejscy wspólnie ustalają najważniejsze dla konsumentów zagadnienia i tworzą koncepcję określonych modułów tematycznych. Następnie w każdym z krajów członkowskich zostają opracowane poszczególne tematy - z uwzględnieniem tamtejszych warunków prawnych oraz potrzeb i realiów ochrony konsumentów. W wyniku współpracy powstał unijny Portal Edukacyjny Dolceta, który stanowi przykład e-edukacji realizowanej w wymiarze europejskim¹². Jego istotą jest zestaw narzędzi edukacyjnych z zakresu edukacji konsumenckiej, zgrupowanych w moduły, z których każdy prezentuje inną problematykę przydatną konsumentom UE.

Dotychczas opracowano siedem modułów, które obejmują następujące zagadnienia: Prawa konsumenta, Usługi finansowe, Bezpieczeństwo produktów, Edukacja finansowa, Edukacja konsumencka, Zrównoważona konsumpcja, Usługi świadczone w interesie ogólnym. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem kolejnego modułu: Bezpieczeństwo żywności.

W portalu, poza informacjami dla konsumentów, znajdują się sekcje przeznaczone dla nauczycieli, w których dostępne są scenariusze lekcji, interaktywne narzędzia edukacyjne oraz zasoby dotyczące edukacji konsumenckiej i finansowej oraz edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Struktura modułu Zrównoważona konsumpcja

Moduł Zrównoważona konsumpcja podzielono na dwie części - jedną o charakterze ogólnym, przeznaczoną dla konsumentów oraz drugą, przeznaczoną dla nauczycieli.

W tzw. Kąciku nauczyciela umieszczone zostały scenariusze lekcji podporządkowanych problematyce zrównoważonego rozwoju, wraz z narzędziami edukacyjnymi w formie testów sprawdzających i ćwiczeń interaktywnych, a także tematami do dyskusji. Wskazano także dodatkowe materiały online, które umożliwiają konsumentom pogłębianie wiedzy z danego obszaru tematycznego.

Opracowane scenariusze lekcyjne dla trzech grup wiekowych (6-11 lat, 12-18 lat, powyżej 18 lat) mają pomóc nauczycielom w edukowaniu na rzecz zrównoważonego rozwoju i istotnego aspektu tego rozwoju - zrównoważonej konsumpcji.

Podstawę modułu stanowią sekcje podporządkowane idei zrównoważonej konsumpcji w ważnych dla konsumentów obszarach:

• Jedzenie i picie,
• Atrakcyjny wygląd,
• Dom i ogród,
• Zrównoważony transport.

W opracowaniach skoncentrowano się na najistotniejszych z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju zagadnieniach, które pozwolą konsumentom lepiej poznać i zrozumieć tę ideę oraz - co najważniejsze - przekonać się, że każdy człowiek może przyczynić się do jej praktycznej realizacji. Wszystkie poruszane zagadnienia są wsparte interaktywnymi ćwiczeniami, quizami i przykładami, które mają przyczynić się do lepszego zrozumienia tematu przez uczniów. W Słowniczku wyjaśniono z kolei najważniejsze pojęcia stosowane w module.

Sekcja Jedzenie i picie

W sekcji Jedzenie i picie odpowiedziano na następujące, podstawowe dla idei zrównoważonej konsumpcji, pytania¹³:

• Skąd pochodzi żywność?
• W jaki sposób wybieramy żywność?
• Jak przygotowujemy jedzenie?

W podsekcji Skąd pochodzi żywność? przedstawiono sposoby produkcji żywności z ukierunkowaniem na rolnictwo ekologiczne, a także przybliżono inicjatywy wspierające jej produkcję i konsumpcję w aspekcie praktycznej realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Zwrócono uwagę na bezpieczeństwo żywności i zagrożenia występujące w procesie produkcji i obrotu, podkreślono także politykę Unii Europejskiej w tym zakresie. Zwrócono również uwagę na istotny problem, jakim jest społeczny aspekt zrównoważonego rozwoju związany z dużym zróżnicowaniem poziomu konsumpcji w poszczególnych krajach i regionach. Wskazano zjawisko nadkonsumpcji i marnowania żywności w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo oraz problem głodu i niedożywienia w wielu krajach Trzeciego Świata.

Kolejne zagadnienie w tej sekcji - pytanie, w jaki sposób wybieramy żywność - dotyczy wyboru miejsca zakupu produktów spożywczych. Przedstawiono wady i zalety zakupów dokonywanych w hipermarketach i supermarketach, w lokalnych, osiedlowych sklepach i bezpośrednio u producenta. Wskazano związane z tym konsekwencje dla gospodarstw domowych i konsumentów oraz konsekwencje społeczne i środowiskowe. Ważny jest świadomy wybór takiego produktu, o którym konsument będzie miał pełną wiedzę, zatem omówiono również podstawowe informacje i znaki na opakowaniach, dotyczące jakości, pochodzenia i gwarancji bezpieczeństwa żywności, a także aspektów ekologicznych i społecznych.

Podsekcja Jak przygotowujemy jedzenie? oprócz zagadnienia wymienionego w tytule dotyczy również takich kwestii jak dostosowywanie ilości jedzenia do potrzeb czy zagospodarowanie resztek. Marnotrawstwo żywności to bowiem nie tylko koszty dla konsumenta, lecz także dla środowiska: każda tona „żywnościowych śmieci” powoduje emisję 4,5 tony dwutlenku węgla do atmosfery. Odpady żywnościowe to odpady organiczne, które można kompostować, ważna jest zatem ich segregacja w gospodarstwach domowych.

Sekcja Atrakcyjny wygląd

W ramach modułu Zrównoważona konsumpcja przedstawiono także zagadnienia związane z pielęgnacją urody, higieną osobistą, ubiorem. Sekcję Atrakcyjny wygląd podzielono na cztery części, w których kolejno opisano¹⁴:

• jak należy rozumieć pojęcie „atrakcyjny wygląd”;
• w jaki sposób można utrzymywać higienę osobistą tak, by pozostać w zgodzie z koncepcją zrównoważonego rozwoju;
• co oznacza pielęgnacja urody i ciała zgodna z ideą zrównoważonej konsumpcji;
• a także przedstawiono problematykę etycznej mody, stylu i ubierania się, zgodnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju.

W krajach wysoko rozwiniętych atrakcyjny wygląd można traktować jako towar, niejednokrotnie bardzo drogi. Wiąże się on z wyższym prestiżem i lepszym samopoczuciem. Beztroska konsumpcja, ciągłe domaganie się coraz nowszych produktów może jednak oznaczać wysokie koszty dla środowiska naturalnego. Stąd tak ważna jest edukacja konsumencka na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zakładając, że opiera się on na dwóch pojęciach: potrzebach i ograniczeniach, w sekcji dotyczącej wyglądu umieszczono artykuły promujące dbałość o zdrowy tryb życia, a zarazem wskazano niebezpieczeństwa z tym związane.

W portalu zaprezentowano również Ruch Sprawiedliwego Handlu (Fairtrade), którego celem jest wspieranie rozwoju ubogich krajów poprzez oferowanie producentom uczciwych cen za ich towary, sprawiedliwe wynagradzanie za pracę, zapewnienie odpowiednich warunków socjalnych, a także przejrzystość i szacunek w relacjach handlowych¹⁵.

W edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju zwraca się również uwagę na negatywne skutki ekonomiczne konsumpcjonizmu - narastają zjawiska tzw. zakupomanii, nadmiernego zadłużania się konsumentów, zwiększa się ryzyko wykluczenia społecznego. W tej podsekcji zwrócono ponadto uwagę na problemy zdrowotne będące skutkiem nadmiernej dbałości o wygląd, jak np. anoreksja, alergie.

Podsekcja Higiena osobista zgodna z koncepcją zrównoważonego rozwoju ma z kolei nakłonić konsumentów do dokonywania świadomych wyborów produktów służących higienie. Stosowanie się do zasad zrównoważonego rozwoju to m.in. wybieranie ekologicznych kosmetyków i naturalnych środków czystości, bezpiecznych dla środowiska i dla konsumentów. W tej podsekcji zwrócono również uwagę na konieczność oszczędzania wody - na to, w jaki sposób dbać o czystość czy prać, by pogodzić troskę o higienę z troską o środowisko naturalne (ale też - w obliczu rosnących kosztów dostawy wody - z oszczędnością). Niemniej ważne jest właściwe gospodarowanie energią elektryczną. Pomocne mogą być energooszczędne urządzenia do higieny osobistej, pralki, suszarki, żelazka. Podano również informacje dotyczące miejsc, w których konsumenci uzyskają pomoc w przypadku problemów z wadliwymi produktami.

Idea zrównoważonego rozwoju coraz częściej brana jest pod uwagę przez konsumentów podczas zakupu kosmetyków czy wyrobów chemii gospodarczej. Od wielu lat panuje moda na „bycie naturalnym”, kupowanie ekologicznych produktów kosmetycznych i tkanin. Producenci, zachęcając do zakupu, podkreślają, że stosują składniki pochodzenia naturalnego i korzystają z tradycyjnych receptur.

Pielęgnacja urody i ciała coraz częściej kojarzona jest również z klubami fitness, salonami odnowy biologicznej, SPA, wellness, a nawet sauną czy basenem w domu. W portalu zaprezentowano ciekawostki związane z tym tematem - np. wykazano, że posiadanie w domu sauny może pozwolić na zmniejszenie zużycia energii cieplnej w budynku, ponieważ stanowi dodatkową izolację jego ścian¹⁶.

W ostatniej z podsekcji - Co należy nosić? - nawiązano do koncepcji tzw. „Sustainable Fashion”, czyli kupowania ubrań, przy których produkcji nie cierpi środowisko ani zatrudnieni przy niej ludzie. Wyjaśniono również, że odpowiedzialne zakupy to branie pod uwagę konsekwencji wyborów konsumenckich - w wymiarze społecznym i środowiskowym.

Sekcja Dom i ogród

Lektura informacji zawartych w sekcji Dom i ogród ma skłonić konsumentów do zmiany nawyków związanych z ich najbliższym otoczeniem - miejscem zamieszkania - na bardziej ekologiczne. Omówiono w niej zagadnienia związane z wyborem miejsca zamieszkania, budową, odnawianiem i projektowaniem domu, meblowaniem, stosowaniem środków czyszczących w domu, utrzymaniem ogrodu¹⁷.

We wprowadzeniu zwrócono uwagę na inicjatywę Komisji Europejskiej sformułowaną w Strategii Tematycznej dla Środowiska Miejskiego (polityka w zakresie środowiska przyrodniczego na terenach zurbanizowanych) . W sekcji tej poruszono również - po raz kolejny - problem związany z koniecznością oszczędzania energii. Wyjaśniono, że można zmniejszyć jej zużycie, stosując nowoczesne materiały i budując domy w technologii energooszczędnej. Ocenia się, że gospodarstwa domowe zużywają najwięcej - tj. ok. 70 proc. - energii na ogrzewanie budynków, około 14 proc. na ogrzewanie wody, a 12 proc. na oświetlenie i użytkowanie urządzeń elektrycznych. Kwestia zużycia energii w budynku zyskała dodatkowo na znaczeniu ze względu na wymóg posiadania od 1 stycznia 2009 roku tzw. świadectwa energetycznego¹⁹ przez każdy budynek oddawany do użytkowania, a także podlegający zbyciu lub wynajmowi²⁰.

Kolejnym problemem poruszonym w portalu jest zwiększające się zapotrzebowanie na coraz nowszy sprzęt AGD i RTV. Więcej urządzeń w gospodarstwie to większe obciążenie dla środowiska naturalnego, nie tylko ze względu na energię potrzebną do produkcji urządzeń i ich użytkowania, ale również ze względu na konieczność ich późniejszej utylizacji. Zagadnieniom tym poświęcono część podsekcji Meblowanie domu, w której omówiono również rozwiązania prawne dotyczące oznakowań ekologicznych. Wzrost świadomości ekologicznej wśród konsumentów spowodował, że coraz więcej producentów jest zainteresowanych tworzeniem wyrobów z drewna pochodzącego z lasów spełniających standardy odpowiedzialnej gospodarki leśnej, czyli takiej, która bierze pod uwagę zarówno aspekty ekonomiczne, jak też społeczne i ekologiczne.

Dodatkowym źródłem zanieczyszczeń środowiska mogą być również środki czyszczące (podsekcja Utrzymywanie domu w czystości). Świadomy konsument powinien bacznie przyglądać się informacjom zawartym na etykietach, szukać środków czyszczących ulegających biodegradacji, w opakowaniach z recyklingu, przy produkcji których producent zwraca uwagę na ochronę środowiska. W tej podsekcji przypomniano konsumentom, iż w celu ochrony środowiska i zapewnienia warunków zrównoważonego rozwoju w gospodarce odpadami²¹ należy zapobiegać ich powstawaniu lub ograniczać ich ilość. Jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów, należy zapewnić zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk (recykling). Bardzo istotnym problemem staje się problem tzw. e-śmieci, czyli wyrzucanych przez nas telefonów komórkowych, telewizorów, komputerów, drukarek, sprzętu grającego. Jest to obecnie składnik wytwarzanych przez konsumentów odpadów, którego ilość najszybciej się zwiększa.

Sekcja Zrównoważony transport

Problemem szczególnie istotnym dla realizacji zasad zrównoważonego rozwoju jest transport. Transport jest niezbędny do funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, a jednocześnie stanowi źródło zanieczyszczenia środowiska naturalnego, przyczyniając się do niekorzystnych w skali globalnej procesów ocieplenia klimatycznego, powstawania kwaśnych deszczy i powiększania dziury ozonowej. W sekcji Zrównoważony transport przedstawiono zasady polityki transportowej Unii Europejskiej ukierunkowane na promowanie ekologicznych gałęzi transportu, a więc przede wszystkim transportu kolejowego oraz żeglugi śródlądowej i morskiej, a także zapewnienie bezpieczeństwa użytkownikom środków transportowych w zakresie obsługi i ochrony prawnej.

W poszczególnych podsekcjach omówiono następujące zagadnienia: podróż piechotą i rowerem; kupowanie i użytkowanie samochodu; transport kolejowy i lotniczy, komunikacja miejska; pojazdy i paliwa alternatywne²². Wskazano korzyści dla konsumenta i środowiska związane z przemieszczaniem się piechotą lub rowerem, przedstawiono negatywne aspekty podróżowania samochodem oraz podano praktyczne wskazówki, jak można korzystać z niego w sposób przyjazny dla środowiska. Wyjaśniono, że ważny jest wybór określonego typu samochodu, jego wielkości, rodzaju silnika, a także bezpieczna konstrukcja wnętrza i wyposażenie go w elementy zapewniające bezpieczeństwo, m.in. poduszki powietrzne, systemy ABS i ESP. Interesujące dla konsumentów mogą być zasady Eco Drivingu, czyli sposobu jazdy, który pozwala zmniejszyć zużycie paliwa o średnio 10 procent. W wielu krajach rozpowszechniony jest też tzw. Car Pooling, czyli wspólne korzystanie z samochodu - jazda z kimś z rodziny, ze znajomymi lub nawet z obcymi osobami. Dla podróżujących to przede wszystkim korzyści ekonomiczne, dla środowiska - mniej szkodliwej emisji spalin i mniej pojazdów na drogach.

W tej sekcji opisano również transport lotniczy, który jest szybkim sposobem przemieszczania się na dalekie dystanse, jednak niezbyt przyjaznym dla mieszkańców okolic lotniska i dla środowiska - ze względu na hałas i znaczącą emisję produktów spalania do atmosfery. Warto z tego względu zastanowić się nad alternatywną formą podróży. Najbardziej ekologiczny i bezpieczny dla użytkowników jest transport kolejowy. Przedstawiono korzyści wynikające z podróży pociągiem w porównaniu z podrożą samochodem lub samolotem - takie jak: niższe koszty, oszczędność energii, mniejsze ryzyko wypadku, ochrona środowiska, efektywniejsze wykorzystanie czasu. Zaprezentowano również zalety komunikacji miejskiej, zaliczanej do środków transportu przyjaznych środowisku i zdrowiu konsumentów, w coraz większym stopniu dostosowanej również do potrzeb osób niepełnosprawnych. Podróż autobusem, w którym jest 80 osób, oznacza 13-krotnie mniejszą emisję dwutlenku węgla, niż gdyby osoby te podróżowały samochodami osobowymi.

W podsekcji Pojazdy i paliwa alternatywne przedstawiono natomiast nowe rozwiązania w zakresie napędów samochodów oraz paliw. Pojazdy alternatywne to maszyny hybrydowe, elektryczne i wykorzystujące energię z baterii słonecznych. Wszystkie są przyjazne dla środowiska ze względu na niewielką emisję zanieczyszczeń, jednak koszty ich produkcji i eksploatacji są wysokie w porównaniu z tradycyjnymi samochodami. Podobne zalety i wady mają paliwa alternatywne, czyli biopaliwa i ciekłe paliwa gazowe. Prowadzone są prace nad rozwojem i doskonaleniem rozwiązań w tym zakresie, co pozwoli na praktyczne wprowadzanie zasad zrównoważonego transportu.

Podsumowanie

Rosnąca świadomość tego, że bez radykalnych zmian w postępowaniu człowieka światu grozi nie tylko katastrofa ekologiczna, ale także społeczna i ekonomiczna, spowodowała podjęcie wspólnych działań, których wyrazem jest idea zrównoważonego rozwoju. Stanowi ona próbę określenia najbardziej kompletnej, przynoszącej najwięcej korzyści drogi rozwoju cywilizacyjnego człowieka.

Potrzeba wzmocnienia i popularyzacji działań na rzecz zrównoważonego rozwoju jest odczuwana przez coraz szerszy krąg ludzi na całym świecie. Wdrożenie jego zasad wymaga jednak zmiany świadomości społecznej, która powinna obejmować wszystkich konsumentów, i która wiąże się przede wszystkim ze zmianą wzorców, standardów konsumpcji. Do realizacji tych celów niezbędna jest edukacja konsumencka prowadzona na różnych szczeblach procesu kształcenia zgodnie z określoną strategią i przyjętymi założeniami.

Unia Europejska kładzie nacisk na wdrażanie zrównoważonego rozwoju, a przede wszystkim na poszukiwanie rozwiązań i sposobów oddziaływania na społeczeństwo i uczestników życia gospodarczego, tak by zaangażowali się w praktyczną realizację tej idei. Prezentowany projekt Dolceta jest próbą przekonania konsumentów, jak ważne jest włączenie się wszystkich w działania na rzecz ochrony środowiska. Dlatego też w materiałach edukacyjnych skoncentrowano się na tych zagadnieniach, które, będąc najistotniejszymi z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, pozwolą konsumentom lepiej poznać i zrozumieć tę ideę oraz przekonać się, że każdy człowiek może przyczynić się do jej praktycznej realizacji.

Bibliografia

• D. Kiełczewski, Konsumpcja a perspektywy zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2008.
• M. Nowicki, Strategia ekorozwoju Polski, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1993.

Netografia

• A. Dąbrowska, B. Mróz, A. Zbierzchowska, Edukacja konsumencka elementem kształcenia ustawicznego - projekt Dolceta, „e-mentor” 2008, nr 1, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/27/id/600.
• Lepsza jakość życia w miastach, „Przyroda dla Europejczyków”, http://ec.europa.eu/environment/news/efe/17/article_1432_pl.htm.
• Living Planet Report 2010, http://assets.wwfpl.panda.org/downloads/wwf_lpr_2010_1_.pdf.
• Nasza wspólna przyszłość, Raport Światowej Komisji do Spraw Środowiska i Rozwoju pod kierunkiem G.H. Brundtland, PWE, Warszawa 1991, http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm.
• Polityka w zakresie ochrony środowiska UE, http://circa.europa.eu/irc/opoce/fact_sheets/info/data/policies/environment/article_7292_pl.htm.
• Portal Dolceta, http://www.dolceta.eu.
• B. Rok, Konsumpcja z ograniczoną odpowiedzialnością, http://www.kropla.eko.org.pl/26/konsumpcja.html.
• Sprawiedliwy Handel, http://www.fairtrade.org.pl/sprawiedliwy_handel.
• Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku, http://www.nape.pl/Portals/NAPE/docs/akty_prawne/strategie/strategie/Strategia_zrownowazonego_rozwoju_2025.pdf.
• Strategia Zrównoważonego Rozwoju w UE, http://ec.europa.eu/sustainable/docs/renewed_eu_sds_pl.pdf.
• Szósty Program Działań na Rzecz Środowiska, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52001DC0031:EN:HTML.
• Środowisko Europy, IV Raport oceny, Zrównoważona konsumpcja i produkcja, wyd. EEA (European Environment Agency), 2007, http://www.eea.europa.eu/pl/publications/srodowisko-europy-2014-czwarty-raport-oceny.
• B. Walsh, Playing Climate Change Catch-Up, 2008, http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1811058,00.html.