Wstęp

Nauczanie online (Web-Based Instruction - WBI) staje się coraz popularniejsze na całym świecie. Obecnie dostępne są tysiące kursów online, oferowane przez różne uczelnie i firmy komercyjne. Kursy te obejmują szeroki zakres tematyczny, od podstawowych przedmiotów, jak matematyka czy biologia, po specjalistyczne, np. nauka języków programowania lub umiejętności interpersonalne. Wiele uniwersytetów oraz instytucji szkoleniowych oferujących tradycyjne programy nauczania, zaczyna wykorzystywać także internet i serwisy WWW, by dotrzeć do szerszego grona odbiorców. Dla nauczycieli nowe media rodzą nowe problemy i pytania. Jednym z najważniejszych zagadnień jest odpowiedź na pytanie: jaki rodzaj metodyki winien być użyty w nauczaniu online? Czy nauczyciele powinni używać tych samych metod, co w kształceniu tradycyjnym, czy też sięgnąć po bardziej nowatorskie rozwiązania?

Czym jest metodyka?

W systemie edukacji formalnej mamy program zajęć, który musi zostać opanowany przez studentów. Przykładem takiej metody mogą być wykłady, ćwiczenia, seminaria, laboratoria i konwersatoria. Każda z tych metod ma swoje nieodłączne wady i zalety. Na przykład, większość nauczycieli używa metody wykładowej, gdyż jest ona praktyczna z przyczyn czasowych. Ponieważ wykłady są skupione wokół prowadzącego i najczęściej działają w jedną stronę (od nauczyciela do studentów) są mało motywacyjne do samodzielnej pracy lub po prostu mogą stać się nudne. Ze względu na swoje rozpowszechnienie, technologie sieci i komunikacji dały wielu ludziom dostęp do ogromnej ilości wiedzy i na przestrzeni lat metoda nauczania stała się równie ważna jak sama treść. Przykładowo, jedna z najbardziej prestiżowych uczelni w USA, Instytut Technologii Massachusetts (Massachusetts Institute of Technology, MIT), ogłosiła w 2002 r., że w ciągu najbliższych 10 lat udostępni na internecie kompletny program zajęć. Tradycyjna edukacja formalna jest oparta na paradygmacie ogólnie znanym jako "model powielania wiedzy." Metody używane w tym modelu to wykłady, drukowane skrypty, ćwiczenia i praktyki, lekcje oraz konsultacje.¹ W czasie wykładu studenci zdobywają wiedzę w sposób bierny. Celem nauczania jest przekazanie ogółu wiedzy od źródła (nauczyciel, książka) do ucznia. Z drugiej strony, wyniki badań wykazują, że wszystkie formy nauczania zyskują na wartości, gdy wykorzystywane są aktywne metody kształcenia. Na przykład D. Merrill twierdzi, że "nauka daje lepsze efekty, gdy studenci angażują się w rozwiązywanie prawdziwych problemów i gdy studenci mogą stosować nabytą wiedzę w praktyce".² Komputery wykorzystywane do komunikacji i nauczania online stanowią podstawowe wsparcie procesu aktywnej nauki. Według S. Imel³ najważniejszą cechą WBI jest nacisk położony na zadania, a nie na samo przekazanie informacji. Dlatego, WBI powinno być zaprojektowane zgodnie z kognitywnymi teoriami nauczania, w których studenci świadomie wchodzą w interakcje ze środowiskiem, rozwiązują rzeczywiste problemy, praktycznie wykorzystują wiedzę i, tym samym, stają się aktywnymi uczestnikami procesu kształcenia.

Strategie aktywnej nauki w kształceniu online

W kursach online, mogą być użyte różnorodne strategie, których zadaniem jest wspieranie aktywnego uczestnictwa studentów. Poniżej omówiono niektóre z nich: kluczową rolę prowadzącego, praktyczne wykorzystanie wiedzy, kształcenie zespołowe i wykorzystanie opinii uczniów. Nauczyciel powinien być mentorem

W kursach online nauczyciele nie powinni być prezenterami wiedzy tak jak w czasie tradycyjnych zajęć. W takim przypadku np. przedstawianie filmów wideo z nagraniami wykładów jest niewłaściwą praktyką. Nie angażuje się nimi studentów w aktywną naukę. Filmy wideo mogą być wykorzystywane w lepszy, aktywny sposób. Na przykład, po obejrzeniu danego wykładu, studenci i nauczyciele mogą brać udział w synchronicznych dyskusjach online. Dodatkowo wraz ze stworzeniem możliwości do dyskusji, nauczyciel może obserwować proces przyswajania wiedzy. Nauczyciel może również wysyłać dodatkowe wiadomości e-mail, mające na celu zachęcenie uczniów do aktywnego uczestnictwa w zajęciach online. Specyfika środowiska nauczania online pozwala na możliwość przesunięcia roli nauczyciela z "dostarczającego wiedzę" na "słuchającego i wspierającego".⁴ Studenci powinni praktycznie wykorzystywać zdobytą wiedzę

Na kursie online dotyczącym podstawowych umiejętności księgowych, studenci mogą uczyć się planowania, kontroli oraz podejmowania decyzji w strukturach przedsiębiorstwa. Jednak ich zdolności księgowania nie poprawią się jeśli nie będą wykorzystywać zdobytej wiedzy w praktyce. Podobnie J. Dewey⁵ podkreśla znaczenie zdobywania doświadczeń w nauce, doświadczeń, które wymagają zaangażowania w rzeczywistym świecie. By zrealizować taką strategię, uczniowie powinni pracować nad zadaniami pisemnymi lub uczestniczyć w konkretnych projektach. Takie czynności dają studentom szansę na wykorzystanie wiedzy zdobytej podczas kursu. Studenci powinni mieć możliwości nauki w zespołach

Obecnie możemy zaobserwować wzrost znaczenia teorii, które kładą nacisk na kształcenie zespołowe. Wiedza jest rozpowszechniana przez ludzi i ich środowisko, składające się z przedmiotów, wytworów pracy, narzędzi, książek oraz społeczności, do których przynależą. Tak rozumiane nauczanie w dużej części jest zależne od relacji społecznych. Asynchroniczne sposoby komunikacji, takie jak wiadomości e-mail i wielowątkowe grupy dyskusyjne oraz synchroniczne sposoby komunikacji takie jak czat, czy narzędzia do audio- i wideokonferencji pozwalają na wspólną naukę na odległość. Przy użyciu tych metod rozproszeni studenci mogą współpracować przy projektach i pracach pisemnych. Wykorzystanie opinii studentów powinno ulepszać proces kształcenia

J. Dewey⁶ zauważa duże znaczenie metody prób i błędów w zdobywaniu doświadczeń. Studenci wykonują daną czynność i jeśli nie powiedzie się ona, próbują innej metody, aż osiągną sukces. W tradycyjnym środowisku nauczania, np. w szkołach, metoda prób i błędów nie jest stosowana - uczniowie muszą osiągać wysokie wyniki w pierwszym podejściu. Ich osiągnięcia są oceniane i uznaje się dany temat za zamknięty. Z drugiej strony, jeśli doświadczenia zdobywane są stopniowo, studenci chętniej powracają do nauki. Projekty i prace pisemne wykonywane przez studentów na kursach online mogą być rozbite na mniejsze czynności.

Podsumowanie

Literatura fachowa podkreśla, że największą zaletą kursów online jest dostępność - kształcenie może odbywać się w każdym miejscu i o dowolnej porze. Niniejsza praca dowodzi, że pedagogika kursów online powinna opierać się na aktywnych strategiach nauczania. Wprowadzanie takich strategii może nie współgrać z regułą "w każdym miejscu i o każdej porze." Na przykład współpraca studentów w czasie rzeczywistym wymaga ustalenia konkretnych terminów. Dlatego należy zawsze skrupulatnie rozważyć różne czynniki, a także metody stosowane przy kursach online i wybrać najodpowiedniejszą dla danej sytuacji.

Bibliografia

• S. A. Barab, J. A. Plucker, Smart people or smart contexts? Cognition, ability, and talent development in an age of situated approaches to knowing and learning, Educational Psychologist, 37(3), 2002, str. 165-182.
• J. S. Bruner, The relevance of education, New York, NY: Norton, 1973.
• J. Dewey, Democracy and education: An introduction to the philosophy of education. New York, NY: The Free Press, 1916.
• J. Dewey, Experience and education. New York, NY: The Macmillan Publishing Company, 1938.
• S. J. Doubler, L. Grisham, K. F. Paget, Emerging faculty role: Teaching for deep understanding online. Praca przedstawiona na corocznym spotkaniu Amerykańskiego Stowarzyszenia Uczelni dla Edukacji Nauczycieli, w Nowym Orleanie, LA, 2003.
• S. Imel, Web-based training: Trends and issues alerts, 1997.
• J. M. Lightfoot, Designing and implementing a "full-service" classpage on the internet, Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 9(1), 2000, 19-33.
• D. Merrill, First principles of instruction, Educational Technology Research and Development, 50(3), 2000, 43-59.