Sformułowanie problemu

Uchwały Rady Europejskiej podjęte w Lizbonie w marcu 2000 r. oraz rozwinięte w Barcelonie (2002 r.) formułują koncepcję przekształcenia Unii Europejskiej w najwyżej rozwiniętą gospodarkę opartą na wiedzy. Wyzwania dla procesu kształtowania przyszłości Unii Europejskiej sprecyzowano w Deklaracji z Laeken (The Future of the European Union. Laeken Declaration).¹ Ewolucja polityki regionalnej Unii Europejskiej po 2006 r. stworzy warunki do uruchomienia mechanizmu konkurencji, nie tylko między podmiotami gospodarczymi, ale także w odniesieniu do funkcjonowania regionów. Przewiduje się relatywne zmniejszanie dotychczasowych instrumentów finansowych, takich jak fundusze strukturalne i fundusz spójności na rzecz utworzenia nowego "funduszu wzrostu i konkurencyjności". Rolą tego funduszu będzie promowanie rozwoju technologii nowych generacji na wiodących cywilizacyjnie i gospodarczo obszarach Unii Europejskiej. Także w Polsce trzeba będzie poszukać nowych rozwiązań organizatorskich i edukacyjnych, adekwatnych do nowej strategii Unii Europejskiej. Autor zapoczątkowuje tworzenie nowego paradygmatu: zarządzania rozwojem województwa w warunkach międzynarodowej konkurencji na rynku europejskim i globalnym. Przedmiotem badań autora i związanej z tym koncepcji edukacji są warunki wyjściowe funkcjonowania mechanizmów zarządzania procesem absorpcji funduszy Unii Europejskiej. Mechanizmy te obejmują zasady, procedury i instrumenty finansowe europejskiej polityki regionalnej - adaptowane do polskich warunków rozwoju regionalnego i lokalnego (sfera regulacyjna). Konieczna jest modernizacja procesów edukacji, a zwłaszcza rozwój nowoczesnych technologii Distance Education, wzbogacenie programów i kwalifikacji nauczycieli akademickich.² Wyrazem poszukiwania nowych rozwiązań naukowo-edukacyjnych jest koncepcja studiów podyplomowych, zorganizowanych w ramach Polskiego Uniwersytetu Wirtualnego (PUW), zgodnie ze standardami tej Instytucji. PUW jest częścią Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi (WSHE).³

Prezentowana koncepcja pilotażowych studiów podyplomowych: "Absorbcja funduszy europejskich w regionalnym planowaniu strategicznym i programowaniu operacyjnym" stanowi element przygotowywanego przez autora długofalowego, międzynarodowego projektu naukowo-edukacyjnego Distance Education - Teaching Management European Union Funds Online.⁴ Międzynarodowa konkurencja regionów tworzy zapotrzebowanie na euromenedżera zatrudnionego na poziomie województwa, o kwalifikacjach niezbędnych dla zarządzania projektami dofinansowanymi przez Unię Europejską oraz dla koordynacji procesu realizacji tych projektów przez podmioty publiczne i niepubliczne (odpowiednik funkcjonującego w Unii Europejskiej urzędnika: Project Authorising Officer - PAO). Obecnie zadania regionalnego PAO pełnią imiennie wyznaczeni przedstawiciele wojewodów. Kandydaci do pełnienia tej funkcji nie są dotychczas kształceni w Polsce na poziomie akademickim. Wyniki badań weryfikują potrzebę i możliwość uzupełnienia programów edukacji polskich menedżerów o nową specjalność, jaką jest euromenedżer rozwoju województwa. Powinien on zarządzać rozwojem województwa w warunkach gospodarki opartej na wiedzy. Poczucie niezbędności tej nowej w Polsce specjalności dopiero powstaje w niektórych postępowych środowiskach samorządowych. Omawiane zapotrzebowanie stanowi konsekwencję umiędzynarodowienia konkurencji regionów europejskich. Stają się nimi polskie województwa w efekcie integracji europejskiej. Przedmiotem konkurencji są szanse rozwoju gospodarczego związane, m.in. z możliwością absorpcji funduszy europejskich oraz z możliwością pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W tej dziedzinie powstają potrzeby wzmocnienia kadrowego i metodycznego terenowej administracji rządowej i samorządowej. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej i funkcjonowanie mechanizmu otwartej konkurencji pogłębi przestrzenne dysproporcje rozwoju. Rysują się analogie ze skutkami funkcjonowania rynku pracy. Mechanizm konkurencji pogłębia dywersyfikację ludzi na wykształcone, efektywne i coraz bardziej zamożne elity - przy rozszerzaniu się sfery ubóstwa. Jeszcze ostrzejsza dywersyfikacja wystąpi jako efekt otwartej międzynarodowej konkurencji regionów. Polityka regionalna Unii Europejskiej uruchomiła szereg mechanizmów zmniejszania różnic poziomu rozwoju europejskich regionów. Konieczne jest także w Polsce poszukiwanie naukowo-edukacyjnych koncepcji łagodzenia narastających przestrzennych dysproporcji rozwoju.

Zarys koncepcji studiów podyplomowych

Zarysowana koncepcja jest zaadresowana głównie do relatywnie wąskiego grona menedżerów specjalizujących się w zarządzaniu projektami z dofinansowaniem Unii Europejskiej. W tej grupie strategiczne znaczenie odgrywają menedżerowie pracujący na poziomie europejskiego regionu. Przyjęto uproszczone założenie, że jego odpowiednikiem jest polskie województwo. Komisja Europejska na ten poziom kieruje relatywnie zwiększające się środki. Województwa nie są przygotowane metodycznie i kadrowo do absorpcji tych środków. W Polsce dopiero zapoczątkowano nową dziedzinę teorii zarządzania projektami z dofinansowaniem Unii Europejskiej. Nie ukształtowała się dotychczas nawet terminologia. Z tego względu w artykule podaje się polskie propozycje wraz z ich angielskimi odpowiednikami. Studia koncentrują się wokół dynamicznych aspektów funkcjonowania terenowej administracji publicznej w procesie integracji europejskiej. Przyjęte podejście metodyczne - określane jako zarządzanie procesowe - konkretyzuje zasady regionalnego planowania strategicznego (Regional Strategic Planning), regionalnego programowania operacyjnego (Regional Operational Programming), regionalnego programowania przez cele (Regional Programming by Objectives) i zarządzania projektami (Projects Management).

• Studia realizują nowoczesny program edukacji euromenedżera rozwoju województwa (PAO) oraz usługi doradcze dla administracji publicznej (rządowej i samorządowej) w dziedzinie strategii, mechanizmów, uwarunkowań i skutków integracji Polski z Unią Europejską.
• W strukturze kształcenia (specjalności, kierunków studiów, dyscyplin nauki) nową specjalność euromenedżera rozwoju województwa (PAO) przyporządkowano dziedzinie: "nauki o zarządzaniu i administracji" (kod 345).⁵

Studia przygotowują do pracy w administracji publicznej (rządowej oraz samorządowej) i jednostkach gospodarczych, w warunkach integracji europejskiej. Istnieje możliwość uzyskania przez ich absolwentów dodatkowych kwalifikacji audytora systemów zarządzania jakością administracji publicznej w Unii Europejskiej, w ramach odrębnego postępowania określonego regulacjami Certyfikatu Systemu Jakości (ang. Certificate of Quality System) PN - EN ISO 9001:2001. Kształcenie opiera się na zasadach: ogólnej dostępności i otwartości uczestnictwa, ścisłym związku z praktyką krajową i międzynarodową, intensywnej współpracy z indywidualnym ekspertem (tutorem), samokształceniu kierowanym, minimalizacji opłat za uczestnictwo. Metoda samokształcenia kierowanego jest szczególnie efektywna dla osób aktywnych zawodowo, które chcą uzyskać konieczne kwalifikacje nie przerywając pracy. Studium jest głównie przeznaczone dla kadr kierowniczych i specjalistów centralnej i terenowej administracji publicznej (rządowej i samorządowej) oraz dla pracowników innych instytucji publicznych lub gospodarczych. Przyjęto, że kandydaci dysponują już pewnym zasobem doświadczenia praktycznego. Obowiązuje ich dyplom ukończenia studiów wyższych magisterskich lub studiów pierwszego stopnia (licencjat) dowolnego kierunku. Odrębne postępowanie kwalifikacyjne odbywa się wobec studentów, którzy zaliczyli trzy pierwsze przedmioty i ubiegają się o uzyskanie wspomnianego wyżej Certyfikatu Systemu Jakości. Studia stawiają uczestnikom szczególne wymagania samodzielnej i systematycznej pracy pod opieką wyznaczonego eksperta. Korzystają z jego konsultacji w dogodnych dla siebie terminach. Natomiast dwukrotnie w ciągu realizacji każdego przedmiotu (w ramach kolejnego półsemestru) mają możność uczestnictwa w sesjach plenarnych oraz grupach roboczych. Sesje są prowadzone tradycyjnymi metodami intensywnymi przez dwóch współdziałających ekspertów. Sesje obejmują wykład, seminarium i konsultacje indywidualne. Współdziałanie studenta z organizatorem kształcenia jest w szczególności realizowane przez:

• wprowadzające wykłady metodyczne,
• warsztaty i ćwiczenia praktyczne za pośrednictwem internetu,
• warsztaty międzynarodowe,
• konsultacje z profesorami i ekspertami,
• indywidualną współpracę z promotorem - związaną z przygotowaniem pracy dyplomowej,
• zagraniczne wyjazdy studialne (opcjonalnie).

Studia trwają łącznie rok (dwa semestry). Każdy semestr dzieli się na dwa półsemestry dla realizacji każdego, kolejnego przedmiotu. Obejmują zaliczenie czterech przedmiotów. Każdy przedmiot stanowi zamkniętą jednostkę tematyczną. W każdym przedmiocie jest 6 modułów i odpowiednio 6 wiodących problemów do dyskusji z uczestnikami studium (dla każdego modułu jest 1 problem). W całym studium (obejmującym 4 przedmioty) jest razem 24 modułów, 24 problemy do dyskusji oraz 120 tematów. Każdy przedmiot zaczyna się zadaniem projektowym (cząstkowym). Suma trzech pierwszych zadań projektowych stanowi podstawę dla realizacji czwartego zadania, które jest podsumowaniem całości, obejmuje wszystkie poprzednie zadania oraz stanowi pracę dyplomową. Szczegółowa analiza programu z punktu widzenia standardów syllabusa wymaga odrębnego przedstawienia w kolejnym artykule. Konieczna jest bardzo intensywna, samodzielna praca studenta dla spełnienia europejskich standardów zaliczenia każdego przedmiotu w ciągu dwóch miesięcy. Studia są prowadzone w trybie eksternistycznym, wspomagane są zajęciami za pośrednictwem internetu. Uczestnicy kształcenia kontaktują się z ekspertami (prawnikami, ekonomistami, organizatorami, informatykami) przez pocztę elektroniczną. Dysponują platformą internetową dla utrzymywania kontaktu oraz wymiany doświadczeń. Mogą nawiązywać bezpośrednią współpracę z organizacjami i instytucjami Unii Europejskiej. Studiowanie odbywa się w ramach forum dyskusyjnego i poczty elektronicznej. Ponadto - w ustalonym wcześniej terminie - odbywają się spotkania z opiekunem grupy i konsultantami (czat). Uczestnicy studiów mają prawo do korzystania łącznie z 968 godzin pracy ekspertów, zarówno w trakcie warsztatów i ćwiczeń, jak również w ramach grup roboczych oraz indywidualnych konsultacji. Nakład pracy dwóch ekspertów w ramach każdego przedmiotu, obejmuje dla każdej grupy po 120 godzin pracy każdego eksperta. Łącznie, każdy przedmiot absorbuje 240 godzin pracy ekspertów. Całe studium obejmuje 4 przedmioty i absorbuje 960 godzin pracy ekspertów oraz 8 godzin pracy zajęć wprowadzających, przewidzianych dla organizatora studiów. Nadto przewidziano 1800 godzin samokształcenia kierowanego przez internet dla każdego uczestnika. Taki nakład pracy studenta jest wystarczający i konieczny dla nabycia wiedzy oraz unikalnych kwalifikacji praktycznych. Kolejne sesje, a w ich ramach kolejne warsztaty krajowe i opcjonalnie także zagraniczne, służą nabywaniu ściśle określonych umiejętności metodycznych oraz wiedzy koniecznej dla efektywnej realizacji zadań zawodowych uczestników. Ramowy program modyfikuje się odpowiednio do potrzeb zgłaszanych przez uczestników studiów. Program studiów i materiały metodyczno-informacyjne przygotowano w oparciu o unikalne badania praktyki Komisji Europejskiej oraz analizę doświadczeń czołowych ośrodków zarządzania i finansów międzynarodowych. Kolejne fazy procesu dydaktycznego realizuje się wykorzystując studia przypadków, gry kierownicze i scenariusze wspomagane komputerem. Studia odzwierciedlają potrzeby metodyczne absorpcji funduszy strukturalnych i funduszu spójności w planowaniu strategicznym i programowaniu operacyjnym rozwoju województwa. Cały program kształcenia jest realizowany w ramach czterech przedmiotów:

Zaliczenie trzech pierwszych wymienionych wyżej przedmiotów wymaga odbycia odpowiedniej liczby warsztatów i ćwiczeń uzupełniających oraz zdania pisemnego egzaminu sprawdzającego stopień opanowania przez studenta rozległej wiedzy metodycznej. Natomiast w przypadku realizacji czwartego przedmiotu o charakterze projektowym - studenci realizują, pod kierunkiem promotora, indywidualny program samokształcenia, uczestniczą w opcjonalnych zagranicznych wyjazdach studialnych oraz wykonują pracę dyplomową. Przedmiotem prac dyplomowych są projekty absorpcji funduszy europejskich, ściśle związane z terenem pracy zawodowej uczestnika (województwem, miastem, powiatem, gminą). Projekt zgłasza uczestnik studium w trakcie postępowania kwalifikacyjnego. W przypadku trudności sformułowania zadania projektowego przez uczestnika, otrzyma on odpowiednią propozycję od eksperta. Zaliczenia kolejnych modułów - w ramach przedmiotów - odbywają się na podstawie ocen z prac domowych (sprawdzianów) oraz egzaminu końcowego. Studenci przygotowują sprawdzian oraz zdają egzamin z każdego przedmiotu. Egzamin końcowy (dyplomowy) łączy się z obroną pracy dyplomowej. Praca dyplomowa weryfikuje wiedzę i umiejętności euromenedżera rozwoju województwa (PAO).⁶

Percepcja studiów podyplomowych

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej zasadniczo zmieni warunki funkcjonowania polskich samorządów terytorialnych i terenowej administracji publicznej. Świadomość tego mają nie tylko praktycy (działających ciągle pod silną presją doraźnych potrzeb), ale także środowisko naukowe. Administracja województwa usiłuje rozwiązywać problemy zarządzania w warunkach integracji europejskiej posługując się koncepcjami i mechanizmami ukształtowanymi w przeszłości. Ciągle odnawia się stereotyp podporządkowania koncepcji rozwoju województwa centralnie podejmowanym decyzjom politycznym. Mitowi wszechwiedzy centrum zarządzania państwem towarzyszy słabość strategicznego myślenia na poziomie województwa. Brak wiedzy metodycznej i informacji o potrzebie jej implementacji obserwuje się nie tylko w terenowej administracji publicznej (rządowej i samorządowej), lecz także u części pracowników edukacji. Nikła jest dotychczasowa efektywność działalności promocyjnej projektowanych studiów podyplomowych. Potencjalni uczestnicy studiów najczęściej nie wiedzą o ich istnieniu. Rynek usług edukacyjnych ma mało przesłanek weryfikowania rzeczywistej wartości oferowanych studiów. Regionalna administracja publiczna jest zalewana licznymi, przez nikogo nie weryfikowanymi, ofertami krótkich szkoleń, organizowanych przez nieznane firmy. Konieczna jest procedura akredytacji mnożących się inicjatyw szkoleniowych różnych, prywatnych firm doradczych. Na rynku edukacyjnym występują także oferty studiów podyplomowych innych wyższych uczelni. Ich programy różnią się znacznie od prezentowanego w niniejszym artykule. Dezorientuje to potencjalnych uczestników studiów. Mają oni stosunkowo mało danych do podjęcia racjonalnego wyboru uczelni. Skutkiem tego dostrzegane są głównie oferty najsilniej promowanych studiów oraz te najtańsze.

Metodyczne przygotowanie studiów zaabsorbowało dużo czasu i kosztów autora. Nie wystarcza tylko przekazanie wiedzy. Uczestników trzeba nauczyć formułowania projektów i zarządzania nimi. PUW stoi przed licznymi wyzwaniami organizacyjnymi, technologicznymi i kadrowymi. Kierownictwo naukowe powinno stworzyć warunki dla koncentracji kadry wyłącznie na zadaniach naukowo-edukacyjnych PUW oraz wzmocnienia jej aktywności na seminarium naukowym prowadzonym w WSH-E. Szerszy problem stanowi przekonanie pracowników PUW o konieczności ukształtowania sprawnych instrumentów dialogu PUW z terenową administracją publiczną.

W Polsce trzeba poszukiwać nowych rozwiązań organizatorskich, tworzących bardziej sprzyjające warunki dla rozwoju distance education w gospodarce opartej na wiedzy. Jedną z możliwych form organizacyjnych stanowi technopolis.

Polskie technopolis

Pojęcie "technopolis" stanowi połączenie wyrazu "technologia" oraz "gr. polis" - miasto. Odzwierciedla ono nowy, strategiczny sposób myślenia na temat wiodącej roli nowych technologii informacyjnych oraz związanych z tym struktur naukowych i gospodarczych w rozwoju epoki postindustrialnej. Koncepcja technopolis wyraża integrację instytucji publicznych i prywatnych, instytucji naukowych i samorzadów terytorialnych w ramach szerokiej sieci współpracy (Networking), przy zastosowaniu nowoczesnej technologii, dla wykorzystywania regionalnych i lokalnych zasobów, na wyodrębnionych przestrzennie, wiodących obszarach ponadregionalnych. Technopolis stanie się elementem powstającej Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European Research Area), obejmującej elementy takie jak: narodowe programy innowacji (National Programmes), europejską politykę badawczą (European Research Policy), europejskie instytucje i organizacje badawcze (European Research Organizations), koordynację i programy ramowe (Open Coordination & European Organisations). Koncepcja technopolis obejmuje badania podstawowe, badania stosowane oraz implementację ich wyników. Wyniki badań podstawowych prowadzonych przez uniwersytety techniczne (forsight technology) są analizowane z punktu widzenia ich użyteczności dla działalności gospodarczej i dla administracji publicznej przez instytuty badawcze (applied research). Instytucjami wdrażającymi są najczęściej ponadregionalne i regionalne parki technologiczne działające w ramach regionalnych strategii innowacji. Obejmują one otoczenie biznesu z odpowiednią infrastrukturą. Dotychczas ponad 100 europejskich regionów sformułowało regionalne strategie innowacji. Obiecujące są doświadczenia fińskie i norweskie. W polskich warunkach przydatna jest implementacja koncepcji technopolis, jako ponadregionalnego centrum strategii innowacji oraz Distance Education. Technopolis powinno być zarządzane przez międzynarodowe konsorcjum samorządów terytorialnych, innych instytucji publicznych, ośrodków naukowo-edukacyjnych, organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych. Zasięg terytorialny powinien objąć kilka województw oraz graniczące z Polską tereny euroregionów. Powinien to być silny podmiot, zdolny do kreowania i realizacji własnej strategii rozwoju oraz do wypromowania nowego województwa na obszarze objętym zakresem działania technopolis. Województwo w obecnym kształcie instytucjonalnym i przestrzennym nie jest w stanie sprostać konkurencji. Konieczne jest wykreowanie sieci ośrodków ponadregionalnego zarządzania rozwojem i edukacją następujących sześciu zintegrowanych obszarów technopolis.

1. Mazury, obejmujący województwa: warmińsko_mazurskie i podlaskie - przy perspektywie rozwoju euroregionów: Bałtyk, Niemen i Puszcza Białowieska.
2. Pomorze, obejmujący województwa: zachodniopomorskie, pomorskie i kujawsko-pomorskie - przy wykorzystaniu obiecujących doświadczeń euroregionów: Pomerania oraz Bałtyk.
3. Wielkopolska, obejmujący województwa: wielkopolskie i lubuskie - oparty o dalszy rozwój bogatych doświadczeń euroregionów: Sprewa - Nysa - Bóbr oraz Pro Europa Viadrina.
4. Śląsk, obejmujący województwa: dolnośląskie, opolskie i śląskie - przy wykorzystaniu obiecujących doświadczeń euroregionów: Nysa, Glacensis, Pradziad, Silesia i Śląsk Cieszyński.
5. Małopolska, obejmujący województwa: małopolskie, świętokrzyskie i podkarpackie - przy perspektywie rozwoju euroregionów: Beskidy, Tatry i Karpacki.
6. Mazowsze, obejmujący województwa: mazowieckie, łódzkie i lubelskie - przy perspektywie rozwoju euroregionu Bug.

Potrzebne jest podjęcie dyskusji i badań nad ewolucją obecnego, dualistycznego modelu zarządzania województwem. Autorowi bliskie są koncepcje ustrojowe niemieckiego landu, podobnie jak wspólnoty lokalnej. Jest zwolennikiem wzmacniania pozycji samorządowego województwa, przy radykalnym ograniczeniu ich liczby oraz likwidacji powiatów. Zminimalizuje to konflikty społeczne towarzyszące absorpcji funduszy Unii Europejskiej w układach przestrzennych. Ośrodkiem harmonizacji interesu całego państwa byłaby konferencja wojewódzkich sejmików samorządowych oraz rząd centralny.

Podsumowanie

Edukację euromenedżera rozwoju województwa traktuje autor jako element koniecznych szerszych reform, obejmujących trzy wzajemnie wspomagające się elementy:

1. Warunki absorpcji funduszy Unii Europejskiej stworzy nowa organizacja polskiej przestrzeni, oparta o zdecydowanie większe niż obecnie, silne samorządowe województwo, przy likwidacji powiatów.
2. Zasadne jest wykorzystanie w polskiej praktyce nowoczesnej koncepcji wielofunkcyjnego modelu technopolis, jako ponadregionalnego ośrodka stymulującego rozwój działalności innowacyjnej, edukacji oraz generowania i transferu nowoczesnych technologii.
3. Technopolis zapewni organizatorskie warunki dla promowania Distance Education, w tym dla edukacji euromenedżera rozwoju województwa. Działalność powinna być zasilana na zasadzie montażu finansowego ze środków zagranicznych (w tym funduszy Unii Europejskiej) oraz ze środków krajowych.