Wprowadzenie

W opracowaniu zaprezentowano drogę rozwoju i stan wykorzystania platformy e-learningowej w kształceniu studentów we Wszechnicy Polskiej - Szkole Wyższej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie. Platforma została wdrożona testowo w 2007 roku. Od 2009 roku jest powszechnie stosowana w każdym obszarze kształcenia jako wsparcie edukacji stacjonarnej.

Kształcenie na odległość we Wszechnicy Polskiej

Wszechnica Polska - Szkoła Wyższa Towarzystwa Wiedzy Powszechnej - powstała w Warszawie w 2001 roku. W ciągu dekady nastąpił dynamiczny rozwój uczelni. Obecnie na studiach licencjackich, magisterskich i podyplomowych kształcą się ponad 3 tysiące osób. Od kilku lat uczelnia z powodzeniem wykorzystuje platformę e-learningową w dydaktyce¹.

Pomysł wykorzystania platformy e-learningowej Wszechnicy Polskiej - Szkoły Wyższej TWP (zwanej dalej platformą TWP) w kształceniu studentów sięga 2007 roku, kiedy to z inicjatywy wykładowców przedmiotu Technologia informacyjna zainstalowano na serwerze uczelni platformę e-learningową Moodle. Początkowo system wdrażany we Wszechnicy Polskiej był testowany w wybranych grupach na zajęciach z Edukacji komputerowej, Informatyki oraz Technologii informacyjnej. Wykładowcy wprowadzili do systemu kilka lekcji i przeprowadzili zajęcia komputerowe w formule blended learningu, która opiera się na nowoczesnych koncepcjach andragogicznych (nauczania dorosłych), łącząc nauczanie stacjonarne z kształceniem na odległość. Studenci, po zarejestrowaniu się na platformie e-learningowej, uzyskali dostęp do przygotowanych zasobów. W przeprowadzonych na koniec semestru sprawdzianach studenci uczestniczący w projekcie uzyskali lepsze oceny niż w semestrze poprzedzającym, opiniując pozytywnie możliwość skorzystania z materiałów umieszczonych na platformie.

Od 2009 roku władze uczelni zaaprobowały pełne wykorzystanie platformy e-learningowej jako narzędzia wspomagającego proces dydaktyczny na uczelni. Począwszy od semestru zimowego roku akademickiego 2009/2010 zajęcia z Technologii informacyjnej na studiach niestacjonarnych we wszystkich grupach prowadzone są w formie blended learningu - część zdalna wspiera zajęcia stacjonarne, prowadzone w laboratorium komputerowym. Następnie formułę zajęć wspieranych e-learningiem zastosowano również obowiązkowo w nauczaniu języków obcych, a także - nieobligatoryjnie - w nauczaniu innych przedmiotów (decyzja należy do wykładowcy).

W przypadku zajęć z technologii informacyjnej na studiach niestacjonarnych - posłużono się opracowanym na potrzeby Uczelni schematem procesu nauczania łączącym studia stacjonarne i na odległość. Proces dydaktyczny rozpoczyna się spotkaniem ze studentami na zajęciach stacjonarnych w laboratorium komputerowym (rysunek 1).

Rysunek 1. Schemat procesu nauczania w metodzie blended learning

Źródło: E-learning - raport z wykorzystania e-learningu w 2010 roku we Wszechnicy Polskiej Szkoły Wyższej TWP, Warszawa 2011
Na zajęciach tych omawiane są zasady pracy w formule blended learningu i najtrudniejsze elementy materiału dydaktycznego. Drugi krok to samokształcenie. Student, korzystając z platformy, uczy się samodzielnie. Krok trzeci to ponowne spotkanie na zajęciach stacjonarnych, na których omawia się bieżące problemy dotyczące przerabianego materiału, wykonuje ćwiczenia oraz realizuje zajęcia warsztatowe. Kolejny krok to ponownie samokształcenie. Przedostatnim etapem pracy w tej formie nauczania jest ocena studenta podczas zaliczenia stacjonarnego. Ostatni etap to ewentualne dalsze korzystanie z zasobów platformy, powracanie do zgromadzonych materiałów dydaktycznych, co sprzyja utrwalaniu wiedzy i lepszemu jej spożytkowaniu.

Rysunek 2. Strona główna systemu e-learningowego

Źródło: http://e-learning.wszechnicapolska.edu.pl, [07.07.2011]
Model kształcenia na odległość przyjęty na Uczelni charakteryzuje się tym, iż praca studenta na platformie jest stale nadzorowana przez wykładowcę. Studenci są rozliczani z terminowości wykonywanych zadań, a ich prace są na bieżąco opiniowane. Wykładowca utrzymuje stały kontakt ze studentami poprzez udostępniony na platformie e-learningowej mechanizm wysyłania wiadomości. Jeśli jest taka potrzeba, uruchamia sesję czatu, gdzie przeprowadzane są grupowe konsultacje w ramach wykonywanych zadań.

Uruchomienie nauczania w tej formie wymagało znacznego nakładu pracy ze strony wykładowców. Musieli oni odbyć szkolenia, na których wyjaśniono, czym jest e-learning, jak działa platforma, jak tworzyć materiały oraz jak pracować ze studentami za pośrednictwem platformy. W kolejnym kroku przygotowywali materiały dydaktyczne oraz zadania kontrolne, które następnie umieszczali na platformie. Oprócz konieczności zmierzenia się z problemami czysto technicznymi wykładowcy musieli zaakceptować zasady nowego sposobu nauczania.

Rysunek 3. Widok strony jednego z kursów umieszczonego na platformie TWP

Źródło: Przykładowy kurs dostępny na platformie e-learningowej, http://www.e-learning.wszechnicapolska.edu.pl/course/view.php?id=270, [12.05.2011]
Reakcje studentów w związku z wdrażaniem nauki w formule blended learningu były w stu procentach pozytywne. Wykładowcy i administrator platformy nie spotkali się z reakcjami negatywnymi i krytyką podejmowanych działań. Oczywiście w trakcie wdrożenia pojawiały się problemy techniczne (np. zapomniane przez studenta hasło czy zapytania o klucz dostępu do kursu), ale opracowane procedury postępowania w takich sytuacjach pozwoliły na szybkie eliminowanie tego typu trudności.

Wykorzystanie platformy e-learningowej w znacznym stopniu podniosło efektywność nauczania przedmiotów, czego dowodem są lepsze oceny końcowe uzyskane przez studentów w porównaniu z ocenami z zajęć tradycyjnych. W ankiecie przeprowadzonej w 2010 roku w grupach studenckich na III roku studiów niestacjonarnych bardzo dobrze oceniło zajęcia w formule blended learning 60 proc. osób, kolejne 22 proc. oceniło je jako dobre, pozostali jako przeciętne. Z kolei 68 proc. studentów wykazało, że ich oceny końcowe z technologii informacyjnej w IV semestrze studiów są wyższe od cen uzyskanych w I semestrze studiów, gdy zajęcia były prowadzone po raz ostatni metoda tradycyjną, 10 proc. - że są niższe, a 28 proc. - że takie same jak wcześniejsze oceny².

Administrowanie platformą, szkolenia i konsultacje³

W ciągu kilku lat funkcjonowania platformy e-learningowej TWP wypracowano rozwiązania administracyjne ułatwiające korzystanie z jej zasobów. Do najważniejszych należy zaliczyć ciągłe szkolenie wykładowców, dyżury administratora platformy e-learningowej oraz rokroczne raporty oceniające aktywność wykładowców na platformie.

W 2009 roku uruchomiono cykl szkoleń dla wykładowców rozpoczynających korzystanie z platformy e-learningowej TWP. Szkolenia te zostały poprzedzone opracowaniem wytycznych, którymi mieli kierować się wykładowcy podczas wdrażania kursów e-learningowych. W szkoleniach udział wzięło 60 wykładowców - łącznie przeprowadzono ponad 200 godzin zajęć grupowych i indywidualnych.

W ramach kursu omówione zostały następujące zagadnienia:

• zasady nauczania poprzez platformę e-learningową, charakterystyka platformy,
• zasady nauczania w formule blended learningu,
• tworzenie kursu e-learningowego na platformę:
  • planowanie kursu i tworzenie jego szkieletu,
  • elementy multimedialne w kursie: wideo oraz ścieżki dźwiękowe,
  • przygotowywanie ćwiczeń z wykorzystaniem modułu Hot Potatoes Quiz,
  • budowanie quizów z wykorzystaniem formatu Alken,
  • testowanie utworzonych kursów,
  • nadawanie uprawnień do kursów i zarządzanie ich zasobami,
  • tworzenie grup studenckich, tworzenie kluczy dostępu do kursu.

W tak dużej placówce jak Wszechnica Polska TWP w Warszawie sprawne funkcjonowanie platformy wymaga ciągłego nadzoru nad działaniem systemu. Zajmuje się tym administrator platformy Moodle. Do jego zadań - oprócz zapewnienia ciągłości pracy platformy TWP i monitorowania jej poprawnego funkcjonowania - należy m.in. wspieranie wykładowców tworzących kursy, pomoc w umieszczaniu na platformie materiałów dydaktycznych, nadawanie uprawnień wykładowcom, ujednolicanie wyglądu kursów na platformie, wprowadzanie modyfikacji programistycznych skryptów platformy Moodle zgodnie z potrzebami TWP, stała aktualizacja platformy ze względu na ciągły rozwój technologii informatycznych oraz zapewnienie właściwego poziomu bezpieczeństwa⁴. Wykładowcy wspierani są poprzez cotygodniowe konsultacje prowadzone przez administratora platformy dla pracowników dydaktycznych Uczelni. W ramach konsultacji można uzyskać pomoc techniczną związaną z funkcjonowaniem platformy oraz porady dotyczące m.in. środków dydaktycznych i form multimedialnych możliwych do zastosowania w środowisku Moodle. Dodatkowo administrator jest również cały czas dostępny dla studentów i wykładowców za pośrednictwem poczty elektronicznej. Gdy pojawi się konieczność udzielenia natychmiastowej porady bądź pomocy, administrator jest również dostępny dla wykładowców telefonicznie.

W wyniku podjętych działań propagujących wykorzystanie platformy e-learningowej zwiększyła się liczba umieszczonych na niej kursów z innych przedmiotów, zwłaszcza z zakresu nauczania języków obcych (tabela 1). Powszechne stało się wykorzystanie blended learningu, stymulującego studentów do dodatkowej pracy indywidualnej i zwiększającego efektywność nauczania języka obcego⁵.

Wprowadzając nauczanie języków obcych wspomagane e-learningiem, wzorowano się na rozwiązaniach stosowanych przez Uniwersytet Warszawski⁶. Kursy z języków obcych i z przedmiotów specjalistycznych dostępne na platformie obejmują zarówno ćwiczenia, jak i wykłady.

Tabela 1. Liczba aktywnych wykładowców na platformie e-learningowej w roku akademickim 2010/2011

Grupa przedmiotów	Liczba wykładowców	Liczba kursów	Liczba kursów przypadająca średnio na 1 wykładowcę
Jęz. angielski	14	38	2,7
Jęz. niemiecki	6	13	2,2
Jęz. hiszpański	2	2	1,0
Jęz. rosyjski	7	16	2,3
Technologia informacyjna	7	50	7,1
Przedmioty specjalistyczne	26	34	1,3
Razem	62	153	2,5

Źródło: opracowanie własne, stan na dzień 7 lipca 2011 roku
W roku akademickim 2010/2011 kursy dostępne na platformie e-learningowej pogrupowano w kategorie i podkategorie, jak przedstawiono to na rysunku 4.

Rysunek 4. Organizacja kursów na platformie e-learningowej TWP

Źródło: opracowanie własne, stan na dzień 7 lipca 2011 roku

Studenci korzystający z platformy e-learningowej

Interesujące obserwacje przynosi analiza prac administracyjnych w zakresie zakładania kont studenckich. Kilkuletnie doświadczenie w prowadzeniu platformy e-learningowej pozwoliło wypracować odpowiednie zasady w tym obszarze. Podczas zajęć organizacyjnych studenci są o nich informowani. Dodatkowo, na stronie głównej platformy zostały umieszczone najważniejsze informacje związane z jej funkcjonowaniem. Procedura ta znacznie usprawniła proces rejestracji nowych studentów.

Ze statystyk wynika, że około 15 proc. osób nie pamięta loginu lub hasła własnego profilu po pierwszych zajęciach organizacyjnych. Często studenci mylą hasło dostępu do platformy e-learningowej z hasłem dostępu do poczty elektronicznej, a hasła najczęściej zapominają osoby rzadko korzystające z poczty elektronicznej. Około 50 proc. osób, które zapomniały hasła, przed zgłoszeniem się do administratora w celu jego przypomnienia zakłada nowe konto. Zazwyczaj w takim przypadku studenci zakładają również nową skrzynkę poczty elektronicznej (adres e-mail danej osoby jest już zapisany przez system e-learningowy, co uniemożliwia założenie nowego konta e-learningowego wykorzystującego ten adres pocztowy) - jedno z kont staje się wówczas nieaktywne. Zjawisko zakładania kolejnych kont na platformie TWP przez tego samego studenta jest bardzo niekorzystne. Dochodzi do tworzenia tzw. nowych tożsamości tej samej osoby, która często widnieje po kilka razy na listach zapisów na kursy albo w jednym profilu jest zapisana na wybrane przedmioty, a w drugim profilu na inne. Aby wyeliminować to zjawisko, rozważane są następujące rozwiązania: blokada możliwości zakładania kont przez studentów, przydzielenie każdemu studentowi korzystającemu z platformy TWP identyfikatora uniemożliwiającego tworzenie kolejnych kont, integracja kont z systemu wirtualnego dziekanatu z kontami na platformie TWP.

W roku akademickim 2010/2011 na platformie e-learningowej TWP zarejestrowanych było prawie 6200 osób (ze względu na możliwość kontynuowania studiów na poziomie magisterskim podjęto decyzję o nieusuwaniu kont e-learningowych do trzech lat od momentu ostatniego logowania).

Charakterystyka korzystania z platformy e-learningowej odzwierciedla stopień zaangażowania w naukę w trakcie semestrów. Największą aktywność na platformie notujemy w pierwszym miesiącu zajęć danego semestru, przez kolejne dwa miesiące jest ona niższa, aby ponownie wzrosnąć pod koniec semestru (ponad 1000 logowań każdego dnia).

Aby zmobilizować studentów do systematycznej pracy na platformie, wprowadzono procedury polegające na stopniowym udostępnianiu materiału dydaktycznego po zrealizowaniu przez studentów cząstkowych zadań w wyznaczonym terminie. Raz zamieszczony materiał nie jest zamykany. Spóźnialscy mogą wykonywać zadania po wyznaczonym terminie, jednakże najwyżej punktowane są prace oddane na czas, co motywuje studentów do tego, aby pracować systematycznie.

Podsumowanie

Wykorzystanie platformy e-learningowej w nauczaniu Informatyki i Technologii informacyjnej, języków obcych, a także przedmiotów specjalistycznych we Wszechnicy Polskiej jest - zdaniem autorów opracowania - udanym praktycznym przykładem wdrożenia systemu kształcenia na odległość. Platforma e-learningowa znalazła zastosowanie jako uzupełnienie wykładów i ćwiczeń prowadzonych metodą tradycyjną. Umożliwiła przekształcenie zajęć z przedmiotów Informatyka i Technologia informacyjna na studiach niestacjonarnych z tradycyjnie prowadzonych ćwiczeń w laboratorium komputerowym w zajęcia prowadzone w formie blended learningu. Udało się tym samym osiągnąć opisywaną przez S. Grzegorczyka⁷ synergię między tradycyjną ścieżką studiów a zajęciami oferowanymi przez internet.

Największym sukcesem prezentowanego wdrożenia jest to, iż z przedmiotów, w ramach których wdrożono blended learning, studenci osiągają znacznie lepsze oceny, co jest szczególnie widoczne w przypadku przedmiotu Technologia informacyjna. Sukces w tej dziedzinie jest zgodny z wynikami badań B.K. McFarlina⁸ z Uniwersytetu Houston, pokazującymi, że kursy hybrydowe są bardziej efektywną formą nauczania, a oceny studentów kończących tego typu zajęcia są o prawie 10 proc. wyższe od ocen uzyskanych po ukończeniu zajęć prowadzonych metodą tradycyjną.

Wspomniane zjawisko można tłumaczyć tym, że po pierwsze platforma pozwala na wcześniejsze zapoznanie się z materiałem dydaktycznym, a po drugie student ma możliwość powracania do już omawianego materiału, wykonuje także znacznie więcej ćwiczeń i zadań w nowych formach, jakie oferuje platforma, czyli uczy się: czytając, słuchając, oglądając oraz rozwiązując zadania, krzyżówki i quizy. Ta różnorodność dostępnych form pracy z materiałem gwarantuje lepsze przyswajanie i utrwalanie treści - osoby mające różne style uczenia się mogą wybrać ten najbardziej im odpowiadający.

Wykorzystanie e-learningu w kształceniu w szkole wyższej przynosi jeszcze jedną wartość dodaną. Studenci i absolwenci korzystający z tego typu kształcenia na uczelni zdobywają umiejętność posługiwania się technologią platformy e-learningowej, dzięki czemu chętniej korzystają z kursów e-learningowych także poza szkołą, dodatkowo podnosząc swoje kwalifikacje zawodowe.

Bibliografia

• I. Bednarczyk, T. Krawczyk, E-nauczanie języków obcych na Uniwersytecie Warszawskim, Perspektywy rozwoju e-UCZELNI w kontekście globalnej informatyzacji, publikacja konferencyjna e-Uczelnia, Gdańsk 2009.
• E-learning - raport z wykorzystania e-learningu w 2010 roku we Wszechnicy Polskiej Szkoły Wyższej TWP, Warszawa 2011.
• D. Goltz-Wasiucionek, Blended learning w kształceniu językowym, „e-mentor” 2009, nr 5 (32).
• S. Gregorczyk, E-learning a przewaga konkurencyjna szkoły wyższej, „e-mentor”, 2010, nr 5 (37).

Netografia

• E-learning Wszechnica Polska, http://e-learning.wszechnicapolska.edu.pl.
• Platforma SGH, http://www.e-sgh.pl.
• B.K. McFarlin, Hybrid lecture-online format increases student grades in an undergraduate exercise physiology course at a large urban university, http://advan.physiology.org/content/32/1/86.full.pdf.