Wprowadzenie

Artykuł prezentuje przegląd możliwości programu PowerPoint jako narzędzia do tworzenia materiałów e-learningowych. Został zainspirowany praktycznymi poradami i wskazówkami Toma Kuhlmanna, redaktora The Rapid E-Learning Blog. Większości osób program PowerPoint kojarzy się wyłącznie z narzędziem do tworzenia multimedialnych prezentacji o charakterze edukacyjnym, informacyjnym, reklamowym lub marketingowym, jednakże aplikacja ta może być również wykorzystywana do tworzenia materiałów szkoleniowych. Szczególnie cenią ją sobie osoby zajmujące się tzw. rapid e-learningiem.

Rapid e-learning i PowerPoint

Termin rapid e-learning oznacza zarówno jedną z form e-nauczania korporacyjnego, jak i metodykę szybkiego oraz maksymalnie zoptymalizowanego przygotowania i realizacji szkoleń zdalnych¹.

Projekty szkoleniowe wykorzystujące rapid e-learning charakteryzują się²:

• łatwą do utrzymania i aktualizacji zawartością szkolenia,
• funkcją szybkiego projektowania i tworzenia treści szkoleń,
• tworzeniem treści szkolenia w oparciu o szablony,
• intuicyjną nawigacją i prostym interfejsem,
• brakiem konieczności stosowania języków programowania podczas tworzenia szkoleń.

Szkolenia typu rapid e-learning cechuje też duża zmienność materiałów kursowych. Z tego względu dostępność i łatwość obsługi programu do ich tworzenia to często kryteria decydujące o wyborze narzędzia. PowerPoint je spełnia, oferując ponadto całą gamę gotowych szablonów oraz odpowiednio dobranych zestawów kolorów i czcionek, a także szeroki wachlarz efektów graficznych i animacji. Nawigację wewnątrz kursu umożliwiają hiperłącza, które pozwalają na budowę złożonego schematu powiązań pomiędzy prezentowanymi treściami.

W dalszej części opracowania zostaną zaprezentowane wybrane możliwości programu PowerPoint 2007, które czynią go użytecznym dla twórców szybko ewoluujących materiałów szkoleniowych.

Szablony

Szablon programu Microsoft Office PowerPoint 2007 stanowi wzorzec pojedynczego slajdu lub grupy slajdów i zapisywany jest w postaci pliku z rozszerzeniem „potx”. Szablony mogą zawierać:

• układy, czyli informacje o położeniu tekstów i obiektów na slajdzie,
• kolory motywu,
• czcionki motywu,
• efekty motywu,
• style tła,
• stałą treść, np. tekst informacyjny, logo, zawartość nagłówka lub stopki.

PowerPoint 2007 oferuje kilkanaście wbudowanych oraz około 300 bezpłatnych szablonów dostępnych w witrynie Microsoft Office³. Ponadto użytkownik może tworzyć i zapisywać własne, niestandardowe szablony. W tym celu na karcie Widok należy wybrać polecenie Wzorzec slajdów. W okienku miniatur slajdów wzorzec slajdów jest reprezentowany przez duży obraz slajdu. Poniżej znajduje się zwykle około dziesięciu skojarzonych z nim układów zawartości. Prezentacja może zawierać jeden lub kilka wzorców slajdów, zaś każdy wzorzec kilka układów, które łącznie tworzą szablon. W szablonie zapisane są również informacje o motywie oraz innych opcjach formatowania, które wpływają na wygląd zawartości. Motyw, o którym będzie mowa w dalszej części opracowania, definiuje takie elementy jak kolor, efekty, czcionki i styl tła slajdu.

Większość początkujących twórców szkoleń korzysta z gotowych szablonów, jednakże istnieje spora grupa zwolenników budowania własnych w oparciu o teksty, obrazy, obiekty clipart, grafikę SmartArt⁴ oraz kształty. Sprzyja temu fakt, iż kolejne wersje programu PowerPoint stwarzają coraz większe możliwości w zakresie formatowania i przekształcania obrazów, co znacznie skraca czas, który należy poświęcić na obróbkę grafiki w specjalistycznych programach. Ponadto duża część gotowych szablonów programu PowerPoint nie jest odpowiednia dla szkoleń e-learningowych. Szablon kursu powinien bowiem „uczestniczyć” w tworzeniu jego struktury oraz ułatwiać przekazywanie treści. Istotne jest, aby oprawa graficzna była spójna z treścią i grafiką kursu, nie powinna także wybijać się na plan pierwszy i zabierać zbyt wiele miejsca.

Twórcy szablonów inspirację czerpią często z innych projektów i witryn o różnorodnym charakterze, podpatrując ciekawe rozwiązania kolorystyczne, graficzne czy nawigacyjne. Tom Kuhlmann, w artykule The Secret to Creating Your Own PowerPoint Templates for E-Learning, sugeruje, aby grafikę tła przekształcać w obraz, bowiem ułatwia to jej szybką wymianę przy zmianie koncepcji wyglądu kursu. Szata graficzna i układ elementów na slajdzie powinny być dostosowane do treści. Autor tworzy zwykle cztery wersje slajdów: slajd tytułowy (dla całego kursu lub sekcji), bazowy slajd kursu, slajd pozwalający umieścić większą ilość treści oraz slajd zawierający stopkę z elementami nawigacyjnymi.

Rysunek 1. Przykładowy szablon kursu

Źródło: projekt Toma Kuhlmanna, http://www.articulate.com/rapid-elearning/heres-a-free-powerpoint-template-how-i-made-it/, [04.10.2011]
Choć PowerPoint pozwala na łatwą i różnorodną modyfikację obrazu, podczas przygotowywania materiałów kursu warto również korzystać z profesjonalnych narzędzi graficznych, takich jak Photoshop. Alternatywą dla narzędzi komercyjnych są programy dostępne na wolnej licencji. Tom Kuhlmann poleca następujące aplikacje: GIMP i Paint.net jako odpowiedniki Photoshopa, program Pixie, który umożliwia pobieranie koloru z obrazu, oraz program Kuler, przydatny w tworzeniu własnych schematów kolorów.

Motywy i style

Kolejnym udogodnieniem, z którego korzystają twórcy materiałów e-learningowych, są motywy i style, stanowiące element szablonu. Motyw⁵ określa graficzny układ prezentacji i jest zestawem wybranych opcji formatowania, który obejmuje zestaw kolorów motywu, zestaw czcionek motywu, w tym czcionki nagłówka i tekstu podstawowego, oraz zestaw efektów motywu, w tym efekty linii i wypełnienia⁶. Zastosowanie motywu umożliwia skoordynowanie w prosty sposób kolorów, czcionek i efektów graficznych zastosowanych w prezentacji, gdyż wszystkie dodawane elementy automatycznie się do niego dopasowują.

Rysunek 2. Przykład automatycznego dopasowania elementów slajdu

Źródło: opracowanie własne
W programie PowerPoint 2007 dostępnych jest kilka wstępnie zdefiniowanych motywów, lecz - podobnie jak w przypadku szablonów - można w oparciu o istniejące motywy tworzyć ich własne wersje i zapisywać je jako motywy niestandardowe. Ponieważ programy pakietu Office współdzielą ze sobą motywy dokumentów, możliwe jest łatwe i szybkie ujednolicenie wyglądu różnego typu dokumentów, np. prezentacji, arkusza kalkulacyjnego Excel i dokumentu programu Word.

Jak już wcześniej wspomniano, na wygląd motywu mają wpływ takie elementy, jak kolory, czcionki, efekty i style tła. Każdy motyw zawiera dwanaście kolorów: cztery to kolory tekstu i tła, sześć kolejnych określa kolory akcentów⁷ dobranych tak, aby były widoczne na potencjalnych kolorach tła, dwa ostatnie definiują natomiast wygląd użytych hiperłączy. Motyw ma wbudowane reguły widoczności, pozwalające w dowolnym momencie przełączyć kolory tak, aby cała zawartość była czytelna i dobrze wyglądała⁸.

Czcionki motywu - zwykle dwie - służą do automatycznego doboru stylu nagłówków i tekstu podstawowego. Każda zmiana czcionki motywu wpływa na wygląd tekstu w całej prezentacji.

Efekty motywu oddziałują z kolei na wygląd takich obiektów prezentacji, jak: wykresy, grafiki SmartArt, kształty, obrazy, tabele, obiekty WordArt i tekst. Program nie pozwala na tworzenie własnych zestawów efektów, choć można dodać wybrany efekt do własnego motywu. Ponadto motywy w pakiecie Office definiują trzy rodzaje stylów linii, wypełnienia i efektów specjalnych, np. cieni i efektów trójwymiarowych.

Style tła występują w MS Office wyłącznie w programie PowerPoint i korzystają z kolorów motywu zdefiniowanych dla tła i tekstu. Dodatkowo w każdym motywie zawarte są trzy definicje wypełnienia tła: delikatne, umiarkowane i intensywne. Kombinacja czterech kolorów tła i trzech typów wypełnienia daje w efekcie dwanaście możliwych stylów tła.

Można tworzyć wiele własnych, zindywidualizowanych motywów niestandardowych, modyfikując podstawowe motywy oferowane przez program PowerPoint. Służą do tego opcje dostosowywania kolorów, czcionek i efektów motywu dostępne w galerii Motywy na karcie Projekt. Można wybrać motyw, zmienić jego ustawienia lub zdefiniować własne, a następnie zapisać je jako nowy motyw w galerii. W podobny sposób modyfikuje się style tła dostępne na karcie Projekt w grupie Tło.

Grafika rastrowa i wektorowa

PowerPoint 2007 wyposażony jest w cały zestaw narzędzi umożliwiających przekształcanie obrazu rastrowego i wektorowego. Obraz kolorowy można jednym kliknięciem zmienić w obraz w odcieniach szarości lub obraz jednokolorowy. Istnieje też możliwość ustawienia przezroczystości, która jest bardzo przydatna podczas usuwania tła obrazu. Szczególnie dobrze sprawdza się w usuwaniu tła jednolitego koloru.

Rysunek 3. Zmiana koloru obrazu

Źródło: opracowanie własne
Dostępny jest również cały wachlarz możliwości operowania kształtem, stylem obrazu, obramowaniem oraz efektami, np. efektem miękkiego cieniowania, odbicia, poświaty, skosu, obrotów 3-W oraz wieloma innymi. Daje to w sumie potencjał niewielkiego programu graficznego.

Rysunek 4. Dodawanie efektów wizualnych do obrazu

Źródło: opracowanie własne
Obiekty takie jak kształt zdefiniowane są jako obiekty wektorowe, co powoduje, że można je dowolnie skalować bez zmiany jakości obrazu. Ponadto po konwersji obiektu na dowolny kształt mamy dostęp do węzłów oraz ich uchwytów, pozwalających na swobodną modyfikację elementu.

Rysunek 5. Trójkąt po konwersji na dowolny kształt z widocznymi węzłami i uchwytami

Źródło: opracowanie własne

Animacje

Mocną stroną programu PowerPoint 2007 jest możliwość animowania elementów prezentacji. Animacje niestandardowe obejmują efekty wejścia, wyjścia i wyróżnienia. Dostępnych jest kilkadziesiąt różnych efektów oraz funkcja rysowania własnych ścieżek ruchu. Twórcy materiałów e-learningowych szczególnie cenią sobie możliwość wymiany animowanego obrazu na inny. We wcześniejszych wersjach programu wiązało się to z budową animacji od początku. Teraz zmiana koncepcji czy charakteru szkolenia powoduje wymianę grafiki z zachowaniem gotowych animacji, których tworzenie jest najbardziej czasochłonne⁹. Te same efekty można więc wykorzystywać wielokrotnie.

Rysunek 6. Zmiana animowanego obrazu

Źródło: opracowanie własne

Hiperłącza

Scenariusz szkolenia budowany jest w oparciu o animacje i hiperłącza. Z punktu widzenia e-learningu ważna jest prostota i szybkość tworzenia nawigacji wewnątrz kursu oraz możliwość wymuszenia kolejności udostępniania treści. Przyciski, teksty, kształty, fragmenty obrazu mogą odsyłać do innego slajdu prezentacji, innego pliku, strony WWW lub poczty elektronicznej. Hiperłącza to podstawa tworzenia nieliniowej nawigacji w prezentacji PowerPoint. Dzięki nim treść szkolenia może mieć złożoną strukturę hipertekstową, w której osoba ucząca się wybiera własną ścieżkę czytania. Miejsca aktywne na slajdach mogą prowadzić także do wskazówek lub podpowiedzi.

Rysunek 7. Slajd ze wskazówką

Źródło: opracowanie własne
Innym ciekawym zastosowaniem hiperłączy jest tworzenie słownika pojęć szkolenia e-learningowego. Istnieje tutaj kilka możliwości:

• dodanie w menu szkolenia pozycji, która prowadzi do słownika zbudowanego z hiperłączy do slajdów z definicjami,
• zbudowanie słownika w oparciu o „ukryte” slajdy, które są duplikatem slajdu z wyjaśnianym terminem; duplikat zawiera poprzednią treść rozszerzoną o definicję w formie tekstowej, graficznej lub multimedialnej; powrót do slajdu wyjściowego następuje poprzez hiperłącze, np. z napisem Zamknij,
• słownik jest dołączonym plikiem zewnętrznym lub stroną sieci Web - prowadzi do niego hiperłącze będące hasłem z naszego słownika¹⁰.

Podsumowanie

Prezentowane możliwości programu PowerPoint zostały wybrane przez autorkę w sposób subiektywny i nie wyczerpują podejmowanej tematyki. Przeciętny użytkownik tego popularnego programu wykorzystuje zaledwie drobny procent jego potencjału. Należy podkreślić, że w kolejnych wersjach PowerPoint staje się coraz lepszym i bardziej rozbudowanym narzędziem.

Dodatki i rozszerzenia służące do edycji plików wideo i obrazów, możliwość edytowania tej samej prezentacji przez osoby znajdujące się w różnych miejscach, łatwe udostępnianie prezentacji w internecie, nowe, dynamiczne przejścia między slajdami i animowane efekty podobne do telewizyjnych, dziesiątki dodatkowych układów SmartArt oraz ulepszona Wstążka, ułatwiająca dostęp do najczęściej stosowanych przez użytkownika poleceń, z funkcją tworzenia własnych kart, to tylko kilka wybranych nowości oferowanych przez PowerPoint 2010. Twórcy szkoleń e-learningowych w pełni doceniają możliwości tego programu ze względu na jego dostępność i łatwość użytkowania. Możliwość osadzania i przekształcania multimediów, a także operowania nimi przy niewielkim nakładzie pracy i bez zaawansowanych umiejętności programistycznych to kolejny atut tej aplikacji. PowerPoint konkuruje na rynku ze specjalistycznymi programami do tworzenia materiałów szkoleniowych i - wbrew obiegowej opinii - nie jest wyłącznie programem dla początkujących.

Netografia

• Co nowego w programie PowerPoint 2010?, http://office.microsoft.com/pl-pl/powerpoint-help/co-nowego-w-programie-powerpoint-2010-HA010336563.aspx#BM1.
• T. Kuhlmann, 5 Easy Ways to Add a Glossary to Your E-Learning Course, 2009, http://www.articulate.com/rapid-elearning/5-easy-ways-to-add-a-glossary-to-your-e-learning-course/.
• T. Kuhlmann, More Than 100 PowerPoint Tutorials & a Free Template, 2010, http://www.articulate.com/rapid-elearning/more-than-100-powerpoint-tutorials-a-free-template/.
• T. Kuhlmann, PowerPoint for E-Learning, http://www.articulate.com/rapid-elearning/powerpoint-for-e-learning/.
• T. Kuhlmann, The Secret to Creating Your Own PowerPoint Templates for E-Learning, 2007, http://www.articulate.com/rapid-elearning/secret-to-creating-powerpoint-templates-for-elearning/.
• T. Kuhlmann, What Everybody Ought To Know About Using PowerPoint for E-learning, 2007, http://www.articulate.com/rapid-elearning/what-everybody-ought-to-know-about-using-powerpoint-for-e-learning/.
• J. Lenkiewicz, Rapid e-learning przełamał barierę czasu i finansów oraz pomaga tworzyć w pełni interaktywne kursy, 2010, http://www.eid.edu.pl/blog/wpis,rapid_e-learning_przelamal_bariere_czasu_i_finansow_oraz_pomaga_tworzyc_w_pelni_interaktywne_kursy,300.html.
• Pomoc programu PowerPoint 2007, http://office.microsoft.com/pl-pl/powerpoint-help/CL010072914.aspx.