Wprowadzenie

W artykule zaprezentowano program kursu dotyczącego technologii informacyjnej i webGIS w nauczaniu geografii i przyrody, przeprowadzonego w formie e-learningu na studiach podyplomowych przeznaczonych dla przyszłych nauczycieli tych przedmiotów. W ramach kursu wykorzystano przede wszystkim oprogramowanie, aplikacje i narzędzia dostępne w internecie, aplikacje webGIS, a także wolne oprogramowanie GIS. Na treść i zakres przeprowadzonych zajęć miało wpływ badanie ankietowe, sprawdzające wiedzę studentów dotyczącą znajomości programów biurowych i umiejętności wyszukiwania informacji przestrzennej.

Wykorzystanie komputera w nauczaniu geografii

Z internetu korzysta na co dzień praktycznie każdy uczeń gimnazjum czy liceum. Przed nauczycielami geografii i przyrody otwiera się więc bardzo wiele nowych możliwości zainteresowania uczniów wiedzą geograficzną nie tylko podczas lekcji, ale także w aktywności pozaszkolnej. Definiowana przez J.M. Morbitzera¹ „edukacja wspierana komputerowo” stała się faktem również w obszarze nauczania geografii.

Idea wykorzystania komputera w edukacji geograficznej nie jest nowa - sięga lat 60. XX wieku². Pierwsze programy komputerowe przeznaczone do nauki geografii pojawiły się w latach 80., a w latach 90. nastąpił „wysyp” różnego rodzaju aplikacji sprawdzających wiedzę, atlasów elektronicznych i gier dydaktycznych³. Coraz bogatsze zasoby internetu umożliwiły osobom zainteresowanym dostęp do informacji popularnonaukowej, danych statystycznych i opisowych, programów edukacyjnych i bibliotek.

Od początku XXI wieku obserwujemy w internecie intensywny rozwój różnego rodzaju serwisów prezentujących informacje o charakterze przestrzennym, w tym mapy. W kształceniu z zakresu geografii coraz większą rolę odgrywają Systemy Informacji Geograficznej (GIS). Były one tworzone od lat 60. i ewoluowały z zamkniętego, komercyjnego oprogramowania typu desktop do narzędzi i produktów GIS rozwijanych jako powszechnie dostępne aplikacje internetowe. Wśród użytkowników systemów GIS pojawiło się w ostatnich dziesięciu latach pojęcie „webGIS” - rozumiane jako udostępnianie w internecie danych przestrzennych oraz usług sieciowych⁴. W toku rozwoju webGIS pojawiły się w internecie ogólnodostępne geoprzeglądarki, geoportale, globusy wirtualne i inne serwisy zawierające interaktywne mapy. Wykorzystywanie danych z tych aplikacji, tj. pozyskiwanie, selekcjonowanie, analizowanie i przetwarzanie informacji geograficznej może znaleźć zastosowanie na lekcjach geografii i przyrody.

Nauczyciele geografii mogą korzystać z istniejących opracowań, scenariuszy lekcji dostępnych na portalach edukacyjnych - choćby z zasobów Interklasy⁵, czy też zagranicznych portali wspierających edukację, firmowanych przez producentów oprogramowania GIS (ESRI Schools & Libraries, GeoMedia for Education).

Dużym zainteresowaniem na świecie cieszy się forum dyskusyjne wspólnoty Google Earth, na którym działa lista dyskusyjna pt. Education, skupiająca wielu nauczycieli z różnych krajów, którzy chętnie dzielą się własnymi materiałami dydaktycznymi utworzonymi w tym serwisie⁶. W Polsce dużą popularnością cieszył się projekt Akademia EduGIS, prowadzony przez GRID Polska, mający na celu upowszechnienie zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oraz geoinformacyjnych (GIS) w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum i liceum oraz w edukacji środowiskowej⁷.

Kształcenie kompetencji nauczycieli

Wykorzystanie aktywności użytkowników internetu jest dziś ważnym elementem edukacji, w tym edukacji geograficznej. Nauczyciel posiadający umiejętności korzystania z zasobów internetu może przekazać je uczniom, wspierając ich w nabywaniu opisanych przez Z. Osińskiego kompetencji kluczowych przygotowujących młodych ludzi do sprawnego funkcjonowania w realiach społeczeństwa informacyjnego, w tym do kształcenia przez całe życie, które w dużym stopniu będzie opierało się właśnie na korzystaniu z tego typu zasobów⁸.

Najbardziej istotna w tej kwestii jest rola nauczyciela, który w przypadku nauczania geografii poprzez wykorzystanie zasobów edukacyjnych internetu, aplikacji i narzędzi webGIS może zbudować opisane przez M.M. Sysłę nowe środowisko kształcenia dla siebie i swoich uczniów⁹. Rola nauczyciela korzystającego ze zdobyczy technologii informacyjnej jest podwójna - po pierwsze powinien on ustawicznie rozwijać swoje profesjonalne kompetencje, w tym również w zakresie technologii informacyjnej, po drugie wspomagać uczniów w rozwoju umiejętności samodzielnego kształcenia¹⁰.

Kierując się tymi postulatami - ideą kształcenia przez całe życie i potrzebą upowszechniania kompetencji informatycznych wśród przyszłych nauczycieli geografii i przyrody - przygotowano autorski program nauczania Technologii informacyjnej w nauczaniu geografii i przyrody. Jest on realizowany na Podyplomowych Studiach Kwalifikacyjnych w Zakresie Nauczania Geografii i Przyrody, połączonych z edukacją regionalną i samorządową, odbywających się na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Celem studiów jest m.in. umożliwienie nauczycielom uzyskania kwalifikacji do nauczania kolejnych przedmiotów - geografii w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz przyrody. Słuchaczami mogą zostać osoby zatrudnione na stanowisku nauczyciela w województwie mazowieckim i niebędące absolwentami kierunku geografia, posiadające dyplom ukończenia studiów wyższych¹¹.

W pierwszej edycji uruchomionej w 2010 roku do studium przyjęto 60 z 73 kandydatów. W drugiej edycji studium, uruchomionej w 2011 roku, ze 120 kandydatów przyjęto 68. Jednym z kluczowych kryteriów przyjęcia był wiek kandydatów (pierwszeństwo miały osoby, które ukończyły 45 lat). Studia w całości są finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu państwa.

W programie nauczania Technologii informacyjnej w nauczaniu geografii i przyrody przyjęto założenie, że większość słuchaczy studium podyplomowego sprawnie posługuje się pakietem biurowym. Dlatego program skonstruowano tak, by w ramach 30-godzinnego bloku zajęć jak najbardziej przybliżyć im możliwości wykorzystania elementów technologii informacyjnej, webGIS i wolnego oprogramowania GIS w przyszłej pracy dydaktycznej w roli nauczyciela.

Zajęcia e-learningowe poprzedzono wstępnymi zajęciami organizacyjnymi w sali wykładowej i laboratorium komputerowym, uzupełniono konsultacjami w trakcie trwania kursu i ponownym spotkaniem w laboratorium komputerowym (zaliczenie). Do realizacji kursu wykorzystano e-learningową platformę edukacyjną WGiSR UW uruchomioną w oprogramowaniu Moodle 2.0, zainstalowaną na serwerze Wydziału¹².

Na zajęciach organizacyjnych słuchacze studium zapoznali się z programem kursu i zasadami funkcjonowania platformy e-learningowej, wypełnili także ankietę mającą na celu ocenę stopnia znajomości obsługi komputera, oprogramowania biurowego i elementów webGIS. Uzyskane wyniki posłużyły do modyfikacji programu nauczania w ramach realizowanego przedmiotu - z uwzględnieniem dotychczasowych umiejętności słuchaczy studium w zakresie technologii informacyjnej.

Zajęcia organizacyjne

Na realizację programu zajęć przeznaczono 30 godzin lekcyjnych. Pierwsze dwie godziny stanowił wykład, podczas którego omówiono zasady edukacji na odległość, przedstawiono zakres zajęć oraz przeprowadzono ankietę, kolejne dwie godziny lekcyjne odbyły się w laboratorium komputerowym - poświęcono je na zakładanie kont na platformie e-learningowej oraz krótkie szkolenie w zakresie korzystania z niej. Dla większości słuchaczy studium był to pierwszy kontakt z platformą e-learningową.

W pierwszej edycji studium, w badaniu poprzedzającym rozpoczęcie kształcenia w formie e-learningu, 36 proc. ankietowanych stanowili absolwenci pedagogiki, 28 proc. - matematyki lub fizyki, 14 proc. ukończyło biologię lub chemię, 10 proc. historię lub teologię, 8 proc. lingwistkę. W badaniu wzięło też udział 2 absolwentów kierunku informatyka (4 procent).

Spośród ankietowanych 50 słuchaczy studium 13 osób nie ukończyło 30 lat, 21 osób (42 proc.) było w wieku 30-40 lat, 16 osób (32 proc.) w wieku powyżej 40 lat. W przypadku nauczania technologii informacyjnych wiek ma ogromne znaczenie, bowiem osoby z trzeciej grupy wiekowej - w przeciwieństwie do grupy najmłodszej - podczas studiów magisterskich, ukończonych najczęściej kilkanaście lat temu, czy nauki w szkole średniej, nie odbyły zajęć z informatyki lub technologii informacyjnej. Uzyskane dane - szczególnie dotyczące wieku i wykształcenia ankietowanych - potwierdziły wstępne przypuszczenia, że wśród słuchaczy studiów pojawią się różnice dotyczące oceny własnych umiejętności informatycznych.

Na słabą znajomość geograficznych zasobów internetu wśród uczestników zajęć miał wpływ fakt, że żadna osoba nie ukończyła kierunków ściśle powiązanych z geografią (geologii, ochrony środowiska, gospodarki przestrzennej), tym bardziej nigdy nie miała styczności z Systemami Informacji Geograficznej. Poniżej zaprezentowano program przeprowadzonych zajęć e-learningowych wraz z uzasadnieniem wyboru tematu zajęć.

Zajęcia e-learningowe

Aby zrealizować kolejne etapy zajęć na platformie e-learningowej, podzielono treści kursu na bloki tematyczne. Na każdy blok przeznaczono dwie godziny lekcyjne. W poszczególnych blokach tematycznych wykorzystano zasoby w postaci stron html, plików PDF, prezentacji multimedialnych, linków do stron internetowych, linków do plików instalacyjnych oraz artykułów naukowo-dydaktycznych dostępnych w internecie. Na życzenie uczestników kursu uruchomiony został moduł czatu. Do wykonania quizów służących nauczaniu i sprawdzania wiedzy wykorzystano aplikację Hot Potatoes.

Studenci zaliczali kurs na podstawie zdobytych punktów. Dla każdego zadania ustalona została punktowa skala ocen, z różną wagą w zależności od stopnia trudności zadania. Oddzielnie punktowane były quizy, aktywność na forum czy uczestnictwo w budowaniu słownika pojęć.

Polecenia praktyczne wykorzystujące oprogramowanie biurowe przygotowano w sposób umożliwiający ich wykonanie zarówno w pakiecie Microsoft Office, jak i za pomocą oprogramowania open source. W praktyce tylko około 10 proc. studentów nie korzystało z pakietu Microsoft Office.

Pozostałe zadania praktyczne przygotowano w taki sposób, aby wykorzystywane podczas ich wykonywania aplikacje i programy komputerowe oparte były na wolnym dostępie i aby nauczyciel mógł stworzyć z tych elementów wspomniane powyżej nowe środowisko kształcenia dla siebie i swoich uczniów. Do zadań związanych z grafiką komputerową wykorzystany został łatwy w użytkowaniu, a jednocześnie oferujący szerokie możliwości edycyjne program Paint.NET, dostępny na wolnej licencji. Z grupy aplikacji webGIS do wykonania ćwiczeń praktycznych wykorzystano najbardziej popularne w danej grupie aplikacje: spośród geoprzeglądarek - Mapy Google, spośród globusów wirtualnych - GoogleEarth, z oprogramowania typu desktop GIS - niekomercyjny program Quantum GIS.

Wyszukiwanie
Jedną z podstawowych kompetencji z zakresu technologii informacyjnej jest umiejętność wyszukiwania informacji. Pierwszy blok tematyczny poświęcono umiejętności wyszukiwania informacji w internecie - w tym informacji przestrzennej, map, obrazów, danych dostępnych na serwerach zawierających dane statystyczne. W przeprowadzonej ankiecie studenci deklarowali, że potrafią korzystać z wyszukiwarki internetowej. Podczas zajęć organizacyjnych przeprowadzonych w laboratorium komputerowym okazało się jednak, że wszyscy studenci potrafili korzystać tylko ze standardowej opcji wyszukiwarki internetowej Google, natomiast połowa osób nie wiedziała o możliwości wyszukiwania zadanych typów plików (PDF, XLS, KMZ) oraz informacji w wybranej witrynie lub domenie, czyli nie znała funkcji, które posiada wyszukiwarka Google w opcji szukania zaawansowanego.

Grafika
Kolejny temat zajęć dotyczył usprawnienia umiejętności posługiwania się programem grafiki komputerowej. Ze względu na e-learningowy charakter zajęć i konieczność posiadania przez studentów odpowiedniego oprogramowania na komputerach domowych do realizacji zadań wykorzystano bezpłatny program graficzny Paint.NET. Ćwiczenia objęły przekształcenia fotografii, rysowanie prostego szkicu terenowego i dorysowywanie warstw wektorowych do istniejącego podkładu rastrowego (mapy).

Oprogramowanie biurowe
W przeprowadzonej ankiecie słuchacze studium oceniali swą znajomość obsługi komputera i umiejętność korzystania z programów biurowych w pięciostopniowej skali (0: brak umiejętności - 4: umiejętności bardzo dobre). Na podstawie wyników obliczono, jaka jest średnia ocena znajomości poszczególnych programów komputerowych. Uczestnicy kursu najwyżej ocenili swoje umiejętności posługiwania się programem do wykonania prezentacji (średnia 3,15) i edytorem tekstu (2,95). Średnia ocena ogólnej umiejętności obsługi komputera wyniosła 2,58. Najniżej słuchacze studium ocenili swoje umiejętności pracy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego (2,32). Zróżnicowanie umiejętności informatycznych w badanej grupie wynika przede wszystkim z faktu, że uczestnicy kursu kończyli różne kierunki studiów.

Edytor
Deklarowana dobra znajomość edytora tekstu i programu do wykonywania prezentacji (wyniki ankiety) spowodowała, że zdecydowano się na znaczne ograniczenie ćwiczeń w tym zakresie.

Zadaniem uczestników kursu było przygotowanie ilustrowanego biuletynu geograficznego zawierającego połączenie tekstu, fotografii i map lub testu sprawdzającego wiedzę w postaci rebusów, krzyżówek i quizów.

Arkusz kalkulacyjny
Ze względu na to, że uczestnicy kursu niżej ocenili swoje umiejętności posługiwania się arkuszem kalkulacyjnym, kolejny blok zajęć poświęcono właśnie temu zagadnieniu - ze szczególnym uwzględnieniem opracowywania danych geograficznych oraz prawidłowego wykonywania wykresów i obliczeń. Jedno z ćwiczeń poświęcono umiejętności filtrowania danych geograficznych.

Elementy webGIS

Mapy w internecie
Badanie ankietowe wśród słuchaczy studium wykazało, że 84 proc. osób najczęściej korzysta z wyszukiwarki Google. O Mapach Google (Google Maps) słyszało 66 proc. ankietowanych, a korzystało z nich jedynie 36 proc. - niewiele jak na przyszłych nauczycieli geografii i przyrody. Serwis Mapy Google, klasyfikowany jako geoprzeglądarka¹³, od 2008 roku jest dostępny w wersji polskojęzycznej.

Podczas kursu e-learningowego zaprezentowano możliwości, jakie stwarza geoprzeglądarka Mapy Google. Ćwiczenia dotyczyły znanych funkcji odszukiwania lokalizacji i wyznaczania trasy dojazdu, ale także technologii Google Maps API, umożliwiającej rozszerzenie funkcjonalności interfejsu mapy np. do budowy tzw. wizytówki przestrzennej szkoły, firmy czy wybranego miejsca.

Do Map Google ma dostęp praktycznie każdy internauta, tkwi więc w tym ogromny potencjał edukacyjny.

Widok ulicy
Jednym z elementów uzupełniających mapy Google (także globus wirtualny Google Earth) jest usługa Street View (widok ulicy). Przed rozpoczęciem zajęć słyszało o niej tylko 14 proc. osób, a tylko 10 proc. uczestników kursu z niej korzystało.

Za pomocą tej aplikacji, działającej od maja 2007 r. w ramach Map Google, można oglądać panoramiczne zdjęcia wykonane co kilkadziesiąt metrów z poziomu ulicy. Zasięg usługi obejmuje USA, Wielka Brytanię, duże obszary w Europie Zachodniej, spore obszary RPA, niektóre rejony w Ameryce Południowej i Azji. Rejestrację polskich ulic (pierwszą w 2009 roku przerwano ze względu na protesty GIODO) rozpoczęto w czerwcu 2011 roku w celu promocji Polski przed EURO 2012. Panoramiczne zdjęcia Google Street View z obszaru Polski będzie można zobaczyć w internecie wiosną 2012 roku. Natomiast aktualnie¹⁴ takie fotografie kilkunastu polskich miast (Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław i miasta aglomeracji śląskiej), a także kilkunastu miast Europy Środkowej i Wschodniej można oglądać w konkurencyjnym projekcie NORC¹⁵ stworzonym przez rumuńską firmę eXtreme Soft Group.

Omawiany blok kursu poświęcono możliwościom wykorzystania widoku ulicy w edukacji geograficznej - zaprezentowania uczniom interesujących miejsc, wskazania typowych krajobrazów naturalnych, przedstawienia różnych typów przestrzeni miejskiej i sieci osadniczej czy typowych cech poszczególnych stref klimatycznych. Pozwala to przybliżyć i urealnić wiele zagadnień omawianych na lekcjach geografii i historii. Nauczyciel - poprzez interaktywne zaprezentowanie możliwości wirtualnego zwiedzania świata - może obudzić w uczniach ciekawość poznawania i chęć podróżowania - nie tylko wirtualnego.

Globus wirtualny - możliwości wykorzystania na lekcji geografii
Kolejny blok tematyczny kursu poświęcono możliwościom, jakie dają w edukacji geograficznej globusy wirtualne. Po omówieniu kilku aplikacji tego typu do zadań praktycznych wybrano najbardziej popularny globus wirtualny: Google Earth (GE). Przed rozpoczęciem kursu o globusie tym słyszało 58 proc. ankietowanych, ale korzystanie z niego zadeklarowała tylko połowa z nich (30 proc. ankietowanych).

Google Earth jest narzędziem, które z powodzeniem może być wykorzystywane na lekcji geografii, przyrody czy historii. Zapewnienie dostępu do różnorodnych źródeł informacji geograficznej - ze szczególnym uwzględnieniem materiałów kartograficznych - i wykształcenie w uczniach umiejętności korzystania z nich to istotne zadania, jakie stoją przed szkołą. Zapisane są one w podstawie programowej przedmiotu geografia dla liceum ogólnokształcącego, profilowanego i technikum. Wykorzystanie wirtualnych globusów i serwisów mapowych wpisuje się w te zadania, pozwalając uczniom obcować z najnowszymi źródłami informacji geograficznej i poszerzać dzięki nim wiedzę o świecie¹⁶.

Materiały zamieszczone w tym bloku miały charakter wykładowy. Zadaniem studentów było przygotowanie prezentacji ilustrowanej treścią pochodzącą z globusa wirtualnego, przeznaczonej na lekcję geografii, wyjaśniającej dowolne zagadnienie, zjawisko lub proces geograficzny. Wśród wykonanych prezentacji najczęściej powtarzały się prace z zakresu geografii fizycznej - dotyczące typów wybrzeży morskich, ujść rzecznych i zjawiska wulkanizmu.

KML
Osobny blok tematyczny podczas kursu poświęcono formatowi zapisu danych KML (Keyhole Markup Language) i możliwości wykorzystania zapisanych w tym formacie danych w procesie nauczania. Za pomocą prostych narzędzi do rysowania punktów, linii i wieloboków, dodawania fotografii i ścieżki ruchu można uzupełnić globus wirtualny Google Earth o własną treść i udostępnić ją innym internautom. Nauczyciel potrafiący wykorzystać to narzędzie może zaznajomić uczniów z podstawami zapisu wektorowego mapy cyfrowej.

Wykonanie własnej mapy cyfrowej w technologii Google Maps API i zapisanie w formacie KML własnej treści mapy to działania kształtujące opisany przez M.F. Goodchilda¹⁷ „współtworzony GIS”, który stanowi jeden z elementów technologii Web 2.0¹⁸. Jest on - obok takich serwisów jak Wikimapia czy Open StreetMap - jednym z kierunków rozwoju pozyskiwania informacji przestrzennej, a także jej udostępniania na zasadach otwartych licencji.

Oprogramowanie GIS
Przeprowadzone wstępne badanie ankietowe wykazało, że zaledwie 8 proc. słuchaczy kursu potrafi rozwinąć akronim GIS. Tylko jedna osoba potrafiła wyjaśnić pojecie geoportalu.

Kolejne bloki tematyczne kursu poświęcono możliwościom, jakie daje oprogramowanie GIS. Wykorzystano tym celu program Quantum GIS - wiodący wśród wolnego oprogramowania GIS. Zastosowanie wolnego oprogramowania pozwoli w przyszłości słuchaczom studium na wykorzystanie elementów GIS w pracy zawodowej. Oprogramowanie to wykorzystano w ćwiczeniach poświęconych pozyskiwaniu danych geograficznych z serwerów WMS i WFS¹⁹, analizie danych, wyszukiwaniu informacji w geograficznych bazach danych, a także w prezentacji kartograficznej.

Geoportale

Jeden z ostatnich bloków tematycznych poświecono omówieniu innych serwisów internetowych zawierających dane geograficzne, w tym zawartościom geoportali o zasięgu krajowym, wojewódzkim i powiatowym, a także geoportalom tematycznym (mapom geologicznym i hydrograficznym). Mogą być one pomocne w pracy nauczyciela, stanowiąc znakomite źródło informacji, szczególnie w skali regionalnej i lokalnej.

Tabela 1. Program zajęć z Technologii informacyjnej w nauczaniu geografii i przyrody w ramach Podyplomowych Studiów Kwalifikacyjnych w Zakresie Nauczania Geografii i Przyrody

Blok	Problematyka zajęć	Forma zajęć	Narzędzia, oprogramowanie
1	Wprowadzenie do kursu e-learningowego, ankieta wstępna	wykład	–
2	Ćwiczenia organizacyjne; zasady funkcjonowania platformy e-learningowej	laboratorium komputerowe	Moodle
3	Wyszukiwanie informacji przestrzennej w internecie	e-learning	wyszukiwarki internetowe
4	Wykorzystanie grafiki komputerowej w prezentacji treści geograficznych	e-learning	Paint.NET
5	Graficzne i tekstowe elementy edytora tekstu, przygotowanie biuletynu	e-learning	oprogramowanie biurowe
6-7	Wybrane elementy arkusza kalkulacyjnego, filtrowanie danych w arkuszu kalkulacyjnym	e-learning	oprogramowanie biurowe
8	Geoprzeglądarki, Mapy Google, budowa wizytówki przestrzennej	e-learning	Mapy Google, ZUMI
9	Street View - możliwości wykorzystania w edukacji	e-learning	Street View, serwis NORC, Street Slide
10-11	Globus wirtualny Google Earth, możliwości wykorzystania w nauczaniu geografii, format KML	e-learning	Google Earth, NASA World Wind, Bing, oprogramowanie biurowe
12-13	Podstawy GIS, źródła danych GIS, serwery WMS i WFS, mapy tematyczne	e-learning	Quantum GIS
14	Geoportale i inne serwisy mapowe	e-learning	Geoportal krajowy Geoportale wojewódzkie i powiatowe
15	Konspekt lekcji (wykorzystanie Technologii Informacyjnej i GIS)	e-learning	oprogramowanie biurowe
	Test sprawdzający, wystawienie ocen	laboratorium komputerowe	–

Źródło: opracowanie własne
Jedną z ostatnich części kursu poświęcono przygotowaniu przez uczestników konspektu lekcji opartej na wykorzystaniu któregoś z omówionych elementów webGIS. Ostatnie zajęcia zostały przeznaczone na rozwiązanie testu sprawdzającego wiedzę.

Podsumowanie

Przeprowadzenie ankiety przed rozpoczęciem zajęć w ramach studium pozwoliło zmodyfikować program kursu tak, by znalazła się w nim prezentacja nowoczesnych i dostępnych w internecie zasobów informacji geograficznej, które nauczyciel geografii i przyrody może wykorzystać, zarówno omawiając wybrane zagadnienia na tradycyjnej lekcji, jak i przeprowadzając zajęcia w pracowni komputerowej czy mobilizując uczniów do zaglądania do portali mapowych podczas wykonywania prac domowych.

Wprowadzono zaawansowane techniki wyszukiwania informacji, zwłaszcza informacji przestrzennej, danych statystycznych (demograficznych, gospodarczych). Szczególny nacisk położono na uzyskiwanie informacji przestrzennej, głównie map i fotografii. W ankiecie przeprowadzonej przed rozpoczęciem kursu e-learningowego słuchacze studium zadeklarowali umiejętność posługiwania się edytorem tekstu i wykonywania prezentacji multimedialnych, co pozwoliło znacznie ograniczyć liczbę ćwiczeń poświęconych pakietom biurowym. Wprowadzono natomiast elementy grafiki komputerowej, m.in. obróbki graficznej obrazów i map.

Głównym celem dydaktycznym prowadzonych zajęć było przedstawienie różnorodnych treści geograficznych dostępnych w internecie, a także zaprezentowanie narzędzi analizy, przetwarzania i prezentacji danych geograficznych. Wprowadzono podstawowe elementy GIS - obejmujące wyszukiwanie, przetwarzanie i prezentację informacji geograficznej. Wykorzystano tym celu oprogramowanie Quantum GIS, rozpowszechniane na wolnej licencji.

Opracowanie kursu w formie kształcenia na odległość pozwoli na przeprowadzenie go w przyszłości wśród nauczycieli (tych, którzy podczas studiów nie zostali objęci kształceniem w zakresie GIS), którzy chcieliby poszerzyć swą wiedzę na temat zastosowania technologii informacyjnej oraz elementów webGIS i GIS w nauczaniu geografii.

Przeprowadzenie zajęć metodą kształcenia na odległość wymusiło na uczestnikach kursu samodzielne wykorzystanie aplikacji i narzędzi webGIS dostępnych w internecie. Pobranie i zainstalowanie na własnych komputerach oprogramowania open source pozwoliło z kolei wykształcić wśród słuchaczy umiejętność budowania nowego środowiska kształcenia dla siebie i swoich uczniów oraz zachęcić ich do tego rodzaju działań. Program kursu ułożono tak, aby zajęcia przygotowywały nauczycieli nie tylko do przekazywania uczniom wiedzy, ale także do kształtowania umiejętności posługiwania się narzędziami i aplikacjami webGIS, niezwykle przydatnych młodym ludziom żyjącym w nowoczesnym społeczeństwie informacyjnym, w którym informacja o charakterze przestrzennym odgrywa coraz większa rolę.

Bibliografia

• M. Dąbrowski, E-learning 2.0 - przegląd technologii i praktycznych wdrożeń, „e-mentor” 2008, nr 1 (23).
• M.F. Goodchild, Citizens as sensors: the world of volunteered geography, „GeoJournal” 2007, nr 69 (4).
• T. Kubik, GIS, rozwiązania sieciowe, PWN, Warszawa 2009.
• P.M. Macher, Komputery w geografii, PWN, Warszawa 1984.
• J. Morbitzer, Edukacja wspierana komputerowo a humanistyczne wartości pedagogiki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007.
• Z. Osiński, Polskie internetowe serwisy edukacyjne - czy służą edukacji?, „e-mentor” 2009, nr 2 (29).
• M. Pliszka, Technologia informacyjna a funkcje komputera w kształceniu geograficznym, „Słupskie Prace Geograficzne” 2003, nr 1.
• M. Pliszka, Programy komputerowe użyteczne w nauczaniu i uczeniu się geografii, „Geografia w szkole” 1997, nr 2.
• P. Pokojska, W. Pokojski, Wirtualny globus Google Earth - charakterystyka i możliwości zastosowania w procesie nauczania, „Geografia w szkole” 2008, nr 1.
• P. Pokojska, W. Pokojski, Wirtualny globus nowym narzędziem pracy nauczyciela geografii, [w:] J. Migdałek, W. Folta (red.), Technologie informacyjne w warsztacie nauczyciela, Księgarnia Akademicka, Kraków 2010.
• M. Rzeszewski, J. Jasiewicz, WebGIS - od map w internecie do geoprzetwarzania, [w:] Z. Zwoliński (red.), GIS - platforma integracyjna w geografii, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2009.
• M.M. Sysło, E-learning w szkole, „e-mentor” 2009, nr 1 (28).

Netografia

• Akademia EDUGIS, http://www.edugis.pl/pl/.
• Interklasa. Polski program edukacyjny, http://eduseek.interklasa.pl/.
• GIS e-learning, Geografia, Gospodarka przestrzenna, http://el.wgsr.uw.edu.pl.
• NORC - street level panoramic images, http://www.norc.pl.
• E.M. Tuz, Program nauczania geografii dla gimnazjum, www.nowaera.pl.