Wprowadzenie

We współczesnej gospodarce opartej na wiedzy (GOW), zmagającej się z licznymi wyzwaniami, przedsiębiorczość może stanowić istotną siłę determinującą rozwój ekonomiczny, technologiczny oraz społeczny.

Celem przedstawionych w niniejszym artykule badań było zdiagnozowanie, w jakim stopniu studentów wybranych krakowskich uczelni cechuje przedsiębiorczość. Jest ona jednym z trzech - oprócz innowacji oraz kreatywności - filarów, na których opiera się GOW. Przedsiębiorczość może być analizowana w ujęciu procesowym (podejmowanie działalności gospodarczej) lub jako postawa, którą reprezentuje dana jednostka. Osoba przedsiębiorcza jest kreatywna, samodzielna, wytrwała i konsekwentna w realizacji wytyczonych celów, ma wysokie poczucie własnej wartości oraz wykazuje gotowość do brania odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale także za innych. Nie boi się podejmowania decyzji (nierzadko obciążonych ryzykiem), potrafi współdziałać w zespole, a także dostrzegać szanse tam, gdzie być może inni ich nie widzą.

Podstawy przedsiębiorczości człowiek powinien poznawać od najmłodszych lat, dlatego tak ważne wydaje się nauczanie tego przedmiotu na wszystkich etapach kształcenia oraz przekazywanie niezwykle pożądanej wiedzy z tego zakresu nie tylko w aspekcie teoretycznym, ale przede wszystkim praktycznym. Nie mniej istotne jest stwarzanie przez działające na rynku instytucje sprzyjających warunków dla tych osób, które wykazują zainteresowanie prowadzeniem działalności gospodarczej.

Przedsiębiorczość jako jedna z kluczowych kompetencji na rynku pracy

Od blisko dekady mamy do czynienia z trendem wzrostu znaczenia kompetencji w procesie poszukiwania zatrudnienia. Można również zaobserwować ewolucję terminu „competency”, który obecnie stosuje się zarówno do określenia umiejętności „miękkich” (określają sposób, w jaki ludzie mają się zachować, by dobrze wykonać swoją pracę), jak i „twardych” (informują o tym, co ludzie muszą wiedzieć, aby dobrze wykonać swoją pracę i osiągnąć zakładane wyniki)¹.

Przedsiębiorczość jest jedną z kluczowych kompetencji² wymienianych przez Komisję Europejską w kontekście uczenia się przez całe życie. Stanowi ona podstawę rozwoju gospodarczego, a co się z tym wiąże - rozwoju społeczeństw. Przedsiębiorczość można analizować w wielu wymiarach, np. ekonomicznym, prawnym czy społecznym. Posiadana przez przedsiębiorców wiedza, umiejętności, ich zaangażowanie w prowadzoną działalność oraz niejednokrotnie wizjonerskie pomysły wpływają na kształt rzeczywistości, w której wszyscy żyjemy. Bardzo trudno jest wymienić wszystkie przymioty, jakimi powinna cechować się osoba uważana za przedsiębiorczą. Socjologowie, ale również psychologowie czy ekonomiści uważają, że nie jest możliwe scharakteryzowanie wzorcowej osobowości takiej jednostki. Można jednak wyodrębnić pewną grupę dominujących cech, których posiadanie będzie sprzyjało „byciu przedsiębiorcą”. Zalicza się do nich m.in. kreatywność, umiejętność rozwiązywania problemów, zdolność przewidywania, wykazywanie inicjatywy czy wiarę we własne możliwości. Przedsiębiorczość wiąże się również ze skłonnością do podejmowania ryzyka, chęcią osiągania sukcesów czy nieustającym poszukiwaniem wyzwań. Są to cechy, które powinny być kształtowane, gdyż - jak stwierdził Peter Drucker - przedsiębiorczość bazuje na niekończącym się procesie uczenia się poprzez działanie³.

Kształtowanie postaw przedsiębiorczych⁴ nie należy do zadań łatwych. Proces ten powinien się rozpoczynać już na etapie edukacji wczesnoszkolnej, tak jak ma to miejsce w Stanach Zjednoczonych, i być kontynuowany na dalszych szczeblach, w tym również (a może głównie) na poziomie akademickim. Można tutaj inicjować różne programy edukacyjne, szkoleniowe, a także stwarzać odpowiednią infrastrukturę sprzyjającą podejmowaniu własnych przedsięwzięć⁵. Jest to proces, który wymaga od osób w nim uczestniczących, by również one same wykazywały inicjatywę, np. poprzez odbywanie praktyk zawodowych czy szkoleń z zakresu przedsiębiorczości, uczestnictwo w targach pracy lub wymianę doświadczeń z praktykami biznesu.

Bardzo ważna w przypadku podejmowania się różnorakich przedsięwzięć jest motywacja, określająca wybór konkretnych zachowań. Można ją ogólnie zdefiniować jako zachowanie ukierunkowane na cel⁶ i wymienić wpływające na nią trzy czynniki (rysunek 1).

Rysunek 1. Czynniki wpływające na motywację

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, wyd. III poszerzone, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 211-212
W przypadku motywacji równie ważne jak zachęcenie danej jednostki do podjęcia się realizacji konkretnego zadania (niekiedy rozumianego w kategoriach wyzwania) jest umiejętne podtrzymanie jej zaangażowania w danym (możliwie jak najdłuższym) okresie. Proces motywacji, który określa, w jaki sposób dana jednostka wykorzysta posiadaną wiedzę i kompetencje, zilustrowano na rysunku 2.
Rysunek 2. Proces motywacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, wyd. III poszerzone, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 211
Nie ulega wątpliwości, że aby absolwent mógł konkurować na globalnym rynku w dynamicznie rozwijającym się środowisku, powinien być do tego odpowiednio zmotywowany i przygotowany. Dlatego tak istotną rolę odgrywa oferta dydaktyczna instytucji edukacyjnych, kładąca nacisk na wykształcanie nowych kompetencji oraz doskonalenie tych już posiadanych przez daną osobę. Są one narzędziami pozwalającymi na zwiększenie wśród studentów wskaźników ich zdolności do bycia zatrudnionymi (employability), a w konsekwencji przyczyniającymi się do dynamicznego rozwoju gospodarczego oraz społecznego.

Cel i zakres przeprowadzonych badań

Zasadniczym celem przeprowadzonych badań była analiza postaw studentów wobec wyzwania, jakim jest kształtowanie własnego rozwoju zawodowego w perspektywie dynamicznych zmian zachodzących na rynku pracy. Intencją autorki było przede wszystkim zdiagnozowanie, w jakim stopniu studentów cechuje przedsiębiorczość oraz poznanie odpowiedzi na pojawiające się pytania:

• Czy studenci są skłonni do zakładania własnych firm?
• Jakie są motywacje towarzyszące takim przedsięwzięciom?
• Jakie są ograniczenia utrudniające im podejmowanie takiej działalności?

Badania zostały przeprowadzone metodą ilościową z wykorzystaniem ankiety audytoryjnej⁷.

Charakterystyka grupy badawczej

Badanie objęło grupę 221 studentów dwóch krakowskich uczelni wyższych: niepublicznej i publicznej. W tabelach 1-4 zestawiono podstawowe informacje o badanej populacji: miejsce zamieszkania, wiek, rodzaj ukończonej szkoły średniej oraz kierunek studiów.

Tabela 1. Zagregowane informacje o ankietowanych: miejsce zamieszkania

Miejsce zamieszkania	Procent wskazań
Wieś	39,37
Miasto do 20 tys. mieszkańców	12,67
Miasto 20-100 tys. mieszkańców	15,38
Miasto 100-500 tys. mieszkańców	7,69
Miasto powyżej 500 tys. mieszkańców inne niż Kraków	1,36
Kraków	23,53

Źródło: opracowanie własne
Osoby ankietowane w większości pochodziły ze wsi (blisko 40 proc.), drugim w kolejności miejscem pochodzenia był Kraków (około 24 procent).

Tabela 2. Zagregowane informacje o ankietowanych: wiek

Wiek	Liczba osób ankietowanych	Procent wskazań
19 - 24	199	90,05
25 - 27	9	4,07
Pow. 30 (30 do 52 lata)	12	5,43
Brak odpowiedzi	1	0,45

Źródło: opracowanie własne
Większość osób ankietowanych to studenci w wieku od 19 do 24 lat (90 procent). Ponieważ badaniami objęto zarówno studentów studiów stacjonarnych, jak i niestacjonarnych, w 12 przypadkach wiek ankietowanych przekraczał 30 lat. W jednym przypadku osoba nie podała swojego wieku.

Tabela 3. Zagregowane informacje o ankietowanych: ukończona szkoła średnia.

Ukończona szkoła średnia	Liczba osób ankietowanych	Procent wskazań
Liceum/technikum ekonomiczne (liceum ogólnokształcące, liceum ekonomiczne, technikum ekonomiczne, technikum agrobiznesu, zespół szkół ekonomicznych, technikum handlowe)	202	91,40
Liceum profilowane	11	4,98
Inne liceum/technikum (technikum hotelarskie, liceum zawodowe, liceum dla pracujących, technikum odzieżowe, technikum elektryczne, technikum kolejowe)	8	3,62
Brak odpowiedzi	0	0

Źródło: opracowanie własne
Ankietowani studenci w większości byli absolwentami liceów lub szkół zaliczonych do kategorii techników ekonomicznych (91,40 proc.).

Tabela 4. Zagregowane informacje o ankietowanych: kierunek studiów

Kierunek studiów	Liczba osób ankietowanych	Procent wskazań
Zarządzanie	165	74,66
Gospodarka i administracja publiczna	1	0,45
Stosunki międzynarodowe	50	22,62
Informatyka i ekonometria	1	0,45
Ekonomia	1	0,45
Finanse	1	0,45
Prawo	1	0,45
Zarządzanie i inżynieria produkcji	1	0,45

Źródło: opracowanie własne
Blisko ³/₄ osób uczestniczących w badaniu ankietowym studiowało zarządzanie. Studenci, którzy wskazali kierunki: Gospodarka i administracja publiczna, informatyka i ekonometria, ekonomia, finanse, prawo oraz zarządzanie i inżynieria produkcji, studiowali je jako tzw. pierwszy kierunek studiów, i dlatego Zarządzanie lub Stosunki międzynarodowe były dla nich kierunkami równoległymi.

Analiza uzyskanych wyników

Na wstępie badań respondenci zostali poproszeni o dokonanie samooceny - określenie, w jakim stopniu posiadają cechy mogące stanowić wyróżnik osoby przedsiębiorczej. Były nimi: kreatywność, zdolność rozwiązywania problemów, umiejętność przewidywania, zdolność do wykazywania inicjatywy oraz wiara we własne możliwości. Otrzymane wyniki przedstawiono w formie graficznej (por. wykresy 1 - 5). Pierwszą z analizowanych cech jest kreatywność.

Wykres 1. Bycie osobą przedsiębiorczą a stopień kreatywności jednostki

Źródło: opracowanie własne
Spośród osób, które postrzegają siebie jako przedsiębiorcze, blisko 70 (co stanowi około 60 proc.) postrzega siebie jako jednostki w wysokim stopniu kreatywne. Interesujące są wyniki w grupie ankietowanych, którzy na pytanie o własną przedsiębiorczość odpowiedzieli Jeszcze nie jestem przedsiębiorczy, ale się uczę - blisko 41 proc. badanych z tej grupy określiło, że są kreatywni w średnim stopniu, a 38,5 proc. - w wysokim. Ta cecha jest wśród przedstawicieli diagnozowanej grupy ciągle rozwijana i doskonalona.

Kolejnym wyróżnikiem osoby przedsiębiorczej jest umiejętność rozwiązywania pojawiających się problemów (wykres 2).

Wykres 2. Bycie osobą przedsiębiorczą a zdolność rozwiązywania problemów

Źródło: opracowanie własne
W grupie osób określających siebie mianem przedsiębiorczych cecha ta jest w wysokim stopniu rozwinięta u 67,24 proc. respondentów, natomiast u 31 procent - w średnim. Podobnie jak w przypadku kreatywności, w grupie respondentów, którzy wybrali odpowiedź Jeszcze nie jestem przedsiębiorczy, ale się uczę, zbliżona ich liczba uważa, że umiejętność rozwiązywania przez nich problemów jest wysoka (47,56 proc.) i średnia (48,78 procent).

Trzecią badaną cechą była umiejętność przewidywania (wykres 3).

Wykres 3. Bycie osobą przedsiębiorczą a umiejętność przewidywania

Źródło: opracowanie własne
Jej analizę przeprowadzono w oparciu o wyróżnienie poszczególnych jej stopni: wysokiego, średniego, niskiego. I tak w grupie osób, które uznały, że umiejętność przewidywania charakteryzuje je w niskim stopniu, 56,6 proc. respondentów określiło się jako osoby przedsiębiorcze, a zaledwie 5,66 proc. - jako pozbawione tej cechy.

Następną z badanych charakterystycznych cech osób przedsiębiorczych jest zdolność do wykazywania inicjatywy (wykres 4).

Wykres 4. Bycie osobą przedsiębiorczą a zdolność do wykazywania inicjatywy

Źródło: opracowanie własne
Sposób przeprowadzenia analizy jest identyczny jak w przypadku umiejętności przewidywania. Osoby posiadające rozwiniętą w wysokim stopniu zdolność do wykazywania inicjatywy w 67,78 proc. określają się mianem osób przedsiębiorczych, natomiast 30 proc. z nich deklaruje, iż jeszcze nie są przedsiębiorcze, ale się uczą. W porównaniu do tych wyników liczby odpowiedzi Tak, jestem osobą przedsiębiorczą i Nie, jeszcze nie jestem osobą przedsiębiorczą, ale się uczę w diagramie inicjatywa w średnim stopniu są stosunkowo podobne (odpowiednio 49,49 proc. i 39,39 procent).

Ostatnią badaną cechą była wiara we własne możliwości (wykres 5).

Wykres 5. Bycie osobą przedsiębiorczą a wiara we własne możliwości

Źródło: opracowanie własne
Co interesujące, żaden z ankietowanych nie stwierdził, iż charakteryzuje go ona w niskim stopniu. W każdej z kategorii (czyli w grupach osób, które odpowiedziały: Nie jestem osobą przedsiębiorczą, Jeszcze nie jestem osobą przedsiębiorczą, ale się uczę i Jestem osobą przedsiębiorczą) studenci charakteryzowali siebie jako osoby w wysokim bądź średnim stopniu wierzące we własne możliwości.

W kolejnym etapie przeprowadzania ankiety zapytano grupę badawczą o idealne miejsce odbywania praktyk zawodowych (wykres 6).

Wykres 6. Preferencje respondentów dotyczące miejsca odbywania praktyk zawodowych (dane w proc.)

Źródło: opracowanie własne
Zdecydowana większość respondentów (77,38 proc.) wymieniała dużą renomowaną firmę. Z jednej strony taki wynik może świadczyć o tym, że studenci chcą poznać zasady funkcjonowania dużych organizacji i obowiązujące w nich procedury, sposoby rozwiązywania przez nie pojawiających się problemów, strategie wchodzenia na rynki z nowymi produktami czy utrzymania dotychczasowego portfela klientów lub pozyskania nowych. Ucząc się od przedsiębiorstw posiadających ugruntowaną pozycję na rynku, można nabywać - tak potrzebne w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej - doświadczenie i umiejętność odpowiedniego diagnozowania sytuacji rynkowej. Z drugiej strony możliwość odbycia praktyki w dużej korporacji może zwiększyć szansę studentów na znalezienie w niej zatrudnienia na korzystnych warunkach finansowych po zakończeniu stażu.

Kształtowanie kreatywności oraz związanej z nią przedsiębiorczości wśród studentów i absolwentów odnosi się również, a może przede wszystkim, do stymulowania wśród nich prywatnej inicjatywy. Ankietowani zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi na pytanie: Na jakim etapie organizacji własnej firmy znajdujesz się obecnie? Otrzymane wyniki zostały przedstawione na wykresie 7.

Wykres 7. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące etapu organizacji własnej firmy (dane w proc.)

Źródło: opracowanie własne
Przedstawione wyniki badań pozwalają zauważyć, że blisko połowa studentów (44 proc.) stara się być postrzegana jako osoby przedsiębiorcze. W większości myślą oni o założeniu własnej działalności gospodarczej i z tą formą aktywności łączą swoją zawodową przyszłość. Zaledwie 9 osób spośród grupy 221 ankietowanych posiada własną firmę (co stanowi tylko 4 procent). Wśród studentów posiadających własną firmę większość stanowią kobiety (7 osób). Mieszkają one w Krakowie (3), w mieście do 20 tys. mieszkańców (3) albo w mieście od 20 do 100 tys. mieszkańców (1). Są studentkami kierunku zarządzanie (5) lub stosunki międzynarodowe (2).

Grupę osób posiadających własną firmę poproszono o udzielenie odpowiedzi na pytanie dotyczące barier utrudniających młodym osobom prowadzenie działalności gospodarczej (wykres 8). Ze względu na stosunkowo małą próbę badawczą nie będą na jej podstawie wyciągane wnioski natury ogólnej.

Wykres 8. Bariery utrudniające młodym osobom prowadzenie działalności gospodarczej (dane liczbowe)

Źródło: opracowanie własne
Wymieniając przyczyny utrudniające młodym osobom prowadzenie własnej działalności gospodarczej, respondenci najczęściej wskazywali ciągle zmieniające się przepisy prawne oraz bezpośrednio z nimi związaną rozbudowaną biurokrację. Równie istotną barierą jest brak środków finansowych zarówno na rozpoczęcie, jak i na prowadzenie własnej działalności oraz - co może się z tym problemem wiązać - wysokie ceny najmu powierzchni użytkowej lokali. Respondenci odczuwają również pewien niedosyt informacji związanych z uzyskaniem wsparcia finansowego w ramach funduszy strukturalnych. To źródło pozyskiwania środków na modernizowanie czy doskonalenie prowadzonej działalności jest szczególnie interesujące ze względu na dużą alokację, jaką uzyskała Polska na lata 2007-2013 od Komisji Europejskiej na realizację takich programów operacyjnych, jak m.in.: Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki czy działające w 16 województwach Regionalne Programy Operacyjne (RPO)¹⁰.

Również jeśli chodzi o możliwość korzystania z różnego rodzaju usług doradczych (np. prawnych, księgowych czy marketingowych) bądź uczestniczenia w specjalistycznych szkoleniach lub kongresach branżowych ankietowani stwierdzili, iż w niektórych przypadkach są one niewystarczające. Rozwiązaniem może tu być np. zakładanie firm w inkubatorach przedsiębiorczości, które właśnie takiego rodzaju wsparcie oferują młodym, aktywnym, chcącym realizować własną działalność gospodarczą osobom¹².

Blisko 40 proc. spośród wszystkich ankietowanych rozważa założenie w przyszłości własnej firmy i właśnie z taką formą aktywności zawodowej łączy swoją przyszłość. W tej grupie blisko 28 proc. osób planuje uczynić to zaraz po studiach, co czwarty student jeszcze w trakcie studiowania. Można się zastanowić, dlaczego blisko co czwarty ankietowany upatruje w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej źródła swego sukcesu zawodowego. Jak wskazują liczne analizy, motywacja towarzysząca takiemu wyborowi jest niejednoznaczna. Globalny Monitor Przedsiębiorczości dokonał w tym zakresie rozróżnienia na dwie kategorie (rysunek 3), wskazując, że podejmowanie działalności biznesowej może być związane z:

• przedsiębiorczością opartą na szansie - gdy przyszły przedsiębiorca dostrzega szansę biznesową i chce ją wykorzystać;
• przedsiębiorczością z konieczności - gdy uruchomienie własnej działalności wiąże się z obawami, iż nie znajdzie się atrakcyjnej pracy; jest więc to instrument chroniący przed bezrobociem.

Rysunek 3. Motywy podejmowania działalności gospodarczej¹³

Źródło: K. Bacławski, M. Koczerga, P. Zabierowski, Polacy - przedsiębiorczym społeczeństwem? Global Entrepreneurship Monitor Polska 2004, Fundacja Edukacyjna Bachalski, Warszawa-Poznań-Katowice 2005, s. 15
Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie, jakie są motywy założenia własnej działalności gospodarczej w badanej grupie studentów, prezentuje tabela 5. Ankieta została skonstruowana tak, by tylko osoby, które posiadają własną firmę lub rozważają jej założenie, wypełniły odpowiednią część kwestionariusza.

Tabela 5. Powody założenia własnej firmy¹⁴

Powody założenia własnej firmy	Tak (%)	Nie (%)
Chęć osiągnięcia większych korzyści finansowych	79,38	20,62
Możliwość samozatrudnienia	74,23	25,77
Realizacja własnych zainteresowań	57,73	42,27
Elastyczne godziny pracy	53,61	46,39
Pomysł na własną firmę	50,52	49,48
Chęć lepszego wykorzystania doświadczenia i wiedzy	46,39	53,61
Boję się, że nie znajdę atrakcyjnej pracy	14,43	85,57
Lubię ryzyko	13,40	86,60
Tradycje rodzinne	9,28	90,72
Posiadam kapitał, który chcę powiększyć	7,22	92,78
Inne	3,09	96,91

Źródło: opracowanie własne
Wśród wymienionych motywów studenci najczęściej wskazywali (w prawie 80 proc.), iż chęć osiągnięcia większych korzyści finansowych może być dominującą przyczyną założenia własnej firmy. Może to wynikać m.in. z faktu, iż w powszechnej świadomości pokutuje przekonanie, że prowadzenie działalności gospodarczej zapewnia względną stabilność finansową szybciej niż zatrudnienie na etacie. Istotnym motywem była także możliwość samozatrudnienia (prawie 75 proc. odpowiedzi).

Próbując zastosować podział zaproponowany przez Globalny Monitor Przedsiębiorczości, rozróżniający przedsiębiorczość opartą na szansie oraz wynikającą z konieczności, można stwierdzić, że ten pierwszy typ dotyczy osób, które z własną firmą wiążą możliwość:

• osiągnięcia większych korzyści finansowych lub powiększenia posiadanego kapitału;
• realizacji własnych zainteresowań;
• wykorzystania pojawiających się szans biznesowych i posiadanych pomysłów na ich wdrażanie oraz
• czerpania z zasobu własnych doświadczeń i zdobytej wiedzy.

Z kolei tzw. „przedsiębiorcy z konieczności” to jednostki, dla których własna działalność gospodarcza to gwarancja zatrudnienia, a tym samym uniknięcia statusu osoby bezrobotnej. Przeprowadzone badania pokazują pozytywny trend - jedynie około 15 proc. ankietowanych wskazało, że motywem założenia własnej firmy jest lęk przed bezrobociem.

Znaczną większość respondentów można zaliczyć do grona zwolenników przedsiębiorczości opartej na szansie. Więcej niż połowa studentów (blisko 58 proc.) jako powód założenia własnej firmy podaje możliwość zrealizowania własnych zainteresowań (co cieszy, gdyż działanie z pasją zapewnia odniesienie sukcesu), pozostali pragną praktycznie wykorzystać zdobywaną w trakcie studiów wiedzę oraz doświadczenie.

Motywacja określona jako „tradycja rodzinna” może dotyczyć zarówno przedsiębiorczości opartej na szansie, jak i przedsiębiorczości „z konieczności” - zależnie od szeregu uwarunkowań. Niektórzy tradycję firmy rodzinnej kultywują od wielu lat, stale unowocześniając produkcję czy asortyment produktów lub zakres usług, postrzegając podejmowane kroki jako szanse na umocnienie własnej pozycji, inni z kolei traktują to jako swoisty „dopust boży”.

Interesująco rozkłada się rozkład odpowiedzi w kategorii Mam pomysł na własną firmę. Połowa studentów twierdzi, że posiada koncepcję, którą pragnie realizować. Pomocni w tym zakresie mogą okazać się aniołowie biznesu. Ich zaletą jest dysponowanie kontaktami natury handlowej, finansowej oraz marketingowej, a także doświadczeniem w branży. Podejmują oni decyzję o sfinansowaniu danego przedsięwzięcia, jeżeli widzą w nim odpowiedni potencjał rynkowy¹⁵.

Z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej związane są również niepewność oraz ryzyko. Zaledwie 13 proc. ankietowanych przyznało, że lubi podejmować ryzyko. W działalności gospodarczej ryzyka nie można całkowicie wyeliminować, ale można je ograniczyć dzięki posiadanej wiedzy i umiejętnemu jej wykorzystaniu.

W wywiadach z przedsiębiorcami zwykle pojawia się pytanie o inspirację dla rozpoczęcia takiego, a nie innego rodzaju działalności. Badani studenci również zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi na to pytanie¹⁶. Wyniki zostały zaprezentowane w tabeli 6.

Tabela 6. Inspiracje do prowadzenia własnej działalności gospodarczej

Inspiracje do prowadzenia własnej działalności gospodarczej	Tak (%)	Nie (%)
Analiza potrzeb rynkowych	72,16	27,84
Własne zainteresowania	65,98	34,02
Własna wiedza i umiejętności	56,70	43,30
Sukces rynkowy innych przedsięwzięć	39,18	60,82
Doświadczenie	31,96	68,04
Rady innych	23,71	76,29
Rodzinna firma	16,49	83,51

Źródło: opracowanie własne
Najwięcej wskazań wśród respondentów uzyskała odpowiedź Analiza potrzeb rynkowych (72 procent). Stosunkowo duża liczba studentów postrzega ją jako najbardziej istotną. Może to świadczyć o tym, iż są oni w pełni świadomi, że na rynku można zaistnieć tylko wtedy, gdy na produkowane towary bądź oferowane usługi jest zapotrzebowanie, a uruchamianie działalności gospodarczej bez wcześniejszego określenia portfela potencjalnych klientów może się mijać z celem. Optymistycznie nastraja również fakt, iż ponad połowa ankietowanych przy zakładaniu własnej firmy zamierza kierować się zgromadzonymi w trakcie studiów wiedzą i umiejętnościami, co oznacza, że pozytywnie oceniają oni programy kształcenia, w których uczestniczyli lub uczestniczą.

Ważną, a często pomijaną w prowadzonych analizach kwestią są trudności z określeniem momentu, kiedy zaczyna się, a kiedy kończy proces uruchamiania własnej działalności gospodarczej. Panuje zwykle przeświadczenie, że załatwienie wszelkich formalności związanych z założeniem firmy oznacza jednoznacznie rozpoczęcie aktywności gospodarczej. Tak naprawdę zapomina się często o niezwykle ważnym etapie rozruchu całego przedsięwzięcia, który ma istotne, jeżeli nie kluczowe znaczenie dla dalszej działalności. Nie każdy pomysł musi odpowiadać na zapotrzebowanie rynkowe, a związane z jego wprowadzeniem zmiany - a przede wszystkim ich skutki - mogą mieć różne konsekwencje dla otoczenia. Osoba decydująca się na działalność gospodarczą, powinna być tego świadoma, podobnie jak powinna zdawać sobie sprawę z istnienia licznych barier utrudniających jej prowadzenie (tabela 7).

Tabela 7. Bariery utrudniające prowadzenie własnej działalności gospodarczej (zestawienie odpowiedzi udzielanych przez wszystkich badanych respondentów)

Bariery utrudniające prowadzenie własnej działalności gospodarczej	Procent wskazań
Brak środków finansowych na rozpoczęcie i prowadzenie własnej działalności	71,50
Rozbudowana biurokracja	70,14
Wysokie ceny wynajmu powierzchni użytkowej lokali	56,11
Często zmieniające się przepisy prawne	29,86
Program studiów nie przystaje do wymogów gospodarki	28,51
Trudności ze zdobyciem informacji o możliwościach uzyskania wsparcia finansowego w ramach funduszy strukturalnych	19,00
Trudności ze sprecyzowaniem zakresu działalności	18,55
Brak możliwości korzystania z usług doradczych, uczestniczenia w szkoleniach specjalistycznych, kongresach branżowych	14,48
Brak dostępu do podstawowej obsługi biurowej	3,17

Źródło: opracowanie własne
Respondenci najczęściej wymieniali brak środków finansowych jako zasadniczą barierę utrudniającą rozpoczęcie, a później prowadzenie własnej działalności gospodarczej (71,5 proc.). Dla porównania wśród osób już posiadających firmę problem ten znalazł się na trzecim miejscu pod względem liczby wskazań. Co trzecia osoba ankietowana wskazywała, że problemem jest nadmiernie rozbudowana biurokracja panująca w Polsce, utrudniająca życie przyszłemu i obecnemu przedsiębiorcy.

Co ciekawe, odpowiedź Często zmieniające się przepisy prawne uzyskała zaledwie 29,86 proc. wskazań, co może dziwić, gdy porównamy te wyniki z badaniami przeprowadzonymi wśród studentów, którzy już posiadają własną firmę. W tej grupie bowiem analizowana bariera znalazła się na pierwszym miejscu pod względem częstotliwości wskazań. Próbując wyjaśnić tę sytuację, można stwierdzić, iż dopiero gdy prowadzimy własną działalność gospodarczą, tak naprawdę żywo interesujemy się zmianami, jakie zachodzą w prawie, gdyż to od nich zależy dalsza przyszłość naszego przedsięwzięcia.

Prawie co piąty student zauważył, że barierami utrudniającymi założenie własnej firmy są trudności z dostępem do specjalistycznych szkoleń w tym zakresie oraz do środków finansowych w ramach funduszy strukturalnych. Blisko 30 proc. studentów uznało, że obecne programy kształcenia na studiach nie przystają do wymogów nowoczesnej gospodarki. Należy więc je stale doskonalić w kierunku oferowania przyszłym absolwentom większej liczby zajęć praktycznych, wyjaśniających, jak założyć własną firmę, jak ją prowadzić, by zmniejszać ryzyko, maksymalizować zyski i w pełni wykorzystywać pojawiające się możliwości, jakie daje rynek (lokalny oraz globalny).

Podsumowanie

Zaprezentowane wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że prowadzenie działalności gospodarczej jest jedną z dróg pozwalających na odniesienie przez młodych ludzi sukcesu w życiu zawodowym. Jak dowodzą liczne badania, przedsiębiorcami się nie rodzimy, lecz się nimi stajemy na drodze akumulacji posiadanych doświadczeń. Co nie oznacza oczywiście, że najskuteczniejszym przedsiębiorcą będzie osoba 50- czy 60-letnia. Przedsiębiorcą można zostać w każdym wieku, ale aby było to możliwe, potrzebny jest odpowiedni system kształtujący postawy przedsiębiorcze. Nie każdy musi zostać przedsiębiorcą, ale każdy powinien mieć stworzone warunki, by - jeżeli chce - móc iść tą drogą. Jest to szczególnie istotne w czasach niepewnych pod względem gospodarczym. Osoby przedsiębiorcze, kreatywne, myślące szybko i niestandardowo, mające odwagę podejmowania nowych wyzwań oraz stale doskonalące swój warsztat i posiadane kompetencje mają potencjał, by lepiej odnaleźć się w takich niestabilnych warunkach¹⁸.

Blisko 40 procent ankietowanych studentów planuje w przyszłości założenie własnej działalności gospodarczej. Można by się jednak zastanowić, dlaczego tylko tyle, zważywszy, że grupę respondentów stanowili studenci kierunków ekonomicznych. Prowadzenie własnej firmy łączy się z ryzykiem i niepewnością, a także z koniecznością elastycznego dostosowywania oferowanych produktów (bądź usług) do wymogów rynkowych. Dokonując obserwacji rynku pracy i dynamicznych zmian, jakie na nim zachodzą, można dojść do przeświadczenia, że każda osoba, która się na nim znajduje, powinna posiadać cechy typowe dla przedsiębiorcy (m.in. kreatywność, zdolność rozwiązywania problemów czy wykazywania inicjatywy) oraz nabywać inne komplementarne umiejętności, by się na tym trudnym rynku - szczególnie w niestabilnych czasach - utrzymać.

Bibliografia

• M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, wyd. III poprawione, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005.
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
• K. Bacławski, M. Koczerga, P. Zabierowski, Polacy - przedsiębiorczym społeczeństwem? Global Entrepreneurship Monitor Polska 2004, Fundacja Edukacyjna Bachalski, Warszawa-Poznań-Katowice 2005.
• M. Bratnicki, P. Zbierowski, R. Kozłowski, Czynniki wpływające na kształtowanie przedsiębiorczości w kontekście badań Global Entrepreneurship Monitor, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2007.
• G. Certhoux, Anioły Biznesu - tworzenie przedsiębiorczego kapitału intelektualnego, [w:] S. Kwiatkowski, M.B. Kamieński (red.), Intellectual Entrepreneurship: Wiedza, Przedsiębiorczość, Bogactwo, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006.
• P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość, PWE, Warszawa 1992.
• B. Glinka, S. Gudkova, Przedsiębiorczość, Oficyna Wolters Kluwer Business, Warszawa 2011.
• Key Competences for Lifelong Learning, European Reference Framework, Education and Culture DG, European Communities, Belgia 2007.
• A. Kurczewska, Intencje przedsiębiorcze, czyli co decyduje o przedsiębiorczości człowieka, „Przegląd Organizacji” 2010, nr 10.
• A. Marszałek, Inkubatory przedsiębiorczości jako katalizatory wzrostu w regionie, „e-mentor” 2009, nr 4 (31).
• A. Marszałek, Rola uczelni w regionie, Wyd. Difin, Warszawa 2010.

Netografia

• Portal funduszy strukturalnych, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl.