Wprowadzenie

Celem opracowania jest przedstawienie struktury organizacyjnej, modelu funkcjonowania i oferty Ośrodka Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej (OKNO PW), a także działań promocyjnych prowadzonych przez tę jednostkę, kształtujących jej wizerunek i prestiż. Omówiono rolę OKNO w strukturze organizacyjnej uczelni, warunki funkcjonowania ośrodka, kształtowanie kultury wewnątrzorganizacyjnej i rozpowszechnianie jej w środowisku. Ponadto zaprezentowano wyniki badań empirycznych przeprowadzonych przez autorki, dotyczących opinii studentów na temat znaczenia e-learningu oraz ich oceny efektywności i satysfakcji z zajęć prowadzonych w formule online.

Charakterystyka Ośrodka Kształcenia na Odległość OKNO PW

Ośrodek Kształcenia na Odległość jest pozawydziałową jednostką organizacyjną Politechniki Warszawskiej, wykonującą zlecone zadania dydaktyczne, badawcze i usługowe. Ośrodek prowadzi działalność organizacyjną, informacyjną i koordynującą w obszarze kształcenia ustawicznego i kształcenia na odległość, z wykorzystaniem internetu oraz technik multimedialnych. Celem OKNO PW jest także wspomaganie i promowanie rozwoju nowych technologii i form kształcenia opartych na wykorzystaniu najnowszych technik teleinformacyjnych i internetu oraz koordynacja współpracy międzynarodowej Politechniki Warszawskiej w tym zakresie.

Do zadań ośrodka należy w szczególności:

• obsługa organizacyjna i koordynacja e-studiów I i II stopnia, podyplomowych i krótkoterminowych,
• koordynacja przygotowania materiałów dydaktycznych i nadzór nad tym procesem,
• promowanie i koordynowanie działań PW w zakresie edukacji otwartej i kształcenia na odległość przez internet,
• prowadzenie projektów badawczych,
• wspomaganie przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć zdalnych,
• inspirowanie i prowadzenie działalności wystawienniczej propagującej stosowanie technik edukacji wspomaganej narzędziami teleinformatyki,
• organizacja konferencji oraz seminariów naukowych i edukacyjnych dotyczących kształcenia na odległość.

Realizując powyższe zadania, ośrodek współpracuje z podstawowymi i pozawydziałowymi jednostkami organizacyjnymi Politechniki Warszawskiej uczestniczącymi w kształceniu na odległość, a także (w miarę potrzeb) z innymi uczelniami, placówkami naukowymi oraz wyspecjalizowanymi instytucjami w kraju i za granicą. OKNO prowadzi zajęcia we współpracy z trzema wydziałami PW: Elektroniki i Technik Informacyjnych, Mechatroniki oraz Elektrycznym. Kadrę naukowo-dydaktyczną ośrodka uzupełniają dodatkowo pracownicy następujących wydziałów: Fizyki, Matematyki i Nauk Informacyjnych, Inżynierii Produkcji, Zarządzania oraz Administracji i Nauk Społecznych.

Struktura organizacyjna OKNO (rysunek 1) jest typową strukturą funkcjonalną, charakteryzującą się występowaniem działów funkcjonalnych zarządzanych przez specjalistów. Pracami ośrodka kieruje dyrektor, który jest odpowiedzialny za działalność OKNO przed rektorem. Bezpośredni nadzór nad działalnością dydaktyczną sprawują pełnomocnicy dziekanów (kierownicy jednostek prowadzących studia niestacjonarne na odległość koordynowane przez ośrodek). OKNO realizuje swoje zadania na podstawie rocznych planów pracy przygotowanych przez dyrektora w porozumieniu z Radą programową OKNO, której funkcją jest planowanie i opiniowanie działań.

Rysunek 1. Struktura organizacyjna OKNO PW Źródło: opracowanie własne
Działalność ośrodka jest finansowana z:

• części opłat za studia pierwszego i drugiego stopnia studiów,
• wpłat studentów studiów podyplomowych oraz kursów koordynowanych i prowadzonych przez ośrodek,
• przychodów z projektów badawczych finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, funduszy europejskich oraz innych prac własnych,
• przychodów z projektów realizowanych w ramach europejskich programów kształcenia na odległość,
• środków celowych z budżetu PW przeznaczonych na realizację zadań ogólnouczelnianych,
• środków celowych przekazywanych przez sponsorów spoza PW.

Ośrodek Kształcenia na Odległość prowadzi studia inżynierskie, magisterskie i podyplomowe na różnych kierunkach i specjalnościach. Szczegóły oferty dydaktycznej zostały przedstawione w tabeli 1.

Tabela 1. Oferta dydaktyczna OKNO PW Źródło: opracowanie własne
Największą popularnością wśród studentów OKNO cieszą się specjalności: Inżynieria komputerowa i Informatyka stosowana, najmniejszą zaś Systemy wspomagania decyzji i zarządzania. Popularność poszczególnych specjalności w roku akademickim 2011/2012 została przedstawiona na wykresie 1.

Wykres 1. Ranking specjalności według popularności

Źródło: opracowanie własne
Program niestacjonarnych studiów inżynierskich prowadzonych w modelu studiów przez internet obejmuje łącznie 35 przedmiotów zaliczanych w ciągu czterech lat. Na studiach magisterskich prowadzonych jest łącznie 35 przedmiotów, w tym 15 przedmiotów dla I roku oraz 20 przedmiotów poszczególnych specjalności. W tabeli 2 zestawiono najważniejsze dane liczbowe dotyczące oferty dydaktycznej, pracowników, studentów, infrastruktury naukowo-dydaktycznej i technologicznej oraz realizowanych projektów.

Tabela 2. OKNO w liczbach (dane na rok 2012)

Źródło: opracowanie własne
Największą grupę studentów OKNO w roku akademickim 2011/2012 stanowili mieszkańcy województwa mazowieckiego (55 proc.), zaś najmniejsze zainteresowanie ofertą ośrodka odnotowuje się w województwach lubuskim i opolskim. Niespełna 3 proc. stanowią kandydaci mieszkający poza granicami kraju (32 osoby).

Rysunek 2. Liczba studentów według województw

Źródło: opracowanie własne
Ośrodek Kształcenia na Odległość OKNO PW opracował oraz wdrożył autorski model studiów na odległość - SPRINT. Model ten funkcjonuje już ponad 10 lat, stale ewoluując, a inspiracją do jego stworzenia były modele akademickiego kształcenia na odległość. opracowane m.in. przez British Open University czy FernUniversität w Niemczech. Kluczowym założeniem modelu SPRINT jest indywidualizacja trzech kluczowych aspektów studiowania w sieci, a mianowicie:

• tempa studiowania,
• miejsca studiowania,
• czasu studiowania.

Spełnienie tych założeń w perspektywie czasu możliwe jest dzięki stałej aktualizacji technologii zapewniającej realizację kształcenia na odległość w modelu SPRINT, ze szczególnym uwzględnieniem platformy e-learningowej oraz narzędzi przeznaczonych do tworzenia materiałów dydaktycznych.

Formy pracy dydaktycznej

Model SPRINT zakłada prowadzenie zajęć dydaktycznych poprzez zastosowanie trzech podstawowych form aktywności studenta:

1. Przedmiot - zajęcia dydaktyczne online realizowane zgodnie z harmonogramem studiów w określonych ramach czasowych w oparciu o bazowy materiał dydaktyczny - e-podręcznik. Realizując zajęcia przedmiotowe, student pozostaje w stałym kontakcie asynchronicznym oraz synchronicznym z prowadzącym, a intensywność kontaktów oraz rodzaj kanałów komunikacyjnych uzależnione są od specyfiki przedmiotu i preferencji wykładowcy. Zajęcia online w ramach każdego z przedmiotów przeplatane są zajęciami tradycyjnymi. Program zajęć oraz kolejność przeprowadzania zajęć tradycyjnych i zajęć online ustalane są indywidualnie dla każdego przedmiotu. Każdy z przedmiotów kończy się egzaminem.
2. Zjazdy laboratoryjne - tygodniowe zajęcia stacjonarne, poświęcone na intensywną pracę warsztatową, prowadzone w laboratoriach w siedzibie uczelni. Odbywają się codziennie i ułożone są w bloki tematyczne prowadzone przez wykładowców danych przedmiotów. Zjazd laboratoryjny odbywa się raz w semestrze, w związku z czym bloki tematyczne zjazdu dotyczą przedmiotów realizowanych w ramach danego semestru.
3. Praca dyplomowa - projekt dyplomowy przygotowywany przez studentów w czasie dwóch ostatnich półsemestrów pod opieką promotora pracy dyplomowej. Praca dyplomowa dotyczy praktycznego zastosowania wiedzy oraz umiejętności zdobytych w czasie studiów. Tematyka oraz harmonogram wykonania pracy ustalane są przez studenta z opiekunem. Jej wykonanie ma charakter indywidualnej pracy studenta z prowadzącym, realizowanej z wykorzystaniem wirtualnych laboratoriów, jak również indywidualnych kontaktów bezpośrednich oraz z wykorzystaniem platformy e-learningowej.

Kontakty z wykładowcą

W czasie realizacji każdego z przedmiotów studenci pozostają pod stałą opieka prowadzącego. Udostępnione na platformie materiały dydaktyczne stanowią jedynie bazę dla prowadzenia przedmiotu - kluczowym elementem pozostaje proces dydaktyczny na platformie e-learningowej, oparty na stałym kontakcie prowadzącego ze studentem. Kontakt ten umożliwiają narzędzia synchroniczne: komunikatory i wirtualne klasy - jak również narzędzia asynchroniczne: poczta elektroniczna, forum dyskusyjne, przedmiotowe strony WWW, zadania otwarte.

Prowadzący przedmiot indywidualnie projektuje aktywności w jego ramach, określa zakres oraz termin wykonania prac, a następnie rozlicza z tego studentów. Kontakty z wykładowcą mają charakter wspierający, ich celem jest motywowanie studentów i pomoc w przypadku wystąpienia trudności w realizacji zajęć online, a także bieżące monitorowanie postępów studentów.

Zajęcia stacjonarne, ćwiczenia rachunkowe i projektowe

W czasie trwającego 8 tygodni półsemestru organizowane są w siedzibie uczelni jednodniowe zajęcia tradycyjne o charakterze warsztatów oraz ćwiczeń. Stanowią one obligatoryjny element realizacji przedmiotów w modelu SPRINT. Zajęcia te odbywają się najczęściej w soboty. Studenci kształtują w ich trakcie praktyczne umiejętności, jak również mają okazję do dyskusji w obszarze zajęć online (np. mogą wyjaśnić trudne czy problemowe kwestie pojawiające się w trakcie realizacji materiału online),

Kalendarz roku akademickiego

Model SPRINT zakłada podział roku akademickiego na cztery półsemestry: jesienny, zimowy, wiosenny i letni. Wszystkie półsemestry kończy sesja egzaminacyjna. W obrębie jednego półsemestru studenci realizują zazwyczaj dwa-trzy przedmioty, choć zdarza się, że tylko jeden. Wybór liczby przedmiotów realizowanych w ramach jednego półsemestru zależy od decyzji studenta. Taki podział pozwala na lepszą organizację czasu pracy studentów i ułatwia im zarządzanie tokiem studiów.

Zaliczenia i egzaminy

Zaliczenia przedmiotów odbywają się w siedzibie uczelni. Mają formę egzaminów lub zaliczeń prowadzonych metodą projektów. Egzaminy odbywają się najczęściej w ósmym lub dziewiątym tygodniu półsemestru.

Metody dystrybucji materiałów dydaktycznych

Podręczniki akademickie opracowywane są przez profesorów i wykładowców uczelni, zgodnie z programem studiów przyjętym przez Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych, Wydział Elektryczny i Wydział Mechatroniki Politechniki Warszawskiej. Dystrybucja podręczników odbywa się zarówno w formie CBL (Computer Based Learning) z wykorzystaniem płyt CD/DVD, jak i WBL (Web Based Learning) - czyli udostępniania ich na platformach e-learningowych. Od roku akademickiego 2010/2011 studenci mogą korzystać z podręczników multimedialnych nowej generacji, wykonanych w ramach Programu Rozwojowego Politechniki Warszawskiej.

Obecnie ośrodek korzysta z dwóch platform klasy LMS (Learning Management System):

• Fronter - na potrzeby studiów magisterskich i podyplomowych (244 aktywnych studentów),
• SAS - Autorski System Administrowania Studiami - na potrzeby studiów inżynierskich (474 aktywnych studentów).

Na rysunkach 3 i 4 przedstawiono widoki przykładowych ekranów obydwu omawianych platform.

Rysunek 3. Widok platformy SAS Źródło: http://red.okno.pw.edu.pl/witryna/login.php, [10.09.2011]

Rysunek 4. Widok platformy Fronter Źródło: https://fronter.com/okno/main.phtml, [10.09.2011]

E-learning na Politechnice Warszawskiej

OKNO PW wspiera działania uczelni we wprowadzeniu nowoczesnych technologii i form nauczania na odległość. Działania te dotyczą w szczególności tworzenia i modernizacji podręczników multimedialnych oraz zdalnych laboratoriów na studiach oferowanych w formie kształcenia na odległość. Łącznie na Politechnice Warszawskiej z e-learningowego systemu kształcenia skorzysta ponad 3 tys. studentów. Na Politechnice Warszawskiej działa sześć portali edukacyjnych i systemów zarządzania zasobami edukacyjnymi. Każdy z nich zawiera m.in. wykłady, materiały pomocnicze, sekwencje wideo, prezentacje multimedialne. Ponadto utrzymywana jest infrastruktura informatyczna, dzięki której możliwe jest prowadzenie zdalnych konsultacji, ćwiczeń laboratoryjnych i doświadczeń.

Poza trzema wydziałami (Elektroniki i Technik Informacyjnych, Mechatroniki i Elektrycznego), które bezpośrednio podlegają pod działalność dydaktyczną OKNO, również inne wydziały PW - Zarządzania, Fizyki, Geodezji i Kartografii, Inżynierii Materiałowej - aktywnie wykorzystują e-learning. Poniżej zaprezentowano kluczowe działania wymienionych jednostek w zakresie kształcenia na odległość:

• internetowe wspomaganie edukacji studentów w Płocku (Szkoła Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku),
• realizacja e-podręczników (Wydział Inżynierii Materiałowej),
• przygotowanie materiałów dydaktycznych w formie elektronicznej i uruchomienie internetowego nauczania w zakresie geodezji i kartografii (Wydział Geodezji i Kartografii),
• zapewnienie multimedialnego środowisko nauczania fizyki na Wydziale Fizyki,
  • opracowanie wirtualnego laboratorium,
  • przygotowanie i uruchomienie Internetowego Laboratorium Fizyki,
• obsługa platformy e-learningowej Wydziału Zarządzania - materiały dydaktyczne z wielu przedmiotów w wersji internetowej. Platforma może być również wykorzystywana do prowadzenia i koordynacji prac projektowych oraz przeprowadzania testów.

Działania promocyjne

Działania promocyjne prowadzone są na podstawie corocznie przygotowanych planów komunikacyjno-marketingowych, których podstawowe cele to dostarczanie i rozpowszechnianie informacji na temat realizowanych działań oraz budowanie pozytywnego wizerunku OKNO.

Są one realizowane z wykorzystaniem dwóch równolegle prowadzonych kampanii: promocyjno-wizerunkowej (skierowanej do potencjalnych kandydatów na studia) i informacyjnej (adresowanej do pracowników, współpracowników i studentów). OKNO prowadzi również badania ewaluacyjne pozwalające na bieżącą ocenę prowadzonych działań dydaktycznych.

Prowadzone przez OKNO kampanie marketingowe wykorzystują następujące narzędzia i metody promocji zarówno tradycyjnej, jak i internetowej:

• reklamowe banery internetowe na portalach edukacyjnych,
• artykuły sponsorowane,
• targi i wystawy,
• materiały reklamowe,
• informatory i magazyny edukacyjne.

Inne obszary aktywności OKNO PW

Ośrodek Kształcenia na Odległość aktywnie uczestniczy w różnorodnych działaniach mających na celu propagowanie e-edukacji i integrację środowiskową. Wśród aktywności tego typu wymienić należy m.in. działalność stowarzyszeniową w ramach Polskiego Towarzystwa Naukowego Edukacji Internetowej. PTNEI gromadzi osoby zajmujące się zagadnieniami edukacji prowadzonej z wykorzystaniem najnowszej technologii informatycznej. Powstało jako odpowiedź na potrzebę działania na rzecz rozwoju oraz promocji e-edukacji w Polsce, funkcjonuje na podstawie prawa o stowarzyszeniach i posiada osobowość prawną. Głównymi celami towarzystwa są:

• działanie na rzecz rozwoju nauki i edukacji w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji internetowej,
• popularyzacja idei społeczeństwa informacyjnego oraz kształcenia przez całe życie,
• promocja naukowego podejścia do rozwoju edukacji internetowej,
• działania na rzecz współpracy instytucji rozwijających e-edukację,
• poszukiwanie nowych zastosowań edukacji internetowej, w tym w ramach współpracy z przemysłem, gospodarką, administracją i medycyną,
• prowadzenie analiz procesów zachodzących w społeczeństwie dzięki e-edukacji i ich wykorzystanie do dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego,
• popularyzacja wykorzystania edukacji internetowej przez instytucje związane z gospodarką i przemysłem oraz instytucje publiczne¹.

Pod patronatem PTNEI od roku akademickiego 2009/2010 prowadzone jest otwarte Seminarium Środowiskowe Postępy Edukacji Internetowej, którego tematyka to szeroko pojęta edukacja wykorzystująca internet, techniki multimedialne, narzędzia informatyki i telekomunikacji. Spotkania seminaryjne odbywają się raz w miesiącu przez cały rok akademicki.

Od 2001 roku OKNO PW razem z Uniwersytetem Warszawskim, Polsko-Japońską Wyższą Szkołą Technik Komputerowych oraz Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego organizuje coroczną Konferencję Uniwersytet Wirtualny: model, narzędzia, praktyka.

Podsumowanie

Centralizacja oferty dydaktycznej e-learningu na poziomie Ośrodka Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej przynosi wiele korzyści. Do głównych zaliczyć można:

• standaryzację procesu prowadzenia zajęć w formule online,
• standaryzację procesu opracowywania e-podręczników,
• specjalistyczną, oferowaną w sposób spójny pomoc techniczną dla użytkowników platformy e-learningowej,
• standaryzację procesu szkolenia wykładowców w zakresie przygotowania do prowadzenia zajęć na odległość,
• integrację środowiska realizującego zajęcia w formule online, zapewniającą wymianę doświadczeń oraz rozwój oferty dydaktycznej.

Oferta edukacyjna OKNO PW jest systematycznie wzbogacana zarówno w zakresie tworzenia nowych kierunków studiów i specjalności, jak też poprzez wykorzystywanie nowych, zaawansowanych narzędzi multimedialnych w realizacji przedmiotów. Konieczne jest opracowanie nowych narzędzi do prowadzenia na odległość prac projektowych i symulacji komputerowych z użyciem zaawansowanego oprogramowania oraz stworzenie możliwości przeprowadzania eksperymentów i ćwiczeń laboratoryjnych na odległość. Celem tworzenia „wirtualnego laboratorium na odległość” jest umożliwienie studentom eksperymentalnego „ilustrowania” materiałów dydaktycznych, z których się uczą, co umożliwi lepsze zrozumienie i przyswojenie treści przedmiotowych.

Kolejnym ważnym przyszłościowo zagadnieniem jest utworzenie sieci uczelni, które w oparciu o te same materiały dydaktyczne i programy będą mogły oferować podobne studia. Zbudowana w ten sposób rozproszona sieć ułatwi studentom kontakt z wykładowcami, poszerzy ofertę przedmiotów i specjalności oraz istotnie zmniejszy koszt przygotowania materiałów.

Bibliografia

• I. Kula, B. Gładysz, Distance Learning in Polish Higher Education Institutions, [w:] I. Roceanu (red.), The 5th International Scientific Conference: „eLearning and Software for Education”, University Publishing House, Bukareszt 2009.
• I. Kula, B. Gładysz, E-learning for Higher Education: Case Study of the Center of Open and Distance Education (CODE) of Warsaw University of Technology, [w:] I. Roceanu (red.), The 4th International Scientific Conference: „eLearning and Software for Education”, University Publishing House, Bukareszt 2008.
• I. Kula, M. Plebańska, Ocena efektywności dydaktycznej e-nauczania w opinii studentów, [w:] M. Dąbrowski, M. Zając (red.), Koncepcje i praktyki e-edukacji, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa 2011.
• Regulamin organizacyjny Ośrodka Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej, załącznik do uchwały Senatu nr 140/XLVI/2006 z dn. 20.12.2006 r.

Netografia

• Manifest programowy założycieli Polskiego Towarzystwa Naukowego Edukacji Internetowej, http://www.ptnei.pl/files/manifest.pdf.
• Ośrodek Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej, http://www.okno.pw.edu.pl, http://oknopw.pl.
• Statut Polskiego Towarzystwa Naukowego Edukacji Internetowej, http://www.ptnei.pl/files/statut.pdf.