Wprowadzenie

Artykuł prezentuje wyniki badań dotyczących oczekiwań i wyobrażeń uczniów ostatnich klas szkół podstawowych oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych z terenu całego kraju na temat kierunków rozwoju oraz przyszłych możliwości i sposobów wykorzystania komputerów. Badani uczniowie (671 osób) formułowali swoje pomysły, odpowiadając na otwarte pytanie ankietowe, dodatkowo część z nich (47 osób) zilustrowała swoje wyobrażenia w formie rysunkowej. Uzyskane wyniki wskazują na dużą różnorodność oczekiwań - począwszy od zwiększenia możliwości technicznych i wygody użytkowania, poprzez wykorzystanie komputera do realizacji codziennych obowiązków - po nawiązanie z nim „osobowego” kontaktu oraz możliwość przemierzania przy jego pomocy czasu i przestrzeni. Wyniki badań wskazują również na to, iż konstruktywnym kierunkom przyszłych przemian ICT sprzyja wszechstronna edukacja dzieci i młodzieży w tym zakresie, ale także pogłębianie świadomości problemów społecznych, ekonomicznych czy ekologicznych oraz kształtowanie postawy obywatelskiej u młodych ludzi. Badanie sposobu, w jaki dzieci oraz młodzież postrzegają i rozumieją nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne, a także wyobrażeń i oczekiwań młodych ludzi odnośnie przyszłych zastosowań ICT, jest zasadne z kilku powodów. Po pierwsze, w mniejszym stopniu niż osoby dorosłe ograniczają ich schematy myślowe dotyczące tego, co postrzegane jest jako racjonalne czy możliwe do urzeczywistnienia. Po drugie, należą oni do pokolenia digital natives, dla którego ICT stanowią nieodłączny element rzeczywistości, i spora ich grupa nie wyobraża sobie przyszłości bez komputera i internetu¹. Młodzież różni się w tym względzie od osób starszych (tzw. digital imigrants) - świadków istotnych zmian wynikających z pojawienia się ICT w wielu obszarach życia człowieka, które wpłynęły na postawę tych osób wobec rozwoju nowych technologii. Po trzecie wreszcie, to właśnie dzieci i młodzież będą główną grupą użytkowników nowych rozwiązań technologicznych, zarówno w bliższej, jak i w dalszej przyszłości, zatem znajomość ich opinii i oczekiwań jest wartościowa dla twórców nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz dla edukatorów.

Zadawanie dzieciom i młodzieży pytań o to, jak wyobrażają sobie przyszłość, ma znaczenie również z punktu widzenia rozwoju kreatywności i twórczego myślenia oraz kształtowania aktywnej postawy wobec otaczającego ich świata. Tego typu zadania pozwalają im postrzegać siebie jako osoby mające wpływ na to, jak będzie zmieniało się ich bliższe i dalsze otoczenie, zasadne jest zatem angażowanie dzieci i młodzieży w role autorów i kreatorów nowoczesnych rozwiązań technologicznych². Tymczasem, mimo powszechnie podkreślanej interakcyjności internetu (jako cechy odróżniającej go od starszych mediów elektronicznych), jego użytkownicy nierzadko traktowani są przede wszystkim jako odbiorcy, w mniejszym lub większym stopniu poddani rozmaitym oddziaływaniom technologii³.

Badacze obszaru ICT stosunkowo rzadko interesują się tym, jak młodzi użytkownicy rozumieją je i jak wyobrażają sobie ich rozwój. Analizy w tym obszarze od dłuższego czasu koncentrują się przede wszystkim na kilku zagadnieniach, m.in. takich jak: wzorce korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych⁴ oraz wpływ komputera i internetu na funkcjonowanie i rozwój poznawczy, emocjonalny, a także społeczny młodych ludzi, na jakość budowanych przez nich relacji czy na ich zainteresowania⁵. Rozwój portali społecznościowych skierował uwagę naukowców na zjawisko społeczności sieciowych⁶, zaś najnowsze badania koncentrują się m.in. na wykorzystaniu ICT w procesie edukacji i terapii dzieci i młodzieży cierpiących na różne zaburzenia (m.in. autyzm, chroniczny lęk, mózgowe porażenie dziecięce)⁷ oraz na interakcjach zachodzących między młodym użytkownikiem i komputerem (tzw. child-computer interaction, CCI)⁸.

Rozumienie internetu i wyobrażenia na jego temat w świetle dotychczasowych badań

Nasze wyobrażenia i oczekiwania dotyczące rozwoju komputerów i internetu są niewątpliwie związane ze sposobem, w jaki go postrzegamy i w jaki rozumiemy jego złożoność i strukturę. Interesujące badania w zakresie postrzegania internetu jako złożonego zjawiska technicznego i społecznego przez osoby w różnym wieku (od dzieci pięcioletnich do osób dorosłych) przeprowadził Z. Yan. Jego analizy, oprócz niewątpliwej wartości poznawczej, mają również istotne znaczenie praktyczne, m.in. dla rodziców czy edukatorów. Sposób postrzegania i rozumienia internetu ma bowiem wpływ na sposób posługiwania się nim (m.in. wyszukiwanie informacji w sieci⁹) oraz bezpieczeństwo jego użytkowania (m.in. problem anonimowości, prywatności, rozumienie intencji stojących za działaniami użytkowników sieci, np. twórców gier czy portali społecznościowych i informacyjnych, adresowanych do młodych ludzi)¹⁰.

Uzyskane przez Z. Yana wyniki badań wskazują na to, iż najważniejszym czynnikiem warunkującym rozumienie złożoności internetu - zarówno w aspekcie technicznym, jak i społecznym, jest wiek użytkownika. Świadomość złożoności technicznej sieci pojawia się w wieku 11-12 lat, zaś świadomość jego złożoności społecznej około 2 lata później, zatem nie rozwijają się one symetrycznie i równolegle. Wpływ wieku ma tutaj charakter zarówno bezpośredni (poziom rozwoju poznawczego), jak i pośredni (czas użytkowania komputera i przebyta edukacja w tym zakresie); co interesujące, wpływ pośredni dotyczy jedynie rozumienia społecznej złożoności sieci. Dodatkowo, wiedza na temat złożoności technicznej internetu wydaje się pomocna w rozwijaniu rozumienia jego złożoności społecznej. Badania wykazały, iż wiek ma dwukrotnie większy bezpośredni wpływ na świadomość złożoności internetu niż pozostałe poddane analizie czynniki: długość i częstotliwość użytkowania internetu oraz przebyta edukacja¹¹. W dalszych badaniach autor przeanalizował dokładniej wpływ czynników „wewnętrznych” (ogólnie mówiąc: poziomu rozwoju poznawczego) oraz „zewnętrznych” (doświadczenia) związanych z wiekiem na świadomość złożoności internetu, wskazując na większe znaczenie tych pierwszych¹².

Ciekawe i szeroko komentowane badania wyobrażeń dzieci na temat przyszłości komputerów i internetu przeprowadziła w roku 2010 organizacja Latitude¹³. Badanie Children's Future Requests for Computers and the Internet¹⁴ stanowiło część większego projektu, którego celem jest angażowanie dzieci i młodzieży (iGeneration) z całego świata w dyskusję na temat przyszłości technologii informacyjno-komunikacyjnych. Projekt wykorzystuje metody i techniki badawcze odwołujące się do kreatywności i wyobraźni człowieka jako zdolności pomocnych w generowaniu nowych idei i rozwiązań (tzw. generative research). Dzięki zaproponowanym aktywnościom dzieci mają okazję doświadczyć, w jaki sposób ICT wspierają obecnie ich zabawę, naukę, relacje z innymi oraz pomagają w rozwiązaniu problemów, i zastanowić się, jak mogłyby to robić w przyszłości. Formułując swoje propozycje, młodzi wielokrotnie udowodnili swoją kreatywność¹⁵.

Wspomnianym badaniem objęto 201 dzieci w wieku do 12 lat, reprezentujących 13 krajów z różnych kontynentów, oraz ich rodziców. Zadaniem dzieci było wykonanie pracy rysunkowej ilustrującej ich oczekiwania dotyczące przyszłych możliwości komputera i internetu, natomiast rodzice odpowiadali na pytania odnoszące się do sposobów użytkowania komputerów przez ich dzieci. Uzyskane wyniki ukazały kilka interesujących tendencji¹⁶:

• Dzieci oczekują, iż technologia i „realne” doświadczenie zaczną się w coraz większym stopniu przenikać, a granica między nimi - zacierać. Chciałyby, aby obrazy wyświetlane na ekranie komputera były możliwie realistyczne (m.in. dzięki technologii 3D), a użytkownik miał możliwość dotykania (oraz percypowania innymi zmysłami - smaku, węchu) przedmiotów wyświetlonych na ekranie komputera i manipulowania nimi. Oczekują także, że internet umożliwi im w przyszłości przenoszenie się w czasie i w przestrzeni.
• Badani chcieliby, aby komputer był bardziej „ludzki” w swoim wyglądzie, sposobie porozumiewania się i nawiązywania relacji, aby wyglądał, czuł, brzmiał, działał i wchodził w interakcje w sposób podobny do tego, jaki cechuje człowieka. Oczekują bardziej dynamicznej i intuicyjnej komunikacji z komputerem - za pomocą dotyku, głosu czy myśli, co zmniejszyłoby dystans między nim a użytkownikiem.
• Badane dzieci chciałyby, aby nowoczesne technologie, umożliwiając natychmiastowy kontakt z innymi ludźmi i dostęp informacji, wspierały użytkowników we wszechstronnym rozwijaniu wiedzy i umiejętności, m.in. językowych czy praktycznych (np. gotowania). Komputery mogłyby również kształtować postawy społeczne, ekonomiczne czy ekologiczne, chociażby dzięki grom internetowym, które wymagają od uczestników generowania rozwiązań ważnych problemów i motywują ich do podejmowania działań na rzecz lokalnej i globalnej społeczności.

Podsumowując, wyniki badań przeprowadzonych przez Latitude wskazują, iż najmłodsi użytkownicy komputerów i internetu upatrują kierunków jego rozwoju w większej integracji „realnej” i wirtualnej rzeczywistości oraz w „ludzkim”, bardziej intuicyjnym kontakcie komputera z użytkownikiem, a poprzez nieograniczony dostęp do osób i informacji - w wykorzystaniu ICT do rozwijania zdolności i rozwiązywania problemów trapiących ludzi.

Metodologia badań własnych

Badanie wyobrażeń i oczekiwań nastolatków związanych z przyszłością komputerów stanowiło element większego projektu badawczego realizowanego w październiku 2011 oraz kwietniu 2012 roku, dotyczącego sposobów użytkowania komputera i internetu oraz dojrzałości technologicznej dzieci i młodzieży¹⁷. W ramach projektu przeprowadzono badania dwóch grup nastolatków:

• uczniów klas V-VI szkoły podstawowej, uczestników ogólnopolskiego projektu Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy¹⁸; badania tej grupy miały formę bezpośrednią;
• uczniów klas I-IV szkół ponadgimnazjalnych - liceów oraz techników z całego kraju, uczestników Olimpiady Przedsiębiorczości, konkursu przedmiotowego o zasięgu ogólnopolskim¹⁹; badanie miało formę internetową.

Wymienione grupy uczniów wzięły udział w dobrowolnym anonimowym badaniu ankietowym, którego część dotyczyła oczekiwań i wyobrażeń na temat kierunku rozwoju komputerów. Badani zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi na pytanie otwarte, które brzmiało: Wyobraź sobie, że wszystko jest możliwe. Co chciałabyś/chciałbyś, aby komputer mógł robić w przyszłości, czego nie potrafi dzisiaj? Na tak zadane pytanie odpowiedzi udzieliło 348 uczniów szkoły podstawowej oraz 323 uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W badanej grupie niemal równolicznie reprezentowane były dziewczęta (336) i chłopcy (335) (tabela 1).


Dodatkowo 47 ochotników (18 chłopców i 29 dziewcząt), uczniów szkół podstawowych w wieku 11-12 lat (jedna osoba w wieku 10 lat), wzięło udział w badaniu, w trakcie którego zilustrowali swoje wyobrażenia i oczekiwania na temat przyszłości komputerów, a następnie krótko opisali swoje prace. Wybrane rysunki oraz skróconą prezentację wyników badań uczniów szkoły podstawowej prezentuje infografika²⁰.

Analiza wyników badań

Ilościowej analizy wyników badań dokonano w oparciu o badanie ankietowe - odpowiedzi na pytanie otwarte, udzielone przez 671 uczniów (tabele 2 i 3). Prace rysunkowe oraz ich opisy posłużyły natomiast do pogłębienia interpretacji uzyskanych wyników, stanowiąc jednocześnie interesującą ilustrację wyobrażeń i oczekiwań uczniów klas 5 i 6 szkoły podstawowej na temat przyszłych możliwości i zastosowań komputerów. W związku z otwartym, stosunkowo ogólnym charakterem pytania i dużą różnorodnością udzielonych odpowiedzi, wyróżnione w analizie kategorie nie zawsze mają charakter rozłączny, jednak w ocenie autorki w sposób możliwie czytelny i pełny prezentują uzyskane w wyniku badania informacje.

Oczekiwanie nr 1
Komputer będzie posiadał lepsze parametry techniczne, będzie ogólnodostępny i darmowy, a korzystanie z niego będzie bezpieczne dla użytkownika.

W wypowiedziach uczniów szkoły podstawowej najczęściej (29,9 proc.) pojawia się oczekiwanie, iż komputer będzie posiadał w przyszłości lepsze parametry techniczne - będzie szybszy, bardziej wydajny, będzie miał większą pamięć i wbudowane urządzenia peryferyjne, np. skaner czy drukarkę. Powinien samodzielnie dokonywać aktualizacji, nigdy się nie psuć i nie zawieszać lub ewentualnie niezwłocznie dokonywać samonaprawy. Uczniowie oczekują także, że komputer będzie bardziej poręczny i wygodny - mniejszy (powinien mieścić się w damskiej torebce, kieszeni, zegarku czy długopisie), elastyczny lub/i składany, a także trwały i odporny na zniszczenia („niezniszczalny”). Zdaniem badanych powinien być również energooszczędny i przyjazny dla środowiska („bateria będzie działała długo lub sama się ładowała”, komputer będzie „sam produkował energię”).

Druga grupa odpowiedzi ujętych w tej kategorii odnosiła się do dostępności komputera i internetu - badani chcieliby, żeby sprzęt był tani, tak by jak najwięcej osób mogło sobie pozwolić na jego zakup, zaś internet darmowy dla wszystkich i „dostępny wszędzie”. Trzecia grupa odpowiedzi dotyczyła natomiast bezpieczeństwa użytkowania komputera i internetu, związanego zarówno z ochroną danych użytkowników, jak i z ochroną samego użytkownika przed nieodpowiednimi dla niego treściami. Przykładowo komputer powinien rozpoznawać na podstawie wyglądu użytkownika jego wiek i w przypadku osób niepełnoletnich blokować dostęp do stron dla dorosłych. Badani oczekują, że będzie wyszukiwał i usuwał z sieci strony pornograficzne oraz fałszywe informacje, sam chronił się przed wirusami, zabezpieczał przed piractwem internetowym i identyfikował użytkownika na podstawie linii papilarnych. Inne odpowiedzi dotyczące obszaru bezpieczeństwa użytkowania komputera to m.in.: „aby wyłączał się w momencie, gdy mam natłok innych obowiązków, a on po prostu pożera mój czas”, „nie uzależnia, nie psuje oczu”, „w stu procentach zabezpiecza przed złymi ludźmi”.

W grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych oczekiwania tego rodzaju sformułował mniejszy odsetek badanych - 13 procent. Analizując różnice między dziewczętami i chłopcami - na aspekty techniczne, wygodę, dostępność i bezpieczeństwo zwróciło uwagę więcej dziewcząt (23,8 proc.) niż chłopców (19,7 procent).


Oczekiwanie nr 2
Człowiek będzie mógł nawiązać bardziej intuicyjny kontakt z komputerem

Stosunkowo duży odsetek uczniów szkół podstawowych - 23,6 proc. - oczekuje, iż w przyszłości kontakt i komunikacja człowieka z komputerem będą łatwiejsze, bardziej intuicyjne. Uczniowie chcieliby przede wszystkim , aby reagował on na głos i myśl („był podłączony do mózgu”, „czytał w myślach”, „odtwarzał obrazy z wyobraźni”), a także na dotyk i ruch. Oczekują też, że komputer będzie włączał się w momencie, gdy użytkownik pojawi się w jego pobliżu, i komunikował się z nim głosowo, czytając zawartość stron internetowych (np. tym osobom, które nie lubią czytać) czy powiadamiając o nowych wydarzeniach. Taki sposób komunikacji z komputerem pozwoliłby na pracę z nim bez użycia myszki i klawiatury („człowiek nie musiałby się męczyć”, „ułatwiłoby to pisanie wypracowań”). Badani uczniowie chcieliby także, aby komputer odczytywał ruchy ciała i gesty użytkownika, co powinno być wykorzystywane w grach interaktywnych. Oczekiwania związane z bardziej intuicyjnym kontaktem człowieka z komputerem sformułowało 19,5 uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Oczekiwanie nr 3
Komputer zastąpi człowieka w różnych czynnościach, zwłaszcza w jego codziennych obowiązkach

Badani uczniowie (19,8 proc. uczniów młodszych i 16,7 proc. starszych) wykazali się sporą inicjatywą, jeżeli chodzi o wskazywanie czynności, które komputer powinien wykonywać za nich w przyszłości. Do najczęściej wymienianych należały: sprzątanie, pranie, prasowanie, gotowanie, ale również opieka nad dziećmi i zwierzętami domowymi. Młodsi uczniowie częściej oczekują również, że komputer będzie odrabiał za nich zadania domowe i zastąpi ich podczas lekcji w szkole. Starsi uczniowie oczekują natomiast raczej pomocy w nauce, np. poprzez szybkie i dokładne wyszukiwanie potrzebnych informacji oraz ich selekcję. Chcieliby także, aby komputer podawał im rano kawę i śniadanie oraz serwował posiłki w trakcie pracy, tak aby nie trzeba było się odrywać się... od komputera. Niektórzy młodsi uczniowie pragną, aby komputer zarabiał za nich pieniądze, a nawet grał w piłkę nożną.

Oczekiwanie nr 4
Przenikanie się technologii i ludzkiego doświadczenia, zacieranie granicy między rzeczywistością „realną” i wirtualną

14,9 procent uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz 12,9 uczniów młodszych wyobraża sobie, iż w przyszłości coraz mniej wyraźna będzie granica między bezpośrednim doświadczeniem użytkownika komputera a rzeczywistością wirtualną. Dzięki technologiom „D” (3D, 5D, 7D) oraz technologii holograficznej wyświetlane na komputerze treści powinny stać się jak najbardziej realistyczne. Komputer powinien stymulować wszystkie ludzkie zmysły, umożliwiając pełne doznawanie wirtualnej rzeczywistości - jej smakowanie, wąchanie, dotykanie i odczuwanie („przesyła zapachy”, „odtwarza zapachy, smaki i emocje”, „aby dzięki niemu dało się coś poczuć, powąchać”). Badani oczekują również, iż komputer w przyszłości umożliwi im bliższy, bardziej realistyczny kontakt z człowiekiem znajdującym się po drugiej stronie ekranu, np. wyświetlając jego wizerunek w formie hologramu czy umożliwiając trzymanie za rękę osoby, z którą rozmawiamy za pośrednictwem internetu.

Badani uczniowie chcieliby także, aby istniała możliwość manipulowania przedmiotami oraz pozyskiwania ich za pośrednictwem komputera („jeżeli wpiszę Ÿkanapka, to on mi wydrukuje prawdziwą kanapkę”, „przygotuje potrawę, którą się wpisze”, „aby mógł przenosić rzeczy i postacie z komputera do mojej rzeczywistości”). Niektórzy badani oczekują też, że w przyszłości będzie możliwe przemieszczanie się między światem realnym i wirtualnym oraz branie udziału w wydarzeniach odbywających się w tym drugim („gry, w które można grać, wykorzystując sprawność fizyczną i psychiczną”, „rzeczywistość a la Matrix”). Wreszcie, komputer powinien umożliwiać poruszanie sie w czasie i przestrzeni („wysyła ludzi do wymarzonych miejsc”, „umożliwia przenikanie przez ekran, abyśmy mogli znaleźć się w innym miejscu - tam, gdzie chcemy”), dzięki czemu uczniowie mogliby odbywać wycieczki w odległe czasowo lub niedostępne miejsca (np. kosmos, dno oceanu), co ułatwiłoby im naukę geografii, biologii czy historii.

Oczekiwanie nr 5
Komputer będzie posiadał cechy człowieka, czuł i zachowywał się jak człowiek

Prawie 10 proc. uczniów młodszych i 5 proc. starszych oczekuje, że komputer upodobni się w swoim zachowaniu do człowieka, a więc będzie czuł sam i odczytywał stany emocjonalne użytkownika, a także myślał i porozumiewał się jak on. Takie umiejętności pozwoliłyby m.in. na zaspokojenie potrzeby kontaktu oraz nawiązanie emocjonalnej relacji z komputerem („słucha, można z nim porozmawiać jak z przyjacielem”, „może doradzić i pomóc w problemie, np. miłosnym”, „może doradzić w trudnej sytuacji”, „jest przyjacielem człowieka”, „można się z nim bawić”, „żeby przestała to być tylko maszyna”, „aby zastąpił drugą osobę”).

Oczekiwanie nr 6
Komputer będzie posiadał zdolność logicznego myślenia i sztuczną inteligencję

Wypowiedzi zaliczone do tej kategorii (udzieliło ich 9,5 proc. uczniów młodszych i 9 proc. uczniów starszych) to oczekiwania, że komputer będzie posiadał sztuczną inteligencję i będzie umiał logicznie myśleć. Pozwoliłoby mu to m.in. na rozwiązywanie skomplikowanych problemów oraz wykonywanie kreatywnych prac (np. pisanie twórczych wypracowań). Dodatkowo część badanych oczekuje, że komputer będzie potrafił przewidzieć konsekwencje podjętych przez nich decyzji oraz wydarzenia, które będą miały miejsce w przyszłości („aby komputer mógł podpowiadać sposób dokończenia rozpoczętych prac”, „odpowiadał, czy dane przedsięwzięcie ma szansę na sukces”, by mógł „w 100 procentach przepowiadać pogodę”). Posiadając sztuczną inteligencję, potrafiłby również prowadzić z użytkownikiem ciekawe dyskusje na różne tematy.

Zdaniem badanych uczniów posiadanie sztucznej inteligencji pozwoliłoby komputerowi również bardziej efektywnie wyszukiwać i selekcjonować informacje oraz weryfikować ich wiarygodność („udzielać w stu procentach poprawnych informacji”, „porównywać dane”). Oczekiwania badanych idą jednak dalej: chcieliby, aby komputer robił to samodzielnie i - znając oczekiwania użytkownika - albo przekazywał mu dokładnie takie informacje, jakich potrzebuje („natychmiastowe i proste informacje, dotyczące tylko interesującego tematu”, „pokazuje najlepszą stronę z wiadomością, którą chcemy znaleźć”, wyszukuje „to, o co nam chodzi”, „od razu znajduje to, co chcę”, „aby umiał znaleźć od razu to, o co chodzi użytkownikowi, bez przeglądania masy stron”), albo samodzielnie formułował odpowiedź na zadane pytanie („umie odpowiadać na nasze pytania”, „znajduje odpowiedź na każde zadane mu pytanie”, „aby dawał dokładne odpowiedzi na zadane pytania”). Wymienione umiejętności pozwoliłyby oszczędzić czas, jaki człowiek przeznacza obecnie na pracę z informacjami zamieszczonymi w sieci.

Oczekiwanie nr 7
Komputer będzie ułatwiał życie człowieka, wspierał jego rozwój i stanowił pomoc w rozwiązaniu problemów trapiących ludzi

Ta kategoria odpowiedzi uczniów koncentruje się nie tyle na konkretnych możliwościach komputera lub jego parametrach, ile na funkcjach, jakie może on pełnić w przyszłości w społeczeństwie, potrzebach, jakie mógłby zaspokajać i problemach, które można byłoby rozwiązać przy jego pomocy. Tego typu odpowiedzi udzieliło 8,9 proc. uczniów młodszych oraz 11,1 proc. starszych, a ich pomysły były różnorodne.

Badani wyobrażają sobie m.in., że komputer będzie posiadał umiejętność diagnozowania i leczenia chorób (raka, białaczki) oraz udzielania pomocy w rozwiązywaniu problemów społecznych (głód, przeludnienie, bezrobocie). Chcieliby, aby ostrzegał przed włamaniami i pożarami oraz zawiadamiał odpowiednie służby w razie ich zaistnienia, a także potrafił poszukiwać („namierzać”) zaginionych osób i przedmioty. Zdaniem badanych komputer powinien także ułatwiać życie człowieka, umożliwiając mu załatwienie różnych spraw - urzędowych i zakupów - bez wychodzenia z domu, czy też zarządzając urządzeniami domowymi (np. regulując ogrzewanie i działanie innych sprzętów, zamawiając samodzielnie brakujące w lodówce produkty); takie udogodnienia byłyby dużą pomocą również dla osób niepełnosprawnych. Uczniowie oczekują też m.in., iż komputer będzie potrafił zarządzać ruchem ulicznym i samodzielnie kierować samochodem.

Druga grupa odpowiedzi zaliczonych do tej kategorii dotyczyła takich możliwości komputera, które ułatwiłyby użytkownikowi naukę i wspierały jego rozwój. Badani oczekują, że komputer będzie stanowił pomoc w odrabianiu lekcji i zastępował w niektórych działaniach nauczyciela - przepytywał ze słówek, tłumaczył trudne zadania, poprawiał popełnione błędy, uczył (np. gotować). Dzięki możliwości uczenia się za pośrednictwem internetu zwolni także uczniów z obowiązku chodzenia do szkoły.

Niektórzy badani idą dalej w swoich oczekiwaniach dotyczących możliwości komputera: chcieliby, aby posiadał umiejętność wprowadzania użytkownika w stan hipnozy i w tym stanie przekazywania informacji do jego mózgu lub też aby umożliwiał uczenie się w czasie snu („aby komputer sam zapisywał wiedzę w mózgu”, „wtłukiwał ogrom materiału do głowy podczas snu”). Takie rozwiązanie sprawiłoby, że człowiek uczyłby się szybciej i bez wysiłku. Niektórzy badani oczekują, iż komputer będzie pisał pismem użytkownika, wysypiał się za niego czy robił mu masaż.

Ostatnią z umiejętności wskazanych przez uczniów była umiejętność dostosowania się komputera do użytkownika i odpowiadania na jego indywidualne potrzeby - zarówno poznawcze, m.in. poprzez wyszukiwanie, segregowanie i proponowanie informacji zgodnych z potrzebami i preferencjami użytkownika („najważniejsze informacje ze świata oraz e-maile, starannie wyselekcjonowane”, „żeby wyszukiwał informacje dla mnie odpowiednie”), jak i inne (np. „dostosowuje się do naszych stanów emocjonalnych”, „aby budził mnie rano radosną muzyką, idealnie dopasowaną do mojego zmieniającego się humoru, wraz z kubkiem kakao i płatkami śniadaniowymi”, „podpowiadał, jaka muzyka może nas interesować”, „był osobistą sekretarką”, „umiał bezpiecznie zarządzać moimi profilami w sieci i kontrolować je”, „proponował interesujące gry”, „planował zestaw ćwiczeń adekwatnie do wagi użytkownika” czy „układał plan dnia”). Takie dopasowanie mogłoby odbywać się już w trakcie zakupu komputera lub w trakcie jego użytkowania - na podstawie jego rozmów z użytkownikiem. Co interesujące, w odpowiedziach młodszych uczniów stosunkowo często pojawiało się oczekiwanie, iż komputer będzie wykonywał wszelkie polecone mu zadania („robił wszystko, co mu każę”, „robił wszystko, czego zechcę”), podczas gdy starsi uczniowie częściej konkretyzowali wyobrażenia i oczekiwali raczej pomocy niż zastąpienia w czynnościach czy obowiązkach.

Oczekiwanie nr 8
Komputer nie będzie się już zmieniał

Wśród badanych znalazły się również osoby (8,3 proc. uczniów młodszych, 11,5 proc. starszych), które deklarują, iż obecny poziom rozwoju i „umiejętności” komputera są dla nich wystarczające. Badani deklarowali, iż nie potrzebują niczego poza tym, co komputer oferuje obecnie lub też że komputer nie jest dla nich istotnym narzędziem („jak dla mnie mogłoby go nie być”); w badanej grupie znalazły się również takie osoby, które uważają, że dalszy rozwój komputerów byłby wręcz szkodliwy. Starsi uczniowie odpowiadali m.in.: „byłoby to groźne dla ludzkiej tożsamości i relacji interpersonalnych”, „nie powinny wyręczać ludzi w pracy”, „nie chcę tego wiedzieć, postęp techniczny jest przerażający”, „gdyby komputer robił wszystko, człowiek stałby się zbędny”, „Sądzę, że komputery robią już wystarczająco dużo. Resztą niech zajmą się ludzie.”, „Komputer to jedynie narzędzie, człowiek powinien ćwiczyć, rozwijać się, udoskonalać samego siebie, dlatego też nie można pozwolić, żeby wszystko robiły za nas komputery.”, „Ma wszystko, czego mi potrzeba”, „Nie chciałbym, aby wszystko było możliwe, ponieważ życie byłoby za proste i co to byłaby za frajda z bycia człowiekiem? Nie byłoby już co wymyślać i wynajdować”. Przykładowe odpowiedzi uczniów młodszych to: „Na pewno nie chciałbym, aby kierował życiem jak w filmie Walli-E”, „Jak na razie to nic [bym nie zmieniał] - komputer nie jest najważniejszy, wolę spędzić czas z rodziną i przyjaciółmi, a te funkcje, które ma, w zupełności mi wystarczają”, „Nic [bym nie zmieniał] - w dzisiejszych czasach komputery są bardzo inteligentne, jeżeli jeszcze by nad nimi popracować, to przewyższyłyby człowieka”.

Po około 5 proc. badanych uczniów z grupy młodszej i starszej stwierdziło, że nie wie, w jakim kierunku powinien przebiegać rozwój komputerów i trudno im sobie wyobrazić ich przyszłość.

Podsumowanie

Zaprezentowane w artykule wyniki badań dotyczą stosunkowo rzadko analizowanego zagadnienia, jakim są wyobrażenia oraz oczekiwania dzieci i młodzieży na temat rozwoju komputerów i internetu. Zastosowanie formuły pytania otwartego pozwoliło na uzyskanie wielu interesujących odpowiedzi, odnoszących się do różnych aspektów ICT. Analiza wyników badań wskazuje, że wyobrażenia na temat komputerów oraz oczekiwania respondentów wobec nich mają podobny charakter do tych, jakie zaobserwowano w badań przeprowadzonych przez Latitude²¹. Zauważone różnice dotyczą przede wszystkim:

• oczekiwania zwiększenia możliwości technicznych komputerów, a także wygody, bezpieczeństwa użytkowania oraz dostępności komputerów i internetu - na ten aspekt zwrócili uwagę zwłaszcza uczniowie młodsi (prawie 30 proc.);
• oczekiwań związanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii do rozwiązania problemów ludzi (społecznych, ekonomicznych, ekologicznych) oraz wprowadzenia konstruktywnych zmian społecznych - w odpowiedziach badanych uczniów tego typu wyobrażenia pojawiały się stosunkowo rzadko (nieco częściej formułowali je uczniowie szkół ponadgimnazjalnych); jest to o tyle niepokojące, iż badaniom zostali poddani uczniowie często starsi niż w projekcie Latitude, dodatkowo zaś zainteresowani przedsiębiorczością, a więc - jak można byłoby się spodziewać - prezentujący aktywną postawę wobec otaczającej rzeczywistości i zainteresowani jakością funkcjonowania swojego bliższego i dalszego otoczenia;
• wyobrażeń, iż komputer zastąpi użytkownika w jego codziennych czynnościach i obowiązkach lub będzie robił „wszystko, czego zechce użytkownik” - takie oczekiwania również częściej formułowali uczniowie szkół podstawowych; uczniowie starsi oczekują raczej pomocy i wsparcia w nauce oraz realizacji zadań (chociaż część z nich marzy o tym, że komputer będzie im parzył poranną kawę i robił śniadania);
• oczekiwania, iż komputery będą wspierać twórczość i kreatywność użytkowników w jej różnych przejawach - tego typu sugestie pojawiły się w odpowiedziach 25 proc. dzieci badanych przez Latitude, zaś w odpowiedziach uczniów polskich prawie nie występowały.

Na zaobserwowane różnice mogła mieć wpływ zastosowana metodologia badań - miały one charakter przede wszystkim jakościowy i opisowy. Uzasadnione porównania wymagałyby podejścia ilościowego, dla którego przeprowadzone badania mogą być doskonałym punktem wyjścia. Warto jednak zastanowić się również nad tym, na ile edukatorzy i sposób wykorzystania przez nich nowoczesnych technologii w pracy z uczniami, mało aktywny i kreatywny²², umożliwiają podopiecznym poznanie szerokiego spektrum możliwości ICT (udzielane przez badanych odpowiedzi, np. ujęte w kategorii 7, sugerują, iż nie zawsze są oni świadomi aktualnych możliwości komputerów). Z drugiej strony, komputer i internet są tylko narzędziami, a kierunek ich rozwoju i sposób wykorzystania zależeć będzie od poziomu rozwoju, kreatywności, świadomości społecznej i aktywnej postawy ich użytkowników wobec otoczenia. Wymienione czynniki są prawdopodobnie równie ważne jak sama znajomość nowoczesnych technologii (jeżeli nie ważniejsze niż ona), zaś działania edukacyjne w tym zakresie oraz stwarzanie dzieciom i młodzieży okazji do poszukiwania sposobów wykorzystania ICT rozwiązywaniu problemów lokalnych i globalnych są niezwykle potrzebne.

Bibliografia

• H. Bicen, N. Cavus, Social network sites usage habits of undergraduate students: case study of Facebook, „Procedia - Social and Behavioral Sciences” 2011, t. 28.
• S. Cankaya, A. Kuzu, Investigating the characteristics of educational computer games developed for children with autism: a project proposal, „Procedia - Social and Behavioral Sciences” 2010, nr 9.
• G. Dillon, J. Underwood, Computer mediated imaginative storytelling in children with autism, „International Journal of Human-Computer Studies” 2012, t. 70, nr 2.
• J. Dinet, M. Kitajima, „Draw me the Web”. Impact of mental model of the Web on information search performance of young users, [w:] 23rd French Speaking Conference on Human-Computer Interaction, 2011.
• P. Greenfield, Z. Yan, Children, Adolescents, and the Internet: A New Field of Inquiry in Developmental Psychology, „Developmental Psychology” 2006, t. 42, nr 3.
• B.J. O’Keefe, S. Zehnder, Understanding media development: A framework and case study, „Journal of Applied Developmental Psychology” 2004, nr 25.
• R. Kraut i in., Internet paradox revisited, „Journal of Social Issues” 2002, nr 58.
• D. Kwiatkowska, M. Dąbrowski, Dojrzałość technologiczna uczniów w świetle wyników badań ankietowych, „e-mentor” 2013, nr 1 (43).
• D. Kwiatkowska, M. Dąbrowski, Nowoczesne technologie w rozwoju uczniów szkół ponadgimnazjalnych - wyniki badań, „e-mentor” 2012, nr 3 (45).
• D. Kwiatkowska, M. Dąbrowski, Rola internetu w rozwoju kompetencji młodzieży ponadgimnazjalnej, „TRENDY - internetowe czasopismo edukacyjne” 2012, nr 3.
• D. Levac, L. Rivard, Ch. Missiuna, Defining the active ingredients of interactive computer play interventions for children with neuromotor impairments: A scoping review, „Research in Developmental Disabilities” 2012, t. 33, nr 1.
• J.C. Read, M.M. Bekker, The Nature of Child Computer Interaction, Paper Presented at the HCI2011, Newcastle, UK 2011.
• J.C. Read, P. Markopoulos, Child-computer interaction, „International Journal of Child-Computer Interaction” (w druku).
• G. Seidman, Self-presentation and belonging on Facebook: How personality influences social media use and motivations, „Personality and Individual Differences” (w druku).
• R.F. Sipal, P. Bayhan, Preferred computer activities during school age: Indicators of internet addiction, „Procedia - Social and Behavioral Sciences” 2010, nr 9.
• R.F. Sipal, Y. Karakaya, N. Hergul, I am online: What adolescents think about internet and internet use, „Procedia - Social and Behavioral Sciences” 2011, nr 30.
• L.P. Tosun, Motives for Facebook use and expressing „true self” on the Internet, „Computers in Human Behavior” 2012, t. 28, nr 4.
• L. Wang i in., The effect of Internet use on adolescents’ lifestyles: A national survey, „Computers in Human Behavior” 2012, t. 28, nr 6.
• Z. Yan, Age differences in children’s understanding of the complexity of the Internet, „Applied Developmental Psychology” 2005, nr 26.
• Z. Yan, Limited knowledge and limited resources: Children's and adolescents' understanding of the Internet, „Journal of Applied Developmental Psychology” 2009, nr 30.
• Z. Yan, What Influences Children’s and Adolescents’ Understanding of the Complexity of the Internet?, „Developmental Psychology” 2006, t. 42, nr 3.

Netografia

• ABC Interview with Latitude Founder: Steve Mushkin on Kids as Tech Innovators; http://latd.com/2011/03/22/abc-interview-with-latitude-founder-steve-mushkin-on-kids-as-tech-innovators.
• Children’s future requests for computer and internet, http://latd.tv/kids/kidsTech.pdf.
• M. Dąbrowski, Oczekiwania i wyobrażenia uczniów nt. przyszłości komputerów, www.e-mentor.edu.pl/blog/wpis/id/37.
• Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy, www.uniwersytet-dzieciecy.pl.
• K. Gaskins, Video of Study Findings: Where Else Will Kids Think to Put the Web in the World? , http://latd.com/2010/08/09/video-of-study-findings-where-else-will-kids-think-to-put-the-web-in-the-world.
• Infographic: Children's Future Requests for Computers and the Internet, www.flickr.com/photos/37527143@N03/5818399721/in/photostream/lightbox
• Latitude Study Finds Kids Can Predict the Future of Technology, http://latd.com/2011/10/19/release-kids-study.
• Latitude Research, http://latd.com.
• Olimpiada Przedsiębiorczości, www.olimpiada.edu.pl.
• Study & school, http://latd.tv/Latitude-Robots-at-School-Findings.pdf.