Wprowadzenie

Rozwój techniki i informatyzacja wymuszają kształtowanie nowych kompetencji, które coraz częściej nazywa się wirtualnymi. Obejmują one wirtualną skuteczność, wirtualne kompetencje społeczne oraz umiejętność korzystania z mediów społecznościowych. Zgodnie z danymi statystycznymi największy odsetek użytkowników komputerów oraz internetu w Polsce to osoby młode, zaliczane do pokolenia Y oraz C. W artykule przedstawiono wyniki badań empirycznych, których celem była ocena poziomu kompetencji wirtualnych przedstawicieli najmłodszych generacji. Badania empiryczne wskazują, że największy odsetek użytkowników technologii informatyczno-komunikacyjnych w Polsce to osoby w wieku od 16 do 24 lat¹. Ci młodzi ludzie, nazywani przedstawicielami pokolenia Y lub C (w zależności od wieku, klasyfikacja omówiona w dalszej części opracowania), używają komputera i internetu nie tylko do celów towarzyskich, ale także do nauki, kontaktowania się z nauczycielami lub wykładowcami czy wreszcie poszukiwania pracy. Jednakże rozwój techniki, mediów masowych i cyfrowych oraz doskonalenie interaktywnych technologii komunikacji powodują, że pojawia się potrzeba kształtowania nowych kompetencji człowieka², tzw. kompetencji wirtualnych. Nasuwa się zatem pytanie, czy częstości korzystania z mediów przez najmłodsze generacje towarzyszy odpowiedni poziom tych kompetencji. Doświadczenia autorki związane z pracą dydaktyczną na uczelni wskazują, że nie wszyscy młodzi ludzie dysponują wszelkimi umiejętnościami niezbędnymi do „funkcjonowania” w sieci. Przede wszystkim można zauważyć, że nie znają lub nie przestrzegają podstaw netykiety. Wysyłają do nauczycieli po kilka wiadomości dziennie, zadają pytania, na które odpowiedź jest ogólnie dostępna. Choć chętnie konstruują twórcze prezentacje (np. typu Prezi), robią w nich wiele błędów: nie dbają o interpunkcję ani ortografię, nie używają polskich znaków diakrytycznych. W opracowaniach pisemnych często nie stosują podstawowych, powszechnie uznawanych (nawet przez L. Lessinga, twórcę „kultury remiksu”³) reguł włączania do swoich prac fragmentów innych dzieł na zasadzie cytatu.

Celem niniejszego artykułu jest zweryfikowanie powyższego poglądu. Drogą do realizacji tego celu były badania empiryczne przeprowadzone techniką ankiety audytoryjnej. Respondenci - przedstawiciele najmłodszych generacji - zostali poproszeni o dokonanie samooceny w zakresie kompetencji wirtualnych, którymi się legitymują.

Wyniki badań własnych poprzedzono krótką charakterystyką pokolenia Y oraz C, ze szczególnym uwzględnieniem stosunku młodych ludzi do nowych technologii oraz prezentacją istoty kompetencji wirtualnych.

Charakterystyka pokolenia Y i C

Pod pojęciem pokolenia rozumie się grupę osób, która będąc mniej więcej w tym samym wieku, była w ciągu swego życia świadkiem podobnych wydarzeń. Biorąc pod uwagę kryterium daty urodzenia i opierając się na klasyfikacjach różnych badaczy⁴, wymienić można następujące generacje: Baby Boomers (osoby, które przyszły na świat między rokiem 1946 a wczesnymi latami 60. XX wieku), Generację X (ludzie urodzeni w latach 1965-1979), Pokolenie Y (urodzeni pomiędzy rokiem 1980 a 1995); Pokolenie C (urodzeni po roku 1990, ale nie później niż w połowie pierwszej dekady XXI wieku). Można powiedzieć, że poszczególne pokolenia w dużym stopniu kształtowane są przez technologię - cechy i umiejętności danej generacji są pochodną rozwoju dokonującego się w obszarze techniki⁵. Z tego punktu widzenia szczególną grupę osób stanowią przedstawiciele generacji Y i następującej po niej generacji C.

Rolę technologii w życiu igreków odzwierciedlają nazwy nadawane temu pokoleniu. Młodzi charakteryzowani są jako WWW Generation, Net Genaration, Thumb Generation, Ninetendo lub Game Boy Generation⁶. Przedstawiciele tej grupy to digital natives - w przeciwieństwie do wcześniejszych pokoleń nie muszą się specjalnie uczyć się korzystania z nowych technologii. Ponieważ już od dzieciństwa komunikują się za pomocą nowych technologii, używanie ich nie powoduje dyskomfortu⁷. Jak dowodzą neurolodzy z UCLA⁸ (University of California, Los Angeles), obwody nerwowe w mózgach przedstawicieli digital natives są skonstruowane tak, że technologię traktują jak szósty zmysł, który jest narzędziem poznawania świata i pozostawania z nim w ciągłej interakcji. Profesor M. Rich z bostońskiego szpitala dziecięcego dodaje, że mózgi młodych ludzi nie są nagradzane za skupienie się na jakimś zadaniu, ale za umiejętność szybkiego przechodzenia od jednego działania do kolejnego⁹.

Podobne cechy przypisać można kolejnej młodej generacji - pokoleniu C. Jej nazwa odnosi się do szeregu angielskich słów, takich jak¹⁰: connected (podłączony do sieci), communicating (komunikujący się), content-centric (nastawiony na zawartość), computerized (skomputeryzowany), community-oriented (nastawiony społecznościowo), always clicking (stale klikający), change (zmiana). Większość z tych określeń nawiązuje do stosunku młodych osób do komputerów. Młodzież z pokolenia C toczy równolegle życie realne i wirtualne. Podłączona do urządzeń mobilnych pozostaje online 24 godziny na dobę przez siedem dni w tygodniu. Generacja C nie tylko szuka w sieci informacji, ale przede wszystkim tworzy własne treści. Jest aktywna na portalach społecznościowych, angażuje się w dyskusje, powołuje do życia blogi¹¹.

Częściowym potwierdzeniem powyższych opisów mogą być rezultaty badań empirycznych przeprowadzonych w 2010 r. w Stanach Zjednoczonych. Dowodzą one, że przeciętny młody Amerykanin korzysta z różnego rodzaju mediów elektronicznych przez 53 godziny tygodniowo¹². Analizy z Polski pokazują, że 74 proc. młodzieży loguje się tylko raz dziennie¹³, ale już co szósty uczeń spędza w sieci powyżej pięciu godzin dziennie, a ponad połowa nastolatków przyznaje, że korzysta z internetu także w nocy¹⁴.

Istota kompetencji wirtualnych

Powyższe charakterystyki pokolenia Y i C wskazują, że najmłodsze generacje legitymują się kompetencjami, które pozwalają im nawiązywać i utrzymywać znajomości online, uczyć się za pomocą komputera i realizować zadania zespołowe bez konieczności fizycznego kontaktu z innymi członkami grupy.

Kompetencje te, nazywane wirtualnymi, zdefiniowane zostały przez Y. Wang i N. Haggerty z Uniwersytetu w Ontario. Zdaniem autorów obejmują one wiedzę i umiejętności niezbędne do komunikacji i pracy w środowisku wirtualnym. Ich składowymi są¹⁵:

• wirtualna skuteczność,
• wirtualne kompetencje społeczne,
• umiejętność korzystania z mediów społecznościowych.

Wirtualna skuteczność to indywidualna skuteczność w zakresie obsługi komputera oraz indywidualna skuteczność pracy w trybie zdalnym. Pierwsza z wymienionych zmiennych odnosi się do osobistego przekonania człowieka, że posiada on umiejętności, takie jak: obsługa komputera czy posługiwanie się najczęściej stosowanym w praktyce oprogramowaniem, związane z korzystaniem z internetu. Indywidualna skuteczność w zakresie obsługi komputera wiąże się zatem także z zarządzaniem informacjami¹⁶, które dotyczy selekcjonowania źródeł informacji z punktu widzenia ich wiarygodności i przydatności oraz analizowania danych pod kątem możliwości proponowania na ich bazie nowych, praktycznych rozwiązań. Z kolei skuteczność związana z pracą w trybie zdalnym to umiejętność kooperowania z innymi na odległość. W dużym stopniu związana jest ona z wirtualną inteligencją emocjonalną, czyli zdolnością człowieka do adaptowania się do warunków współpracy w środowisku sieci. Według A. Opolskiej, A. Karbowskiego i M. Cichockiego¹⁷ podmiotowymi cechami towarzyszącymi tej formie inteligencji są: poznawcza i emocjonalna tolerancja niepewności, wewnątrzsterowność (samokontrola i automotywacja) oraz zorientowanie na współdziałanie.

Wirtualna skuteczność, choć nazwana kompetencją cyfrową, została w 2006 roku uznana przez Parlament Europejski za jedną z kluczowych kompetencji niezbędnych z punktu widzenia procesu uczenia się przez całe życie¹⁸. W opracowanych przez ten podmiot rekomendacjach wskazano, że kompetencje cyfrowe, opierające się na wykorzystywaniu komputerów do pozyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i współpracy za pośrednictwem internetu, stanowią podstawę umiejętnego i krytycznego wykorzystywania technologii społeczeństwa informacyjnego zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.

Wirtualne kompetencje społeczne - druga ze składowych kompetencji wirtualnych - to umiejętności nawiązywania i utrzymywania relacji interpersonalnych online. Dotyczą one głównie zdolności komunikowania się w trybie asynchronicznym oraz w czasie rzeczywistym. Wirtualne kompetencje społeczne związane są zatem z umiejętnością korzystania z poczty elektronicznej, komunikatorów, zachowania się w grupach dyskusyjnych. Komunikacja w sieci różni się od tradycyjnego sposobu przekazywania informacji. Odbywa się niemal wyłącznie w oparciu o przekaz werbalny, podczas gdy do minimum ograniczony jest aspekt niewerbalny, służący ustalaniu relacji i demonstrowaniu postaw¹⁹. Ważne jest zatem umiejętne wyrażanie emocji za pomocą tekstu i odpowiednie stosowanie wielkich liter czy emotikonów. Pamiętać trzeba, że język komunikacji internetowej ewoluuje niezwykle dynamicznie i trudno jest określić precyzyjnie panujące w nim reguły. O ile współcześnie przyjmuje się, że dozwolone jest stosowanie skrótowców (nara, Wawa, komp, net), anglicyzmów (logowanie, interfejs) czy popularnych akronimów w języku angielskim, to od lat trwa dyskusja dotycząca stosowania w procesie komunikowania się w sieci polskich znaków diakrytycznych. Przykładowo: E. Lubina²⁰ opowiada się za odrzuceniem polskich znaków ze względu na fakt, że posługiwanie się nimi wydłuża czas zapisywania tekstu, A. Martens²¹ podkreśla z kolei, że używanie polskich znaków poprawia przejrzystość wypowiedzi. Także wśród internautów nie ma w tej kwestii jednomyślności, a wynika to po części ze specyfiki sieci, w której do niedawna używanie znaków diakrytycznych było niewskazane albo bezcelowe. Choć obecnie większość internautów jest zdania, że nie ma już barier technicznych utrudniających odtwarzanie polskich znaków diakrytycznych i należy je stosować, to zgadzają się oni, że problemy w tym zakresie mają osoby piszące na klawiaturze jedną ręką, a ograniczeniem w ich używaniu może być też komunikacja przekraczająca granice kraju.

Komunikacja w sieci to nie tylko e-maile, czaty czy fora dyskusyjne. Elementami współczesnej cyberprzestrzeni są także (a może przede wszystkim) serwisy społecznościowe, które wymagają legitymowania się wirtualną skutecznością, wirtualnymi kompetencjami społecznymi oraz umiejętnością korzystania z tego rodzaju mediów. Mimo że na portalu komunikacja ma cechy modelu peer-to-peer, zasadnicze znaczenie ma tu znajomość i praktyczne stosowanie netykiety, czyli zasad przyzwoitego zachowania się w internecie (uważa się, że z podstawowymi zasadami netykiety powinien zapoznać się każdy początkujący użytkownik sieci²²).

Kompetencje wirtualne, oprócz dysponowania umiejętnościami technicznymi związanymi z obsługą komputera i internetu, wymagają też dojrzałości technologicznej, którą to na łamach „e-mentora” zdefiniowano jako gotowość do samodzielnego, efektywnego i odpowiedzialnego posługiwania się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, również w sposób innowacyjny, oraz do formułowania oczekiwań wobec technologii dla własnych, obecnych i przyszłych potrzeb²³.

Koncepcja i metodyka badań własnych

Charakterystyki generacji Y i C pozwalają postawić tezę, że należą do nich osoby posiadające wysoki poziom kompetencji wirtualnych. Jednak przedstawiona pokrótce koncepcja tych kompetencji, autorstwa Y. Wang i N. Haggerty, zwraca uwagę na kwestię samooceny w zakresie legitymowania się wirtualną skutecznością, wirtualnymi kompetencjami interpersonalnymi oraz umiejętnością korzystania z mediów społecznościowych. Podjęto się zatem realizacji badań empirycznych, których celem była, dokonana na podstawie autodiagnozy, ocena poziomu kompetencji wirtualnych przedstawicieli generacji Y i C. Przyjmując za punkt wyjścia propozycję badaczy z Uniwersytetu Ontario, przedmiotem badań uczyniono:

• umiejętność obsługi komputera (pracę w środowisku Windows), umiejętność obsługi najpopularniejszych programów, umiejętności związane z korzystaniem z internetu - jako zmienne charakteryzujące indywidualną skuteczność w zakresie obsługi komputera;
• wirtualną inteligencję emocjonalną oraz stosunek badanych do zawierania znajomości, porozumiewania się, realizacji zadań zawodowych oraz uczenia się w przestrzeni internetu - jako charakterystyki indywidualnej skuteczności pracy w trybie zdalnym;
• umiejętność korzystania z poczty elektronicznej, komunikatorów, zachowania się na forach, wyrażania emocji za pomocą tekstu - jako składowe wirtualnych kompetencji społecznych;
• znajomość i stosowanie się do zasad netykiety, czyli umiejętność korzystania z mediów społecznościowych.

W badaniu wzięli udział studenci Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego. Przeprowadzono je techniką ankiety audytoryjnej, w której kwestionariuszu znalazło się 50 pytań zasadniczych (o charakterze zamkniętym) oraz pięć pytań metryczkowych. Odpowiedziom na pytania, zgodnie ze skalą Likerta, nadano rangi od 1 do 5.

Badanie przeprowadzono w grudniu 2012 roku w siedzibie uczelni. Ankietę wypełniły 272 osoby studiujące w trybie stacjonarnym na studiach II stopnia na kierunku zarządzanie. Ze względu na braki danych analizie poddano 260 kwestionariuszy.

Ponad 2/3 respondentów to kobiety (181 osób; 69,6 proc. ogółu ankietowanych). Studiują stacjonarnie, są to zatem osoby młode, które nie przekroczyły jeszcze 25. roku życia (250 ankietowanych; 96,2 proc.) Posługując się kryterium wieku, należy ich zakwalifikować do pokolenia Y lub C.

Badani, jak typowi przedstawiciele młodej generacji, są aktywni w sieci. Praktycznie wszyscy (243 osoby; 93,5 proc.) deklarują, że posiadają konto na przynajmniej jednym portalu społecznościowym. Relatywnie największy odsetek ankietowanych (105 osób; 40,4 proc.) ma konto tylko na jednym z portali i zwykle jest nim Facebook. Około 1/3 studentów posiada konta w dwóch serwisach społecznościowych (94 osoby; 36,2 procent). Pozostali założyli swoje profile na co najmniej trzech portalach. Systematycznie z serwisów internetowych korzysta 234 ankietowanych (91,9 procent). Najpopularniejszym z nich jest - wspomniany już - ogólnotematyczny Facebook. Konto na nim posiada 230 studentów (88,5 procent). Niemal wszyscy z tej grupy używają go systematycznie. Mniej popularne wśród badanych są portale branżowe. Ankietowanych pytano o dwa z nich, zaliczane do serwisów zorientowanych na karierę zawodową: LinkedIn i jeden z jego polskich odpowiedników - GoldenLine. Łącznie na tych witrynach konto założyło 45 studentów zarządzania UŁ (17,3 proc.); regularnie używa ich natomiast jedynie osiem osób (3,1 proc. badanych).

Nie odnotowano współzależności między poziomem żadnej z kompetencji wirtualnych a cechami demograficznymi ankietowanych. W opisie rezultatów badawczych nie odnoszono się zatem do danych z metryczki.

Studenci Uniwersytetu Łódzkiego o swoich kompetencjach wirtualnych

Pierwszą badaną składową kompetencji wirtualnych była indywidualna skuteczność studentów w zakresie obsługi komputera. Ogólnie ankietowani ocenili ją dobrze, bo średnio na 4,16 (tabela 1).

Najwyżej badani ocenili własne umiejętności związane z pracą w środowisku Windows. Niemal wszyscy (247 osób; 95,0 proc.) twierdzą, że dobrze lub bardzo dobrze opanowali podstawy obsługi komputera.

Analiza danych wskazuje także na biegłość studentów w zakresie użytkowania najpopularniejszego oprogramowania. Wyjątkowo pozytywnie respondenci postrzegają swoje umiejętności pracy z edytorem tekstu oraz tworzenia prezentacji. Ponad 90 proc. z nich (242 osoby) uważa, że możliwości programów Word i PowerPoint wykorzystują w stopniu przynajmniej dobrym.

Podobnie wypada samoocena studentów dotycząca obsługi internetu. Oczywiście prawie wszyscy potrafią posługiwać się przeglądarkami i wyszukiwać w sieci informacje. Aż 251 studentów (96,5 proc. ogółu badanych) uważa, iż opanowało te umiejętności wyjątkowo dobrze. Stosunkowo wysoko ankietowani szacują także swoje możliwości oceny wiarygodności i przydatności znajdowanych danych i treści. Krytycznym odbiorem informacji zawartych w internecie pochwalić się może 233 badanych (89,6 procent).

Najsłabiej rozwiniętymi kompetencjami studentów zarządzania związanymi z komputerem są: tworzenie i utrzymywanie stron WWW, korzystanie z programów graficznych, projektowanie baz danych. Umiejętności te słabo bądź bardzo słabo opanowało odpowiednio: 177 osób (68,1 proc.), 103 osoby (39,6 proc.), 70 badanych (26,9 procenta).

Uwzględnione w badaniu składowe skuteczności w zakresie obsługi komputera są ze sobą skorelowane. Choć wskaźniki korelacji przyjmują wartości charakterystyczne dla słabej lub przeciętnej współzależności (od r=0,25 do r=0,42)²⁴, to należy przyjąć, że wzrostowi poziomu umiejętności pracy w środowisku Windows i użytkowania poszczególnych programów towarzyszy lepsza orientacja w internecie.

Drugim elementem wirtualnej skuteczności jest kompetencja w zakresie pracy na odległość. Przedstawicieli pokolenia Y poproszono tu o samoocenę umiejętności współpracy za pośrednictwem komputera oraz realizacji zadań w środowisku wirtualnym, a także autokontroli i motywacji do uczenia się przy pomocy komputera. Wyniki badania przedstawiają się następująco: 237 osób (91,2 proc.) nie ma najmniejszych problemów ze współpracą, której nie towarzyszy bezpośredni kontakt z innym człowiekiem; 213 studentów (81,9 proc.) jest zdania, że przynajmniej dobrze radzi sobie z realizacją zadań w środowisku wirtualnym; 138 osób (53,1 proc.) twierdzi, iż ma wystarczającą motywację do samodzielnego uczenia się przy pomocy komputera. Najwyższe noty studenci przyznają sobie zatem w obszarze zdalnej kooperacji z innymi (tabela 2), nie zawsze jednak mają wystarczająco silną motywację, by samodzielnie, bez kontaktu z innymi uczącymi się, poszerzać wiedzę i doskonalić się.


Jak zaznaczono w punkcie opracowania poświęconym istocie kompetencji wirtualnych, umiejętności współpracy przy użyciu komputera towarzyszy zorientowanie jednostki na kooperację. Analiza danych pozyskanych w badaniu potwierdziła tę zależność: zdolność współpracy na odległość jest pozytywnie skorelowana z nastawieniem na działanie w zespole (wartość współczynnika korelacji r = 0,48).

Wirtualne umiejętności interpersonalne, związane z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji w sieci, są najmocniejszą z analizowanych studenckich kompetencji. Badani ocenili ją średnio na 4,39, przy czym bardzo wysokie noty wystawili własnej sprawności w zakresie posługiwania się pocztą elektroniczną, porozumiewania się za pośrednictwem komunikatorów i korzystania z mediów społecznościowych (tabela 3). I tak: 257 osób (98,5 proc.) jest zdania, że komunikację mailową opanowało w stopniu dobrym lub bardzo dobrym, 250 młodych ludzi (96,2 proc.) jest zadowolonych ze swoich umiejętności w zakresie porozumiewania się w czasie rzeczywistym, a 238 studentów (91,5 proc.) uważa, że właściwie korzysta z mediów społecznościowych.


Sprawności komunikacyjnej ankietowanych studentów towarzyszy znajomość internetowego slangu, którego stosowanie ułatwia i przyspiesza przekaz informacji. Studenci stosują nie tylko emotikony, ale również akronimy. Największy odsetek z nich zna następujące skrótowce: WTF (co się dzieje?/co jest grane?, ale bardziej wulgarnie) - 234 osoby, czyli 90,0 proc. ogółu badanych; OMG (Oh My God) - 228 respondentów, tj. 87,7 proc.; BTW (By The Way) - 200 wskazań, 76,9 procent. Te i inne, mniej popularne akronimy z różną częstotliwością używane są przez ankietowanych w trakcie rozmów za pośrednictwem komunikatorów internetowych i podczas dyskusji w różnego rodzaju serwisach społecznościowych.

Poziom ostatniej ze składowych wirtualnych kompetencji, czyli umiejętności korzystania z mediów społecznościowych, diagnozowano na podstawie wypowiedzi studentów dotyczących stosowania się przez nich do podstawowych zasad netykiety. Badani wystawili tu sobie dość wysokie noty. W pięciopunktowej skali swoje zachowanie w sieci ocenili na 4,15 (tabela 4).


Spośród czternastu zasad związanych z korzystaniem z internetu, które wzięto pod uwagę w badaniu, największy odsetek ankietowanych studentów UŁ bardzo często lub często przestrzega w praktyce tych dotyczących: niedziałania na szkodę innych (235 odpowiedzi; tj. 90,4 proc.); niepisania bez potrzeby wielkimi literami; nieobrażania innych internautów (w obu przypadkach 225 wskazań; 86,5 procenta).

Niestety badanie pokazuje, że część respondentów popełnia szereg błędów i nie zawsze stosuje się do reguł internetowego savoir-vivre’u. Zasady, które są przez młodych ludzi łamane najczęściej, to:

• zasada zapoznawania się z FAQ - 94 badanych (36,2 proc.) przyznaje, że nie szuka samodzielnie rozwiązania nurtujących ich problemów bądź odpowiedzi na pytanie;
• zasada przestrzegania praw autorskich - 43 ankietowanych (16,5 proc.) cytując, nie podaje autorów tekstów źródłowych, z których korzystali i nie dba o rzetelne sporządzanie netografii;
• zasada zwięzłych wypowiedzi - 29 badanych (11,2 proc.) nie przejmuje się objętością wysyłanych wiadomości ani dołączanych do nich plików.

Warto zauważyć, że dwa z analizowanych komponentów kompetencji wirtualnych są ze sobą związane - współczynnik korelacji między poziomem skuteczności w zakresie obsługi komputera a wirtualnymi umiejętnościami społecznymi przyjmuje wartość r = 0,400. Zależność jest co prawda słaba, ale wydaje się, iż można wnioskować, że więcej pewności siebie w procesie porozumiewania się za pomocą technologii informatyczno-komunikacyjnej mają ci, którzy wyżej oceniają własne umiejętności korzystania z komputera i internetu. Natomiast ani wirtualna skuteczność, ani wirtualne kompetencje społeczne nie mają wpływu na zachowanie się ankietowanych na forum mediów społecznościowych. Przestrzeganie kodeksu etycznego sieci wynika zatem raczej z cech osobowych jednostki, a nie ze stopnia opanowania umiejętności informatycznych.

Wnioski

Podsumowując wyniki przeprowadzonej analizy, trzeba przyznać, że badani studenci Uniwersytetu Łódzkiego wysoko oceniają poziom własnych kompetencji wirtualnych. Każda z trzech analizowanych składowych tych kompetencji zyskała notę wyższą od „czwórki”. Ankietowani zdecydowanie zadowoleni są ze swoich wirtualnych umiejętności interpersonalnych (średnia ocen w skali od 1 do 5 wyniosła 4,39) i zdolności korzystania z mediów społecznościowych (4,15). Nieco niżej, lecz też dobrze, oceniają własną wirtualną skuteczność (4,05), czyli biegłość w obsłudze komputera i umiejętność pracy w trybie zdalnym.

Choć wyniki analizy dotyczące niestosowania się studentów do wszystkich zasad netykiety są zgodne z obserwacjami autorki, to na podstawie uogólnionych rezultatów badawczych należy potwierdzić tezę o wysokim poziomie kompetencji wirtualnych łódzkich studentów z pokolenia Y i C.

Na uwagę zasługuje też fakt, że ponad połowa respondentów traktuje przestrzeń internetu jak miejsce, w którym równie łatwo co w świecie realnym jest się uczyć, porozumiewać i pracować (odpowiednio 62,3; 61,9; 61,5 proc. wskazań). Dane te mogą być wskazówką dla szkół, uczelni i pracodawców, które to podmioty powinny dążyć do doskonalenia systemów uczenia się i pracy na odległość. Cechy społeczności wirtualnych, takie jak przestrzenność, asynchroniczność, cielesność, astygmatyczność i anonimowość²⁵, choć niosą ze sobą pewne zagrożenia i wyzwania, jeśli zostaną właściwie zastosowane, przynieść mogą każdej instytucji liczne korzyści.

Bibliografia

• D. Batorski, Korzystanie z technologii komunikacyjno-informacyjnych, [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011.
• J. Bednarek, Nowe kompetencje medialne, [w:] W. Skrzydlewski, S. Dylak (red.), Media, edukacja, kultura: w stronę edukacji medialnej, PTTiME, Poznań-Rzeszów 2012.
• E.N. Berkowitz, Essentials of Health Care Marketing, Jones & Barlett Publishers, Sudbury 2006.
• W. J. Bober, Powinność w świecie cyfrowym. Etyka komputerowa w świetle współczesnej filozofii moralnej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
• P. Bołtuć, Złe prawo autorskie przyczyną bezprawia - recenzja, „e-mentor” 2010, nr 1.
• J.J. Deal, D.G. Altman, S.G. Rogelberg, Millennials at Work: What We Know and What We Need to Do (If Anything) , „Journal of Business & Psychology” 2010, czerwiec.
• R. Friedrich, M. Peterson, A. Koster, S. Blum, The Rise of Generation C. Implications for the World of 2020, Booz & Company 2010.
• M. Hardey, Generation C: Content, Creation, Connections and Choice, „International Journal of Market Research” 2011, maj.
• R. Huntley, The World According to Y: Inside the New Adult Generation, Allen & Unwin 2006.
• L. Kirwil, Polskie dzieci w Internecie. Zagrożenia i bezpieczeństwo - część 2. Częściowy raport z badań EU Kids Online II przeprowadzonych wśród dzieci w wieku 9-16 lat i ich rodziców, SWPS - EU Kids Online - PL, Warszawa 2011.
• D. Kwiatkowska, M. Dąbrowski, Dojrzałość technologiczna uczniów w świetle wyników badań ankietowych, „e-mentor” 2012, nr 1.
• E. Lubina, Ewolucja języka edukacji zdalnej, „e-mentor” 2005, nr 4.
• C.D. Maddux, D.L. Johnson, Type II Uses Technology Education: Project, Case Studies, and Software Applications, Haworth Press 2006.
• B.L. Marquis, C.J. Huston, Leadership Roles and Management Functions in Nursing: Theory and Applications, Lippincott Williams & Wilkins, Filadelfia 2008.
• A. Martens, Formy i normy - język komunikacji internetowej. Rozważania wstępne, Kwartalnik Internetowy „Komunikacja Społeczna” 2012, nr 2.
• A. Opolska, A. Karbowski, M. Cichocki, Wirtualna inteligencja emocjonalna, „e-mentor” 2009, nr 3.
• T.H. Reisenwitz, R. Iyer, Differences in generation x and generation y: Implications for the organization and marketers, „Marketing Management Journal” 2009, wrzesień.
• V.J. Rideout, U.G. Foehr, D.F. Roberts, Generation M². Media in the Lives of 8-to 18-Year-Olds, A Kaiser Family Foundation Study, Menlo Park 2010.
• L. Shepard, How to Be the Employee Your Company Can`t Live Without: 18 Ways to Become Indispensable, Wiley Default, Nowy Jork 2006.
• G. Small, G. Vorgan, iBrain:Surviving the Technological Alteration of the Modern Mind, Harper Collins Publishers, Nowy Jork 2008.
• M. Szpunar, Społeczności wirtualne jako nowy typ społeczności - eksplikacja socjologiczna, „Studia Socjologiczne” 2004, nr 2 (173).
• Y. Wang, N. Haggerty, Knowledge transfer in virtual settings: the role of individual virtual competency, „International Systems Journal” 2009, listopad.
• G. Wieczorkowska, J. Wierzbiński, Statystyka. Analiza badań społecznych, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007.

Netografia

• K. Bodzioch, Pokolenie C - nowa odsłona pokolenia Y?, http://hrstandard.pl/2012/01/04/pokolenie-c-nowa-odslona-pokolenia-y.
• A. Buchla, Pracownik jutra, czyli kto? Kluczowe kompetencje pracowników w przyszłości, www.polityka.pl/rynek/1525869,1,pracownik-jutra-czyli-kto.read.
• European Parliament and the Council. Recommendation of the European Parliament and the Council of 18 December 2006 on key competences for lifelong learning, „Official Journal of the European Union” 2006, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2006/l_394/l_39420061230en00100018.pdf.
• M. Richtel, Pokolenie z inaczej rozwiniętymi mózgami, http://wyborcza.pl/1,75402,8864748,Pokolenie_z_inaczej_rozwinietymi_mozgami.html.
• S. Juszczyk, Internet - współczesne medium komunikacji społecznej, www.up.krakow.pl/ktime/symp2011/referaty2011/juszczyk.pdf.
• A. Klonowska-Szałek, Żegnaj X i Y. Witaj C! Nowe pokolenie zmienia rynek pracy, http://hrstandard.pl/2011/09/21/zegnaj-x-i-y-witaj-c-nowe-pokolenie-zmienia-rynek-pracy.
• Uczniowskie uzależnienia. Papierosy, internet..., http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,44425,10792623,Uczniowskie_uzaleznienia__Papierosy__internet___.html#ixzz2QAgJ1cuE.