Wprowadzenie

Wprowadzenie w 2010 r. przez firmę Apple tabletu iPad nadało nowy wymiar technologiczny organizowaniu i udostępnianiu informacji, ale także zapoznawaniu się z elektronicznymi dokumentami. Coraz większa liczba aplikacji dedykowanych temu urządzeniu, jak również swoista pozycja lidera wśród dostępnych na rynku tabletów sprawiają, że mamy do czynienia ze stale powiększającą się gamą możliwości zastosowania iPada jako narzędzia przydatnego w komunikacji, ale także nauce i edukacji. W artykule poddano analizie możliwości wykorzystania tego urządzenia, jak również przedstawiono charakterystykę pilotażowych projektów mających na celu zbadanie, w jaki sposób iPady mogą wzbogacić proces nauczania i uczenia się.

iPad - zwiastun "nowej kategorii" urządzeń mobilnych?

iPad uznawany jest za funkcjonalny pierwowzór dostępnych dzisiaj tabletów¹. Zdarza się, że inne urządzenia tego typu są nazywane jego pochodnymi². Swoją światową premierę miał w marcu 2010 roku. Wśród jego głównych zalet wymieniane są: dotykowy ekran (technologia Multi-Touch) i jego wielkość: o 9,7-calowej przekątnej, rozdzielczość (1024x768 i 2048x1536 - w przypadku dwóch ostatnich generacji), Wi-Fi, Bluetooth, kamera HD, 3G/4G, długi czas pracy (ok. 10 godzin, a nawet więcej³). Wykorzystany w wyświetlaczu pojemnościowy system pozycjonowania dotyku ułatwia korzystanie z urządzenia, a w połączeniu z Multi-Touch pozwala na intuicyjne sterowanie tabletem⁴. W recenzjach iPada duży nacisk kładzie się właśnie na jego prostą i intuicyjną obsługę. Ważnym elementem jest również klawiatura dotykowa, która posiada duże, szeroko rozstawione klawisze. iPad pracuje z systemem iOS, z w pełni spolszczonym, czytelnym i przejrzystym interfejsem. Ten sam system operacyjny obsługuje iPhona i iPoda. Aktualnie dostępna jest już czwarta generacja tabletu⁵.

Ale są i wady. Urządzenie dysponuje niestety tylko dwoma gniazdami wejściowymi (słuchawkowym - mini-jack 3,5 mm oraz złączem dock connector umożliwiającym podłączenie dodatkowych akcesoriów)⁶. Wśród innych ograniczeń wymieniane są też: pobieranie zbyt dużej ilości energii w trakcie pracy z aplikacjami czy kłopoty z wielozadaniowością (multitasking), czyli korzystaniem z różnych aplikacji uruchomionych jednocześnie⁷. Za duży problem uznawany jest też brak obsługi technologii flash w przeglądarce, brak USB oraz złącza SD lub innych kart pamięci. Za wadę uznano ponadto niemożność instalacji aplikacji spoza oficjalnego źródła, jakim jest App Store. Fakt ten oznacza, że każda aplikacja musi zostać zatwierdzona przez Apple, zanim użytkownicy będą mogli ją zainstalować na swoich mobilnych urządzeniach⁸.

Warto dodać, że największym mankamentem iPada pierwszej generacji był brak kamery, która umożliwiłaby wideo-komunikację z innymi użytkownikami sieci. W iPadzie 2 zamontowano dwie zintegrowane kamery - przednią (do wideorozmów) i tylną (służy do robienia zdjęć i nagrywania filmów), co w dużym stopniu poprawiło funkcjonalność tabletu. Tylko w 2012 r. sprzedano na całym świecie ponad 58 milionów sztuk tych urządzeń⁹. Dodajmy jednak, że dzisiejszy rynek oferuje całą gamę tabletów, od prostych do bardzo zaawansowanych. Produkt firmy Apple mieści się niewątpliwie w tej drugiej kategorii, definiując - jak stwierdził Steve Jobs - nową kategorię urządzeń i jednocześnie wypełniając lukę pomiędzy laptopami a smartfonami¹⁰.

iPad dla nauki

Trudno jest wymienić wszystkie możliwości wykorzystania iPada w nauce czy edukacji. Jest ich wiele, a chodzi o wspomaganie nauczania, uczenia się oraz organizacji informacji przydatnych w tych procesach. Poniżej przedstawiono kilka wybranych przykładów posługiwania się tym urządzeniem, a także krótką charakterystykę projektów pilotażowych, które dotyczą zastosowania iPadów w codziennym życiu akademickim wykładowców i studentów.

iTunes U i inne aplikacje

Mówiąc o możliwościach wykorzystania iPada przez studentów i naukowców, w pierwszej kolejności należy wymienić bezpłatną aplikację iTunes U, która w prosty sposób umożliwia dostęp do wykładów wideo, podcastów, kursów uniwersyteckich, podręczników i innych zasobów (ponad 500 000 dokumentów) z najlepszych światowych ośrodków akademickich, muzeów (np. United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie czy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku), archiwów, bibliotek (np. Biblioteki Publicznej w Nowym Jorku), a nawet teatrów (np. kurs pisania sztuk teatralnych). Aplikacja umożliwia pobranie całości danego zasobu do „biblioteki ” iTunes U (kursy prezentowane są w formie okładek ustawionych na wirtualnej półce) oraz późniejszą naukę w dowolnym dla użytkownika tempie i czasie. Ważną cechą aplikacji jest jej interaktywność. Użytkownik, oprócz zapoznawania się z materiałami, może tworzyć osobiste notatki do poszczególnych zagadnień i dzielić się nimi z innymi (za pośrednictwem poczty lub narzędzi internetu społecznosciowego, np. Twittera). Jest także na bieżąco informowany o aktualizacjach poszczególnych kursów czy pojawiających się dokumentach. iTunes U współpracuje z innymi aplikacjami udostępnionymi w App Store, np. jeżeli w ramach kursu pojawia się konieczność przeczytania jakiegoś dokumentu, dostęp do niego zapewnia aplikacja iBooks (darmowy program służący do tworzenia spersonalizowanej „cyfrowej biblioteki” oraz czytania książek i innych dokumentów elektronicznych). Dodatkowo, wszystkie elementy, które wprowadzimy do takiego dokumentu (notatki, podkreślenia, zakładki itp.), pojawią się także jako uzupełnienie w zainstalowanym na naszym urządzeniu iTunes U¹¹.

Liczba aplikacji, które mogą być wykorzystane przez studentów czy pracowników nauki, jest bardzo duża. Należy zauważyć, że ten swoisty katalog interaktywnych usług jest z dnia na dzień poszerzany o nowe funkcje. Również już dostępne aplikacje cały czas są aktualizowane i przystosowane do potrzeb oraz oczekiwań użytkowników. Spisy aplikacji, wraz z podziałem na kategorie bądź dziedziny wiedzy, znaleźć można w wielu miejscach w internecie¹². Wśród aplikacji, które z powodzeniem mogą być wykorzystywane w nauce i edukacji, znajdziemy zarówno te do tworzenia multimedialnych notatek (np. Evernote, Simplenote, abcNote, Sound Note), jak i takie, które przypominają dobrze znane programy komputerowe i usługi sieciowe, np. edytory tekstu, czytniki RSS i programy do syndykacji treści (pobieranie i integrowanie treści z różnych źródeł), czytniki dokumentów, aplikacje służące do tworzenia prezentacji, map myśli, sekwencji wideo i audio, stron internetowych, blogów, książek i komiksów. Za sprawą przyjaznego i funkcjonalnego interfejsu mamy do czynienia z prostą obsługą tych aplikacji, łatwą personalizacją i przystosowaniem ich do indywidualnych potrzeb użytkownika¹³. Duże znaczenie ma także możliwość synchronizacji i tworzenia kopii zapasowych danych przechowywanych w pamięci urządzenia. Służy do tego usługa iCloud, umożliwiająca m.in. archiwizowanie dokumentów na wirtualnym dysku i dostęp do nich za pośrednictwem dowolnego urządzenia pracującego w oparciu o system iOS¹⁴.

iPad dla studentów i wykładowców

Już w 2010 r. w USA zaczęto prowadzić doświadczenia mające na celu poznanie możliwości iPadów i ich wykorzystania w nauce oraz dla nauki. Inspiracją dla tych pilotażowych projektów był wzrost zainteresowania tabletami wśród użytkowników nowych technologii. W tym miejscu należy wspomnieć o badaniach przeprowadzonych przez amerykańską Pearson Foundation, które dotyczyły wykorzystania tych urządzeń przez studentów. Okazało się, że na początku 2012 r. liczba posiadanych przez nich tabletów była trzy razy większa niż w analogicznym okresie w 2011 roku. Wśród wszystkich przebadanych studentów 25 proc. już posiadało takie urządzenie, a kolejnych 25 proc. planowało jego zakup w ciągu najbliższych sześciu miesięcy. Istotny z punktu widzenia niniejszego artykułu jest fakt, że najczęściej wskazywanym tabletem był iPad (63 proc. użytkowników)¹⁵. Wzrost popularności urządzeń mobilnych oraz możliwość zapoznania się za ich pośrednictwem z treściami cyfrowymi sprawiły, że również wielu pracowników nauki i bibliotek szkół wyższych zainteresowało się wykorzystaniem tego tabletu do celów badawczych, informacyjnych i dydaktycznych. Pojawiły się również pierwsze próby zastosowania iPadów przez bibliotekarzy w procesie zarządzania zasobami elektronicznymi, na przykład służące uzyskaniu odpowiedzi na pytania, z jakich mobilnych aplikacji mogą oni korzystać oraz które z dotychczas używanych programów i systemów są przez ten tablet obsługiwane¹⁶. Szybko, bo już od 2010 roku, zaczęły powstawać także typowe „aplikacje biblioteczne”, których rolą było zaprezentowanie czytelnikom zasobów cyfrowych i wirtualnych repozytoriów (np. dziewiętnastowieczna kolekcja dokumentów pochodzących z Biblioteki Brytyjskiej czy Biblion, projekt przygotowany przez pracowników Biblioteki Publicznej w Nowym Jorku), katalogów dokumentów będących w posiadaniu poszczególnych placówek (np. katalog Your Library obejmujący zasoby 150 bibliotek różnego typu w prowincji Alberta w Kanadzie czy polska aplikacja Czytelnik HD przygotowana przez Instytut Książki), baz danych (np. Gale Database), pełnotekstowych serwisów czasopism naukowych (Article Search, Emerald, Science Direct). Wiele z tych usług jest uzupełnionych o swoisty społecznościowy aspekt. Użytkownicy mogą tworzyć tagi (słowa kluczowe) dotyczące poszczególnych dokumentów, pisać recenzje, dzielić się informacjami o znalezionych dokumentach z innymi. W niektórych bibliotekach akademickich, głównie amerykańskich, udostępniono możliwość wypożyczania iPadów przez studentów i wykładowców. Za przykład może posłużyć biblioteka Oberlin College¹⁷, biblioteka uniwersytecka w Wirginii¹⁸, a także jedna z bibliotek naukowych w Oksfordzie¹⁹.

Warto też dodać, że obecnie mamy do czynienia z projektami, których celem jest uzupełnienie tradycyjnych naukowych i akademickich nośników treści (np. książki, czasopisma, mapy) tabletem, w tym często właśnie iPadem. Za pośrednictwem tego urządzenia studenci mają dostęp do bogatej biblioteki dokumentów tekstowych, graficznych, audialnych i audiowizualnych. Często też, w ramach procesu dydaktycznego, aktywnie wykorzystują aplikacje udostępnione w App Store. Projekty te zazwyczaj dotyczą studentów, którzy dopiero zaczynają swoją edukację uniwersytecką (przykładem są przedsięwzięcia Jackson State University²⁰, Uniwersytetu w Adelajdzie²¹, Uniwersytetu w Manchesterze²² czy Uniwersytetu Zachodniego w Sydney²³).

Projekty pilotażowe wykorzystania iPadów w nauce i dla nauki

Wśród ośrodków akademickich, w których już w 2010 r. zaczęto wdrażać pilotażowe programy wykorzystania iPadów w celach naukowych, edukacyjnych lub informacyjno-bibliotecznych, były między innymi Uniwersytet w Maryland, Uniwersytet Północnej Karoliny, Uniwersytet w Oklahomie, Uniwersytet w Chicago, Uniwersytet Johna Hopkinsa w Baltimore, Instytut Technologiczny w Massachusetts (MIT) czy Australijski Uniwersytet Katolicki, w samych Stanach Zjednoczonych ponad 140 ośrodków²⁴. Projekty te często miały na celu zapoznanie studentów i pracowników nauki z urządzeniami oraz pokazanie, w jaki sposób mogą oni używać tabletów w celach dydaktycznych, komunikacyjnych, ale także rozrywkowych. Poszczególnym projektom towarzyszyły zazwyczaj strony internetowe, na których użytkownicy iPadów mogli znaleźć wiele informacji na temat możliwości adaptacji tych urządzeń do własnych potrzeb.

Przykładem może być projekt Abilene Christian University. Na stronie uczelni udostępniono szczegółowy przewodnik instruujący, jak rozpocząć pracę z iPadem i zawierający sporo przydatnych wskazówek, porad, jak również informacji dotyczących synchronizacji wcześniej używanych usług sieciowych (np. kalendarza Google) z tym urządzeniem²⁵. W przewodniku można również znaleźć wyniki badań przeprowadzonych w ramach kursów uniwersyteckich dotyczących wykorzystania przez studentów tego tabletu jako mobilnego urządzenia wspomagającego naukę i edukację. Badano między innymi: możliwości posługiwania się iPadem w tworzeniu multimedialnych dokumentów i korzystaniu z nich, interfejs aplikacji umożliwiających zapoznawanie się z elektronicznymi książkami, sposoby interakcji i komunikacji z innymi użytkownikami, zastosowania tabletu w edukacji na odległość (zwłaszcza w kontekście mobile learningu), rozwój informacyjnych umiejętności użytkowników przy aktywnym użyciu tabletów, możliwości posługiwania się iPadami w nauczaniu przedmiotów ścisłych czy wykorzystanie tych urządzeń przez studentów podczas ich pobytu w zagranicznych ośrodkach akademickich²⁶. Za ciekawostkę można uznać też fakt, że studenci, którzy zapoznawali się z treścią dokumentów za pośrednictwem tabletu (np. dodając swoje notatki, zakładki), w zakresie umiejętności przetwarzania informacji uzyskali z testów lepsze (o 25 proc.) wyniki niż ich koledzy posługujący się publikacjami papierowymi²⁷.

Podobne badania zostały przeprowadzone na Uniwersytecie w San Francisco²⁸ (w ramach projektu został stworzony także serwis wiki²⁹) czy na Uniwersytecie Indiana w Indianapolis³⁰. W pierwszym przypadku w badaniach uczestniczyli wykładowcy oraz bibliotekarze reprezentujący różne dziedziny nauki. Za największą zaletę uznali oni mobilność urządzenia, jego wagę i rozmiar, za wadę natomiast brak wyjścia VGA (niemożność bezpośredniego podłączenia iPada do projektora) oraz brak wejścia USB³¹.

W trakcie realizacji tego rodzaju projektów dobrym pomysłem wydaje się bieżące informowanie internautów o codziennych doświadczeniach osób biorących udział w badaniu. Za przykład może posłużyć profil na portalu Facebook (iPad w Oksfordzie: gdzie historia spotyka się z technologią), na łamach którego studenci amerykańskiego Abilene Christian University dzielili się swoimi opiniami o wykorzystaniu iPadów podczas pobytu w Oksfordzie w Anglii³². Tworzenie dokumentów za pośrednictwem usług sieciowych należących do szeroko rozumianego internetu społecznościowego jest dosyć często praktyką towarzyszącą takim badaniom. Świadczą o tym między innymi blog internetowy tworzony przez trzech wykładowców z angielskiego uniwersytetu York St. John³³, blog pracowników Uniwersytetu w Melbourne³⁴ czy blogi studentów uczestniczących w projekcie prowadzonym przez bibliotekarzy z Uniwersytetu Ryerson w Toronto³⁵.

iPad a tworzenie dokumentów i zapoznawanie się z nimi

Wśród najczęściej wymienianych możliwości tego urządzenia w kontekście jego wykorzystania w nauce i edukacji pojawiają się personalizacja aplikacji i gromadzonych zasobów, współpraca z innymi użytkownikami (np. wspólne tworzenie dokumentów), kształtowanie swoistego indywidualnego środowiska nauczania i uczenia się (Personal Learning Environment), tworzenie multimedialnych treści, czytanie, słuchanie, oglądanie (a przy tym komentowanie, notowanie, dzielenie się tymi treściami), łatwa komunikacja z innymi użytkownikami sieci oraz intuicyjna organizacja i zarządzanie zgromadzonymi dokumentami. Warto także zwrócić uwagę na coraz większą liczbę książek przygotowanych z myślą o użytkownikach iPadów. Są to w dużej części publikacje, które odznaczają się bogatą multimedialnością (wideo, zdjęcia, audio, interaktywne animacje, diagramy i obiekty 3D, linki do innych dokumentów). Często nazywane są książkami interaktywnymi lub wirtualnymi. Za przykład mogą w tym miejscu posłużyć takie pozycje jak Wirtualna historia Rzymu, Wojna na Pacyfiku, Historia jazzu czy Człowiek w kosmosie³⁶. Każdy z tych dokumentów oferuje czytelnikowi oryginalny przekaz edukacyjnych i multimedialnych treści. Oprócz zapoznania się z tekstową charakterystyką problemów możemy także obejrzeć sekwencje wideo poświęcone poszczególnym tematom, skorzystać z dodatkowych informacji zamieszczanych na zewnętrznych stronach internetowych, ze zintegrowanych z książką interaktywnych map z opisami ciekawych miejsc, powiększać tekst i zawarte w dokumencie elementy graficzne (zdjęcia, diagramy, obiekty 3D). Dodatkowo te interaktywne „książkowe aplikacje” są często automatycznie aktualizowane o nowe informacje. Polskim przykładem takiej interaktywnej książki jest Lemologia autorstwa Wojciecha Orlińskiego. Również i w tym przypadku aplikacja jest uzupełniona multimedialnymi elementami. Jest także co pewien czas wzbogacana o nowe treści dostarczane czytelnikom w postaci darmowych aktualizacji³⁷.

Podsumowanie

Zastosowanie tabletów w celach naukowych i dydaktycznych to widoczny trend, za którym podążają liczne ośrodki akademickie. W polskich szkołach wyższych na razie niestety nie mamy do czynienia z przykładami zastosowania tej technologii w ramach instytucjonalnych projektów wdrażanych w celu poprawy procesu edukacyjnego, poza patronatem Instytutu Pedagogiki z Uniwersytetu Szczecińskiego nad przedsięwzięciem uruchomionym w prywatnym gimnazjum i liceum w Szczecinie. Przykład ten stanowi dowód na to, że wykorzystanie iPadów w procesie nauczania w szkołach gimnazjalnych i licealnych to dobry pomysł oraz sposób na zaprezentowanie uczniom nowych możliwości w uczeniu się i poznawaniu otaczającego ich świata³⁸. Tego typu przedsięwzięcia to jednak pojedyncze przypadki, które niekoniecznie wpłyną na szerszą implementację tabletów w polskim szkolnictwie. Także wysokie ceny urządzeń i niechęć wykładowców do nowych, często innowacyjnych sposobów nauczania i uczenia się sprawiają, że wdrożenie programów wykorzystania tabletów w polskim szkolnictwie wyższym może być opóźnione w stosunku do instytucji funkcjonujących na zachodzie Europy, w Azji czy USA.

Na zakończenie warto dodać, że w Raporcie Horyzontalnym dla Szkolnictwa Wyższego (The Horizon Report) z 2012 roku³⁹ wymieniono sześć obszarów nowoczesnych technologii, które pracownicy naukowi z kilkudziesięciu ośrodków akademickich z różnych stron świata uznali za najważniejsze w oddziaływaniu na szkolnictwo wyższe i sam proces kształcenia studentów⁴⁰. Wśród tych obszarów na szczególną uwagę zasługują właśnie tablety i mobilne aplikacje, które już dzisiaj w wielu ośrodkach zastępują tradycyjne nośniki informacji, stając się jednocześnie swoistą interaktywną i multimedialną bramą dostępu do świata naukowej oraz popularnonaukowej wiedzy.

Bibliografia

• Apple iPad. Dopracowana obsługa gestów, „PC World” 2011, nr 4.
• E. Hartnett, A. Price, iPotential: Mobile electronic resource management on an iPad, „Library Collections, Acquisitions & Technical Services” 2011, nr 4.
• iPad. Katalog aplikacji, ,,Mobile Internet. Wydanie specjalne” 2011, nr 1.
• Kompletny przewodnik iPad. Wszystko co powinieneś wiedzieć o rewolucyjnym tablecie Apple’a, „PC World Extra” 2010, nr 2.
• R.K. Miller, C. Meier, H. Moorefield-Lang, Rethinking Reference and Instruction with Tablets, „Library Technology Reports”, listopad-grudzień 2012.
• M. Płochocki, Zawsze pod ręką, „PC Format” 2011, nr 7.
• M. Wilczyński (red), Triki, Haki, Aplikacje. iPad. Uwolnij potencjał swojego iPada, Warszawa 2012.
• E. Wawrzyniak, Tablet, twój następny PC, „PC World” 2011, nr 4.

Netografia

• ACU business students integrate iPads into innovative Study Abroad experience, www.acu.edu/news/2010/100611_iPadinOxford.html.
• N. Eichenlaub i in., Project iPad: Investigating Tablet Integration in Learning and Libraries at Ryerson University, www.infotoday.com/cilmag/sep11/Eichenlaub_Gabel_Jakubek_McCarthy_Wang.shtm.
• Apple iPad presentation by Steve Jobs, www.youtube.com/watch?v=zU7BRvejni4.
• Apps In education, http://appsineducation.blogspot.com/p/science-ipad-apps.html.
• J.C. Bansavich, K. Yoshioka, The iPad: Implications for higher education, http://tinyurl.com/cuwd8cs.
• Educational Technology and Mobile Learning. 50+ Great iPad Apps for Students, www.educatorstechnology.com/2013/02/50-great-ipad-apps-for-students.html.
• Facebook. iPads in Oxford: Where History Meets Technology, www.facebook.com/groups/128358360519854.
• T. Heick, 40 Ipad Apps for Science by Category, www.teachthought.com/apps-2/40-ipad-apps-for-science-by-category.
• iBooks textbooks for iPads, www.apple.com/education/ibooks-textbooks.
• iCloud, www.apple.com/pl/icloud/features/.iPad Guide, www.acu.edu/technology/team55/iphone/ipadtoc.html.
• iPad In Schools, www.ipadinschools.com.
• iPad Studies, www.acu.edu/technology/mobilelearning/research/ipad-studies.html.
• iPad Study at USF, Raport, http://ipad.wiki.usfca.edu/file/view/iPad+Study+at+USF+Report.pdf.
• iPad. Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/IPad.
• iPad w Szkołach Leonarda Piwoni w Szczecinie, www.imakus.pl/iPad_w_szkole_-_projekt_edukacyjny/Witamy.html.
• iTunes U. Tu człowiek uczy się całe życie, www.apple.com/pl/apps/itunes-u.
• T.B. Lee, Jailbreaking now legal under DMCA for smartphones, but not tablets, http://arstechnica.com/tech-policy/2012/10/jailbreaking-now-legal-under-dmca-for-smartphones-but-not-tablets.
• N. Mawston, Apple iPad Captures 68 Percent Share of 25 Million Global Tablet Shipments in Q2 2012, http://blogs.strategyanalytics.com/TTS/post/2012/07/25/Apple-iPad-Captures-68-Percent-Share-of-25-Million-Global-Tablet-Shipments-in-Q2-2012.aspx.
• New Survey Finds Dramatic Increase in Tablet Ownership Among College Students and High School Seniors, www.pearsonfoundation.org/pr/20120314-new-survey-finds-dramatic-increase-in-tablet-ownership-among-college-students-and-high-school-seniors.html.
• M. Polak, Technologie informacyjne pod obserwacją 2012, www.edunews.pl/badania-i-debaty/badania/1903-technologie-edukacyjne-pod-obserwacja-2012.
• M. Rose, iPad-enabled students get performance boost, says ACU study, www.tuaw.com/2011/09/18/ipad-enabled-students-get-performance-boost-says-acu-study.
• J. Siegl, iPad and iPad 2 Deployments, http://ipadpilots.k12cloudlearning.com.
• J. Siegl, iPads Pilots In Higher Education, http://ipadpilots.k12cloudlearning.com/higher-ed
• T. Świderek, Tabletowa wojna na trzy systemy i dwie przekątne, www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/tabletowa-wojna-na-trzy-systemy-i-dwie-przekatne.
• Teachwithyouripad.wikispace.com, http://teachwithyouripad.wikispaces.com/Science+Apps.
• The Best Interactive Books, http://appadvice.com/applists/show/best-interactive-books-ipad.
• Windows XP Tablet PC Edition, http://msdn.microsoft.com/en-us/library/ms950406.aspx.
• S. Writers, 40 Most Awesome iPad Apps for Science Students, www.bestcollegesonline.com/blog/2011/06/15/40-most-awesome-ipad-apps-for-science-students.