Wprowadzenie

Obecne wymogi stawiane przez ustawicznie zmieniające się potrzeby rynkowe wymuszają na przedsiębiorstwach szukanie innowacyjnych sposobów na poprawę pozycji konkurencyjnej. Innowacyjność jest kluczowym elementem konkurencyjności i wymaga konsultacji naukowych w celu szczegółowego opracowania oraz skutecznego przeprowadzenia zaplanowanych działań. W niniejszym artykule w oparciu o wyniki przeprowadzonych badań omówiono problematykę transferu wiedzy pomiędzy praktyką gospodarczą a przedstawicielami środowiska naukowo-badawczego. W warunkach globalnej konkurencji kadra kierownicza przedsiębiorstw ustawicznie poszukuje narzędzi i sposobów poprawy pozycji rynkowej. Przedsiębiorstwa podejmują liczne próby poszerzania wachlarza oferowanych produktów i usług oraz zdobywania nowych rynków zbytu. Działania takie mają na celu zwiększenie efektywności procesów logistycznych w przedsiębiorstwach i łańcuchach dostaw. Badania przeprowadzone przez autorów¹ potwierdzają tendencję do poszukiwania nowych sposobów na uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Do najczęściej wykorzystywanych metod poprawy pozycji rynkowej należy zaliczyć²:

• poszukiwanie nowych rynków zbytu (takie działania deklaruje 28 proc. przebadanych przedsiębiorstw),
• optymalizację zapasów (16 proc.),
• szkolenia dla pracowników (10 proc.),
• outsourcing (9 proc.),
• poszerzanie portfolio (9 proc.),
• zmianę procesu technologicznego (5 proc.),
• zmianę rodzaju produkcji lub oferowanych usług (4 procent).

Skuteczne wprowadzanie nowych inwestycji wymaga jednak nabycia lub uzupełnienia wiedzy z zakresu realizacji tego procesu, z uwzględnieniem specyfiki dokonywanych zmian. Jeden z zasadniczych problemów, który blokuje wprowadzanie zmian w przedsiębiorstwie, stanowi utrudniona współpraca pomiędzy sferą naukowo-badawczą a praktyką gospodarczą. Kadra kierownicza przedsiębiorstw jest świadoma, że współpraca ze sferą naukową pozwoli na przyspieszenie realizacji założonych celów rozwojowych.

Wychodząc naprzeciw temu problemowi, w ramach projektu Nauka bliżej biznesu, biznes bliżej nauki³ przeprowadzono wywiady i dokonano obserwacji wśród pracowników przedsiębiorstw różnej wielkości i różnych branż, prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa wielkopolskiego. Projekt koncentrował się w głównej mierze na problematyce planowania zasobów w przedsiębiorstwie z wykorzystaniem systemów informatycznych klasy ERP i na kwestiach związanych ze współpracą praktyki gospodarczej ze sferą naukową w tym zakresie. Analiza efektywności wykorzystania zasobów potwierdza, że informatyzacja - a co za tym idzie możliwość monitorowania wszystkich procesów zachodzących w przedsiębiorstwie i całym łańcuchu dostaw w czasie rzeczywistym - jest bardzo dobrym kierunkiem, wpływającym na wzrost konkurencyjności. Zagadnienia integracji transferu wiedzy w przedsiębiorstwie⁴ i w łańcuchu dostaw⁵ zostały szeroko opisane w literaturze przedmiotu. Należy jednak zauważyć, że dopiero innowacyjne podejście do rozwiązywania zaistniałych problemów umożliwia znaczący wzrost efektywności. Współpraca ze środowiskiem naukowo-badawczym wydaje się zatem fundamentalnym czynnikiem, odgrywającym znaczącą rolę w uzyskiwaniu przewagi konkurencyjnej. Wnioski ze spotkań i dyskusji z pracownikami przedsiębiorstw biorących udział w przywołanym projekcie skłoniły autorów do przeprowadzenia samodzielnych badań rozszerzających poruszaną wcześniej problematykę o dalsze zagadnienia dotyczące efektywności współpracy pomiędzy praktykami a sferą badawczą.

Współpraca praktyki ze sferą naukową w świetle literatury przedmiotu

Wymiana pomiędzy nauką a praktyką gospodarczą jest warunkiem innowacyjności, dlatego też jest poddawana analizie związków i interakcji w procesie wprowadzania pomysłów na rynek oraz komercjalizacji wiedzy. Powszechnie uznaje się, że wiedza jest kluczem do ustawicznego rozwoju gospodarczego. Z tego względu sfera naukowa odgrywa znaczącą rolę we wzmocnieniu gospodarki opartej na wiedzy, poprzez aktywne uczestnictwo w komercjalizacji wiedzy naukowej. Wiedza naukowa może zostać przekazana na rynek praktyki gospodarczej w różny sposób, np. poprzez⁶:

• edukację i szkolenia,
• badania przeprowadzone na zlecenie,
• doradztwo przemysłowe,
• licencje i zezwolenia,
• projekty spin-off,
• ralizację wspólnych przedsięwzięć,
• współpracę badawczą.

Problematyka współpracy praktyki gospodarczej ze sferą naukową nie jest zagadnieniem nowym w literaturze przedmiotu, o czym świadczą publikacje głównie anglojęzyczne⁷. Ze względu na globalizację rynkową oraz zróżnicowanie poziomu wzrostu gospodarczego jest to jednak bardzo aktualny temat zarówno dla praktyki gospodarczej, jak i dla środowiska naukowego. Charakterystyka współpracy pomiędzy sferą naukową a praktyką gospodarczą może być specyficzna ze względu na branżę przedsiębiorstw. W literaturze przedmiotu można znaleźć liczne publikacje na temat współpracy nauki z biznesem, a większość przeprowadzonych badań było związanych z transferem wiedzy głównie w krajach rozwiniętych⁸. Należy jednak stwierdzić, że prowadzenie badań dotyczących współpracy pomiędzy sferą naukową a praktyką gospodarczą na rynkach rozwijających się jest zagadnieniem nowym i bardzo aktualnym w skali całego świata⁹. Dokonując analizy literaturowej, można zatem postawić następujące cele badawcze:

• analiza stopnia wykorzystania współpracy praktyki gospodarczej i sfery naukowo-badawczej w Polsce,
• identyfikacja zagrożeń w skutecznej współpracy nauki z biznesem.

Badania dotyczące współpracy praktyki ze środowiskiem naukowym

Pomimo że korzyści związane ze współpracą przedsiębiorstw z przedstawicielami środowiska naukowo-badawczego są powszechnie znane, nie jest ona wykorzystywana w praktyce gospodarczej w szerokim zakresie. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka. Najczęściej występującym uzasadnieniem jest przekonanie, że przedstawiciele środowiska naukowo-badawczego nie mają kontaktu z praktyką gospodarczą, więc ich pomysły są niemożliwe do realizacji w rzeczywistości. Należy jednak uznać, że takie uzasadnienie prowadzi do powstania efektu błędnego koła, gdyż odsunięcie środowiska naukowego od wspomagania praktyki gospodarczej jedynie pogłębia problem.

Przeprowadzone przez autorów badania miały charakter ankiety oraz wywiadów bezpośrednich z pracownikami przedsiębiorstw różnych branż i o różnej wielkości, prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa wielkopolskiego. Celem badań było wskazanie, w jakim stopniu przedsiębiorstwa korzystają ze współpracy z przedstawicielami środowiska naukowo-badawczego, oraz określenie stopnia ich zadowolenia i możliwości potencjalnego rozszerzenia zakresu współpracy. Badanie przeprowadzono w 2012 roku, w dwóch etapach: w pierwszym półroczu 2012 roku w formie ankiet połączonych z wywiadem bezpośrednim, a w drugim półroczu jedynie w formie ankiet. Drugi etap badań wynikał z konieczności powiększenia próby statystycznej. Ze względu na charakter badań ankiety zostały opracowane w formie anonimowej, gdyż wśród badanych osób znajdowali się pracownicy różnych szczebli struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa.

W badaniach udział wzięło 110 pracowników¹⁰ z różnego rodzaju przedsiębiorstw. Strukturę wielkości przedsiębiorstw oraz charakter działalności gospodarczej przedstawia tabela 1.

61 procent badanych pracowników stwierdziło, że w ich przedsiębiorstwie stosowane są metody oraz narzędzia zarządzania zasobami i planowania ich. Natomiast ankietowani, którzy stwierdzili brak stosowania metod oraz narzędzi zarządzania zasobami i planowania ich, stanowili 26 proc. ogółu badanych. Dodatkowo należy zauważyć, że przedsiębiorstwa niestosujące wspomnianych metod oraz narzędzi w 100 proc. pochodziły z sektora MSP, natomiast aż 86 proc. tej grupy stanowiły mikro i małe przedsiębiorstwa. 13 proc. wszystkich badanych (z czego 2/3 to przedstawiciele MSP) nie wiedziało, czy w ich przedsiębiorstwie są stosowane metody oraz narzędzia zarządzania zasobami i planowania ich.

Analizy zostały dodatkowo wsparte oceną - w formie wywiadów bezpośrednich -czynników wpływających na brak wykorzystania omawianych narzędzi wspomagających zarządzanie. Uzyskane wyniki mogą świadczyć o tym, że zwłaszcza przedsiębiorstwa mikro i małe nie mają świadomości potrzeby stosowania w zarządzaniu przedsiębiorstwem metod oraz narzędzi zarządzania zasobami i planowania ich. Inną przyczyną może być nieposiadanie przez pracowników biorących udział w ankiecie informacji o stosowaniu tego typu metod i narzędzi. Niemniej jednak należy zauważyć, że metody te są wykorzystywane głównie w przedsiębiorstwach dużych (40 proc. odpowiedzi twierdzących zostało udzielonych przez przedsiębiorstwa duże).

Ankietowanym zadano również pytanie, czy przedsiębiorstwo, w którym pracują, współpracuje ze sferą naukowo-badawczą. 45 proc. badanych odpowiedziało twierdząco.

Na wykresie 1 przedstawiono rodzaj współpracy, jaka występuje w przedsiębiorstwach, które kooperują ze sferą naukowo-badawczą. Najwięcej firm współpracuje w zakresie szkoleń oraz realizacji projektów, również tych optymalizacyjnych.



Aż 55 proc. ankietowanych odpowiedziało, że ich firma nie współpracuje w ogóle ze sferą naukowo-badawczą - są to głównie przedsiębiorstwa z sektora MSP (82 procent). Przyczyny braku współpracy można sklasyfikować w trzech kategoriach: cięcie kosztów, specyfika przedsiębiorstwa oraz niechęć kierownictwa do wprowadzania zmian. Niemniej jednak mając możliwość rozpoczęcia kooperacji ze sferą naukowo-badawczą, respondenci najchętniej przekazaliby jednostkom naukowo-badawczym prowadzenie projektów oraz skorzystaliby ze szkoleń. Szczegółowe wyniki przedstawiono na wykresie 2.



Na wykresie 3 przedstawiono częstość występowania nieporozumień pomiędzy pracownikami firmy, związanych z różnym interpretowaniem wykorzystywanych narzędzi zarządzania i realizowanych projektów czy inwestycji, natomiast na wykresie 4 częstość występowania nieporozumień pomiędzy pracownikami firmy a sferą naukowo-badawczą. Uzyskane wyniki pokazują, że w firmach, które kooperują z instytucjami naukowymi, rzadziej występują nieporozumienia związane z interpretacją wykorzystywanych narzędzi zarządzania, a w związku z tym można uznać, że taka współpraca jest korzystna dla przedsiębiorstw.





Aż 89 proc. przedsiębiorstw uważa, że współpraca ze strefą naukowo-badawczą jest korzystna i że warto współpracować z takimi instytucjami. Wśród przedsiębiorstw, które stwierdziły, że nie jest to korzystne (11 proc.), tylko dwie firmy korzystają z usług instytucji naukowo-badawczych.

Przykłady transferu wiedzy

Niniejsze badania stanowią analizę wstępną dla problematyki transferu wiedzy pomiędzy środowiskiem naukowo-badawczym a praktyką gospodarczą. Należy je kontynuować i uszczegóławiać w następnych latach.

Tworzenie relacji pomiędzy instytucjami naukowo-badawczymi i przedsiębiorstwami przyczynia się do wzmocnienia innowacyjności poprzez udoskonalanie przepływu informacji i technologii. Z tego powodu Unia Europejska stosuje instrumenty, których celem jest wzmocnienie konkurencyjności poprzez tworzenie powiązań pomiędzy instytucjami naukowymi a przedsiębiorstwami¹¹. Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu realizuje wiele projektów mających na celu transfer wiedzy. Jednym z takich projektów był KASSETS (Knowledge-enabled Access of Central Europe SMEs to Efficient Transnational Transport Solutions), prowadzony w okresie od 1 października 2008 r. do 31 marca 2012 r. przy udziale ośmiu partnerów z takich państw jak Włochy, Polska, Niemcy, Węgry, Republika Czeska, Słowenia, Słowacja. Zasadniczy cel stanowiło upowszechnienie rozwiązania, którego inicjatorem był Instytut Logistyki i Transportu w Modenie (Włochy), w innych regionach Europy. Rozwiązaniem tym jest racjonalizacja wybranych procesów logistycznych mających wpływ na wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, a także ochronę środowiska¹². Stworzona platforma przynosi wiele korzyści, wśród których można wymienić m.in. następujące: dla firm produkcyjnych stanowi prosty sposób na uzyskanie oszczędności kosztów i zwiększenie efektywności; dla operatorów logistycznych jest ułatwieniem wpływającym na większą przejrzystość rynku, co przekłada się na lepiej zorganizowany i bardziej wydajny system współpracy wszystkich uczestników łańcucha dostaw.

Kolejnym projektem wspierającym transfer wiedzy z zakresu nowoczesnych rozwiązań logistycznych jest projekt SUGAR, którego celem jest przekazywanie doświadczeń i wiedzy pomiędzy stronami dobrych praktyk, wśród których znalazły się następujące miasta: Paryż, Londyn, Barcelona oraz region Emilia Romana. Transfer wiedzy pomiędzy poszczególnymi stronami projektu miał na celu rozwiązanie problemu niewydajnego lub nieskutecznego zarządzania logistyką miejską¹³ (realizowany był podczas spotkań przy „okrągłych stołach”, szkoleń, opracowywania planów działań dla wszystkich stron projektu SUGAR za pomocą analizy SWOT i podczas lokalnych warsztatów).

Odrębnym problemem jest również dopasowanie kształcenia w ramach szkolnictwa wyższego i średniego do oczekiwań pracodawców. Od kilku lat pojawiają się liczne inicjatywy mające na celu zmniejszenie rozbieżności pomiędzy ofertą edukacyjną szkół wyższych i ponadgimnazjalnych a oczekiwaniami pracodawców. Wyższa Szkoła Logistyki w Poznaniu, wychodząc z inicjatywą przybliżenia oferty edukacyjnej szkół wyższych oraz ponadgimnazjalnych, również realizuje tego rodzaju projekty, współfinansowane przez Unię Europejską.

Projekt Wielkopolska musi wiedzieć¹⁴ opierał się na partnerstwie szkolnictwa zawodowego i rynku pracy w województwie wielkopolskim poprzez stworzenie kanałów komunikacyjnych służących do nawiązywania współpracy pomiędzy szkołami i przedsiębiorstwami, której efektem były oferty pracy dla absolwentów oraz miejsca praktyk. Dodatkowym celem projektu było również dopasowanie kwalifikacji absolwentów szkół zawodowych do wymogów i zapotrzebowania rynku pracy (współudział pracodawców i nauczycieli w panelach dyskusyjno-problemowych i wspólne opracowanie pomocy dydaktycznych dla uczniów kształcących się w zawodzie technik logistyk i technik spedytor). Miało to szczególne znaczenie przy coraz większym nacisku ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej na praktyczne aspekty edukacji zawodowej, którego konsekwencją było wprowadzenie nowej podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2012 r. Nr 0 poz.184).

Kolejny projekt to Orientacja na jakość, kurs na przyszłość - wdrożenie w Wyższej Szkole Logistyki Modelu Zarządzania Jakością i Kontroli Jakości¹⁵, którego głównym celem jest podniesienie jakości funkcjonowania uczelni w obszarze kształcenia oraz zarządzania uczelnią. Uczelnia położy jeszcze większy nacisk na praktyczne aspekty w dydaktyce i większe zaangażowanie pracodawców w proces dydaktyczny, co pozwoli na kształcenie absolwentów mogących sprostać realnym wymaganiom rynku pracy w branży logistycznej. Ponadto wzmocni się kontakt z potencjalnymi pracodawcami, z którymi uczelnia od początku swojego istnienia współpracuje we wszystkich inicjatywach, od wsparcia dydaktycznego, przez organizację olimpiady logistycznej, aż po współpracę biznesową.

Powyższe przykłady pokazują kierunek integracji praktyki gospodarczej ze środowiskiem naukowo-badawczym zarówno na poziomie transferu wiedzy pomiędzy nauką i biznesem, jak też w zakresie opracowywania sprzężeń zwrotnych dotyczących obecnych wymagań gospodarczych, a także szybkiej reakcji na zmieniające się czynniki rynkowe.

Podsumowanie

Przeprowadzone badania potwierdzają złożoność współpracy środowiska naukowo-badawczego z praktyką gospodarczą. Ma to bardzo niekorzystny wpływ na efektywność procesów zachodzących w przedsiębiorstwie, gdyż brak jednakowego spojrzenia na problem badawczo-rozwojowy praktycznie uniemożliwia jego pełną analizę zgodnie z założonymi celami innowacyjnymi przedsiębiorstwa. Ów brak jednakowego spojrzenia jest najczęściej spowodowany tendencją do mylenia pojęć w stosunku do wykorzystywanych narzędzi wspomagających zarządzanie. Podczas wywiadów zauważono, że pracownicy różnych działów danego przedsiębiorstwa w odmienny sposób definiowali innowacje lub zmiany zachodzące w ich organizacji. Mylenie pojęć uniemożliwia skuteczny transfer wiedzy nie tylko pomiędzy praktyką a strefą naukowo-badawczą, ale również pomiędzy poszczególnymi pracownikami i działami wewnątrz przedsiębiorstwa. Brak współpracy z przedstawicielami środowiska naukowo-badawczego może zatem skutkować również utrudnionym przepływem informacyjnym w przedsiębiorstwie, co praktycznie uniemożliwia rzetelne przeprowadzenie analiz efektywnościowych i controllingowych, gdyż takie analizy opierają się na nieaktualnych, niepełnych lub nawet nieprawdziwych danych. Mogą one też wprowadzić kadrę kierowniczą w błąd, co w skrajnych przypadkach skutkuje podjęciem decyzji strategicznej, która jest sprzeczna z podstawowymi celami działalności gospodarczej danej firmy. Integracja informacyjna wewnętrznych procesów związanych z zarządzaniem zasobami przedsiębiorstwa została szczegółowo przeanalizowana i opisana w publikacji wydanej w ramach projektu Nauka bliżej biznesu, biznes bliżej nauki¹⁶. Pomimo że opracowanie to koncentruje się na zastosowaniu w procesie integracji systemu informatycznego klasy ERP, uwypukla najczęstsze problemy efektywnego zarządzania transferem wiedzy w przedsiębiorstwie.

Problematyka współpracy praktyki gospodarczej ze środowiskiem naukowym w dzisiejszych czasach zyskuje na znaczeniu, głównie ze względu na ciągłe zmiany zachodzące w otoczeniu przedsiębiorstw. Niepewny zbyt oferowanych produktów i usług wymusza na przedsiębiorstwach bardzo szybką reakcję na zmieniający się popyt poprzez stosowanie coraz bardziej złożonych narzędzi analitycznych oraz podejmowanie coraz bardziej odważnych decyzji strategicznych.

Bibliografia

• R. Bekkers, I.M. Bodas Freitas, Analysing knowledge transfer channels between universities and industry: To what degree do sectors also matter?, „Research Policy” 2008, t. 37, nr 10.
• I.M. Bodas Freitas, R.A. Marques, E.M. de Paula e Silva, University-industry collaboration and innovation in emergent and mature industries in new industrialized countries, „Research Policy” 2013, t. 42, nr 2.
• D.N. Boehm, T. Hogan, Science-to-Business collaborations: A science-to-business marketing perspective on scientific knowledge commercialization, „Industrial Marketing Management”, 11.01.2013.
• C. De Fuentes, G. Dutrénit, Best channels of academia-industry interaction for long-term benefit, „Research Policy” 2012, t. 41, nr 9.
• P. Fajfer, A. Koliński, Problem integracji systemów informatycznych w łańcuchach dostaw, „e-mentor” 2012, nr 1.
• Ł. Hadaś, P. Cyplik (red.), Praktyczne aspekty wykorzystania systemów ERP w wybranych przedsiębiorstwach wielkopolski, Wyższa Szkoła Logistyki, Poznań 2012.
• M. Hajdul, B. Guszczak, Transfer wiedzy z zakresu nowoczesnych rozwiązań racjonalizujących procesy transportowe, [w:] P. Golińska, M. Stajniak (red.), Technologie informacyjne w logistyce, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.
• A. Koliński, K. Kolińska, Wykorzystanie informatycznych narzędzi wspomagających ocenę efektywności procesów logistycznych w przedsiębiorstwach produkcyjnych, „e-mentor” 2012, nr 5.
• A. Koliński, J. Trojanowska, K. Kolińska, Analiza wykorzystania metod i technik zarządzania w celu minimalizowania skutków kryzysu gospodarczego - wyniki badań, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 2011, nr 8.
• W.R. Lynn, F.A. Long, University-industrial collaboration in research, „Technology in Society” 1982, t. 4, nr 3.
• J.H. Westcott, G.F. Bryant, An example of university/industrial collaboration: Control of steel cold rolling, „Automatica” 1973, t. 9, nr 1.

Netografia

• Logistyczna platforma badawcza, www.lpb.wsl.com.pl.
• Nauka bliżej biznesu, biznes bliżej nauki, www.nauka-biznes.eu.
• Strona projektu Kassetts, www.kassetts.eu.
• Strona projektu SUGAR, www.sugarlogistics.eu.
• Wyższa Szkoła Logistyki, www.wsl.com.pl.