Wprowadzenie

Zdolność innowacyjna polskich małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) implikuje ich rozwój w gospodarce opartej na wiedzy. W artykule podjęto próbę zdefiniowania modelu oceny wpływu stosowanych technologii informatycznych na wzrost zdolności innowacyjnej polskich MSP w czterech perspektywach: organizacyjnej, procesowej, produktowej oraz marketingowej. Na podstawie wyników badań w 300 polskich MSP dokonano weryfikacji przyjętego modelu badawczego.

Zdolność innowacyjna przedsiębiorstw odnosi się do możliwości dokonania przez nie istotnych modyfikacji i ulepszeń istniejących technologii oraz tworzenia nowych¹. W procesie pozyskiwania i wdrażania innowacji konieczna jest integracja wyobraźni, wiedzy menadżerskiej, wiedzy i doświadczenia pracowników organizacji, wiedzy konsumentów i zaawansowanych technik². Zdolność innowacyjna firm postrzegana jest obecnie jako siła napędowa wzrostu gospodarczego³.

Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają kluczową rolę w krajowym wzroście gospodarczym: w 2009 roku stanowiły 99,8 proc. wszystkich przedsiębiorstw (około 1,69 mln MSP), a ich pracownicy 60,3 proc. wszystkich zatrudnionych w przedsiębiorstwach (3,9 mln osób). Generowały 47,6 proc. całkowitej produkcji⁴.

Firmy innowacyjne to takie przedsiębiorstwa, które posiadają wysoką zdolność do tworzenia innowacji. MSP, aby utrzymać przewagę konkurencyjną, traktują swoją zdolność innowacyjną jako istotę tworzenia wartości⁵. Innowacyjność jest kluczowym czynnikiem przetrwania, wzrostu oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw⁶. Zdolność innowacyjna MSP implikuje kreowanie ich oryginalnych kompetencji i zagospodarowanie nisz w zglobalizowanym środowisku biznesowym w gospodarce opartej na wiedzy⁷.

Głównym celem niniejszego artykułu jest sformułowanie modelu oceny wpływu stosowanych technologii informatycznych na wzrost zdolności innowacyjnej polskich MSP. Przedsiębiorstwa, które gromadzą informacje i wiedzę o preferencjach klienta oraz o technologii informatycznej, mają większą zdolność innowacyjną⁸.

W wielu⁹ opracowaniach można znaleźć wskaźniki opisujące zdolność innowacyjną w perspektywie międzynarodowej oraz propozycje jej pomiaru (studia nad wskaźnikiem innowacyjności: IMD, WEF, OSLO Manual, Commission of the European Communities, INSEAD). W literaturze¹⁰ znajdujemy informację, że zdolność innowacyjna przedsiębiorstw nie opiera się na wynikach prowadzonych i/lub pozyskanych prac badawczo-rozwojowych, ale na codziennych działaniach w przedsiębiorstwie. W artykule zaproponowano model oceny zdolności innowacyjnej polskich MSP w czterech perspektywach: zdolności do innowacji organizacyjnych, zdolności do innowacji procesowych, zdolności do innowacji produktowych oraz zdolności do innowacji marketingowych.

W rozdziale drugim niniejszego artykułu sformułowano model badawczy i hipotezy badawcze oraz szczegółowo opisano perspektywy modelu oceny zdolności innowacyjnej polskich MSP. W rozdziale trzecim w celu weryfikacji przyjętego modelu badawczego przedstawiono wyniki badań 300 polskich MSP, natomiast w rozdziale czwartym przeprowadzono dyskusję wyników.

Model badawczy, hipotezy

Jednym z czynników warunkujących uzyskanie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku jest wdrożenie innowacji. W literaturze przedmiotu wyróżnia się szereg definicji pojęcia innowacji, odnosi się ono m.in. do dobra, usługi lub pomysłu, które są postrzegane jako nowe, niezależnie od obiektywnej „nowości” danej rzeczy czy idei¹¹. Według teorii P.F. Druckera źródłem innowacji jest obserwacja procesów rynkowych¹². Innowacje uznawane są za podstawowy warunek rozwoju i utrzymania się przedsiębiorstwa na rynku. Mogą oznaczać wprowadzenie nowej metody wytwarzania, nowe wyroby lub polepszenie organizacji wewnętrznej i zewnętrznej.

O tempie i rozwoju gospodarki decyduje stopień innowacyjności firm. Dzięki wdrażaniu innowacji obniża się koszt produkcji, podnosi się jakość produkowanych wyrobów, występuje wzrost podaży produktów oferowanych na rynku oraz podwyższa się jakość i bezpieczeństwo pracy. Według najnowszego opracowania Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego pt. Regionalne Systemy Innowacji w Polsce - Raport z badań¹³ wyższy poziom innowacyjności wykazują przedsiębiorstwa z tych województw w Polsce, w których poziom rozwoju gospodarczego jest wyższy (województwo mazowieckie, śląskie, dolnośląskie, wielkopolskie i łódzkie). Natomiast według Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011¹⁴ polskie przedsiębiorstwa wykazują niższy poziom rozwoju w porównaniu z innymi krajami Europy z uwagi na ograniczony dostęp MSP do zasobów, w szczególności środków finansowych, odpowiednich zasobów kadrowych czy wyposażenia technologicznego. W związku tym autorzy podjęli próbę analizy wpływu zastosowania technologii informatycznych w przedsiębiorstwach na ich zdolność innowacyjną.

Przyjmując, zgodnie ze stanowiskiem A.C. Haxa i D.L. Wilde’a¹⁵, iż innowacja jest kluczowym mechanizmem adaptacyjnym dla MSP w gospodarce opartej na wiedzy, trzeba stwierdzić, że konieczne jest tworzenie nowych modeli badawczych dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstw. Podjęto próbę zbudowania modelu oceny zdolności innowacyjnej polskich MSP. Podstawę sformułowania modelu badawczego (rys. 1) stanowiły następujące hipotezy:

• H1: Stosowanie informatycznych systemów wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach klasy MSP wpływa pozytywnie na wzrost ich zdolności do innowacji organizacyjnych.
• H2: Stosowanie informatycznych systemów wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach klasy MSP wpływa pozytywnie na wzrost ich zdolności do innowacji procesowych.
• H3: Stosowanie informatycznych systemów wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach klasy MSP wpływa pozytywnie na wzrost ich zdolności do innowacji produktowych.
• H4: Stosowanie informatycznych systemów wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach klasy MSP wpływa pozytywnie na wzrost ich zdolności do innowacji marketingowych.

Mierniki zdolności przedsiębiorstwa sektora MSP do innowacji organizacyjnych zostały przyjęte zgodnie ze stanowiskiem M.C.J. Caniëlsa i H.A. Romijna¹⁶, W.W. Powella, K.W. Koputa i L. Smith-Doerra¹⁷ oraz E. Szeto¹⁸, którzy przyjmują, iż potencjał innowacyjny przedsiębiorstw może być postrzegany poprzez ich współpracę z otoczeniem.

Mierniki zdolności przedsiębiorstwa sektora MSP do innowacji procesowych i produktowych zostały przyjęte zgodnie ze stanowiskiem W. Hölzla¹⁹, który uważa, iż gromadzenie wiedzy o klientach (m.in. w obszarze wiodących procesów i projektów) jest podstawowym wyznacznikiem sukcesu MSP.

Mierniki zdolności przedsiębiorstwa sektora MSP do innowacji marketingowych zostały przyjęte zgodnie ze stanowiskiem J. Hana i in.²⁰, T. Li i R. Calantone²¹ oraz B. Menguc i S. Auh²², którzy przyjmują, iż wykonywane działania w orientacji rynkowej firmy mogą stanowić o poziomie zdolności innowacyjnej firmy.

W artykule poszukuje się odpowiedzi na pytanie dotyczące związku pomiędzy zastosowaniem technologii informatycznych w polskich przedsiębiorstwach sektora MSP a budowaniem zdolności innowacyjnej tych przedsiębiorstw w czterech perspektywach: zdolności do innowacji organizacyjnych, produktowych i procesowych oraz marketingowych. Dobór mierników w każdej z czterech perspektyw został dokonany na podstawie analizy literatury przedmiotu, a ich wartości zostały uzyskane w wyniku badań prowadzonych w 300 polskich MSP.

W celu zbudowania modelu oceny zdolności innowacyjnej przedsiębiorstw autorzy przyjęli następujące mierniki dla każdej z perspektyw w modelu:

• Perspektywa zdolności przedsiębiorstwa sektora MSP do innowacji organizacyjnych została określona poprzez stopień zadowolenia pracowników firmy z funkcjonalności systemu informatycznego wspomagającego zarządzanie w zakresie współpracy z otoczeniem (dostawcami, odbiorcami, partnerami, klientami, urzędami). Stopień ten określono jako: bardzo słaby - 1, słaby - 2, raczej dobry - 3, dobry - 4, bardzo dobry - 5.
• Perspektywa zdolności przedsiębiorstwa sektora MSP do innowacji procesowych i produktowych została określona poprzez stopień automatyzacji procesu gromadzenia wiedzy o kliencie w firmie. Stopień ten określono jako średni czas wykonywania procesów biznesowych: p1: rejestracji wizyty u klienta, p2: rejestracji kontaktów z klientem w ciągu miesiąca.
• Perspektywa zdolności przedsiębiorstwa sektora MSP do innowacji marketingowych została określona poprzez stopień automatyzacji przygotowania działań promocyjnych. Stopień ten określono jako średni czas wykonywania operacji procesu biznesowego: p3: przygotowania działań promocyjnych w ciągu miesiąca.

Weryfikacji przyjętych hipotez badawczych dokonano na podstawie wyników badań ankietowych przeprowadzonych w ramach projektu Prototyp Platformy Usług e-Biznesowych realizowanego w ramach przedsięwzięcia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego „IniTech”, które finansowane jest przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju²³.

Model oceny zdolności innowacyjnej polskich MSP

W celu identyfikacji modelu oceny zdolności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw sektora MSP zaprezentowano wartości zdefiniowanych mierników dla każdej z czterech perspektyw w modelu. Dane zebrano z 300 polskich przedsiębiorstw sektora MSP (wykres 1, 2 i 3).

Wartości mierników przyjętych dla określenia zdolności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw sektora MSP uzyskano w przedsiębiorstwach, które stosują systemy informatyczne wspomagające zarządzanie. Konsekwentnie wyznaczono dla każdego przedsiębiorstwa średni czas wykonywania operacji p1: rejestracji wizyty u klienta, p2: rejestracji kontaktów z klientem, p3: przygotowania działań promocyjnych w ciągu miesiąca oraz stopień zadowolenia pracowników firmy z funkcjonalności systemu informatycznego wspomagającego zarządzanie w zakresie współpracy z otoczeniem. Na podstawie tak zbudowanej bazy danych otrzymano wyniki prac badawczych (tab. 1) oraz sformułowano model oceny zdolności innowacyjnej polskich MSP (rys. 2).

* G. Wieczorkowska, P. Kochański, M. Eljaszuk, Statystyka, Wprowadzenie do analizy danych sondażowych i eksperymentalnych,
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2005, s. 264-267.

Otrzymane wyniki korelacji pokazują poszukiwane zależności pomiędzy stosowaniem technologii informatycznej w polskich przedsiębiorstwach sektora MSP a budowaniem zdolności innowacyjnej tych przedsiębiorstw w czterech perspektywach: zdolności do innowacji organizacyjnych, produktowych i procesowych oraz marketingowych. Dokonano badania dotyczącego wpływu zastosowania informatycznego systemu w polskich MSP na wzrost zdolności przedsiębiorstw do innowacji określonych za pomocą przyjętych mierników w każdej perspektywie.

Dyskusja wyników

Na podstawie wyników badań ankietowych oraz analizy korelacji zweryfikowano postawione hipotezy badawcze i wykazano, że stosowanie systemów informatycznych wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach klasy MSP niestety nie wpływa pozytywnie na wzrost ich zdolności do innowacji. W modelu badawczym nie stwierdzono żadnych zależności pomiędzy zdefiniowanymi czynnikami. Jedynie w przypadku wpływu stosowania informatycznych technologii zarządzania na zdolność do innowacji procesowych zauważono korelację, ale ujemną. Wynika z tego, że im bardziej zautomatyzowane zostały procesy w przedsiębiorstwie, tym mniejszą ma ono skłonność do tworzenia innowacji procesowych. Natomiast zastanawiające są wyniki, które ujawniają brak jakiejkolwiek zależności pomiędzy stopniem automatyzacji wybranych procesów biznesowych w przedsiębiorstwie a zdolnością do tworzenia innowacji. Postawy proinnowacyjne stanowią integralną część automatyzacji procesów przedsiębiorczych w organizacji. Według M. Brojak-Trzaskowskiej²⁴ czynnikami wspierającymi działania innowacyjne są m.in. myślenie twórcze, iluminacja (tzw. poznanie zmysłowe), wyobraźnia, możliwość wydawania sądów. Automatyzacja procesów biznesowych w przedsiębiorstwie utrudnia rozwój takich cech u pracowników. Stosowanie technologii informatycznych ogranicza możliwości działania osób kreatywnych. To kapitał ludzki tworzy innowacje. Jeśli pracownicy są świadomi, że wiedza stanowi kapitał, który wyznacza funkcję i znaczenie w organizacji, zdarza się, że postrzegają dzielenie się wiedzą jako zagrożenie dla własnej pozycji w firmie i wspieranie potencjalnych konkurentów. Dzieje się to przede wszystkim w organizacjach, w których rywalizacja zajmuje istotne miejsce w kulturze organizacyjnej. Świadomość swoistego „monopolu na daną wiedzę” i uzależnienia pracodawcy od określonego pracownika pozwala na uzyskanie dodatkowych korzyści, np. w postaci wyższego wynagrodzenia czy gwarancji zatrudnienia. Użytkowanie systemów informatycznych wspomagających zarządzanie stwarza konieczność dzielenia się wiedzą, jej formalizowania oraz zapisu. W procesie dzielenia się wiedzą następuje synergia wynikająca z połączenia różnych zakresów wiedzy, doświadczeń zawodowych i sposobów myślenia, dzięki czemu ostateczny efekt procesu uczenia się nie jest prostą sumą wiedzy uczestników tego procesu²⁵. W artykule postawiono hipotezy badawcze, iż automatyzacja procesów biznesowych wpływa pozytywnie na wzrost zdolności innowacyjnych polskich przedsiębiorstw sektora MSP, jednak uzyskane wyniki badań pozwalają konkludować, iż uporządkowanie wiedzy i jej zapis w systemach informatycznych wspomagających zarządzanie nie sprzyja generowaniu i pozyskiwaniu innowacji. Autorzy zgadzają się ze stanowiskiem T. Ball-Woźniak²⁶, iż innowacyjność ma zawsze charakter dynamiczny i twórczy oraz zawiera elementy nowatorskie. Zatem system informatyczny - standardowa aplikacja programowa - nie pozwala, aby zdolność innowacyjna stała się dominantą w przedsiębiorstwie.

Bibliografia

• A.E. Anderson, M.J. Beckmann, Economics of Knowledge: Theory, Models and Measurements, Edward Elgar, Cheltenham 2009.
• Z.J. Acs, D.B. Audretsch, Innovations and small firms, Cambridge MA 1990, MIT Press.
• A.E. Anderson, M.J. Beckmann, Economics of Knowledge: Theory, Models and Measurements, Edward Elgar: Cheltenham 2009.
• T. Ball-Woźniak, Innowacyjność w kształtowaniu przedsiębiorstw, [w:] M. Jechniewicz (red.), Zarządzanie przedsiębiorstwem w warunkach konkurencji. Determinanty konkurencyjności przedsiębiorstw, Olsztyn 2006.
• M. Brojak-Trzaskowska, Społeczno-kulturowe determinanty aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw [w:] E. Okoń-Horodyńska, A. Czachorowska-Mazurkiewicz (red.), Tendencje innowacyjnego rozwoju polskich przedsiębiorstw, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2008.
• T. Li, R. Calantone, The impact of market knowledge competence on new product advantage: Conceptualization and empirical examination, „Journal of Marketing” 1998, nr 62.
• M.C.J. Caniëls, H.A. Romijn, SME clusters, acquisition of technological capabilities and development: concepts, practice and policy lessons, „Journal of Industry, Competition and Trade” 2003, nr 3 (3).
• P.F. Drucker, The Age of Social Transformation, „The Atlantic Monthly” 1994, nr 11.
• J.L. Furman, M.E. Porter, S. Stern, The determinants of national innovative capacity, „Research Policy” 2002, nr 31.
• H. Forsman, Business development success in SMEs. A case study approach, „Journal of Small Business and Enterprise Development” 2008, nr 15 (3).
• J. Han, N. Kim, R. Srivastava, Market orientation and organizational performance: Is innovation the missing link? , „Journal of Marketing” 1998, nr 62 (1).
• A.C. Hax, D.L. Wilde II, The Delta Project: Adaptive Management for a Changing World, Sloan Management Review, Winter 1999.
• K. Hoffman, M. Parejo, J. Bessant, L. Perren, Small firms, R&D, technology and innovation in the UK: a literature review, „Technovation” 1998, t. 18, nr 1.
• H. Hirsch-Kreinsen, Low-tech innovations, „Industry and Innovation” 2008, nr 15 (1).
• P.L. Hurmelinna-Laukkanen, M. Sainio, T. Jauhiainen, Appropriability Regime for Radical and Incremental Innovations, „R&D Management” 2008, nr 38 (3).
• INSEAD, Global Innovation Index: More on Methodology, INSEAD Global Innovation Index 2007.
• W. Hölzl, Is the R&D behaviour of fast-growing SMEs different? Evidence from CIS III data for 16 countries, „Small Business Economics” 2009, nr 33.
• Ph. Kotler, Marketing management: Analysis, planning, implementation, and control, Prentice Hall, Englewood Cliffs 1994.
• B. Menguc, S. Auh, Creating a firm-level dynamic capability through capitalizing on market orientation and innovativeness. bdquo;Journal of Academy of Marketing Science” 2006, nr 34 (1).
• G.P. Pisano, S.C. Wheelwright, The New Logic of High Tech R&D, „Harvard Business Review” 1995, nr 73 (5).
• W.W. Powell, K.W. Koput, L. Smith-Doerr, Inter-organizational collaboration and the locus of innovation: networks of learning in biotechnology, „Administrative Science Quarterly” 1996, nr 41 (1).
• C.K. Prahalad, V. Ramaswamy, Co-creation experiences: The next practice in value Creation, „Journal of interactive marketing” 2004, t. 18, nr 3.
• E.M, Rogers, Diffusion of Innovations, The free Press, Nowy Jork 1995.
• H. Romjin, M. Albaladejo, Determinants of innovation capability in small UK firms: an empirical analysis, Working Paper 40, University of Oxford, Queen Elizabeth House 2000.
• L. Santamaría, M.J. Nieto, A. Barge-Gil, Beyond formal R&D: taking advantage of other sources of innovation in low- and medium-technology industries, „Research Policy” 2009, nr 38 (3).
• E. Szeto, Innovation capacity: working towards a mechanism for improving innovation within an inter-organizational network, „The TQM Magazine”, 2000, nr 12 (2).
• P. Wachowiak, S. Gregorczyk, B. Grucza, K. Ogonek, Kierowanie zespołem projektowym, Difin, Warszawa 2004.
• G. Wieczorkowska, P. Kochański, M. Eljaszuk, Statystyka, Wprowadzenie da analizy danych sondażowych i eksperymentalnych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2005.

Netografia

• Ph. Aghion, D. Hemous, E. Kharroubi, Credit constraints, cyclical fiscal policy and industry growth, Working Paper 15119, National Bureau of Economic Research 2009, http://discovery.ucl.ac.uk/17759/1/17759.pdf.
• B. Plawgo, T. Klimczak, P. Czyż, R. Boguszewski, A. Kowalczyk, Regionalne Systemy Innowacji w Polsce - Raport z badań, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2013, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15705.pdf.
• A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota (red.), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2012, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/545/15428.pdf.