Relacja z konferencji LLL

Uczenie się przez całe życie - nowe wyzwanie dla szkół wyższych? - tak brzmiał temat spotkania przedstawicieli uczelni z całej Polski poświęconego koncepcjom lifelong learning, które odbyło się 22 maja w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Była to jubileuszowa, dwudziesta konferencja zorganizowana przez Fundację Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych wraz z Uczelniami Założycielami Fundacji - SGH oraz Uniwersytetami Ekonomicznymi w Katowicach, Krakowie, Poznaniu i we Wrocławiu. Wsparcie merytoryczne zapewnił Zakład Polityki Edukacyjnej i Naukowej IGS SGH.

Polskie uczelnie oferują różnorodne formy kształcenia ustawicznego, które wykracza poza podstawowe programy studiów trzech stopni. W ofertach - oprócz studiów podyplomowych cieszących się największą popularnością - coraz częściej pojawiają się kursy dokształcające oraz uniwersytety dziecięce i uniwersytety trzeciego wieku. Brakuje jednak spójnych koncepcji edukacji całożyciowej różnych grup społeczeństwa, zarówno na gruncie oferowania wieloetapowych ścieżek kształcenia, jak i doradztwa w zakresie doboru kierunku kształcenia oraz możliwości uznania kwalifikacji zdobytych w drodze edukacji nieformalnej i pozaformalnej.

Na tle innych krajów UE Polska ma bardzo wysokie wskaźniki liczby osób uczących się w szkołach i na uczelniach oraz bardzo niskie dotyczące liczby osób uczących się po zakończeniu szkolnej edukacji. Niewielki odsetek uczących się w perspektywie całego życia oznacza, że potencjał kapitału ludzkiego nie jest w naszym kraju w pełni wykorzystywany. Jednak prognozy demograficzne, zmiany na rynku pracy i rosnący wskaźnik wykształcenia społeczeństwa polskiego pozwalają przewidywać, że rozmaite formy uczenia się przez całe życie staną się niebawem jednym z najważniejszych obszarów aktywności uczelni, a najszerszą rzeszą ich klientów będą tzw. l-learnerzy - osoby posiadające już dyplom, aktywne na rynku pracy i poszukujące w edukacji nowych perspektyw rozwoju. Takim osobom należy zaoferować kształcenie dostosowane do ich potrzeb i intelektualnego przygotowania. Oczywiście nie o następny dyplom kolejnego kierunku studiów tu chodzi, lecz o propozycję, która dopełni lub przekształci dotychczasowe dokonania edukacyjne absolwentów.

Podjęcie wyzwania wdrażania koncepcji lifelong learning wymaga od środowiska akademickiego kolejnej zmiany myślenia o organizacji nauczania. Konieczne jest stworzenie takiego modelu edukacji, w którym uczelnia stanie się integratorem strategii życiowych słuchaczy (i potencjalnych słuchaczy), potrzeb otoczenia uczelni (w tym rynku pracy, społeczeństwa obywatelskiego i społeczeństwa wiedzy, ważnych obszarów polityki publicznej) i własnych potrzeb wewnętrznych - oczywiście, w obrębie tych celów, które mogą być osiągnięte poprzez edukację.

Problematyka koniecznych zmian i nowych wyzwań stojących przed uczelniami stała się podstawą wystąpień zaproszonych prelegentów oraz panelu dyskusyjnego przeprowadzonego podczas konferencji.

Po uroczystym otwarciu konferencji przez prof. Marka Rockiego z pierwszym referatem wystąpiła prof. Maria Mendel z Uniwersytetu Gdańskiego. Wprowadziła ona zebranych w problematykę spotkania, omawiając najważniejsze unijne i krajowe działania dotyczące idei lifelong learning, jak również prezentując koncepcję ewolucji uczelni w instytucję realizującą strategię LLL. Wyzwanie to wiąże się z dostosowywaniem oferty do coraz szerszego kręgu różnorodnych grup odbiorców, z coraz intensywniejszą komunikacją ze społecznością uczących się i potencjalnych słuchaczy oraz pełnieniem wspomnianej roli integratora. Działania integrujące powinny uwzględniać zarówno perspektywę osoby uczącej się - opracowanie i realizację indywidualnej, elastycznej strategii lifelong learning, jak też perspektywę udostępnianej oferty edukacyjnej - własnej i innych instytucji (międzysektorowość, regionalność). Istotnym elementem pierwszego wystąpienia było również przedstawienie działalności EUCEN (European Universities Continuing Education Network, obecnie funkcjonujące pod nazwą: European Association for University Lifelong Learning), stowarzyszenia zrzeszającego prawie 200 instytucji, z 35 krajów i 15 krajowych sieci uczenia się przez całe życie w ramach szkolnictwa wyższego (w tym Polish Universities for Lifelong Learning, PULL). EUCEN promuje uczenie się przez całe życie, upowszechniając koncepcję University Lifelong Learning, wyrażaną realizacją trzech kluczowych misji uczelni (badań, kształcenia i służebności społecznej), z uwzględnieniem całożyciowego uczenia się, co oznacza zapewnianie przez uczelnie sposobności i warunków do uczenia się czy prowadzenia badań oraz otwieranie dostępu do usług nakierowanych na rozwój osobisty i zawodowy indywidualnych osób, jak również rozwój kulturalny i ekonomiczny społeczeństwa oraz regionu.

Przedmiotem kolejnego wystąpienia była analiza oczekiwań rynku oraz sylwetki l-learnera, tj. odbiorcy nowych, zintegrowanych usług uczelni w zakresie uczenia się całożyciowego. Doktor Agnieszka Chłoń-Domińczak, przedstawicielka SGH oraz Instytutu Badań Edukacyjnych, zaprezentowała najważniejsze fakty dotyczące zmian demograficznych oraz zmian na rynku pracy, wpływające na uczestnictwo osób dorosłych w uczeniu się formalnym i pozaformalnym. Z prezentacji wynikało jednoznacznie, że podstawowa grupa studentów - odbiorców usług uczelni - zmienia się na naszych oczach. Pomimo wysokiego wskaźnika skolaryzacji, czynniki demograficzne powodują, że zmniejsza się strumień absolwentów szkół ponadgimnazjalnych rozpoczynających naukę na uczelniach. Wzrasta natomiast liczba osób posiadających dyplom ukończenia studiów, aktywnych na rynku pracy i potrzebujących uzupełnienia swej edukacji w systemie LLL. To tę grupę potencjalnych studentów LLL powinny „zagospodarować” uczelnie, kierując do niej dobrze przemyślaną ofertę kształcenia.

Kształceniu osób dorosłych sprzyjają także szybkie zmiany technologiczne, wymagania rynku pracy i społeczeństwa wiedzy. Wiemy już dziś, że każdy pracujący w trakcie kariery kilkukrotnie zmieni swoje kwalifikacje zawodowe i będzie w tym celu potrzebował szkoleń. Prelegentka podreśliła, że osoby aktywne zawodowo muszą zmienić swoje myślenie, równowagę praca-rodzina zastępując równowagą praca-rodzina-uczenie się. Zaakcentowała również znaczącą rolę tworzonej Polskiej Ramy Kwalifikacji w konstruowaniu przez uczelnie nowej formuły oferty edukacyjnej.

Po przerwie uczestnicy konferencji mieli sposobność wysłuchania trzech wystąpień. Sesję rozpoczęła prof. Ewa Chmielecka (SGH), zadając fundamentalne pytanie: dlaczego lifelong learning jest ważny w strategii rozwoju uczelni? Prelegentka starała się na nie odpowiedzieć, podkreślając, jak dużą szansą na rozwój uczelni (lub też w przypadku niektórych - przetrwanie) jest koncepcja LLL, szczególnie w obliczu niżu demograficznego, ograniczania tradycyjnych źródeł przychodów oraz sprzyjającego wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa. Omówiła podstawowe wytyczne europejskie dotyczące wprowadzania strategii LLL w szkołach wyższych (m.in. Europejską Kartę Uniwersytetów dla LLL) oraz wskazała zobowiązania, jakie z nich wynikają dla władz państwa i dla uczelni. Niestety, w Polsce wskaźnik uczenia się przez całe życie, także jeśli chodzi o edukację w szkołach wyższych, jest bardzo niski. Skuteczne wprowadzenie LLL na uczelniach wymaga zmiany organizacji oferty dydaktycznej: przemyślenia wzajemnych zależności pomiędzy programami dyplomowymi tworzącymi trzon tożsamości uczelni oraz ofertą LLL, która nie powinna być traktowana tylko jako uzupełnienie programów dyplomowych. Może ona stanowić propozycję samodzielną, może przenikać się z ofertą dyplomową, a w szczególnych przypadkach nawet podporządkować sobie programy dyplomowe. Uczelnie, które z sukcesem wprowadzały LLL, w pierwszych działaniach uelastyczniały i otwierały ofertę dyplomową dla studentów „nietradycyjnych”. Takim zabiegom sprzyjają narzędzia procesu bolońskiego: Krajowe Ramy Kwalifikacji stwarzające podstawę opisu zajęć w języku efektów kształcenia, a nie treści, możliwość poziomowania kwalifikacji i nadawania kwalifikacji cząstkowych; punktacja ECTS pozwalająca wyliczyć nakład pracy studenta potrzebny do uzyskania określonych efektów kształcenia i inne rozwiązania.

Oferta LLL może odgrywać szczególną rolę w zapewnianiu właściwej jakości studiów w czasach ich umasowienia. Pozwala bowiem skierować słuchaczy nieradzących sobie z edukacją na tradycyjnych studiach na inne ścieżki kształcenia - alternatywą dla usunięcia ze szkoły stają się krótsze i łatwiejsze programy oraz odmienne drogi uzyskiwania odpowiednich certyfikatów uczelnianych.

Bardzo istotnym walorem koncepcji lifelong learning jest wprowadzenie możliwości potwierdzania efektów kształcenia osiągniętych w ramach pozaformalnej i nieformalnej edukacji. Temat ten stał się podstawą wystąpienia dr Beaty Jałochy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, która przedstawiła pilotażowe wdrożenie takich rozwiązań na uczelni. Prelegentka omówiła podstawowe założenia procesu RPL (Recognition of Prior Learning), związane z rozpoznaniem kwalifikacji, ich walidacją, certyfikacją oraz uznaniem społecznym. Ponadto dokonała analizy grup odbiorców usługi, jak również diagnozy korzyści uzyskiwanych przez wszystkich beneficjentów tego procesu - zarówno przez osoby poddające się ocenie, jak i uczelnie oraz pracodawców. Warto podkreślić, iż z samej tylko perspektywy odbiorców usługi RPL korzyści mają charakter wielowymiarowy. Poza zyskiem ekonomicznym (wynikającym z ograniczenia wydatków na edukację formalną), należy wymienić też pozytywne oddziaływanie procesu na dalszą edukację poddających się ocenie (wzmacnianie motywacji do kontynuacji kształcenia) oraz korzyści dotyczące spójności społecznej - wyrównywania szans w zakresie uznawania posiadanych kwalifikacji. Prelegentka przedstawiła zebranym wyniki pilotażowego projektu prowadzonego na Uniwersytecie Jagiellońskim, pt. Uniwersyteckie Centra Uznawania Kwalifikacji - pomost pomiędzy szkolnictwem wyższym a kształceniem i szkoleniem zawodowym. Celem tego przedsięwzięcia jest wypracowanie założeń dotyczących procedur RPL w szkołach wyższych oraz zasad budowy uczelnianych centrów RPL¹.

Sesję referatów zakończyło wystąpienie p. Anny Kozińskiej (SGH), która zaprezentowała dobrą praktykę wdrożenia spójnej koncepcji lifelong learning. Wystąpienie to zostało oparte na doświadczeniach autorki zebranych podczas wizyty studyjnej w Glasgow Caledonian University. Prelegentka przedstawiła działalność utworzonej w murach Uniwersytetu jednostki - Center of Learning Enhancement & Academic Development (LEAD) - odpowiedzialnej na uczelni za wspieranie rozwoju nauczycieli akademickich oraz wprowadzanie nowoczesnych metod dydaktycznych, a także metod oceny i rozwoju słuchaczy. Warto podkreślić, iż podstawą sukcesu Glasgow Caledonian University we wdrażaniu koncepcji uczenia się przez całe życie było przyjęcie fundamentalnej zasady, iż to strategia LLL staje się podstawą formowania oferty dydaktycznej, a polityka RPL zajmuje bardzo ważne miejsce w strategii rozwoju uczelni, dlatego postępy w jej wprowadzaniu będą monitorowane w ramach modelu zarządzania poprzez cele i kartę wyników.

Trzecią sesję konferencji stanowił panel dyskusyjny pt. Lifelong learning w strategii mojej uczelni, w którym wzięli udział przedstawiciele uczelni ekonomicznych. Moderatorem dyskusji był prof. Tomasz Szapiro, a jej uczestnikami prof. Dorota Appenzeller z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (Pełnomocnik Rektora ds. Jakości Kształcenia), prof. Edmund Cibis z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (Prorektor ds. Dydaktyki) oraz dr Krzysztof Niestrój z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (Pełnomocnik Rektora ds. KRK). Przedstawili oni działania macierzystych uczelni w obszarze kształcenia ustawicznego, podkreślając jednocześnie, iż oferta ta stwarza dobre podstawy do wdrażania strategii lifelong learning. Prof. Tomasz Szapiro podjął się ponadto zdiagnozowania barier oraz wskazania dobrych rozwiązań w budowaniu spójnej i kompleksowej oferty LLL uczelni. Podkreślił znaczenie działań oddolnych kadry akademickiej w tym zakresie oraz konieczność wsparcia jej aktywności przez władze uczelni.

Na stronie Fundacji (www.fundacja.edu.pl/LLL/) dostępne są prezentacje z poszczególnych wystąpień oraz galeria fotografii relacjonująca przebieg obrad.