Wprowadzenie

Podstawę współczesnej kariery zawodowej stanowią kompetencje pracowników, które w znacznej mierze rozwijane są poprzez aktywność edukacyjną. Celem artykułu jest identyfikacja determinant zgodności planowanej przez studentów kariery zawodowej z kierunkiem kształcenia. Badania ankietowe przeprowadzone na grupie 353 słuchaczy studiów z zakresu turystyki w Poznaniu wykazały, że młodzież akademicka traktuje pracę w gospodarce turystycznej jako etap kariery. Skłonność do podjęcia zatrudnienia w obsłudze ruchu turystycznego zależy od wizerunku przedsiębiorstw turystycznych jako pracodawców, zadowolenia ze studiów, doświadczenia na rynku pracy, płci i roku studiów.

Przeobrażenia zachodzące we współczesnej gospodarce powodują istotne reperkusje w sferze realizowania karier zawodowych, dezaktualizując tradycyjny paradygmat ich przebiegu na rzecz modelu karier elastycznych - przekraczania granic organizacyjnych, branżowych, zawodowych czy przestrzennych¹. Osoby, których dotyczy zjawisko „kariery bez granic”, charakteryzują się, poza mobilnością, dużą zdolnością do bycia zatrudnionym (zatrudnialnością)².

Badacze problematyki są zgodni, że wyznacznikami sukcesu we współczesnej karierze zawodowej są kompetencje pracowników³, które uzyskuje się m.in. w toku kształcenia w systemie edukacji. Uznaje się zatem, że istotnym elementem planowania indywidualnej ścieżki kariery zawodowej jest wybór kierunku kształcenia⁴. Większość studentów nie doświadczyła jeszcze przejścia ze sfery edukacji do sfery pracy zawodowej i znajduje się w fazie eksploracji lub we wczesnym stadium fazy zajęcia pozycji zawodowej. Charakterystyczne dla tych faz jest: identyfikowanie obszaru swojej przyszłej aktywności zawodowej, odkrywanie własnych predyspozycji, oczekiwań i potrzeb związanych z karierą, analizowanie opcji zawodowych, tworzenie wizji kariery, eksperymentowanie z różnymi typami pracy zawodowej, poszukiwanie możliwości zaspokojenia wspomnianych potrzeb⁵.

W tym kontekście za interesujące poznawczo uznano pytanie, czy studenci wyrażają zainteresowanie zatrudnieniem w obszarze związanym z kierunkiem studiów oraz jakie czynniki wpływają na stopień zgodności planowanej kariery zawodowej z wykształceniem kierunkowym. Do studium empirycznego wybrano studentów kierunków: turystyka i rekreacja oraz gospodarka turystyczna. Badania prowadzone wśród słuchaczy turystyki i kierunków pokrewnych w Europie, Ameryce, Azji i Australii pokazują, że problem niskiej skłonności do podjęcia pracy w sferze obsługi ruchu turystycznego jest powszechny⁶. Warto zatem sprawdzić, czy podobna sytuacja ma miejsce w polskich warunkach.

Metodyka badań

Osiągnięcie celu badania wymagało przeprowadzenia badań pierwotnych. Pomiarem objęto słuchaczy wszystkich uczelni w Poznaniu oferujących studia na kierunku turystyka i rekreacja lub gospodarka turystyczna. W 2012 r. kształcenie z tego zakresu oferowało osiem uczelni w mieście, a łączna liczba uczestników studiów stacjonarnych i niestacjonarnych pierwszego i drugiego stopnia wyniosła 4150. Przedmiot badań stanowiła skłonność do związania kariery zawodowej z gospodarką turystyczną oraz determinanty tej skłonności. Pomiaru źródeł dokonano na przełomie 2012 i 2013 roku.

Badania przeprowadzono na zbiorowości próbnej. Aby zapewnić możliwość uogólnienia wniosków na populację generalną, zastosowano jedną z metod doboru losowego - dobór zespołowy jednostopniowy (losowano grupy dziekańskie). Niezbędną liczebność próby wyznaczono na podstawie podejścia statystycznego opartego na przedziałach ufności frakcji elementów wyróżnionych w populacji generalnej. Przyjęto maksymalny błąd szacunku równy 5 proc. i poziom ufności wynoszący 95 proc. oraz nieznany parametr rozkładu frakcji w populacji. Przy takich założeniach minimalna wielkość próby z uwzględnieniem poprawki dla populacji skończonej wynosi 352 jednostki.

Metodą wykorzystaną w procesie zbierania danych ze źródeł pierwotnych była ankieta, narzędziem badawczym - kwestionariusz ankiety. W procesie tworzenia instrumentu pomiaru przyjęto podejście dedukcyjne - podstawę operacjonalizacji zmiennych stanowiły wyniki empirycznych badań determinant atrakcyjności pracodawcy⁷. Zmienną zależną w badaniu był zamiar długo- i krótkookresowego związania kariery zawodowej z gospodarką turystyczną, zmiennymi niezależnymi - postrzegana atrakcyjność gospodarki turystycznej jako pracodawcy, stosunek do podjętych studiów, doświadczenie zawodowe, a także cechy społeczno-demograficzne. Respondenci udzielili informacji o skłonności do podjęcia pracy w obsłudze ruchu turystycznego, o pożądanych i postrzeganych cechach pracodawców na rynku turystycznym oraz zadowoleniu z podjętych studiów za pomocą siedmiostopniowej skali Likerta, gdzie 1 oznaczało zdecydowanie się nie zgadzam, a 7 - zdecydowanie się zgadzam. Do pomiaru pozostałych zmiennych jakościowych zastosowano skale nominalne.

Próba liczyła 353 osoby, ze względu na kompletność informacji do dalszej analizy zakwalifikowano 347 kwestionariuszy. Wśród ankietowanych dominowały kobiety i słuchacze ostatniego roku studiów pierwszego i drugiego stopnia, a średnia wieku wyniosła 22 lata. Większość respondentów kształciła się na uczelniach publicznych, w trybie stacjonarnym, na studiach licencjackich. Ponad 70 proc. badanych zadeklarowało, że studia z zakresu turystyki były dla nich studiami pierwszego wyboru, a blisko połowa zdobyła doświadczenie zawodowe w gospodarce turystycznej. Szczegółowe informacje o strukturze zbiorowości próbnej zawiera tabela 1.

W ostatnim etapie fazy realizacji badań zgromadzone dane poddano analizie statystycznej. Analizę danych uzyskanych z pomiaru porządkowego przeprowadzono przy pomocy metod stosowanych w przypadku pomiaru przedziałowego⁸. Dla scharakteryzowania natężenia badanych zjawisk wykorzystano metody statystyki opisowej. Badaniu istotności różnic między obserwowanymi średnimi grupowymi posłużył test t-Studenta oraz analiza wariancji (ANOVA). Ilościowe ujęcie związków pomiędzy zmiennymi niezależnymi a zmienną zależną umożliwiła regresja wieloraka. Analizę danych przeprowadzono za pomocą pakietu SPSS.

Rezultaty poznawcze

Skłonność studentów do podjęcia pracy zgodnej z kierunkiem wykształcenia ukazano w tabeli 2. W tabeli 3 zaprezentowano natomiast sumaryczne rezultaty testu t-Studenta oraz jednoczynnikowej analizy wariancji (ANOVA), które pozwoliły zidentyfikować czynniki istotnie różnicujące średnie ocen nastawienia respondentów do kariery zawodowej w gospodarce turystycznej.

Wyniki przeprowadzonego sondażu diagnostycznego wykazały relatywnie niewielkie zainteresowanie studentów długookresową karierą zawodową zgodną z kierunkiem podjętych studiów. Niespełna połowa respondentów zadeklarowała chęć pracy w obsłudze ruchu turystycznego w wieloletniej perspektywie. Wizja zatrudnienia w turystyce jako etap kariery zawodowej cieszy się znacznie większą popularnością. Pozytywny stosunek do pracy w gospodarce turystycznej zarówno w długim, jak i krótkim horyzoncie czasu w większym stopniu cechuje kobiety, słuchaczy pierwszego roku studiów, osoby zadowolone ze studiów oraz studentów, którzy mają doświadczenie zawodowe w turystyce.

W celu dokonania pomiaru wpływu postrzeganej atrakcyjności gospodarki turystycznej jako sektora zatrudnienia na chęć pracy w turystyce obliczono przeciętną lukę niedopasowania pomiędzy oczekiwaniami studentów wobec pracy a jej percepcją dla 19 cech⁹. W tabeli 4 zestawiono sumaryczne rezultaty analizy regresji, ukazujące determinanty zamiaru podjęcia pracy w turystyce przez badanych studentów.

Modele regresji wskazują na istotne zależności pomiędzy planami dotyczącymi kariery zawodowej - zarówno w długim, jak i krótkim horyzoncie czasowym - a postrzeganym stopniem spełnienia przez pracodawców oczekiwań wobec pracy, zadowoleniem z podjętych studiów, doświadczeniem na turystycznym rynku pracy i płcią. W obydwu przypadkach zarejestrowano relatywnie duży wpływ wizerunku pracodawcy na chęć podjęcia zatrudnienia w turystyce, poziom zadowolenia ze studiów okazał się silniejszym predykatorem zamiaru długoterminowego związania kariery zawodowej z gospodarką turystyczną, doświadczenie zawodowe zaś - zamiaru krótkoterminowego. W przypadku krótkookresowych planów znaczenie ma także rok studiów. Niskie współczynniki determinacji świadczą o istnieniu innych, nieuwzględnionych w badaniu zmiennych, które mają wpływ na decyzje młodzieży akademickiej o ubieganiu się o zatrudnienie w obszarze związanym z podjętym kierunkiem studiów.

Implikacje dla praktyki gospodarczej i systemu edukacji

Rosnąca świadomość rangi zasobów niematerialnych, zwłaszcza kapitału ludzkiego, w tworzeniu trwałej przewagi konkurencyjnej na współczesnym rynku stymuluje podmioty gospodarcze do zwrócenia uwagi na korzyści płynące z pozyskania i utrzymania kompetentnych i zmotywowanych pracowników. W interesie przedsiębiorstw leży aktywne kształtowanie własnego wizerunku jako miejsca pracy, w którym obecni i potencjalni pracownicy znajdą atrakcyjne środowisko dla rozwoju kariery zawodowej. Przekazując informacje o funkcjonalnych, ekonomicznych oraz psychologicznych korzyściach wynikających z zatrudnienia, można skutecznie wpływać na skojarzenia z firmą i postrzeganie jej atrakcyjności jako pracodawcy, a w konsekwencji na liczbę i jakość kandydatów do pracy. Dzięki znajomości opinii potencjalnych pracowników o oferowanych warunkach pracy oraz determinant ich skłonności do podjęcia zatrudnienia w określonym sektorze przedsiębiorcy mogą modyfikować praktyki związane z kształtowaniem środowiska pracy lub strategie rekrutacyjne, kładąc większy nacisk na te aspekty, które odgrywają znaczącą rolę w wyborze przyszłego pracodawcy, lub o których potencjalni pracobiorcy mają mylne wyobrażenie. W ten sposób rozmiar luki pomiędzy oczekiwaniami pracowników a percepcją warunków zatrudnienia zostanie zredukowany.

Obserwowane tendencje nie pozostają także bez wpływu na działania instytucji edukacyjnych w zakresie przystosowania sylwetki absolwenta do potrzeb rynku pracy. W świetle przedstawionych rezultatów wyższe uczelnie powinny wyposażać absolwentów zarówno w specyficzne kompetencje zawodowe (stanowiskowe), jak i w kompetencje uniwersalne, wśród których szczególne miejsce zajmuje elastyczność i adaptacyjność. Pierwsze są niezbędne do samodzielnej i efektywnej pracy w określonym zawodzie (na określonym stanowisku), drugie wiążą się z umiejętnością radzenia sobie w warunkach dynamicznych zmian w sferze życia zawodowego i są nieodzowne w realizacji współczesnego modelu kariery.

Podsumowanie

Dynamicznie zmieniające się warunki funkcjonowania na współczesnym rynku sprzyjają wzrostowi znaczenia modelu elastycznej kariery zawodowej. Model ten cechuje wysoka mobilność i budowanie własnej wartości rynkowej poprzez akumulowanie wiedzy i umiejętności. Przeprowadzone badania wskazują, że już w fazie eksploracji przyszli pracobiorcy rewidują swoje plany zawodowe i decydują się na poszukiwanie zatrudnienia niezgodnego z kierunkiem kształcenia. Tendencja ta wskazuje na konieczność uwzględniania w programach kształcenia szerokiego spektrum kompetencji profesjonalnych, zarówno tych specyficznych, niezbędnych do efektywnego angażowania się w realizację zadań zawodowych w określonym obszarze, jak i tych ogólnych, sprzyjających zwiększaniu poziomu zatrudnialności.

Bibliografia

• P. Barron, G. Maxwell, A. Broadbridge, S. Ogden, Careers in Hospitality Management: Generation Y’s Experiences and Perceptions, „Journal of Hospitality and Tourism Management” 2007, t. 14, nr 2.
• M. Bednarska, M. Olszewski, Postrzeganie przedsiębiorstwa turystycznego jako pracodawcy w świetle badań empirycznych, [w:] S. Tanaś (red.), Nauka i dydaktyka w turystyce i rekreacji, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2010.
• P. Berthon, M.T. Ewing, L.L. Hah, Captivating Company: Dimensions of Attractiveness in Employer Branding, „International Journal of Advertising” 2005, t. 24, nr 2.
• P. Bohdziewicz, Kariery zawodowe w gospodarce opartej na wiedzy (na przykładzie grupy zawodowej informatyków), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008.
• M. Clarke, Understanding and Managing Employability in Changing Career Contexts, „Journal of European Industrial Training” 2008, t. 32, nr 4.
• R.J. DeFillippi, M.B. Arthur, The Boundaryless Career: A Competency-Based Perspective, „Journal of Organizational Behavior” 1994, t. 15, nr 4.
• W. Duda, D. Kukla, Kariera zawodowa wobec postępujących przemian pracy, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2010.
• S. Kaczmarczyk, Badania marketingowe. Metody i techniki, PWE, Warszawa 2003.
• B. King, B. McKercher, R. Waryszak, A Comparative Study of Hospitality and Tourism Graduates in Australia and Hong Kong, „International Journal of Tourism Research” 2003, t. 5, nr 6.
• S. Kusluvan, Z. Kusluvan, Perceptions and Attitudes of Undergraduate Tourism Students Towards Working in the Tourism Industry in Turkey, „Tourism Management” 2000, t. 21, nr 3.
• T. Lu, H. Adler, Career Goals and Expectations of Hospitality and Tourism Students in China, „Journal of Teaching in Travel & Tourism” 2009, t. 9, nr 1-2.
• S. Richardson, G. Butler, Attitudes of Malaysian Tourism and Hospitality Students’ towards a Career in the Industry, „Asia Pacific Journal of Tourism Research” 2012, t. 17, nr 3.
• M. Tepeci, V.J. Wildes, Recruiting the Best: A Study in Attracting Hospitality Management Students for Entry-Level Management Positions, „Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism” 2002, t. 3, nr 1/2.