Relacja z konferencji

Wiek XXI powszechnie uznany został za wiek komunikacji - masowej i elektronicznej. O ile w poprzednich epokach wymiana informacji była czymś wtórnym wobec ludzkiego myślenia, działania, wartości i edukacji, fundamentów kultury oraz moralności, dzisiaj wkracza ona we wszystkie wymiary ludzkiego życia, a zachodzące zmiany społeczne i kulturowe dotyczą czegoś więcej niż tylko postępu technologicznego. Sięgają one samych podstaw ludzkiej egzystencji. Te zmiany najlepiej oddaje łacińska formuła homo communicativus oznaczająca osobowość nie tylko kompetentną, wyposażoną w wysoką komunikacyjną sprawność, lecz nade wszystko posiadającą komunikacyjną świadomość faktu, że bez uzdrowienia społecznej komunikacji trudno będzie sobie wyobrazić korzystny bieg dziejów¹.

Problematyce człowieka komunikującego się w świecie zdeterminowanym przez konwergencję mediów dedykowana była zorganizowana przez Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa Homo communicativus. Współczesne oblicza komunikacji i informacji, odbywająca się w Toruniu w dniach 24-25 czerwca 2013 roku. Jej głównym celem była próba interpretacji współczesnych przemian komunikacyjno-informacyjnych z punktu widzenia potencjalnego użytkownika informacji. Realizacji tego zadania podjęli się kognitywiści, językoznawcy, socjologowie, ekonomiści, antropolodzy kultury i informatolodzy, którzy w trakcie dwudniowych obrad wygłosili łącznie 39 prelekcji, które pogrupowano w siedem sekcji tematycznych (Nowe media a przełamywanie ograniczeń, Współczesne oblicza kultury, Komunikacja w organizacji, Intermedialność przekazu, E-publikowanie, Problemy e-społeczności, Sieciowe systemy informacyjne).

Rozważając istotę procesu komunikacji, kognitywiści (W. Duch, G. Osiński, T. Komendziński) podkreślali, że jego głównym determinantem są komórki mózgowe. Każda informacja, która dociera do mózgu, jak i każda wewnętrzna aktywacja w postaci emocji lub myśli prowadzi do subtelnych zmian struktury połączeń neuronowych. Zmiany te wywołują różne reakcje organizmu i skojarzenia pozwalające na interpretację informacji czy stanów mentalnych. Komunikowanie postrzegać należy więc jako wywoływanie w mózgach rozmówców odpowiedniej sieci pojęć i skojarzeń oraz dodawanie do niej licznych „memów”, zapadających w pamięć informacji, plotek, obrazów czy melodii.

Na nieco inny aspekt komunikacji zwracali uwagę językoznawcy (m.in. E. Szczęsna, M. Durkiewicz, W.J. Nowak) i kulturoznawcy (P. Grochowski, A. Uljasz). Według ich opinii technologie cyfrowe, modyfikując znak tekstowy, wywołują istotne zmiany w komunikowaniu. Wiele przekazów generowanych i transmitowanych w przestrzeni internetu (np. „memy”, „virale”) stanowi przykład użycia swoistego języka posiadającego określone zasoby leksykalne, reguły gramatyczne, a nawet własny zestaw „gatunków mowy”. Powszechne stosowanie takich zabiegów, jak: metaforyzacja, metonimizacja tradycyjnych nazw przedmiotów i zjawisk, zmiana zakresu tradycyjnych nazw czy ich specjalizacja, prowadzi do zacierania granic między funkcją poznawczą, estetyczną czy perswazyjną przekazów. Zmusza także do redefinicji ontyczności tekstu i dyskursu oraz uniemożliwia postrzeganie tekstów elektronicznych w oderwaniu od ich materialnych nośników.

Jeszcze inną grupę dyskutowanych problemów stanowiły kwestie przełamywania ograniczeń w dostępie do informacji. Zagadnienia te interesowały zarówno biblio- i informatologów (m.in. B. Woźniczka-Paruzel, H. Batorowska, M. Przastek-Samokowa, M. Kisilowska, G. Meinardi), jak i socjologów (L. Stetkiewicz, K. Stachura), którzy dyskutowali o konieczności zwrócenia uwagi na specyficzne potrzeby informacyjne osób z niepełnosprawnościami, kształtowania postaw altruistycznych wśród użytkowników mobilnego internetu, podnoszenia kompetencji informacyjnych użytkowników informacji (information literacy) oraz zagospodarowania przestrzeni pomiędzy edukacją informacyjną ucznia a kulturą informacyjną człowieka dorosłego. Mówiąc o umiejętności roztropnego funkcjonowania w społeczeństwie nasyconym informacją i technologiami informatyczno-komunikacyjnymi, zwracano uwagę na dojrzałość informacyjną człowieka i traktowano ją jako podstawowy komponent jego kultury informacyjnej.

Stałym motywem przewijającym się w licznych prelekcjach, dyskusjach i rozmowach kuluarowych były różnorodne aspekty funkcjonowania zbiorowości internetowych. Próbowano rozstrzygnąć, jakie elementy muszą się pojawić, aby internauci zgrupowali się wokół jakiejś idei, rzeczy czy tematu, jak budować społeczności wirtualne, do czego je wykorzystywać, w jaki sposób zapewniać lojalność ich członków, jak ją mierzyć. W efekcie wielu dyskusji zgodzono się z tezą, że termin „e-społeczność” może być różnie definiowany i nieuprawnione jest sprowadzanie go jedynie do miejsca wymiany informacji lub wiedzy. Dowiedziono także, że członkowie wirtualnej społeczności stanowią doskonałą grupę docelową, którą można wykorzystać na bardzo wiele sposobów - od subtelnych badań jakościowych do umacniania lojalności klienta.

Interesującym wydarzeniem pierwszego dnia konferencji był panel dyskusyjny pt. Człowiek w dobie konwergencji mediów - szansa czy zagrożenie?, w którym udział wzięli przedstawiciele różnych środowisk naukowych (socjologowie: prof. Tomasz Szlendak, prof. Krzysztof Olechnicki; kognitywiści: dr Tomasz Komendziński, dr Grzegorz Osiński; kulturoznawca: dr hab. Piotr Grochowski; ekonomista: dr Tadeusz Wojewódzki; bibliotekoznawca: dr Tomasz Kruszewski, medioznawca: Edwin Bendyk). Dyskusję moderowała Bożena Bednarek-Michalska - Dyrektor ds. Informacji i Innowacji Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. W trakcie panelu starano się określić istotę homo communicativus, wskazać etapy jego ewolucji, ocenić współczesne formy komunikacji i zjawiska informacyjne oraz nakreślić kształt przestrzeni komunikacyjnej człowieka przyszłości. Jako pierwszy głos zabrał Tomasz Szlendak, który zwrócił uwagę na zjawisko atomizacji użytkowników cyberprzestrzeni, przejawiające się m.in. formowaniem się zamkniętych społeczności, które nie komunikują się z innymi grupami. Do sieci, jako narzędzia dzielącego, a nie egalitaryzującego, nawiązał także Edwin Bendyk, przypomniając, że zjawisko atomizacji istniało zawsze i rzeczywistość wirtualna jest tylko odzwierciedleniem relacji społecznych panujących w świecie realnym. W tym kontekście tak chętnie wykorzystywane współcześnie serwisy społecznościowe nie generują nowych relacji, lecz są jedynie narzędziem zarządzania kontaktami nawiązanymi poza internetem. Z kolei na emocjonalny aspekt komunikowania się zwrócił uwagę Grzegorz Osiński. Jego zdaniem, by można było mówić o efektywnej komunikacji, konieczne jest zarówno dostosowanie przekazu do podstawowych wymogów wynikających ze specyfiki układu sensorycznego człowieka, jak i poprawne przygotowanie komunikatu, nie tylko pod względem merytorycznym, ale także z zachowaniem wysokich standardów estetycznych. Stanowisko to podzielił Tadeusz Wojewódzki, który dowodził istnienia związku między potencjałem emocjonalnym i intelektualnym uczestników procesu komunikacyjnego. Pogląd o dominacji pierwiastka emocjonalnego w komunikacji wyraził także Tomasz Szlendak, wskazując, że zjawisko to doskonale egzemplifikują profile powstające na portalach społecznościowych, których zadaniem jest pozycjonowanie ich właścicieli w społeczności. Dyskusję zamknął głos Krzysztofa Olechnickiego, który zauważył, że zjawisko przenoszenia przestrzeni prywatnej do publicznej wiąże się z wymogiem swoistej „legitymizacji” treści prywatnych przez innych członków społeczności.

Konferencji towarzyszyła wystawa Przestrzenie wiedzy, której celem było pokazanie nowoczesnych trendów wizualizacji wiedzy. W jej ramach uczestnicy mogli zapoznać się z mapami wizualizacyjnymi ilustrującymi m.in. obszary przenikania się różnych dyscyplin naukowych w Polsce i na świecie, powiązania między autorami publikacji naukowych czy najbardziej aktualne tematy dyskusji podejmowane przez wirtualne społeczności.

W konferencji ogółem wzięło udział 143 uczestników, którzy reprezentowali różne ośrodki akademickie z terenu całego kraju. Dopełnieniem spotkania będzie monografia pokonferencyjna, która w zamierzeniu redaktorów tomu ma być początkiem wymiany poglądów na temat współczesnych społecznych aspektów komunikacji i informacji w szerokiej interdyscyplinarnej perspektywie.