Wprowadzenie

Artykuł zawiera analizę wybranych informacji zawartych w portalu e-Justice, który funkcjonuje od 16 lipca 2010 r. i powstał w ramach działań podejmowanych przez instytucje UE w celu wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych w dziedzinie prawa. Opracowanie stanowi swego rodzaju przewodnik dla osób, które chciałyby skorzystać z portalu. Autorka przedstawia podstawy prawne funkcjonowania e-Justice oraz wybrane treści wraz z proponowanymi zmianami w zakresie jego zawartości merytorycznej. Funkcjonowanie portalu zostało opisane w powiązaniu z zagadnieniem budowy społeczeństwa informacyjnego, które opiera się głównie na dostępie do wiedzy i informacji zgromadzonej w internecie, a więc także w opisywanym portalu.

Budowa społeczeństwa europejskiego wymaga od poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej oraz instytucji powołanych do realizacji jej celów stworzenia odpowiednich warunków i narzędzi urzeczywistniających ideę wspólnoty nie tylko politycznej, ale także gospodarczej oraz prawnej. Działania podejmowane przez oficjalne gremia na szczeblu UE zmierzają w kierunku pełnej elektronizacji różnych dziedzin życia, w tym przede wszystkim sfery kontaktów obywateli oraz przedsiębiorców z organami administracji publicznej, jak również szeroko rozumianym wymiarem sprawiedliwości. Analizując akty prawne wydawane przez Komisję Europejską, Radę oraz Parlament UE, można stwierdzić, że priorytetem, który stawiają sobie struktury unijne, jest stworzenie w stosunkowo niedalekiej przyszłości społeczeństwa informacyjnego¹. Znajduje to uzasadnienie w szczególności w oparciu o założenia wskazywane przez A. Tofflera, który określa zachodzące obecnie procesy społeczno-gospodarcze jako „epokę trzeciej fali”, która zmierza do połączenia technologii z czynnikiem ludzkim². Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie najważniejszych kwestii związanych z funkcjonowaniem portalu e-Justice, który stanowi doskonałe narzędzie wpisujące się w strategie instytucji i organów UE oraz poszczególnych państw członkowskich w tworzeniu ram dla nowoczesnego społeczeństwa opartego na wiedzy, informacji oraz nowych technologiach. Powyższe trzy czynniki mają bowiem, zdaniem bardzo wielu znawców tematu, największy wpływ na budowę współczesnego społeczeństwa³.

W wymiarze praktycznym portal e-Justice stanowi źródło podstawowej wiedzy dla obywateli, przedsiębiorców, osób wykonujących zawody prawnicze oraz kadry wymiaru sprawiedliwości. Dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego w UE został on skonstruowany w taki sposób, aby można było w nim odnaleźć informacje w zakresie uregulowań prawnych związanych m.in. z dostępem do ksiąg wieczystych w poszczególnych państwach członkowskich UE, rejestrami handlowymi oraz rejestrami testamentów, zasadami przeprowadzania postępowań cywilnych na gruncie transgranicznym (europejskie postępowanie nakazowe, europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń).

Ramy prawne budowy społeczeństwa informacyjnego w UE oraz systemu „elektronicznego prawa”

Dokonując analizy pojęcia społeczeństwa informacyjnego w kontekście dokumentów, które miały wpływ na jego budowę na gruncie UE, w pierwszej kolejności należy wskazać na Strategię i2010 - Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia⁴. Dokument ten zawiera ramy polityki UE dla społeczeństwa informacyjnego w latach 2005-2009 i odwołuje się do strategii lizbońskiej. Głównym jej celem, jak wynika z wprowadzenia do Strategii i2010, jest zbudowanie w pełni zintegrowanego społeczeństwa informacyjnego na fundamencie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) stosowanych szeroko w usługach publicznych, w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz w gospodarstwach domowych. Kolejnym krokiem ku stworzeniu podstaw społeczeństwa nakierowanego na zdobywanie wiedzy jest Europejska Agenda Cyfrowa sporządzona w 2010 roku⁵. Agenda jest jednym z siedmiu projektów przewodnich strategii Europa 2020⁶. Kluczową kwestią także w przypadku tego dokumentu jest określenie podstawowej roli, jaką muszą odegrać technologie informacyjno-komunikacyjne w dążeniu UE do osiągnięcia zamierzeń wyznaczonych na rok 2020.

Wskazane dokumenty mają ogólny charakter, w konkretnych obszarach, takich jak np. e-administracja (e-government) czy też e-zdrowie (e-health), ich doprecyzowaniu służą akty o charakterze szczegółowym. W zakresie obszaru e-sprawiedliwość (e-justice), który w sposób szczególny interesuje autorkę, na uwagę zasługuje Wieloletni plan działania na lata 2009-2013 dotyczący europejskiego e-prawa, który został wydany w formie zawiadomienia instytucji i organów Unii Europejskiej, zwanego w dalszej części „Planem”⁷.

Znaczący wkład w stworzenie portalu e-Justice, należy przypisać Radzie ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, która w czerwcu 2007 r. podjęła decyzję dotyczącą stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w dziedzinie prawa. Priorytetowym celem było zbudowanie europejskiego portalu e-prawa. Zgodnie z zapowiedzią wyżej wskazanego gremium oraz zapisami Planu, w dniu 16 lipca 2010 r. oficjalnie rozpoczął funkcjonowanie ogólnoeuropejski portal pod nazwą e-Justice (w Polsce zwany portalem e-Sprawiedliwość). Wdrożenie zaplanowanych działań, precyzyjnie określonych w załączniku do Planu, okazało się trudne do zrealizowania zgodnie z przyjętym harmonogramem⁸. Niemniej jednak należy uznać, iż w chwili obecnej portal co do zasady spełnia swoje funkcje i odgrywa istotną rolę w budowaniu europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy i informacji. Zdaniem autorki sama zawartość merytoryczna wymaga jednak doprecyzowania, uporządkowania oraz ujednolicenia. Działania te są niezbędne dla realizacji celów portalu, który ma być wiarygodnym źródłem wiedzy o prawie.

System „elektronicznego prawa” powstał w oparciu o Plan, w którym uwzględniono także prace nad stworzeniem omawianego portalu e-Justice. Zgodnie z jego założeniami wzięto pod uwagę następujące trzy cele, jakim ma służyć portal:

• europejski wymiar;
• przyczynianie się do budowy europejskiej przestrzeni sądowej;
• narzędzie w służbie obywateli europejskich⁹.

Pierwszy z nich miał zostać osiągnięty poprzez wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych i miał sprzyjać tworzeniu europejskiej przestrzeni sprawiedliwości. W konsekwencji we wszelkie projekty realizowane w ramach europejskiego e-prawa powinny być potencjalnie zaangażowane wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Tylko takie działanie umożliwi zbudowanie w pełni komplementarnego europejskiego społeczeństwa informacyjnego.

Drugi ze wskazanych punktów z założenia miał zostać wdrożony przy realizacji zasady, zgodnie z którą wszelkie projekty przyczyniające się do budowy elektronicznego prawa będą służyć wykonywaniu aktów legislacyjnych przyjętych przez Wspólnotę Europejską i Unię Europejską w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.

Europejskie e-prawo powinno stanowić narzędzie pracy dla osób zajmujących się prawem zawodowo i dla organów sądowych: powinno oferować platformę oraz indywidualne funkcje pozwalające na sprawną i bezpieczną wymianę informacji oraz umożliwiać realizację procedur sądowych, takich jak np. europejskie postępowanie nakazowe, w wymiarze transgranicznym, poprzez zabezpieczoną sieć¹⁰.

System „elektronicznego prawa” ma także służyć obywatelom UE, dla których najważniejszym narzędziem ma być opisywany portal e-Justice¹¹ powstający w ramach jednego z projektów realizowanych na szczeblu UE, o nazwie Projekt e-prawo¹².

E-Justice jako źródło wiedzy o prawie państw członkowskich UE - opis zawartości portalu

Rada Europejska powierzyła prace nad portalem Grupie Roboczej ds. Przetwarzania Danych Prawnych (tzw. grupa robocza ds. e-prawa)¹³. Ich wynikiem było przeprowadzenie projektu pilotażowego oraz przygotowanie infrastruktury do budowy docelowego portalu, zgodnego z założeniami przyjętymi przez Radę.

Europejski portal e-Sprawiedliwość jest dostępny w 22 językach na stronie internetowej¹⁴, a w przyszłości ma stać się uniwersalnym elektronicznym punktem kontaktowym w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.

Zgodnie przyjętymi założeniami pierwszym krokiem w budowie takiego uniwersalnego elektronicznego punktu kontaktowego jest zapewnienie użytkownikom informacji na temat uregulowań prawnych oraz ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w całej UE. Powinno to nastąpić poprzez udostępnienie całego systemu europejskiego e-prawa za pośrednictwem europejskich i krajowych stron informacyjnych. Realizacji wskazanego celu ma jednak służyć nie system luźno powiązanych ze sobą linków jako odnośników do poszczególnych stron internetowych, ale właśnie opisywany w niniejszym artykule portal e-Justice.

System „europejskiego elektronicznego prawa”, w ramach którego funkcjonuje także portal e-Justice, powinien być dostępny dla czterech grup odbiorców, którym dedykowane będą poszczególne moduły. Są to: obywatele, przedsiębiorcy, osoby zajmujące się prawem zawodowo i organy sądowe¹⁵.

W tabelach 1, 2, 3 i 4 przedstawiono zestawienie zawartości modułów przeznaczonych dla poszczególnych grup odbiorców.

Analiza wybranych treści portalu wraz z proponowanymi zmianami w zakresie jego zawartości merytorycznej

Poza przedstawionymi modułami przeznaczonymi dla czterech różnych grup podmiotów portal e-Justice zawiera także pakiet informacji dla wszystkich osób bez podziału na poszczególne kategorie podmiotowe. Na stronie głównej po lewej stronie znajduje się menu pogrupowane tematycznie, które odsyła do podstron zawierających wiadomości z takich dziedzin, jak:

1. prawo;
2. orzecznictwo;
3. sprawy sądowe;
4. zawody prawnicze i sieci sądowe;
5. wniesienie sprawy do sądu;
6. pomoc prawna;
7. mediacja;
8. prawo spadkowe;
9. testamenty;
10. ofiary przestępstw;
11. prawa oskarżonych w postępowaniu karnym;
12. narzędzia dla sądów i prawników;
13. rejestry;
14. jak znaleźć;
15. glosariusze i terminologia;
16. szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości;
17. finansowanie;
18. interaktywne formularze.

Niektóre ze wskazanych podstron znalazły się także w opisywanych w niniejszym artykule modułach przeznaczonych dla poszczególnych grup odbiorców. Są to w szczególności podstrony odnoszące się do rejestrów, szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości czy też interaktywnych formularzy. Zdaniem autorki taka konstrukcja portalu może wprowadzać jego użytkowników w błąd i wymuszać zbędne przeszukiwanie jego zawartości w celu odnalezienia de facto tych samych informacji dotyczących różnych dziedzin prawa. Warto zatem przemyśleć modyfikację portalu pod kątem doprecyzowania jego treści na poszczególnych podstronach wraz z przyporządkowaniem ujednoliconych nazw odpowiadających tym samym treściom. Przykładem takiej nieścisłości może być nazwa zakładki Rejestry, która występuje w module przeznaczonym dla przedstawicieli zawodów prawniczych i jak wynika z opisu - odsyła do strony zawierającej informacje o rejestrach handlowych, księgach wieczystych i rejestrach upadłości. Użytkownik po wejściu na stronę znajduje linki do bezpośrednich podstron opisujących szerzej przedmiotowe rejestry. Jednocześnie w module adresowanym do przedsiębiorców znajdujemy specjalnie wyodrębnione zakładki, odsyłające bezpośrednio do podstron: Rejestrów handlowych, Rejestrów upadłości oraz Ksiąg wieczystych¹⁹. Z uwagi na to, że każdy użytkownik ma nieograniczony dostęp do wszystkich modułów, w ocenie autorki warto ujednolicić nazewnictwo stosowane w odniesieniu do tych samych zawartości merytorycznych, aby uniknąć sytuacji, w której użytkownik, poszukując interesujących go informacji, będzie wielokrotnie przeglądał tę samą bazę wiedzy²⁰.

Analizując portal e-Justice, warto też zwrócić szczególną uwagę na zawartość merytoryczną stron opisujących poszczególne rejestry handlowe. Każdy zainteresowany może odnaleźć tam podstawowe wiadomości dotyczące funkcjonowania rejestrów w państwach członkowskich UE, a także na szczeblu UE. W tym zakresie dostrzeżono jednak pewne nieścisłości, które uniemożliwiają np. dokonanie kompleksowego porównania podmiotów wpisywanych do krajowych rejestrów handlowych. Tylko niektóre państwa, np. Czechy, Belgia, Hiszpania, Bułgaria, wskazały bowiem katalog podmiotów wpisywanych do rejestrów. Wśród państw, które nie wprowadziły takich danych, są Grecja, Francja, Włochy, Portugalia, Litwa, Cypr oraz Polska. W tym miejscu warto podkreślić, iż każde z państw aktualizuje stronę zawierającą informacje o jego systemie prawnym we własnym zakresie, o czym użytkownik jest informowany poprzez komunikat ukazujący się w górnej części wyświetlanej strony.

Badając informacje przedstawione przez państwa członkowskie w zakresie prowadzonych przez nie rejestrów (ewidencji), można dojść do wniosku, że przygotowane opracowania były sporządzane w oparciu o określony schemat. Z założenia użytkownicy mają uzyskać odpowiedzi na pytania, jakie informacje można znaleźć w rodzimym rejestrze, czy dostęp do rejestru jest bezpłatny, w jaki sposób przeszukiwać dany rejestr oraz otrzymać podstawowe informacje o jego historii. Niemniej jednak opisy poszczególnych rejestrów ujawniają, że informacje w nich zawarte nie zawsze były przygotowywane w oparciu o przedstawiony schemat. Możemy bowiem znaleźć bogaty pakiet wiadomości oraz linków do właściwych stron zawierających formularze online oraz dane kontaktowe właściwych organów i instytucji, jak w przypadku Hiszpanii. Z drugiej strony niektóre z państw proponują jedynie rys historyczny dotyczący powstawania rodzimych rejestrów i zdawkowe informacje na temat tego, czy dostęp do rejestru jest odpłatny czy też nie, jak w przypadku Grecji oraz niestety Polski. Przeprowadzone przez autorkę badania nasuwają wniosek, że dotychczasowa zawartość merytoryczna portalu w zakresie rejestrów handlowych nie jest wystarczająca. Nie tylko została przedstawiona w sposób utrudniający analizę, ale również nie zawiera informacji pożądanych z punktu widzenia interesów obywateli UE, przede wszystkim przedsiębiorców i osób wykonujących zawody prawnicze. Nie znajdziemy odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące warunków wejściowych uzyskania wpisu do poszczególnych rejestrów działalności gospodarczej, wymogów formalnych, niezbędnej dokumentacji oraz minimalnej wysokości kapitału zakładowego dla określonych rodzajów spółek. Taka wiedza jest kluczowa dla osób, które chciałyby podjąć działalność w jednym z państw członkowskich UE i dokonać świadomego wyboru pomiędzy poszczególnymi uregulowaniami prawnymi.

Informacje znajdujące się w portalu niestety nie zawsze są aktualne, nie są również pozbawione błędów. Dokonując przeglądu stron opisujących rejestry działalności gospodarczej, na polskiej podstronie dostrzeżono niepełne wskazanie możliwości identyfikacji podmiotów wpisanych do KRS. Jako kryterium wyszukiwania podano w portalu jedynie numer wpisu do KRS oraz nazwę podmiotu. W chwili obecnej wyszukiwarka KRS umożliwia odnalezienie podmiotu wpisanego np. do rejestru przedsiębiorców nie tylko w oparciu o prezentowane na portalu e-Justice dane, ale także po numerach NIP oraz REGON.

Dokonując analizy dostępnych w ramach portalu e-Justice danych, autorka dostrzegła ponadto, że w przypadku Czech, Bułgarii oraz Hiszpanii występuje tylko jeden rejestr, właściwy zarówno dla spółek, jak i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W Polsce występują dwa oddzielne zbiory takich danych, w pierwszym z nich - Krajowym Rejestrze Sądowym - można znaleźć informacje na temat spółek oraz innych podmiotów funkcjonujących w polskim obrocie prawnym; w drugim - Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej - umieszczone są dane osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą indywidualnie oraz wspólników w spółkach cywilnych. W związku z wejściem w życie Dyrektywy 2012/17/UE w sprawie integracji rejestrów centralnych, rejestrów handlowych i rejestrów spółek z dnia 13 czerwca 2012 r., nakładającej na państwa członkowskie obowiązek harmonizacji i połączenia ich rejestrów centralnych, handlowych i spółek, m.in. w celu poprawy dostępu do informacji biznesowych oraz udostępniania tych informacji obywatelom w ich własnym języku, warto rozpatrzyć możliwość integracji polskiego KRS²¹ z CEIDG²². Takie rozwiązanie może ułatwić implementację wyżej wskazanej dyrektywy i usprawnić ich funkcjonowanie w obrocie prawnym²³.

Ponadto w celu rozszerzenia zawartości merytorycznej opisywanego portalu należy rozważyć udostępnienie informacji na temat większej liczby rejestrów prowadzonych w państwach członkowskich UE. Dokonując analizy wybranych zasobów informacyjnych, w odniesieniu do niektórych państw UE, np. Czech, można wskazać dziesięć podstawowych rejestrów (ewidencji) integrujących dane z różnych dziedzin życia - są to m.in. Rejestr obywateli, Rejestr pojazdów czy też Rejestr firm eksperckich²⁴. Nie należy zatem ograniczać się jedynie do podstawowych baz danych wskazanych powyżej. Jak słusznie wskazuje się w piśmiennictwie, w chwili obecnej, mając zagwarantowany przepływ towarów i usług (w ramach UE czy szerzej EOG), należy przyjrzeć się bliżej towarzyszącemu im przepływowi danych. Szerokie możliwości ich wykorzystywania i integracji, a także wiadomości uzyskiwane na ich podstawie są bardzo pożądane z punktu widzenia interesów organizacji gospodarczych²⁵.

Kończąc rozważania na temat portalu e-Justice i jego roli w budowie społeczeństwa informacyjnego, warto zwrócić uwagę na to, że w ramach portalu można odnaleźć - niestety nie bez problemu - linki odsyłające do stron Komisji Europejskiej, na których prowadzone są konsultacje społeczne dotyczące takich aktów prawnych jak np. Rozporządzenie (WE) nr 861/2007²⁶ Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń²⁷. Mając na uwadze to, jak wielką wagę przykładają do konsultacji społecznych takie instytucje, jak np. OECD, a także poszczególne państwa członkowskie UE²⁸, które podkreślają, że konsultacje stanowią jeden z kluczowych punktów w budowie społeczeństwa informacyjnego, należy uznać, iż umieszczenie omawianych odniesień jest jak najbardziej trafione i pożądane z punktu widzenia realizacji wymienionych celów. Takie działania zwiększają zdaniem autorki poziom świadomości legislacyjnej przeciętnego obywatela UE, który może mieć bezpośredni wpływ na kształtowanie prawnych regulacji unijnych.

Podsumowanie

W artykule dokonano analizy wybranych informacji znajdujących się w portalu e-Justice. Głównym celem było przybliżenie samej idei portalu jako elementu budowy społeczeństwa informacyjnego oraz systemu „elektronicznego prawa”. Zasadniczo należy uznać, że opisywany portal jest niezwykle cennym źródłem podstawowych informacji z zakresu poszczególnych systemów prawnych państw członkowskich UE. Niemniej jednak z uwagi na dostrzeżone nieścisłości oraz cel, który portal ma spełniać, postuluje się doprecyzowanie zawartych w nim treści, poszerzenie zakresu informacji we wskazanych w niniejszym artykule obszarach i przede wszystkim możliwie częstą aktualizację danych. Pozwoli to na bezpieczne korzystanie z portalu i zminimalizuje ryzyko wprowadzenia użytkownika w błąd, który może okazać się dla niego szczególnie dotkliwy w przypadku podjęcia nietrafnej decyzji biznesowej czy też nieświadomego złamania przepisów prawa obowiązującego w danym państwie członkowskim UE.

Bibliografia

• Ł. Cieślak, A. Zalesińska, P. Pęcherzewski, Ł. Goździaszek, S. Kotecka, A. Burdziak, P. Rodzewicz, Technologia informacyjna dla prawników, E-Wydawnictwo: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011.
• E. Stroińska, Elastyczne formy zatrudnienia. Telepraca, zarządzanie praca zdalną, Wydawnicwo Poltext, Warszawa 2012.
• M. Kiedrowicz, Publiczne zasoby informacyjne jako podstawa tworzenia platform integracyjnych, [w:] G. Szpor, W.R. Wiewiórowski (red.), Internet. Prawno - informatyczne problemy sieci, portali i e-usług, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012.

Netografia

• Eurojust, https://e-justice.europa.eu/content_legal_professions_and_justice_networks-20-pl.do.
• EUROPA 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, COM(2010) 2020, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:PL:PDF.
• Europejski atlas sądowy w sprawach cywilnych, http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil.
• Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „I2010 - Europejskie Społeczeństwo Informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia”, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0229:FIN:PL:PDF.
• Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Europejska Agenda Cyfrowa, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0245:FIN:PL:PDF.
• Konsultacje społeczne dotyczące Rozporządzenia (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r., ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, http://ec.europa.eu/justice/newsroom/civil/opinion/130318_en.htm.
• Lepsze Regulacje, http://www.mg.gov.pl/PLMGDDR_Program_Lepsze_Regulacje2015zalacznik_do_uchwaly_nr13.pdf.