Recenzja

Współczesne społeczeństwo dąży do zbudowania systemu gospodarki opartej na wiedzy (GOW). Takie stwierdzenia są powszechne w opiniach socjologów, politologów, ekonomistów, pedagogów oraz przedstawicieli innych dyscyplin naukowych. Badane są przy tym różne aspekty tego typu gospodarki: działalność innowacyjna, działalność informatyczno-komunikacyjna, działalność instytucjonalno-biznesowa, zarządzanie wiedzą, czy wreszcie działalność edukacyjna. Ta ostatnia dziedzina ma w GOW pierwszeństwo przed innymi, ponieważ jest uznawana za kreującą wysoki poziom aktywności społecznej, kompetencji, wiedzy i świadomości obywateli. Edukacja formalna pozostaje w dalszym ciągu na etapie poszukiwania swojego miejsca w przestrzeni społecznej. Następuje rozproszenie w dziedzinie kształcenia, co skutkuje nowymi wyzwaniami. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest zmiana w strategiach myślenia i działania jednostki, dla której warunek sukcesu to osiągnięcie odpowiednio wysokiego poziomu kompetencji informacyjnych i medialnych. Edukacja medialna w coraz większym stopniu staje się płaszczyzną, na której, wykorzystując rozwijające się nowe cyfrowe technologie, podejmuje się działania służące alfabetyzacji medialnej w formalnych i nieformalnych kontekstach edukacyjnych.

Cyfryzacja życia społecznego wygenerowała nowe media, które zawłaszczają sobie coraz większy obszar edukacji medialnej. Roli tych mediów w procesie edukacyjnym poświęcona jest monografia Agnieszki Ogonowskiej pt. Współczesna edukacja medialna: teoria i rzeczywistość¹. Autorka podjęła się trudnego zadania kompleksowego opisu zagadnień związanych z edukacją medialną w perspektywie XXI wieku. Złożoność tego zadania wynika ze złożoności samych mediów, ich ciągłego, rewolucyjnego rozwoju oraz ich powiązania z kulturą. Zdefiniowanie edukacji medialnej wymaga omówienia wielu dokumentów, co w recenzowanej monografii zostało szczegółowo przeprowadzone. Analizie poddano dokumenty - w postaci deklaracji, dyrektyw, zaleceń, zadań i inicjatyw - wypracowane przez struktury Unii Europejskiej (głównie Komisję Europejską), ONZ (głównie UNICEF) i inne organizacje międzynarodowe i ponadnarodowe. Autorka nie zachowuje dokładnie chronologii ich tworzenia - skupia się raczej na problematyce poszczególnych dokumentów, co pozwala jej zachować logikę i klarowność wywodu. Na tym tle prezentowane są osiągnięcia w zakresie rozwoju edukacji medialnej na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem krajów europejskich, Stanów Zjednoczonych (w kontekście osiągnięć Kanady i Australii) i Rosji (także czasów Związku Radzieckiego).

Rozważania Agnieszki Ogonowskiej obejmują szeroki krąg zagadnień i dotyczą ważnych problemów związanych z edukacją medialną, a znajdujących się zwykle niejako na jej obrzeżach. Duża część monografii jest poświęcona problemom kultury medialnej i kompetencjom medialnym. Znajdziemy tutaj nie tylko definicje kultury medialnej w szczególnym - wąskim i szerokim - rozumieniu oraz jej analizę w perspektywie historycznej, ale również holistyczne spojrzenie na kulturę medialną w perspektywie edukacyjnej. Współczesna kultura medialna, będąca wypadkową kumulowania się starych i nowych mediów („mediamorfozy” - jak określa ten proces Tomasz Goban-Klas), jest lokalizowana przez autorkę między kulturą informacyjną a audiowizualną z charakterystyczną relacją zawierania się jednej w drugiej. Inicjowane w ramach tych kultur procesy komunikacji społecznej, jako wynik interakcji z zasobami każdej z kultur, wyznaczają określony poziom kompetencji, których wykształcenie jest celem edukacji. Agnieszka Ogonowska szczegółowo zajmuje się kompetencjami medialnymi w aspekcie ich nabywania, rozwijania i kształcenia w odniesieniu do obu uczestników procesu edukacji medialnej (ucznia i nauczyciela). W swych rozważaniach wyróżnia zwłaszcza kulturę i kompetencje wizualne (poświęca im jeden rozdział monografii), które lokuje w kontekście współczesnej humanistyki. Warto wspomnieć, że autorka monografii jest absolwentką psychologii i filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim, stąd jej zainteresowania tą nową perspektywą kultury medialnej (kulturę wizualną określa ona jako typ kultury medialnej będącej podkatalogiem kultury informacyjnej).

W kolejnych rozdziałach edukacja medialna występuje w kontekście: pedagogiki kultury (również kultury popularnej), pedagogiki krytycznej, nauk o komunikowaniu i mediach, psychologii mediów, kultury konwergencji, kultury uczestnictwa oraz zabawy. Autorka prezentuje krytyczną i szczegółową analizę edukacji medialnej postrzeganej z perspektywy różnych obszarów wiedzy teoretycznej i działań praktycznych w ramach subdyscyplin pedagogiki i medioznawstwa. W ten sposób powstaje baza do przedstawienia w dalszej części książki (podsumowującej monografię) edukacji medialnej w konfrontacji z wyzwaniami edukacji XXI wieku. Modele edukacji medialnej, scenariusze pożądanych zmian w edukacji i polityka edukacyjna w Polsce na tle wspólnej polityki europejskiej w zakresie kształcenia prowadzą autorkę do sformułowania własnej kompleksowej koncepcji nauczania medialnego i przedstawienia treści kształcenia na studiach nauczycielskich, psychologicznych, pedagogicznych oraz na studiach związanych z mediami.

W zakończeniu swojej książki Agnieszka Ogonowska pisze: Na naszych oczach rozwija się społeczeństwo wiedzy, społeczeństwo sieciowej inteligencji, czyli nowa dynamiczna formacja społeczna oparta na działaniach kooperacyjnych służących podniesieniu jakości życia albo konkretnych wspólnot (np. wybranej cyberspołeczności), albo nawet całego społeczeństwa. Należy umiejętnie zagospodarować kapitał społeczny, doprowadzić do pokonania istniejących podziałów wynikających z braku wiedzy i kompetencji medialnych, a zatem stworzyć w pełni zintegrowane społeczeństwo demokracji komunikacyjnej. W tym trudnym i ważnym społecznie zadaniu niewątpliwie odegra swoją rolę omawiana monografia. A ponieważ jest to dzieło merytorycznie bardzo dobre - i to zarówno w kontekście przyjętych przez autorkę założeń teoretycznych i metodologicznych, sposobów narracji oraz argumentacji, jak i konkretnych rezultatów analitycznych (z recenzji prof. Zbyszka Melosika), można monografię Agnieszki Ogonowskiej polecić wszystkim zainteresowanym nowymi mediami, nie tylko miedioznawcom i nie tylko w kontekście edukacyjnym.