Standardy tworzenia i prowadzenia zajęć online

Artykuł prezentuje najistotniejsze zagadnienia związane z pracą nauczyciela akademickiego w procesie tworzenia materiałów dydaktycznych i prowadzenia zajęć online. Przewodnik ten został stworzony z myślą o działalności e-edukacyjnej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, która koncentruje się przede wszystkim na wspieraniu elementami e-learningowymi procesu tradycyjnego kształcenia. Praca nauczycieli, tak jak praca innych grup uczestniczących w działaniach na rzecz e-edukacji w uczelni, powinna być zgodna z przyjętymi standardami, w tym przypadku standardom tworzenia treści dydaktycznych oraz prowadzenia zajęć online. Przewodnik taki, oprócz podstawowych informacji na temat możliwości platformy, na której mają pracować, powinien zawierać opis elementów, takich jak:

• struktura treści dydaktycznych,
• technika budowy treści,
• formy interaktywności w materiałach dydaktycznych,
• dostęp do materiałów,
• udostępnianie modułów,
• prowadzenie zajęć,
• zaawansowane formy pracy nauczyciela ze studentami,
• system oceniania pracy studentów,
• charakter materiału i prowadzonych zajęć.

Specyfika działalności uczelni, takiej jak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, wymaga skonstruowania standardów ściśle dostosowanych do jej potrzeb. Standardy te mogą przedstawiać się następująco.

Struktura treści dydaktycznych

Tworzony materiał dydaktyczny dla potrzeb jednej lekcji¹ online powinien zawierać następujące elementy:

1. wstęp;
2. treść zasadniczą,
3. podsumowanie,
4. część kontrolną,
5. zagadnienia problemowe,
6. dodatkowe zasoby.

Wstęp powinien być wprowadzeniem do treści materiału i zawierać takie elementy jak:

• słowa kluczowe dla omawianego materiału,
• cel dydaktyczny zajęć,
• opis merytoryczny materiału,
• opis zagadnień, których znajomość ułatwi przyswojenie treści zasadniczej - jeżeli jest to możliwe, powinny być podane odnośniki do wyżej wymienionych zasobów lub też przygotowany dodatkowy materiał²,
• słownik tematyczny,
• opis struktury materiału,
• zarys praktycznego wykorzystania omawianej problematyki.

Treść zasadnicza materiału dydaktycznego powinna być czytelnie skonstruowana, podzielona na małe jednostki wiedzy i zilustrowana przykładami.

Podsumowanie powinno przypominać cel dydaktyczny zajęć oraz informacje o sposobie jego zrealizowania, a także powtórzenie kluczowych zagadnień omówionych w materiale.

Część kontrolna powinna umożliwić samodzielne sprawdzenie nabytej wiedzy za pomocą interaktywnych testów, zadań z sugerowaną odpowiedzią nauczyciela, quizów, krzyżówek edukacyjnych³ oraz pytań kontrolnych. Stopień nasycenia materiału elementami interaktywnymi może zależeć od specyfiki przedmiotu, jednakże część sprawdzająca niewątpliwie powinna je zawierać. W przypadku braku lub niskiego stopnia implementacji rozwiązań interaktywnych, pytania kontrolne nabierają charakteru obligatoryjnego.

Zagadnienia problemowe mają na celu przejście z etapu samokształcenia do pracy w czasie wirtualnych zajęć. Ta część materiału powinna zawierać zadania i pytania otwarte, studia przypadków, sytuacje problemowe oraz inne zagadnienia umożliwiające pracę studenta z prowadzącym i pozostałymi studentami.

Dodatkowe zasoby to część zamykająca materiał dydaktyczny, choć nie oznacza to, iż muszą być one prezentowane na końcu modułu. Powinna zawierać ona dodatkowe treści dydaktyczne w zewnętrznych plikach (np. podręcznik w pliku pdf, arkusz kalkulacyjny z danymi, będący podstawą obliczeń prowadzonych w czasie zajęć, materiał audio i audiowizualny wspomagający przyswojenie wiedzy) oraz wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej.

Technika budowy treści

Struktura przedmiotu online (materiałów uzupełniających zajęcia stacjonarne) powinna być czytelnie skonstruowana i należycie opisana. Przykładowa struktura wygląda następująco:

Przedmiot

• Nazwa przedmiotu
• Cel i krótki opis przedmiotu
• Liczba godzin realizowana w formie online⁴
• Informacja o charakterze materiału online⁵
• Spis pojęć, ich definicje, znaczenie⁶
• Zalecana literatura⁷ i dodatkowe pomoce dydaktyczne
• Autorzy materiału oraz prowadzący zajęcia online
• Informacje dodatkowe

Spis

• Dział I - nazwa
• Moduł 1.1 - nazwa
• Moduł 1.2 - nazwa
• Podmoduł 1.2.1 - nazwa⁸
• Podmoduł 1.2.2 - nazwa
• Moduł 1.3 - nazwa
• Dział II - nazwa
• ..........
• Dział n - nazwa
• Moduł n.1 - nazwa
• Moduł n.2 - nazwa

W materiałach uzupełniających o małej liczbie godzin struktura ta może być uproszczona, a w przypadku zajęć prowadzonych przez więcej niż jeden semestr należy wprowadzić dodatkowy podział.

Poszczególne moduły (wykłady, lekcje) składają się ze slajdów. Standardy tworzenia poszczególnych slajdów wykładu przedstawiają się następująco:

• Typowy slajd znajdujący się w systemie składa się z tekstu, umieszczonego pod nim komentarza oraz m.in. grafiki, tabel, animacji. Do każdego slajdu można także dodać komentarz głosowy lub audiowizualny.
• Tekst powinien zostać dostarczony w pliku o rozszerzeniu doc, rtf, txt lub pdf z możliwością kopiowania. Treść każdego slajdu powinna być zamieszczona na osobnej stronie. Każdy slajd powinien zawierać do około 850 znaków ciągłego tekstu (10 linijek⁹). W przypadku zamieszczania w ramach slajdu grafik lub animacji obszar przewidziany na tekst pomniejsza się. Określony tekst może również zostać zamieszczony w ramce, wyróżniony wytłuszczeniem, podkreśleniem czy kursywą.
• Komentarz do slajdów powinien zostać umieszczony na tej samej stronie co tekst, którego dotyczy i oddzielony od niego dwiema liniami. Jeden komunikat w tej formie nie powinien zawierać więcej niż 150 znaków, co przekłada się na około 2 linijki tekstu. Ograniczenia te nie są wiążące, a wynikają z funkcji, jaką ma spełniać komentarz.
• Pliki graficzne powinny być dostarczane w plikach jpg lub gif. Ich wymiary nie powinny być większe niż 320x450, a rozmiar nie przekraczać 20 kB. W przypadku braku spełnienia tych warunków grafika zostanie automatycznie przeskalowana, by umożliwić jej umieszczenie na slajdzie. Pliki graficzne powinny nosić nazwę nn.jpg (nn.gif), gdzie nn to numer slajdu, na którym powinny się znaleźć.
• Obróbka graficzna wykładów - może być realizowana we współpracy z zespołem wdrażającym materiał, także w formie grafiki niezwiązanej ściśle z tematyką wykładu, a uatrakcyjniającej prezentowany materiał.
• Pliki stanowiące głosowy komentarz do slajdów zawartych w systemie powinny zostać dostarczone w formacie wav lub skompresowanej formie - mp3. Przygotowując taki komentarz, należy zwrócić uwagę, aby został zapisany w pliku monofonicznym. Jakość nagrania powinna być bardzo dobra (bez szumów i trzasków), tak aby kompresja dla potrzeb systemu nie powodowała znacznego pogorszenia komfortu odsłuchiwania. Jego nazwa (podobnie jak w przypadku grafiki) powinna mieć następującą postać: nn.wav (lub nn.mp3), gdzie nn to numer slajdu, na którym powinien zostać umieszczony. Jeśli autor nie posiada technicznych możliwości dostarczenia tak przygotowanego komentarza, może dopisać do slajdu (na tej samej stronie) treść wypowiedzi, oddzielając ją od pozostałych części slajdu dwiema liniami oraz zapisując ją pogrubioną kursywą. W takim przypadku nagranie zostanie sporządzone przez zespół wdrażający materiał. Możliwe jest również przygotowanie materiału uzupełniającego w formie audiowizualnej.
• Jedna lekcja nie powinna zajmować więcej niż 30 slajdów (plus elementy kontrolne i np. dodatkowy materiał sformatowany w pdf).

Formy interaktywności w materiałach dydaktycznych

Przykładowymi formami interaktywnych materiałów dydaktycznych przeznaczonych do samokształcenia i sprawdzenia nabytej wiedzy są:

1. testy jednokrotnego wyboru,
2. testy wielokrotnego wyboru,
3. zadania z sugerowanymi odpowiedziami (również z testowymi pytaniami pomocniczymi),
4. ułożenie sekwencji, dopasowanie, krzyżówki, quizy.

Ad. 1 W testach jednokrotnego wyboru tylko jedna z wymienionych odpowiedzi jest prawidłowa. Proponowaną formą jest zadanie testowe z np. pięcioma odpowiedziami - przy każdej błędnej próbie wyświetlany jest przygotowany indywidualnie przez nauczyciela komentarz z informacją:

• dlaczego wskazana odpowiedź jest błędna,
• naprowadzającą na właściwą odpowiedź,
• jaki materiał (dany temat, slajdy, strony w podręczniku czy w dodatkowych materiałach zamieszczonych w pdf) student powinien jeszcze raz przeanalizować.

Wybór poprawnej odpowiedzi powinien również wiązać się z wyświetleniem komentarza z informacją, dlaczego dany wybór jest prawidłowy.

Standardem jest także ograniczanie możliwości podejmowanych prób. Zwykle przy trzecim błędnym wskazaniu (lub drugim, gdy jest mniej niż 5 odpowiedzi do wyboru) powinna wyświetlać się automatycznie informacja o prawidłowej odpowiedzi.

Po zakończeniu testu student ma możliwość zapoznania się ze zbiorczym zestawieniem wyników, gdzie znajdują się wszystkie zadania, wskazania studenta oraz prawidłowe odpowiedzi. Możliwe są również analizy punktowe i procentowe, a także archiwizacja wyników, co umożliwia ponowne przystąpienie do testu (należy pamiętać, iż testy nie są jedynie narzędziem samokontroli, ale także istotnym czynnikiem procesu samokształcenia).

Ad.2 W testach wielokrotnego wyboru więcej niż jedna odpowiedź jest prawidłowa i należy wskazać wszystkie poprawne. W testach tych obowiązują podobne zasady i możliwe są rozwiązania techniczne, podobne jak w przypadku testów jednokrotnego wyboru. Mogą one przybierać formę m.in. zadania testowego z kilkoma odpowiedziami, gdzie należy wskazać w jednym podejściu z góry określoną lub nieznaną studentowi liczbę odpowiedzi. W przypadku zaznaczenia tylko jednej prawidłowej odpowiedzi wyświetlany jest komunikat informujący o odpowiedzi niepełnej.

Ad. 3 Zadania z sugerowanymi odpowiedziami nauczyciela mogą być wykorzystywane w przypadku:

• braku możliwości podania krótkiej odpowiedzi,
• gdy dużo lepsze efekty dydaktyczne można osiągnąć, podając pełny tok postępowania w rozwiązywaniu zadania niż jedynie końcowy wynik.

Po zapoznaniu się z treścią zadania student może zaznajomić się z sugerowaną przez nauczyciela odpowiedzią. Student samodzielnie podejmuje decyzję o poznaniu odpowiedzi przez uaktywnienie jej w oddzielnie otwierającym się oknie.

Możliwość ta może być ograniczona warunkiem rozwiązania interaktywnych testów pomocniczych. Ograniczenie to może być dodatkowo wzmocnione blokadą kolejnych pytań, uniemożliwiającą wgląd w sugerowaną odpowiedź nauczyciela bez podjęcia próby realizacji testów pomocniczych.

Ad.4 Dodatkowymi elementami mogą być zadania, tj. ułożenie sekwencji czy dopasowanie elementów oraz krzyżówki i quizy. Za przykład mogą posłużyć np.:

• ułożenie poprawnej kolejności wyrazów w zdaniu;
• wielowątkowe zadanie testowe, w którym wszystkie podpunkty są twierdzeniami _ rolą studenta jest wybór dla każdego z nich określonej odpowiedzi, np. prawda, fałsz - jako prawidłowe rozwiązanie zadania liczy się wybór poprawnych wariantów we wszystkich podpunktach lub też prawidłowa sekwencja odpowiedzi;
• dopasowanie w pary lub większe grupy zwrotów, wyrazów, twierdzeń;
• krzyżówka edukacyjna - rolą nauczyciela jest ułożenie haseł, a ich układ generowany jest automatycznie;
• quiz z grupą pytań, do których kolejno należy dobrać lub wpisać właściwe odpowiedzi.

Konstrukcja interaktywnych materiałów dydaktycznych przez nauczyciela odbywa się w ten sam sposób co materiałów statycznych (np. pod zadaniem testowym nauczyciel wpisuje komentarze oraz zaznacza prawidłową odpowiedź).

Formą samokształcenia, oprócz zapoznawania się z statycznymi treściami dydaktycznymi oraz realizacji materiałów interaktywnych, jest również tworzenie własnych notatek do przerabianego materiału. Możliwe jest sporządzanie przez studenta notatek do konkretnych slajdów. Gamę form sprawdzania wiedzy przy pomocy zadań i testów uzupełniają narzędzia do pracy z nauczycielem. W czasie projektowania materiału dydaktycznego należy rozważyć możliwość przygotowania zadań i testów wypełnianych online przez studentów, których wyniki są zapisywane w systemie przez aplikację przy wirtualnym dzienniku oraz sprawdzane przez nauczyciela. Forma ta pozwala na lepszy kontakt z prowadzącym. W ten sposób dostępne są np. zadania opisowe, zadania polegające na przekształceniu zdania lub twierdzenia, tekst do uzupełnienia, jak również testy z określoną liczbą odpowiedzi do wyboru. Zadania takie mogą być przeplatane zbiorami interaktywnych testów i innych zadań, będącymi elementami samokształcenia i samodzielnego sprawdzenia nabytej w czasie zajęć wiedzy.

Dostęp do materiałów

Dostęp do systemu jest możliwy po wpisaniu loginu w postaci Imię_Nazwisko (bez polskich znaków) oraz indywidualnego hasła. Login i hasło zostają nadane użytkownikowi po wypełnieniu formularza dostępnego na stronach e-sgh.pl. W momencie poprawnego przejścia przez procedurę logowania system udostępnia uczestnikowi materiały ogólnodostępne oraz wybrane o ograniczonym dostępie. Aby uzyskać dostęp do określonych materiałów (zapisać się na konkretne, wirtualne zajęcia), należy wypełnić specjalną kartę zgłoszeniową. Odnośnik do takiej karty jest za każdym razem generowany indywidualnie. Informacja o miejscu położenia specjalnej karty zgłoszeniowej jest, w przypadku materiałów uzupełniających zajęcia tradycyjne, podawana studentom przez nauczyciela prowadzącego. Jeżeli nauczyciel chce bezwzględnie ograniczyć dostęp osobom niepowołanym, karta może być blokowana po określonym czasie, a prowadzący może na bieżąco sprawdzać w wirtualnym dzienniku listę osób uczestniczących w zajęciach online.

Udostępnianie modułów

Stworzony materiał powinien być udostępniany studentom stopniowo, w terminach ściśle sprecyzowanych. Liczba udostępnianych partii materiału zależna jest od jego specyfiki, ilości przygotowanych i przewidzianych na semestr modułów oraz w przypadku uzupełniania zajęć tradycyjnych - od liczby spotkań. W przypadku np. materiałów uzupełniających zajęcia na studiach zaocznych materiał przewidziany na jeden semestr powinien zostać podzielony na sześć lub siedem części i udostępniany według harmonogramu zjazdów studentów. Należy brać pod uwagę, iż uzupełnianie godzinowe zwykle wiąże się z uzupełnianiem konkretnych zagadnień realizowanych stacjonarnie. Również uzupełnianie o charakterze programowym wiąże się zwykle z konkretnymi treściami realizowanymi stacjonarnie. Istotnym elementem w procesie udostępniania materiałów jest ich charakter. Materiały uzupełniające zajęcia tradycyjne (godzinowo, programowo) mogą:

• wzbogacać konkretne zajęcia, co wiąże się z udostępnianiem materiału podczas zjazdu bądź bezpośrednio po nim,
• przygotowywać do konkretnych zajęć, co jest związane z udostępnianiem materiału przed zjazdem.

Możliwym, choć niepolecanym, wariantem jest łączenie zajęć online ze stacjonarnymi w sposób mniej ścisły i udostępnianie dużych partii przygotowanych materiałów bez powiązania z harmonogramem zajęć tradycyjnych.

Prowadzenie zajęć

Prowadzenie zajęć w formie e-learning charakteryzuje się określonymi zasadami. Cześć elementów charakterystycznych dla zajęć online występuje w formie synchronicznej, jednakże ich większość odbywa się w trybie asynchronicznym.

Udostępniane według określonego harmonogramu wykłady są przyswajane przez studentów. Każdy moduł powinien zawierać pytania i tezy do dyskusji. Po zaprezentowaniu danej części materiału prowadzący powinien ponowić na forum dyskusyjnym zawarte w module pytania otwarte, rozpoczynając tym samym prowadzenie zajęć online. Prowadzący może również się spodziewać pytań związanych z przedstawionym materiałem. W obu przypadkach zagadnienia poruszane na forum dyskusyjnym będą znane wszystkim uczestnikom w dowolnym czasie podczas trwania zajęć. W określonych i ogłoszonych z wyprzedzeniem dniach i godzinach prowadzący powinien organizować wirtualne konsultacje (czat). Tu również można zaproponować wątki do dyskusji, które będą widoczne w czasie spotkania online. Możliwa jest także prezentacja plików graficznych, np. prezentujących wykresy, tabele czy rysunki, które są omawiane w czasie rzeczywistym. Wirtualne konsultacje mogą przybierać różną formę - tekstową, tekstową z emisją głosu prowadzącego oraz tekstową z emisją obrazu. Po udostępnieniu danego modułu prowadzący powinien zorganizować przynajmniej dwa wirtualne spotkania (w godzinach przedpołudniowych i popołudniowych), tak aby każdy student mógł choć raz w czasie trwania jednej lekcji uczestniczyć w czacie. Student zobowiązany jest do przyswojenia w danym terminie udostępnionego materiału oraz m.in. do zamieszczenia w wirtualnym dzienniku odpowiedzi do zadań, jeżeli taki ich model występuje w module. Prowadzący powinien w określonym czasie odpowiedzieć studentowi, zamieszczając, również w komunikatorze wirtualnego dziennika, poprawki i komentarze. Komunikator zawarty w dzienniku służy również do wszelkiej, indywidualnej korespondencji pomiędzy nauczycielem a studentem. Jego zaletą jest pełna archiwizacja i wgląd w korespondencję, możliwość zamieszczania załączników, jak również wysyłanie informacji do większej, wybranej przez nauczyciela, liczby studentów. Komunikator dostosowany jest także do pracy zespołu nauczycieli nad jedną grupą wykładową.

Zaawansowane formy pracy nauczyciela ze studentami

Jedną z zalecanych form wspólnej pracy w ramach zespołu w procesie kształcenia online są studia przypadków. Przeprowadzanie kejsów w czasie wirtualnych zajęć wspomaga specjalnie zaprojektowana w tym celu aplikacja Terminarz. Podstawą w kejsie powinna być sytuacja problemowa nakreślona w materiale dydaktycznym online. Na jej podstawie nauczyciel prowadzący zajęcia dzieli grupę studentów na zespoły zadaniowe, każdemu z nich przydzielając inne zadanie w ramach jednego projektu. Poszczególne zadanie, by zachować chronologię i porządek pracy, składa się z kilku etapów, formułowanych przez prowadzącego. Prowadzący, w ramach kolejnych etapów, przydziela studentom indywidualne podzadania. Liczby podzadań oraz studentów uczestniczących w każdym etapie mogą być różne. Warunkiem realizacji danego etapu jest rozliczenie wszystkich należących do niego podzadań. O tym, czy dane podzadanie można uznać za wykonane decydują wszyscy studenci z danego zespołu. Wykonawca podzadania zamieszcza rozwiązanie w aplikacji i tym samym wysyła do pozostałych członków zespołu prośbę o jego akceptację. Pozostałe osoby zatwierdzają bądź odrzucają je, komentując swoją decyzję. Po dokonaniu ewentualnych poprawek i uzyskaniu akceptacji wszystkich członków zespołu, system informuje nauczyciela o możliwości zatwierdzenia przez niego danego etapu, co umożliwia przejście do następnej części zadania. Postępy pracy zespołu są prezentowane w formie liczbowej, procentowej oraz graficznej. Na każdym poziomie realizacji projektu studenci mają do dyspozycji narzędzia do komunikacji ze sobą oraz nauczycielem, tj. czat i forum dyskusyjne. Wspólna praca stymuluje do aktywności studentów, a wzajemne ocenianie jej oraz zatwierdzanie przez nauczyciela gwarantują wysoką jakość wykonania. Dodatkowym czynnikiem motywacyjnym jest możliwość podglądu postępów w pracy innych zespołów.

Aplikacja taka wspomaga proces kształcenia. Można jednak wykorzystywać do wspólnej pracy i nauki metody powszechniej stosowane. Fora dyskusyjne, w wersji ukierunkowanej na pracę grupową, posiadające specjalne pola do zamieszczania tematów przewodnich lub informacji o charakterze wprowadzającym do dyskusji, a także możliwość np. dołączania dodatkowych dokumentów w wypowiedziach, mogą spełniać takie wymogi.

System oceniania pracy studentów

Aktywność studentów w czasie wirtualnych zajęć powinna być monitorowana oraz właściwie oceniana. Funkcję wspomagającą proces monitorowania i oceniania pracy studentów spełnia wirtualny dziennik. W nim nauczyciel prowadzący dysponuje listą studentów tworzących grupę wykładową, objętą jednymi zajęciami online. Ocenia m.in. aktywność studentów na forum dyskusyjnym i w trakcie wirtualnych konsultacji, nadesłane prace domowe i zaliczeniowe, udział w pracach nad projektami. System automatycznie proponuje możliwości tytułu oceny, ale istnieje również opcja dokonania wpisu niestandardowego. Do każdej oceny czy wystawionego punktu nauczyciel może sporządzić notatkę, a końcowa kolumna wylicza średnią z ocen. Pomocne dla prowadzącego są zamieszczone w dzienniku informacje na temat liczby wypowiedzi studenta na forum dyskusyjnym oraz odnośniki do tych wypowiedzi i archiwum wirtualnych konsultacji. Na miejscu nauczyciel ma również wgląd w korespondencję ze studentem, bank nadesłanych prac i innych dokumentów, a także rozwiązania interaktywnych zadań i testów. Prowadzący może również udostępnić zestawienie ocen (lub ocen wraz z komentarzami) studentom. Uczestnicy zajęć mają w takim przypadku wgląd jedynie w informacje na temat swojej osoby. Możliwe jest również wykorzystywanie bardziej złożonych i zaawansowanych funkcji, takich jak systemy wag dla różnych grup ocen. Stopień wykorzystania informacji zgromadzonych w wirtualnym dzienniku powinien być zróżnicowany w zależności od formy i charakteru materiału dydaktycznego online. W przypadku kursów i szkoleń online mogą być one wystarczające do podejmowania decyzji o zaliczeniu zajęć, jednak w większości akademickich form kształcenia informacje te powinny być składową oceny ogólnej. W przypadku realizacji pełnego przedmiotu bądź prowadzenia zajęć uzupełniających online podstawą zaliczenia jest zwykle egzamin stacjonarny, kolokwia lub przedłożona praca zaliczeniowa. Aktywność online powinna mieć wpływ na wystawianą ocenę końcową. W przypadku powszechnego uzupełniania, np. przedmiotu na studiach zaocznych dla wszystkich grup, informacje zgromadzone przez prowadzącego zajęcia online powinny być brane pod uwagę przy ocenianiu przez wszystkich wykładowców trybu stacjonarnego. Stopień wpływu aktywności studenta w czasie wirtualnych zajęć na ocenę końcową może być zróżnicowany i zależny od programu, formy i charakteru uzupełniania online.

Charakter materiału i prowadzonych zajęć

W zależności od charakteru aktywności online, powinno zwracać się szczególną uwagę na określone elementy w czasie budowy treści oraz w różnym stopniu wykorzystywać dane formy prowadzenia zajęć.

Inny charakter posiadają materiały uzupełniające zajęcia stacjonarne, inny pełne przedmioty bądź kursy online. Istotne różnice można także zaobserwować w sposobie prowadzenia kursu dla studentów oraz szkolenia online, kierowanego do przedsiębiorstw. Można też wyróżnić kilka wariantów form uzupełniania zajęć o różnym stopniu integracji wirtualnych wykładów z tradycyjnymi. Materiały online mogą w sposób ciągły odnosić się do zajęć stacjonarnych oraz do pracy z tradycyjnym podręcznikiem. Również w czasie zajęć na uczelni, wykładowca może odwoływać się do zajęć online lub też przenieść rozpoczętą lekcję do konsultacji w czasie wirtualnych spotkań. Do form zintegrowanych zaliczyć można również zajęcia online skorelowane z harmonogramem wykładów i ćwiczeń stacjonarnych oraz realizację wykładu online a zajęć ćwiczeniowych na uczelni. Możliwe jest także uzupełnianie programu kształcenia kursem poprzedzającym rozpoczęcie prowadzenia przedmiotu w formie tradycyjnej, którego celem jest właściwe przygotowanie studentów do zajęć, bądź kursem uruchamiany po ich zakończeniu - jako forma wirtualnych warsztatów lub zajęć zgłębiających podejmowaną problematykę. Dla każdego przedmiotu i sposobu wykorzystania metod e-learningowych, na bazie standardów, możliwe jest tworzenie specyfikacji. Przykładowa specyfikacja dla materiału i zajęć uzupełniających studia zaoczne wygląda następująco:

Materiał przygotowywany jest formie 7 modułów dla jednego semestru. Każdy moduł zawiera wykład, o strukturze zgodnej ze standardami. Posiada około 30 slajdów treści głównej, dodatkowy podręcznik w formie pliku pdf, zbiór 15 interaktywnych zadań testowych, 5 zadań opisowych z sugerowaną odpowiedzią nauczyciela oraz 5 zadań do samodzielnego rozwiązania i przesłania wyników do wirtualnego dziennika. Moduł zawiera również pytania otwarte, mające rozpocząć dyskusję na forum. Zespół nauczycieli tworzących materiał przed pierwszym zjazdem przekazuje odnośnik do karty zgłoszeniowej wszystkim prowadzącym zajęcia stacjonarne. Studenci, poinformowani przez nauczycieli prowadzących zajęcia tradycyjne, wypełniają tę kartę i nabywają prawo do korzystania z materiału. Po pierwszym zjeździe studenci mają dostęp jedynie do pierwszego modułu, który realizują. Prowadzący zadaje na forum dyskusyjnym pytania związane z materiałem, moderuje dyskusję i ocenia aktywność. W aktualnościach dla grupy publikowane są informacje dotyczące daty wirtualnych konsultacji, które odbywają się raz na tydzień (o zróżnicowanych porach) oraz ostateczny termin zamieszczenia przez studentów w dzienniku wyników zadań do samodzielnego rozwiązania. Prowadzący również muszą być zobligowani do sprawdzania wyników oraz udzielania odpowiedzi na zapytania studentów w określonym czasie. Czas na sprawdzenie wyników nie powinien przekraczać 5 dni od daty zakończenia ich zbierania. Czas udzielenia odpowiedzi na forum dyskusyjnym lub w indywidualnej korespondencji nie może być dłuższy niż 2 dni. Po każdym zjeździe udostępniany jest następny moduł. Punkty i oceny za aktywność studentów przekazywane są prowadzącym zajęcia stacjonarne, gdzie powinny być brane pod uwagę przy ocenie końcowej. Studenci, rekomendowani jako osoby najbardziej aktywne w poszczególnych grupach, powinni mieć podniesioną ocenę o minimum pół punktu, a normą powinno stać się podwyższanie o pełną ocenę. Rysunek 1. Przykładowa budowa modułu dydaktycznego

Rysunek 2. Schemat zajęć online

Podsumowanie

Zaprezentowane w artykule standardy mają na celu wskazanie możliwych kierunków aktywności nauczycieli i studentów na płaszczyźnie wirtualnych studiów akademickich, nie powinny jednak ograniczać tej aktywności. Dodatkowe działania, wybiegające poza przyjęte standardy mogą jedynie zwiększyć wartość materiałów i zajęć online.